NATO’nun Balistik Füze Savunma Sistemi ve Türkiye BÖLÜM 3

 NATO’nun Balistik Füze Savunma Sistemi ve Türkiye  BÖLÜM 3

Bilimsel ve Teknolojik Araştırmaların Desteklenmesi 

ABD’nin Füze Kalkanı geliştirmek istemesindeki ısrarının anlaşılmasına ve açıklanmasına yardımcı olabilecek ikinci sebep ise, söz konusu ileri teknoloji ürünü silah sistemlerinin geliştirilmesi için bilim ve teknoloji çevrelerine yapılan çok yüksek miktarlardaki yatırımların, zaman içinde ABD’ye uluslararası ekonomik alanda da üstünlüğünü sürdürmesi yolunda büyük avanta jlar sağladığı gerçeğidir. Bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin yürütüldüğü üniversiteler, düşünce kuruluşları, laboratuarlar vb kurum ve kuruluşlar, siyasiler ve askeri çevreler tarafından sürekli vurgu yapılan tehdide karşı önlemler geliştirmek amacıyla bütçeden ve diğer kaynaklardan aldıkları yüksek meblağlar ile hem ABD içinde, hem dünyanın diğer bölgelerinde bu konularda en güçlü birikime sahip olan bilim adamlarını ve araştırmacıları ABD’ye çekip onların birikimlerinden öncelikle bu ülkenin yararlanmasını sağlamaktadırlar. İleri teknoloji geliştirilmesine yapılan yatırımlar sonucu ortaya çıkan ürünleri öncelikle ABD’nin askeri, diplomatik ve istihbarat çevrelerinin kendi amaçları doğrultusunda tüketmeleri ve bu yolla önemli avantajlar sağlamaları, daha sonra ticari ortamlara verilen bu bilgilerle geliştirilen ürünlerden elde edilen yüksek karların ülke ekonomisine önemli katkılar yapması söz konusudur. 

Sonuç ve Değerlendirmeler 

Füze Kalkanı projesinde Türkiye’nin aktif bir şekilde yer alacağının gündeme gelmesiyle birlikte Türkiye’nin bu yönde izlediği politika yurtiçinde ve yurtdışında birçok platformda konu tartışıldı. Rusya’nın NATO bünyesinde geliştirilecek Füze Kalkanı projesine günümüzde ortaya koyduğu tepkilerinin genel çerçevesi, 1990’lı yıllarda Amerika’nın Ulusal Füze Savunma Sistemi geliştirmesine karşı ortaya koyduğu tepkilerle büyük benzerlik içermektedir. Bu çerçevede, Rusya’nın Türkiye’yi ilgilendiren tutumu yakın zaman içinde önemli farklılıklar arz etmiştir. Bush yönetimi tarafından Füze Kalkanı’nın temel unsurlarının Çek Cumhuriyeti ve Polonya’ya yerleştirilmesi söz konusu olduğunda başta Rusya Başbakanı Viladimir Putin olmak üzere Rus yetkililer bu projeyi direkt olarak Rusya’ya bir tehdit olarak değerlendirdiler ve Füze Kalkanı’nın, tehdidin kaynaklandığı bölgeye yakınlığı sebebiyle, Azerbaycan veya Türkiye topraklarına yerleştirilmesinin daha doğru olacağını ifade ettiler.65 

Obama yönetiminin, Füze Kalkanı projesi konusunda radikal bir karar alarak sistemin Orta Avrupa ülkelerinden İran’a daha yakın olan Türkiye ve Romanya’ya kaydırılması yönünde bir karar almasında sonra, Rus yetkililer daha önce Türkiye konusunda olumlu görüş bildirmiş oldukları halde bu kez Türkiye’ye radar sistemlerinin kurulmasının Rusya’ya tehdit oluşturduğunu öne sürerek eğer NATO bu kararından vazgeçmezse Rusya’nın Orta Avrupa coğrafyasındaki toprakları olan Kaliningrad’daki hava savunma sistemlerini aktif hale getireceklerini ifade ettiler.66 

Konunun Rusya’daki genel seçimler öncesinde tartışılması iç politika hesaplarıyla bazı açıklamaların yapılmış olduğunu düşündürtmüştür. Nitekim karşılıklı yapılan açıklamaların tonu NATO-Rusya Konseyi’nde yapılan görüşmeler sonrasında önemli ölçüde düşmüştür. 

Türkiye ile Rusya arasında Füze Kalkanı sebebiyle bir gerginlik söz konusu değildir. 

