Türkiye-NATO İttifakının Tarihsel Boyutu, BÖLÜM 5

Türkiye-NATO İttifakının Tarihsel Boyutu,

 BÖLÜM 5

1948’den bugüne kadar NATO müttefiklerimizin sadece birinden, Amerika Birleşik Devletlerinden sağladığımız askeri malzeme yardımı ikibuçuk milyar dolardan fazladır... diğer taraftan ittifakta olmasaydık, silahlanmaya harcayacağımız bu kadar büyük bir meblağı memleket kalkınmasına ayırabildiğimizi düşünürsek, NATO bizim için sadece güvenlik anlamını taşımaz. Bunun çok ötesinde, Türk halkının daha müreffeh bir istikbale erişmesi yolunda harcadığımız çabalarda bize imkan sağlayan bir vasıta olmuştur dersek hiç de mübalâğa etmemiş oluruz.76

Dernek Başkanı Feridun Cemal Erkin konuşmasında NATO’ya girmek için sarf 
edilen diplomatik gayretlere değinmekteydi: 

O esnada [1950] Batı’nın büyük başkentlerinde istikşâfi bir geziye çıkan zamanın Dışişleri Bakanı rahmetli Fuat Köprülü, ziyaretlerinin sonunda, Ankara’ya gönderdiği telgrafta, Pakt konusunda nihâi kararın Avrupalı müttefiklerin değil tamamiyle Amerika’nın elinde olduğu neticesine vararak bütün teşebbüslerin Washington’da teksifini telkin etmişti.77 

Sonuçta, ABD nezdinde yapılan girişimler meyvesini 1951’de verecekti. Kocaeli 
Milletvekili ve Millet Meclisi CHP Grubu Başkan Vekili Prof. Dr. Nihat Erim, 
NATO’nun bir saldırı paktı değil, savunma paktı olduğuna dikkat çekerken, tarihsel bir refleks ile Türkiye’nin artık uluslararası sahnede yalnız olmadığı vurgusunu yapıyordu.78 

Güven Partisi İstanbul milletvekili Coşkun Kırca NATO’ya karşı anti-tezleri irdeleyerek, “bağımsızlığımızı kaybediyoruz” veya “haberimiz olmadan savaşa sürüklenebiliriz” iddialarına karşı savaş alarmı halinde bile her üyenin istenirse bağımsız karar verme mekanizmasını işletilebileceğini söylüyordu.79 
NATO nezdinde Türkiye Daimi Delegesi, Büyükelçi M. Nuri Birgi sunumunda, 
Atlantik İttifakı’na karşı yürütülen psikolojik savaşı “hakikatlere uymayan tefsirler” açısından değerlendirmektedir. 

Tefsir şudur: 1969 senesinde, Atlantik Andlaşması 20’nci senesini doldurunca, 
nihayete erecektir. Binaenaleyh devam edebilmesi için üyeler tarafından yenilenmesi icâbedecektir. İşte bu, artık bu ittifakın yok edilmesi için sarf olunması gereken faaliyetlerin ve tazyiklerin azamî ölçüye çıkarılması için güzel bir fırsattır... Hâlbuki... Atlantik İttifaknâmesi müddetsizdir.80 

Birgi, 1967’de Avrupa Komünist Partileri Konferansı’nın sonuç bildirgesinde 
“icabında dahilî kargaşalıklar çıkarmaya kadar varmanın göze alınması suretiyle behemahal 1969 senesinin NATO’nun yok edilmesi senesi haline getirileceği açıkça söylenmekte idi”81 vurgusunu yaparak, telaffuz etmese bile 1969 Şubatı’nın Kanlı Pazar olaylarındaki şiddetin dış kökenlerine diplomatça işaret ediyordu. NATO ilişkileri tam bir gizlilik içinde yürütüldüğü ve hükümetin hem güvenlik mülahazaları hem de eleştiriden kaçınmak için meclise bile bilgi vermediği göz önünde bulundurulursa anti-tezlerin oluşması kaçınılmazdı. Her zamanki gibi dolaylı olarak Türkiye’ye nakledilen Sovyet propagandasının etkisi mutlaka ciddi bir rol oynamıştır. 