Öte yandan İran, NATO’nun Füze Kalkanı projesinin önemli bir ayağı olan radar sistemlerinin Malatya Kürecik’te konuşlandırılmasını öngören Türkiye’nin kararına sert tepki gösterdi ve özelikle İran Savunma Bakanı Ahmed Vahidi gerekirse İran’ın Malatya’daki tesisi vuracağını açıkladı.67 Bu açıklamaya Türk Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu’nun tepkisi sonrasında İran Dışişleri Bakanı Ali Ekber Salihi yatıştırıcı açıklamalar yapmak durumunda kaldı.68 Türkiye’ye hava savunma sistemlerinin yerleştirilmesi konusu 1990’lı yıllardan buyana gündemde olmasına karşın, özellikle Kasım 2010 Lizbon Zirvesi öncesinde Türkiye’nin odak noktası haline geldiği Füze Kalkanı projesi konusunda o dönemde 
Türkiye’ye yönelik eleştirilerini yüksek seviyelerden dile getirmemiş olan İran’dan 2011 yılı sonlarında projenin aktif hale gelmesi süreci başladığında sert açıklamalar yapılmış olması Türk yetkililer tarafından tam olarak anlaşılamamıştır. Türkiye’nin, Lizbon Zirvesi öncesinde ve sonrasında İran’ın isminin NATO belgelerinde Füze Kalkanı geliştirilmesine gerekçe teşkil eden ülkelerden bir olarak resmen ifade edilmesine karşı tutumu sebebiyle Türk meslektaşlarına takdirlerini sunan İranlı yetkililerin tutumlarındaki radikal değişiklik merak uyandırmıştır.69 

Bu konuda akılda tutulması gereken bir diğer konu da İran’ın, İsrail ve ABD’nin tehdidine karşı kendini korunaklı kılmak için Rusya’dan S–300 hava savunma sistemleri almak istediğidir. Uzun yıllar süren sıkı pazarlıklar sonrasında anlaşmaya varılmış olmasına karşın, İsrail ve ABD’nin etkili lobileri sonucunda, Rusya Devlet Başkanı Medvedev yetkisini kullanarak S-300’lerin İran’a teslimatına izin vermedi.70 Türkiye’nin NATO müttefikleriyle birlikte dünyada gelişen balistik füze tehdidine karşı hava savunma sistemleri konuşlandırmasına karşı sert açıklamalar yapan İran, Rusya’dan hava savunma sistemleri almak üzere görüşmeler yaparken Türkiye’nin bu konuya nasıl baktığına önem 
verdiğini gösteren, ya da Türk kamuoyuna yönelik olarak, neden S-300’ler gibi etkili olduğu düşünülen gelişmiş hava savunma sistemi almak istediğini açıklayan bir tavır sergilemedi. Türkiye, özellikle Ortadoğu gibi son derece karmaşık çıkar ilişkilerinin ve güvenlik sorunlarının olduğu bir coğrafyada komşularıyla “sıfır sorun” politikası izlemeye önem 
vermektedir. Türk dış politikasının geleneksel barışçı ve işbirliğini vurgulayan temel prensipleri ile uyumlu olan bu yaklaşımın Orta Doğu bölgesinde sonuç vermesi için tüm tarafların tutum ve davranışlarında samimi olmaları gereği vardır. Türkiye, İran konusundaki ciddi, kararlı ve samimi tutumunu Kasım 2010’da Lizbon’da açık ve net bir şekilde sergilemiş ve bu sebeple Batı kamuoylarında ciddi eleştirilere de maruz kalmıştır. İran’ın da, bir NATO üyesi olan Türkiye’nin müttefikleri ile uyumlu ve eş güdümlü politikalar izlemesini anlamaya çalışması gereği vardır. 

Konuya sadece askeri ve siyasi açıdan yaklaşmak ülkelerin bu yöndeki niyetlerini tam olarak anlamak bakımından yetersiz olabilir. ABD’nin ve diğer Batılı müttefiklerin Füze Kalkanı geliştirilmesi konusuna yaklaşımlarının ekonomik çıkar, bilimsel ve teknolojik gelişim gibi değişik boyutlarının tanımlanmaya çalışıldığı önceki bölümde sözü edilen arka plan dikkate alındığında, bölgesinde yükselen bir güç olduğu artık tartışılmayan, bununla birlikte yakın gelecekte “küresel güç olmak” hedefi bulunan Türkiye’nin projeye yaklaşımının ardında bu yönde beklentilerin de olduğunu düşünmek gerekir.71 



DİPNOTLAR;

1 “NATO-Russia Council Joint Statement at the Meeting of the NATO-Russia Council Held in Lisbon on 20 November 2010”, NATO, 20 Kasım 2010; 
“Allied Leaders Agree on NATO Missile Defence System”, NATO News, 20 Kasım 2010; Steven A. Hildret ve Carl Ek, “Missile Defense and NATO’s Lisbon Summit”, 
CRS Report for Congress, 11 Ocak 2011. 
2 “Füze Kalkanı için en İdeal Ülke Türkiye”, NTVMSNBC, 16 Kasım 2010. 
3 “Cumhurbaşkanı, NATO Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’ne Gitti: Bakalım ‘Kalkan’ Türkiye’nin İstediği gibi Olacak mı?”, Radikal, 19 Kasım 2010; 
“NATO’da Tarihi Zirve”, Radikal, 19 Kasım 2010. 
4 Bu konuda yazarın önceki çalışmalarına bakılabilir: Mustafa Kibaroğlu, “Amerikan Ulusal Füze Savunma Sistemi”, Avrasya Dosyası - Amerika Özel, Güz 2000, Cilt 6, 
Sayı 3, ASAM, Ankara, s.90–105. 
5 W. Seth Carus, Ballistic Missiles in the Third World: Threat and Response, Praeger Paperback, 1990. 
6 Arms Control Association, Worldwide Ballistic Missile Inventories, 
http://www.armscontrol.org/factsheets/missiles. 
7 Mark A. Lorell, et.al. Going Global? US Government Policy and the Defense Aerospace Industry, RAND Project AIR FORCE, 2002; Dale M. Davis, 
Air-to-Surface Missile, US Patent 3,731,633, 1973. 
8 Bu sebeple, Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği’nin ve ABD’nin, karşı tarafın sahip olduğu karaya konuşlandırılmış kıtalararası menzile sahip nükleer başlık 
taşıyabilen balistik füzelerin (Inter-Continental Ballistic Missiles - ICBM) sığınaklarının bulunduğunu tahmin ettiği bölgeleri vurmak üzere nükleer silahlarla saldırı 
planları bulunmaktaydı. “Counter-Force Targeting” olarak bilinen bu strateji ile karşı tarafın elinde bulunan ICBM’leri kullanılamaz hale getirecek bir yıkıma sebebiyet 
verebilecek yoğunlukta nükleer saldırı planları yapılmaktaydı. 
9 Alçak irtifa hava savunma sistemleri (“Patriot” veya “S-300” vb.) için bkz, John Pike ve Peter Voth, Current Plans for Missile Defence, UNIDIR, 2001. 
http://www.unidir.org/pdf/articles/pdfart89.pdf; Steven A. Hildreth, “Missile Defense: The Current Debate,” CRS Report for Congress, 21 Ağustos 2003. 
10 Gulbarshyn Bozheyeva, Yerlan Kunakbayev ve Dastan Yeleukenov, “Former Soviet Biological Weapons Facilities in Kazakhstan: Past, Present, and Future,” 
CNS Occasional Papers, 1999. Kenneth Alibek ve Stephen Handelman, Biohazard: the Chilling True Story of the Largest Covert Biological Weapons Program in the World, 
Random House, 1999. 
11 Kibaroğlu, “Amerikan Ulusal Füze Savunma Sistemi”. 
12 Bu konuda detaylı bilgi için bkz. http://cns.miis.edu. 
13 ABD ile Sovyetler Birliği arasında nükleer alanda hızlı silahlanma yarışı sonucu varılan ve tüm dünyanın yok olmasına sebep olabilecek bir çatışma olasılığını 
donduran dengeyi o dönemde RAND Corporation bünyesinde araştırmalar yapan strateji uzmanı Albert Wohlstetter 1956 yılındaki aynı başlığı taşıyan bir çalışmasında 
“delicate balance of terror” olarak tanımlamıştır.