Öte taraftan, geçmişten ders alma kavramının hipotezlerinden biri ittifaka dâhil olmanın devletin istemeden de olsa kendisini bir savaşın içinde bulmakla, tarafsız kalmanın getireceği tehlikenin aksine, güvenliğini seçeneklerden ilki lehine kullanmanın tehdidin algılanma boyutu ile orantılı olduğu yönündedir.82 Seminer konuşmalarında bu algının ne denli özümsenmiş olduğu görülüyor. 

Tarihsel perspektifi noktalarsak, bu makalede elimizdeki verilere dayanarak 
Soğuk Savaş’ın en şiddetli diliminde Türkiye’nin müttefik seçiminde uzak ve yakın tarihten çıkarılan temel derslerin etkisi tartışıldı. Uluslararası siyasette ittifaklara katılma sorunsalını Türkiye özelinde bu çerçevede çalışmak konuya retorik sarmalının dışından bakmayı mümkün kılmaktadır. 

Bu çalışmada, tarihten ders çıkarma kuramı (learning theory), Avrupa hukuk 
ve siyaset sistemine uyum sağlama gayretleri, rejimden bağımsız olarak, dış politikada bir sisteme ait olma konusunda Osmanlı’dan Cumhuriyet’e devamlılığın gözlenmesi, kurumsal aidiyet ve lider görünüş kıstaslarından yola çıkılmıştır. Kriterler olaylarla sınanınca ortaya tutarlı bir tablo çıkmaktadır. Resmimiz zamanın şartlarına bağlı olarak değişkenlik gösterse de, aidiyet kazanma, yaşanmış tarihsel tecrübeler, ve önceki liderlerin yenilerine aktarmayı başarmış oldukları mülahazalar güncelliğini her zaman korumuştur. 


DİPNOTLAR;