14 “Iran’s Ballistic Missile Capabilities: A net assessment,” Press Statement by the Director General and Chief Executive of the IISS, 11 Mayıs 2010; 
“An Overview of North Korea’s Ballistic Missile Program,” NCNK Issue Brief, 28 Nisan 2011. 
15 Joshua Mitnick, “N. Korea’s Nuclear Defiance may Embolden Iran, Israelis Worry”, Christian Science Monitor, 31 Mayıs 2009; Raymond Millen, 
“Welcome Iran and North Korea to the Nuclear Club: You’re Targeted”, Strategic Studies Institute, 1 Haziran 2005. 
16 “Obama: Iran Nuclear Program Poses Continued Threat”, CBS News, 2 Kasım 2011; “President Obama Says North Korea Poses a ‘Serious and Ongoing Threat”, 
ABC News, 23 Kasım 2010. 
17 Donald R. Baucom, The Origins of SDI, 1944–1983. Lawrence, University Press of Kansas, 1992. 
18 Scott K. McMahon, Pursuit of the Shield: The U.S. Quest for Limited Ballistic Missile Defense. Lanham, Md. University Press of America, 1997. 
19 Andrew M. Sessler et al.“Countermeasures: A Technical Evaluation of the Operational Effectiveness of the Planned US National Missile Defense System”, 
Union of Concerned Scientists MIT Security Studies Program, Nisan 2000. 
20 Steven A. Hildreth, “National Missile Defense and Alaska”, CRS Report for Congress, 13 Temmuz 2001.
21 “Bush Vows To Build Missile Defenses System ‘Essential’ to Meeting Threats,” The Washington Times, 18 Aralık 2002. 
22 Kibaroğlu, “Amerikan Ulusal Füze Savunma Sistemi”. 
23 “Interceptor Misses Target In Missile Shield Test; Defense: Likelihood Grows That Clinton Won’t Deploy System Meant To Protect U.S. From Attacks 
After Device Fails To Hit Dummy Warhead Launched From California”, Los Angeles Times, 19 Ocak 2000. 
24 “Heavy Pressure on US Missile Defense Test” ,ABCNews, 11 Temmuz 2001. 
25 “Blast Off: Ready Or Not, Bush Commits To Missile Defense”, Pittsburgh Post-Gazette, 7 Mayıs 2001. 
26 Anti-Balistik Füzeler Antlaşması Madde IX. 
http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/abm/abm2.html 
27 Steven Lee Myers, “U.S. Asking Russia To Ease The Pact On Missile Defense”, New York Times, 21 Ocak 1999; Judy Keen, “Bush Launches Program for Anti-missile 
Defense Plan would Break ’72 ABM Treaty”, USA Today, 2 Mayıs 2001. 
28 David Hoffman ve William Drozdiak, “Russia Tells U.S. to Drop Missile Shield; European Allies Fear Arms Control Breach, Hope Test Failure Will Delay Effort”, 
Washington Post, 9 Temmuz 2000.
29 Treaty Between The United States Of America And The Union Of Soviet Socialist Republics On The Elimination Of Their Intermediate-Range And Shorter-Range 
Missiles, Aralık 1987, 
http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/inf2.html; Strategic Arms Reduction Treaty I and II, 1991 ve 1993, 
http://www.state.gov/www/global/arms/starthtm/start/start1.html 
30 “Rusya: Füze kalkanına diplomatik olmayan yöntemlerle de karşılık vereceğiz’,” Milliyet, 21 Ağustos 2008; “Russia Fires Warning Shot over US Missile Plan,” 
Guardian, 7 November 2008. 
31 Maximé Larive, “The Building of the US Missile Shiled in Europe, The Triangular Relationship: US, EU, Russia,” European Union Miami Analysis Special Series, 
Cilt 11, No. 8, Haziran 2011. 
32 Ibid. 
33 Hildret ve Ek, “Missile Defense”.
34 Larive, “The Building of the US Missile Shiled”. 
35 Thomas C. Schelling, “Nuclear Strategy in Europe,” World Politics, Nisan 1962; Peter Paret, 
Gordon Craig ve Felix Gilbert (Eds.), Makers of Modern Strategy from Machiavelli to the Nuclear 
Age, Princeton University Press, 1986. 
36 Colin McInnes, Security and Sovereignty in the New Europe, London, Routledge, 1992. 
37 Kibaroğlu, “Amerikan Ulusal Füze Savunma Sistemi”. 
38 “Clinton Promises to Share Missile Defense Technology,” Gettysburg Times, 1 Haziran 2000.
39 “Clinton Defers Decision On Missile Shield The President Said The System Needed More Testing. An Answer on Deployment Will Be Left To His Successor”, 
Philadelphia Inquirer, 2 Eylül 2000. 
40 “Bush: İran’ın Nükleer Silahlara Sahip Olmasına Karşıyız”, Haber7, 23 Şubat 2005. 
41 Benzer şekilde Uzakdoğu’da Kuzey Kore’nin Ekim 2006 ve Mayıs 2009 tarihlerinde gerçekleştirmiş olduğu nükleer silah denemeleri, ABD’nin yakın müttefikleri 
olan Güney Kore ve Japonya’nın güvenlik ihtiyaçlarına cevap vermek amacıyla denize konuşlandırılmış hava savunma sistemlerini bu iki müttefikinin işbirliği ile 
geliştirmesine hız vermesine yol açtı. Bkz. Justin McCurry, “US and Japan Begin Joint Military Exercise”, Guardian, 3 Aralık 2010. 
42 “Missile Defence,” NATO, http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49635.htm. 
43 “Obama Defends Decision to Shelve European Missile Shield”, Fox News, 17 Eylül 2009; Cole 
Harvey, “Obama Shifts Gear on Missile Defense”, Arms Control Association, Ekim 2009, 
http://www.armscontrol.org/act/2009_10/missiledefense. 
44 Serdar Erdurmaz, “Füze Kalkanı Sistemi ve Türkiye, ABD Tek Başına Gerçekleştiremediği Zorlamayı NATO Kanalıyla mı Kabul Ettirecek?”, Türksam Silahsızlanma 
Çalışmaları, http://www.turksam.org/tr/yazdir2207.html.
45 Ian Lesser, Bruce Nardulli ve Lory Arghavan, “Sources of Conflict in the Greater Middle East”, RAND, 1998. 
46 1990’lı ve 2000’li yıllarda yazarın askeri ve diplomatik çevrelerde yetkililerle yapmış olduğu mülakatlarda (bir kısmı kaynak gösterilmemek kaydıyla) ifade 
edilen görüşler ve bu görüşmelerden edinilen intibalar. 
47 Nur Bilge Criss, “Strategic Nuclear Missiles in Turkey: The Jupiter Affair, 1959–1963”, Journal of Strategic Studies, Cilt 20, Sayı 3, 1997; Mustafa Kibaroğlu, 
“Reassessing the Role of US Nuclear Weapons in Turkey”, Arms Control Today, Cilt 40, Sayı 5, Temmuz 2010.
48 Mustafa Kibaroğlu, “Turkey and Israel Strategize”, Middle East Quarterly, Kış 2002, Cilt 9, Sayı 1, s.61–65. 
49 Yazarın o dönemde Amerikalı ve İsrailli askeri ve diplomatik çevrelerde yaptığı görüşmelerde dile getirilen görüşler ve edinilen intibalar. 
50 www.army-technology.com/projects/arrow2/. 
51 Selin M. Bölme, “NATO Zirvesi ve Füze Kalkanı Projesi”, SETA Analiz, Aralık 2010. 