1 “Telegram from N. Novikov, Soviet Ambassador to the US, to the Soviet Leadership,” 27 
Eylül 1946, Cold War International History Project Digital Archive, www.CWIHP.org 
(Erişim Tarihi, 17 Kasım 2011); Truman’ın sert retoriğini körüklemiş olan Molotov-Truman 
görüşmeleri için bkz. Melvyn P. Leffler, “Adherence to Agreement:Yalta and the Experiences 
of the Early Cold War”, International Security, Cilt 11, 1986, s.88–123; Soğuk Savaş retorik 
analizleri için bkz. Chris Tudda, The Truth is our Weapon, the Rhetorical Diplomacy of Dwight D. 
Eisenhower and John Foster Dulles, Baton Rouge, Louisiana State University Press, 2006. 
2 Ali L. Karaosmanoğlu, “The Evolution of the National Security Culture and the Military in 
Turkey”, Journal of International Affairs, Cilt 54, No.1, 2000, s. 199–216. 
3 Eylem Yılmaz ve Pınar Bilgin, “Constructing Turkey’s ‘Western’ Identity during the Cold War: 
Discourses of the Intellectuals of Statecraft”, International Journal, Cilt 61, No.1, 2005–2006, 
s.35–59; Pınar Bilgin, “Securing Turkey through Western-oriented Foreign Policy”, New 
Perspectives on Turkey, Cilt 40, 2009, s.105–125. 
4 Dan Reiter, “Learning, Realism and Alliances: The Weight of the Shadow of the Past”, World 
Politics, Cilt 46, No.4, 1994, s. 470–526; Banu Eligür, Turkey’s Quest for a Western Alliance (1945– 
1952): A Reinterpretation, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Bilkent Üniversitesi, 
Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999, s. 9–12. Reiter’ın çalışmasına dikkatimi çeken Dr. Banu Eligür’e teşekkür borçluyum.
5 Hans Ulrich Seidt, “Germany and the Destabilization of the East, 1919–1922”, Germany and 
the Middle East, 1871–1945, Wolfgang G. Schwanitz (Der.), Princeton, Markus Wiener, 2004, s.65–84. 
6 Reiter, “Learning, Realism and Alliances”, s.490. 
7 İspanya örneğindeki gibi Amerika’ya sadece üs kiralamak yerine, Türkiye’nin üs mahallerini 
ancak NATO üyeliği karşılığında açmaktaki ısrarına Selin Bölme, bu sayıda “Soğuk Savaşta 
NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik ve Değişim” adlı makalesinde dikkat 
çekmektedir. Dolayısıyla, ülkeler arasındaki fark sisteme dâhil olmak veya dışında kalmak 
seçimine dayanıyor. Aynı zamanda 1949’da NATO üyesi olan Portekiz’de Salazar diktatörlük 
rejimi, NATO antlaşmasında her ne kadar demokrasiye atıfta bulunuluyorsa da, bu kuralın 
olmazsa olmazlığını yadsıdığı için, ittifak tartışmalarında ağırlık demokrasiye değil ülkelerin 
seçimine odaklanıyor.
8 “Bu rapor, Türkiye Cumhuriyeti ile Amerika Birleşik Devletleri arasında 4 Temmuz 1948 
tarihinde imzalanan Ekonomik İşbirliği Anlaşması ve eklerinin onanması” hakkındadır. 
9 Sean McMeekin, The Russian Origins of the First World War, Cambridge, Massachusetts, 
Harvard University Press, 2011; Emel Akal, Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm, 
İstanbul, İletişim Yayınları, 2012; Roderic H. Davison, “Turkish Diplomacy from Mudros to 
Lausanne”, The Diplomats, 1919–1939, Gordon A. Craig ve Felix Gilbert (Der.), Princeton, 
Princeton University Press, 1981, s.172–209. 
10 Dilek Barlas ve Serhat Güvenç, “Turkey and the Idea of a European Union during the Interwar 
Years, 1923–1939”, Middle Eastern Studies, Cilt 45, No.3, 2009, s.425–446; Dilek Barlas 
ve Serhat Güvenç, Turkey in the Mediterranean during the Interwar Era, the Paradox of Middle 
Power Diplomacy and Minor Power Naval Policy, Bloomington, Indiana, Indiana University 
Publishers, 2010. Tarihsel deneyimler için, s.11–51.
11 Halil İnalcık, Turkey and Europe in History, İstanbul, Eren Yayınevi, 2006, s.110–112; Osmanlı 
topraklarında kültürler ve inançlar arasında adeta heterodoks diyebileceğimiz geçişkenlikler 
için, Mark Mazower, The Balkans, from the End of Byzantium to the Present Day, London, 