52 Karadeniz’e Amerikan gemilerinin gelmesi ve uzun süreli kalması talebi Montreux Boğazlar Sözleşmesi sebebiyle Türkiye açısından ciddi sıkıntı yaratabileceği 
göz ardı edilmemelidir. Bkz. Montreux Convention, 20 Temmuz 1936, 
http://www.ntip.navy.mil/montreux_convention.shtml. 
53 Bölme, “NATO Zirvesi ve Füze Kalkanı Projesi”.
54 Patrick Goodenough, “At Turkey’s Insistence, NATO Will Not Name Iran As a Missile Threat”, CNS News, 16 Kasım 2010. 
55 North Atlantic Treaty, 4 Nisan 1949, 
http://www.archives.gov/exhibits/featured_documents/north_atlantic_treaty/ 
56 Şenay Yıldız, “Füze Kalkanı için Türkiye’ye ya Kabul Edersin, ya da Seni Dışlarız Diyemezler”, Akşam, 18 Kasım 2010. 
57 “Erdoğan: Füze Kalkanının Butonuna Kim Basacak”, Vatan, 29 Aralık 2010. 
58 “CHP: Füze Kalkanı İsrail’i Korumak İçin”, NTVMSNBC, 6 Eylül 2011; “Erdoğan’ın Restiyle İsrail ‘Out’”, Star¸8 Ekim 2011.
59 SHAPE (Supreme Headquarters Allied Powers Europe) Belçika’nın Mons kentindeki NATO Karargâhı’nın isminin kısaltmasıdır. SACEUR (Supreme Allied Commander 
Europe), SHAPE Karargâhı’ndaki en üst düzey komutandır. Şubat 2012 itibarıyla SACEUR Amerikalı Amiral James Stavridis’tir. 
60 Yazarın, konunun uzmanı Türk diplomatı ile yapmış olduğu mülakatta ifade edilen görüşler. 23 Aralık 2011, Ankara.
61 Thomas C. Schelling ve Morton H. Halperin, Strategy and Arms Control, Pergamon- Brassey’s, New York, 1985. 
62 Bölme, “NATO Zirvesi ve Füze Kalkanı Projesi”. 
63 Uğur Özgöker, “NATO Füzesi Kalkanı ve Wikileaks Depremi”, AB Haber, 8 Aralık 2010. 
64 Robert McCalla, “NATO’s Persistence after the Cold War”, International Organization, Cilt 50, No. 3, 1996; Celeste Wallander, “Institutional Assets and Adaptability: 
NATO after the Cold War”, International Organization, Cilt 54, No. 4, Güz 2000.
65 “G8’de Yedi Kılıca Karşı Putin Kalkanı”, Radikal, 8 Haziran 2007; “Füze Kalkanı Türkiye’ye”, 
Milliyet, 9 Haziran 2007; “Put Missile Shield in Azerbaijan, Russia Tells US”, The Telegraph, 7 Haziran 2007.
66 “Rusya Füze Kalkanı Radarını Faaliyete Soktu”, Radikal, 29 Kasım 2011; “Rusya’dan Kalkan Misillemesi”, Zaman, 30 Kasım 2011; “Russia Activates Missile 
Warning System Near EU”, DefenseNews, 29 Kasım 2011. 
67 “İran’dan Tehdit: Malatya’yı Vururuz”, Habertürk¸ 11 Aralık 2011; “İran: Malatya’daki Füze Kalkanı Sistemini Vururuz”, Milliyet, 11 Aralık 2011. 
68 “Türkiye İran’dan Açıklama İstedi”, Sabah, 14 Aralık 2011; “Bakan Davutoğlu, İran’a Hesap Sordu,” Türkiye, 14 Aralık 2011. 
69 Yazarın Türk diplomatları ile konu hakkında yapmış olduğu sohbetlerde dile getirilen görüşler. Temmuz ve Aralık 2011, Ankara. 
70 “Kremlin Bans Sale of S–300 Missile Systems to Iran”, BBCNews, 22 Eylül 2010; “Rusya İran’a Füze Satışını Donduruyor”, Milliyet, 11 Haziran 2010.
71 Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, “Dördüncü Büyükelçiler Konferansı” sırasında yaptığı açılış konuşmasında “Türkiye’nin küresel bir güç olması engellenemez” 
şeklindeki ifadesiyle geleceğe yönelik Türkiye’nin dış politika hedefini ortaya koymuştur. 23 Aralık 2011, Ankara.