Phoenix Press, 2001; Mazower, Salonica, City of Ghosts, Christians, Muslims and Jews, 1430– 
1950, New York, Alfred A. Knopf, 2005; Cemal Kafadar, Between Two Worlds, the Construction of 
the Ottoman State, Berkeley and Los Angeles, The University of California Press, 1995; Suraiya 
Faroqhi, The Ottoman Empire and the World Around It, London, I.B.Tauris, 2004. 
12 Selim Deringil, “The Turks and ‘Europe’: The Argument from History”, Middle Eastern Studies, Cilt 43, No.5, 2007, s.209–723.
13 A. L. MacFie, The Eastern Question, 1774–1923, London, New York, Longman, 1989, s.7. 
14 Carter Vaughn Findley, Turkey, Islam, Nationalism and Modernity, a History, 1789–2007, New 
Haven and London, Yale University Press, 2010, s.71–75.
15 Özgen Acar, “II. Mahmut’un Yunan Kralı’na Hediye Ettiği Kılıç Açık Arttırmada”, Cumhuriyet, 23 Ekim 2011, s.8.
16 J. C. Hurewitz, The Middle East and Africa in World Politics, A Documentary Record, (European 
Expansion, 1535–1914) Cilt I, New Haven, Yale University Press, 1979, s.319–322; J. C. 
Hurewitz, “Ottoman Diplomacy and the European State System”, Middle East Journal, Cilt 15, No.2, 1961, s.141–152. 
17 Davison, “Ottoman Diplomacy and Its Legacy”, s.337. 
18 Alan Cassels, Ideology and International Relations in the Modern World, London, New York, Routledge, 1996, s.82.
19 Nur Bilge Criss, “Barışı Olmayan Savaş”, Doğu Batı, Cilt 6, No.24, 2003, s. 29–53. 
20 Murat Güztoklusu, Özdemir Bey’in Filistin-Suriye Kuvva-i Milliyesi ve Elcezire Konfederasyonu, 
İstanbul, Bengi Yayınları, 2010. 
21 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, 3 Cilt, Ali Sevin, M. Akif Tural ve İzzet Öztoprak (Der.), Ankara, 
Atatürk Araştırma Merkezi, 2006, www.atam.gov.tr (Erişim Tarihi, 1 Aralık 2011), TBMM 
3. Dönem 2. Toplantı Yılını Açış Konuşması, 1 Kasım 1928.
22 Dilek Barlas, Etatism and Diplomacy in Turkey, Economic and Foreign Policy Strategies in an 
Uncertain World, 1929–1939, Leiden, E. J. Brill, 1998, s.128–132. 
23 James Joll, Europe Since 1870, an International History, London, Weidenfeld and Nicolson, 1977, s.375. 
24 Sarah D. Shields, Fezzes in the River, Identity Politics and European Diplomacy in the Middle 
East on the Eve of World War II, Oxford, Oxford University Press, 2011; Türkiye Cumhuriyeti 
İçişleri Bakanlığı yazışmaları için, Adil Dağıstan ve Adnan Sofuoğlu, İşgal’den Katılıma Hatay, 
Atatürk’ün Dış Politika Zaferi, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2008.
25 Brock Millman, The Ill-Made Alliance, Anglo-Turkish Relations, 1939–1940, Montreal, McGill- Queen’s University Press, 1998. 
26 Zehra Önder, II. Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası, Leyla Uslu (Çev.), Ankara, Bilgi Yayınevi, 2010, s.334. 
27 Yugoslavya’da böyle bir darbeyi gerçekleştirmiş olan Ribbentrop’tan Papen’e, “Gizli” Telgraf, 16 
Mayıs 1941. German Foreign Office Documents, German Foreign Policy in Turkey (1941–1943), 
Moscow, Foreign Languages Publishing House, 1948, s.9; 1933–1941 arasında üç defa Irak 
başbakanlığı yapmış olan Seyid Raşid el-Geylani İngiliz karşıtı darbeci bir gizli örgüt üyesiydi. 
Irak’ta silahlar bu örgüte gidecekti. Aynı yıl, İngilizler Irak’ı tekrar işgal ettiler ve Alman planları 
girişimin ötesine gidemedi. Önder, II. Dünya Savaşı’nda, s.134–138. 
28 German Foreign Office Documents, 17 Mayıs 1941. 
29 German Foreign Office Documents, 19 Mayıs 1941. Almanlar o dönemde İngiltere’ye bombardmanla ciddi zarar vermekteydi.
30 Günay Göksu Özdoğan, “II. Dünya Savaşı Yıllarındaki Türk-Alman İlişkilerinde İç ve Dış 
Politika Aracı Olarak Pan-Türkizm”, Türk Dış Politikasının Analizi, Faruk Sönmezoğlu (Der.), 
3. Basım, İstanbul, Der Yayınları, 2004, s.139–140. 
31 Önder, II. Dünya Savaşı’nda, s.185. 
32 Barry Rubin, Istanbul Intrigues, New York, McGraw-Hill, 1989; Banu El ve Mehmet Perinçek, 
“II. Dünya Savaşı Esnasında Türkiye’de İstihbarat Savaşı-von Papen Suikastını Kim Düzenledi?” 
Toplumsal Tarih, Cilt 196, 2010, s.34–47.
33 Dışişleri Bakanı Hasan Saka’nın ilgili demeçleri için, Osman Olcay, “Hasan Saka”, Hasan 
Saka’ya Armağan, Ankara, Birleşmiş Milletler Türk Derneği Yayınları, tarihsiz, s.69-80. 
34 Dennis Merrill, “The Truman Doctrine: Containing Communism and Modernity”, Presidential 
Studies Quarterly, Cilt 36, No.1, 2006, s.27-37; Legislative Origins of the Truman Doctrine, 
S.938, A Bill to Provide for Assistance to Greece and Turkey, Washington, D.C., U.S. Government 
Printing Office, 1973. 
35 Feridun Cemal Erkin, Dışişlerinde 34 Yıl, Vaşington Büyükelçiliği, 2 Cilt, Ankara, Türk Tarih 
Kurumu Basımevi, 1999. 
36 Mehmet Saray, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi, III. Cumhurbaşkanı 
Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2000, s.100. Bayar, 
Atlantik Paktı’na girmek gibi bir niyet olmasaydı bile Kore’ye asker gönderileceğini belirtmiştir. 
37 “Hikmet Bayur’a göre Atlantik Paktına Girmek Zarurîdir”, Vatan, 10 Ağustos 1950, s. 1. 
38 “Atlantik Paktının Genişletilmesi”, Akşam, 17 Ağustos 1950. 
39 Reiter, “Learning, Realism and Alliance”.
40 Foreign Relations of the United States (FRUS), 1945, VIII. Cilt , Washington, D.C., U.S. 
Government Printing Office, 1969, s. 1229-1230, 1233-1234. 
41 Dündar Seyhan, Gölgedeki Adam, İstanbul, Uycan Matbaası, 1966, s.26–27. 
42 İbrahim Bozkurt, “Missouri Zırhlısının İstanbul Ziyareti” http://www.ezberbozanbilgiler. 
com/bizim-tarih/item/296-missouri-ziyaret, (Erişim Tarihi 10 Şubat 2012). 
43 Gül İnanç, “Bu Yazının Mahrem Tutulmasına İtina Edilecektir: USS Missouri Zırhlısının 
İstanbul Ziyareti ve Soğuk Savaş Diplomasisinde Türkiye, 1946” Toplumsal Tarih, No.191, 
Kasım 2009, s.48-55; Gül İnanç ve Şuhnaz Yılmaz, “Gunboat Diplomacy: Turkey, USA and 
the Advent of the Cold War”, Middle Eastern Studies (yayım sürecinde, 2012). 
44 “A British Secret Report on Communism in Turkey, 1951” Ankara, 4 Aralık 1951. Scott Fox’dan 
Anthony Eden’a, aktaran Bülent Gökay, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920–1991, Soviet 
Foreign Policy, Turkey and Communism, London and New York, Routledge, 2006, s.126–131.
45 BCA, 030.01.125.807.2, 2 Şubat 1951. 
46 George S. Harris, Troubled Alliance, Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945- 
1971, Washington, D.C., American Enterprise Institute for Public Policy Research, 1972, 
s.42-50; Ekavi Athanassopoulou, Turkey-Anglo-American Security Interests, 1945-1952, the First 
Enlargement of NATO, London, Frank Cass, 1999. 
47 Başbakan Adnan Menderes’in AFP, AP ve Reuters’e verdiği beyanat, BCA.030.01.13767, 21 
Eylül 1951; Antlaşmanın hiçbir zaman eşitler arası olmadığı savı için Türkkaya Ataöv, Amerika, 
NATO ve Türkiye, İstanbul, İleri Yayıncılık, 2006. Esasen burada kastedilen eşitlik maddi güç 
anlamında değil, kararların oy birliği ile alınması yönündeki eşitlikti. 
48 BCA.030.01.3521624, tarihsiz.
49 BCA.030.01.3521626, Nato hakkında, Meclis Başkanı ve bazı bakanların görüşleri, tarihsiz. 
50 BCA.030.10.62382.10, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri Büyükelçi Cevat Açıkalın başkanlığında Atlantik Andlaşması Merkez Heyeti kurulması, 13 Mart 1952; 
Yücel Güçlü, The Life and Career of a Turkish Diplomat: Cevat Açıkalın, Ankara, yayımcı belirtilmemiş, 2002, s.78–81. 
51 “General Eisenhower Orgeneral Zekâi Okan’a bir mesaj gönderdi,” Akın, 9 Nisan 1952, s.1. 
52 Erkin, Dışişlerinde 34 Yıl. 
53 Nur Bilge Criss’in özel arşivinden. 
54 Dünya, 26 Temmuz 1952, Akın, 26 Temmuz 1952, s.1, Hürriyet, 27 Temmuz 1952, s.1. 
55 Hüseyin Bağcı, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, 2. Baskı, Ankara, ODTÜ Yayınları, 2001, s.77. 