Kaynakça 

Alibek, Kenneth ve Stephen Handelman. Biohazard: the Chilling True Story of the Largest Covert Biological Weapons Program in the World, Random House, 1999. 
“Allied Leaders Agree on NATO Missile Defence System”, NATO News, 20 Kasım 2010. 
“An Overview of North Korea’s Ballistic Missile Program”, NCNK Issue Brief, 28 Nisan 2011. 
Arms Control Association, Worldwide Ballistic Missile Inventories, 
http://www.armscontrol.org/factsheets/missiles. 
“Bakan Davutoğlu, İran’a Hesap Sordu”, Türkiye, 14 Aralık 2011. 
Baucom, Donald R. The Origins of SDI, 1944–1983. Lawrence: University Press of Kansas, 1992. 
“Blast Off: Ready Or Not, Bush Commits To Missile Defense,” Pittsburgh Post-Gazette, 7 Mayıs 2001. 
Bölme, Selin M. “NATO Zirvesi ve Füze Kalkanı Projesi”, SETA Analiz, Aralık 2010. 
Bozheyeva, Gulbarshyn, Yerlan Kunakbayev ve Dastan Yeleukenov. “Former Soviet Biological 
Weapons Facilities in Kazakhstan: Past, Present, and Future”, CNS Occasional Papers, 1999. 
“Bush Vows To Build Missile Defenses System ‘Essential’ to Meeting Threats”, The Washington Times, 18 Aralık 2002. 
“Bush: İran’ın Nükleer Silahlara Sahip Olmasına Karşıyız”, Haber7, 23 Şubat 2005. 
Carus, W. Seth. Ballistic Missiles in the Third World: Threat and Response, Praeger Paperback, 1990. 
“CHP: Füze Kalkanı İsrail’i Korumak İçin”, NTVMSNBC, 6 Eylül 2011. 
“Clinton Promises to Share Missile Defense Technology”, Gettysburg Times, 1 Haziran 2000. 
“Clinton Defers Decision On Missile Shield The President Said The System Needed More Testing. “An Answer on Deployment Will Be Left To His Successor”, 
Philadelphia Inquirer, 2 Eylül 2000. 
Cole, Harvey. “Obama Shifts Gear on Missile Defense,” Arms Control Association, Ekim 2009, 
http://www.armscontrol.org/act/2009_10/missiledefense. 
Criss, Nur Bilge. “Strategic Nuclear Missiles in Turkey: The Jupiter Affair, 1959–1963”, 
Journal of Strategic Studies, Cilt 20, No. 3, 1997. 
“Cumhurbaşkanı, NATO Devlet ve Hükümet Başkanları Zirvesi’ne Gitti: Bakalım ‘Kalkan’ 
Türkiye’nin İstediği gibi Olacak mı?”, Radikal, 19 Kasım 2010. 
Davis, Dale M. Air-to-Surface Missile, US Patent 3,731,633, 1973. 
“Erdoğan’ın Restiyle İsrail ‘Out’” , Star¸ 8 Ekim 2011. 
“Erdoğan: Füze Kalkanının Butonuna Kim Basacak”, Vatan, 29 Aralık 2010. 
Erdurmaz, Serdar. “Füze Kalkanı Sistemi ve Türkiye, ABD Tek Başına Gerçekleştiremediği 
Zorlamayı NATO Kanalıyla mı Kabul Ettirecek?”, Türksam Silahsızlanma Çalışmaları, 
http://www.turksam.org.tr. 
“Füze Kalkanı için en İdeal Ülke Türkiye”, NTVMSNBC, 16 Kasım 2010. 
“Füze Kalkanı Türkiye’ye”, Milliyet, 9 Haziran 2007. Goodenough, Patrick. “At Turkey’s Insistence, NATO Will Not Name Iran As a Missile 
Threat,” CNS News, 16 November 2010. 
“G8’de Yedi Kılıca Karşı Putin Kalkanı”, Radikal, 8 Haziran 2007. 
“Heavy Pressure on US Missile Defense Test”, ABCNews, 11 Temmuz 2001. 
Hildret, Steven A.ve Carl Ek. “Missile Defense and NATO’s Lisbon Summit”, CRS Report for Congress, 11 January 2011.
Hildreth, Steven A. “National Missile Defense and Alaska”, CRS Report for Congress, 13 July 2001. 
Hildreth, Steven A. “Missile Defense: The Current Debate,” CRS Report for Congress, 21 August 2003. 
Hoffman, David ve William Drozdiak. “Russia Tells U.S. to Drop Missile Shield; European 
Allies Fear Arms Control Breach, Hope Test Failure Will Delay Effort,” Washington Post, 9 July 2000. 
“Interceptor Misses Target In Missile Shield Test; Defense: Likelihood Grows That Clinton 
Won’t Deploy System Meant To Protect U.S. From Attacks After Device Fails To Hit 
Dummy Warhead Launched From California”, Los Angeles Times, 19 Ocak 2000. 
“Iran’s Ballistic Missile Capabilities: A net assessment”, Press Statement by the Director General and Chief Executive of the IISS, 11 Mayıs 2010. 
“İran’dan Tehdit: Malatya’yı Vururuz”, Habertürk¸11 Aralık 2011. 
“İran: Malatya’daki Füze Kalkanı Sistemini Vururuz”, Milliyet, 11 Aralık 2011. 
Keen, Judy. “Bush Launches Program for Anti-missile Defense Plan would Break ‘72 ABM Treaty”, USA Today, 2 May 2001. 
Kibaroğlu, Mustafa. “Turkey and Israel Strategize”, Middle East Quarterly, Winter 2002, Cilt 9, No. 1, s.61–65. 
Kibaroğlu, Mustafa, “Amerikan Ulusal Füze Savunma Sistemi”, Avrasya Dosyası - Amerika Özel, Güz 2000, Cilt 6, Sayı 3, s.90–105. 
Kibaroğlu, Mustafa. “Reassessing the Role of US Nuclear Weapons in Turkey”, Arms Control Today, Cilt 40, No. 5, July 2010. 
“Kremlin Bans Sale of S–300 Missile Systems to Iran”, BBCNews, 22 Eylül 2010. 
Larivé, Maxime. “The Building of the US Missile Shield in Europe, The Triangular Relationship: 
US, EU, Russia”, European Union Miami Analysis Special Series, Cilt 11, No. 8, June 2011. 
Lesser, Ian, Bruce Nardulli ve Lory Arghavan. “Sources of Conflict in the Greater Middle East”, RAND, 1998. 
Lorell, Mark A., Julia Lowell, Richard Moore ve Victoria Greenfield. Going Global? US 
Government Policy and the Defense Aerospace Industry, RAND Project AIR FORCE, 2002. 
McCalla, Robert. “NATO’s Persistence after the Cold War”, International Organization, Cilt 50, No. 3, 1996. 
McCurry, Justin. “US and Japan Begin Joint Military Exercise”, Guardian, 3 December 2010. 
McInnes, Colin. Security and Sovereignty in the New Europe, London, Routledge, 1992. 
McMahon, Scott K. Pursuit of the Shield: The U.S. Quest for Limited Ballistic Missile Defense. Lanham, Md. University Press of America, 1997. 
Millen, Raymond. “Welcome Iran and North Korea to the Nuclear Club: You’re Targeted”, Strategic Studies Institute, 1 June 2005. 
“Missile Defence”, NATO, http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_49635.htm. 
Mitnick, Joshua. “N. Korea’s Nuclear Defiance may Embolden Iran, Israelis Worry”, Christian Science Monitor, 31 May 2009. 
Montreux Convention, 20 Temmuz 1936, http://www.ntip.navy.mil/montreux_convention.shtml. 
Myers, Steven Lee. “U.S. Asking Russia To Ease The Pact On Missile Defense”, New York Times, 21 January 1999. 
“NATO-Russia Council Joint Statement at the Meeting of the NATO-Russia Council Held in Lisbon on 20 November 2010”, NATO, 20 Kasım 2010. 
“NATO’da Tarihi Zirve”, Radikal, 19 Kasım 2010. North Atlantic Treaty, 4 Nisan 1949, 
http://www.archives.gov/exhibits/featured_documents/north_atlantic_treaty/. 
“Obama Defends Decision to Shelve European Missile Shield”, Fox News, 17 Eylül 2009. 
“Obama: Iran Nuclear Program Poses Continued Threat”, CBS News, 2 Kasım 2011. 
Özgöker, Uğur. “NATO Füze Kalkanı ve Wikileaks Depremi”, AB Haber, 8 Aralık 2010. 
Paret, Peter, Gordon Craig ve Felix Gilbert (Der.). Makers of Modern Strategy from Machiavelli 
to the Nuclear Age, Princeton University Press, 1986. 
Pike, John ve Peter Voth. Current Plans for Missile Defence, UNIDIR, 2001. 
http://www.unidir.org/pdf/articles/pdf-art89.pdf; 
“President Obama Says North Korea Poses a ‘Serious and Ongoing Threat,” ABC News, 23 Kasım 2010. 
“Put Missile Shield in Azerbaijan, Russia Tells US”, The Telegraph, 7 Haziran 2007. 
“Russia Activates Missile Warning System Near EU”, DefenseNews, 29 Kasım 2011. 
“Russia Fires Warning Shot over US Missile Plan,” Guardian, 7 November 2008. 
“Rusya: Füze Kalkanına Diplomatik Olmayan Yöntemlerle de Karşılık Vereceğiz’”, Milliyet, 21 Ağustos 2008. 
“Rusya İran’a Füze Satışını Donduruyor”, Milliyet, 11 Haziran 2010. 
“Rusya Füze Kalkanı Radarını Faaliyete Soktu”, Radikal, 29 Kasım 2011. 
“Rusya’dan Kalkan Misillemesi”, Zaman, 30 Kasım 2011. 
Schelling Thomas C. “Nuclear Strategy in Europe,” World Politics, Nisan 1962. 
Schelling Thomas C. ve Morton H. Halperin. Strategy and Arms Control, Pergamon-Brassey’s, New York, 1985. 
Sessler Andrew M. et al. “Countermeasures: A Technical Evaluation of the Operational 
Effectiveness of the Planned US National Missile Defense System”, Union of Concerned 
Scientists MIT Security Studies Program, Nisan 2000. 
Strategic Arms Reduction Treaty I ve II, 1991 ve 1993, 
http://www.state.gov/www/global/arms/starthtm/start/start1.html. 
Treaty Between The United States Of America And The Union Of Soviet Socialist Republics On The 
Elimination Of Their Intermediate-Range And Shorter-Range Missiles, Aralık 1987, http:// 
www.state.gov/www/global/arms/treaties/inf2.html. 
“Türkiye İran’dan Açıklama İstedi”, Sabah, 14 Aralık 2011. 
Wallander, Celeste. “Institutional Assets and Adaptability: NATO after the Cold War,” 
International Organization, Cilt 54, No. 4, Güz 2000. 
Yıldız, Şenay. “Füze Kalkanı için Türkiye’ye ya Kabul Edersin, ya da Seni Dışlarız Diyemezler”, Akşam, 18 Kasım 2010. 


***