56 Orhan Birgit, Evvel Zaman İçinde, 2. baskı, İstanbul, Doğan Kitap, 2006, s.164.
57 Bağcı, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, s.77. 
58 William Hale, “The Turkish Republic and its Army, 1923–1960”, Turkish Studies, Cilt 12, No.2, 2011, s.191–201. 
59 George McGhee, The US-Turkish-NATO-Middle East Connection, London, MacMillan Press, 1990. 
60 Yücel Güçlü, Eminence Grise of the Turkish Foreign Service: Numan Menemencioğlu, Ankara, yayımcı belirtilmemiş, 2002; George S. Harris, Atatürk’s Diplomats 
and their Brief Biographies, İstanbul, ISIS Press, 2010, s.307–309. 
61 NATO Parliamentary Assembly, 1955–2005, 50 Years of Parliamentary Diplomacy, Brussels, NATO Parliamentary Assembly, 2005. Her yıl dönüşümlü gerçekleştirilen 
asamble başkanlığı görevini yapan tek Türk temsilci 1968-1969’da Kasım Gülek olmuştu. Kuzey Atlantik Asamblesi TBMM Grup Başkanlığı görevinde bulunmuş 
olan Çanakkale Milletvekili Muammer Baykan aynı zamanda Türk Atlantik Derneği’nin kurucusu ve Genel Sekreteriydi. Derneğin önemli bir yayınına ileride değinilecektir.
62 George McGhee, “Turkey Joins the West”, Foreign Affairs, Cilt 32, Temmuz 1954, s.617–629. 
63 BCA. 030.01.62381.10, “Muhtıra”, 3 Kasım 1956. 
64 Sabri Sayarı, “Adnan Menderes: Between Democratic and Authoritarian Populism”, Political Leaders and Democracy in Turkey, der. Metin Heper ve Sabri Sayarı, 
Lanham, Maryland, Rowman and Littlefield Publishing Group, 2002, s. 65-85. 
65 Ercüment Yavuzalp, Menderes’le Anılar, Ankara, Bilgi Yayınevi, tarihsiz, s. 81-93. 
66 BCA.030.01.16854, 16 Aralık 1957, “Press Release by the Turkish Delegation, Statement by Mr. A. Menderes”. 
67 Don Peretz, The Middle East Today, 4. Basım, New York, Praeger Publishers, 1983, s. 411; Mahmut Dikerdem, Hariciye Çarkı, İstanbul, Cem Yayınevi, 1989; 
Mahmut Dikerdem, Ortadoğu’da Devrim Yılları, İstanbul, Cem Yayınevi, 1990; Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu’nun TBMM’ne verdiği beyanat, “Turkey’s Foreign Policy”, 
New York, Turkish Information Office, 25 Şubat 1958.
68 Mehmet Sait Dilek, “ABD Başkanı Dwight Eisenhower’ın (Ike) Aralık 1959’da Türkiye Ziyareti”, Atatürk Yolu Dergisi, No. 46, 2010, s.295–332. 
69 Nur Bilge Criss, “Strategic Nuclear Missiles in Turkey: The Jupiter Affair, 1959–1963”, The Journal of Strategic Studies, Cilt 20, No.3, 1997, s.97–122. 
70 Haydar Tunçkanat, İkili Anlaşmaların İçyüzü, Ankara, Ekim Yayınevi, 1970; Sezai Orkunt, Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1978. 
71 Criss, “Strategic Nuclear Missiles”, s. 111.
72 Sami Küçük, Rumeli’den 27 Mayıs’a, İstanbul, Mikado Yayınları, 2008, s.89. 
73 Ibid., s.205.
74 Hulûsi Turgut (Der.), Türkeş’in Anıları, Şahinlerin Dansı, , İstanbul, ABD Basın Ajansı, 1995, s.221–223. 
75 Türkiye ve NATO, Ankara, Türk Atlantik Andlaşması Derneği Yayınları, tarihsiz. 
76 Ibid., s. 2-3. 
77 Ibid., s. 32. 
78 Ibid., s. 40.
79 Ibid. s.54–57; Ekselans Coşkun Kırca, İzzeddin Çalışlar (Der.), İstanbul, Galatasaray Eğitim Vakfı, 2009. 
80 Türkiye ve NATO, “NATO’nun Halihazır Durumu ve İstikbâli”, s.81. 
81 Ibid. 
82 Reiter, “Learning, Realism and Alliances”, s.495.


Kaynakça 

Acar, Özgen, “II. Mahmut’un Yunan Kralı’na Hediye Ettiği Kılıç Açık Arttırmada”, Cumhuriyet, 23 Ekim 2011. 
Akal, Emel, Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki ve Bolşevizm, İstanbul, İletişim Yayınları, 2012. 
Ataöv, Türkkaya, Amerika, NATO ve Türkiye, İstanbul, İleri Yayıncılık, 2006. 
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, www.atam.gov.tr 
Bağcı, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, 2. Baskı, Ankara, ODTÜ 
Yayınları, 2001. 
Barlas, Dilek ve Serhat Güvenç, Turkey in the Mediterranean during the Interwar Era, 
the Paradox of Middle Power Diplomacy and Minor Power Naval Policy, Bloomington, 
Indiana, Indiana University Press Publishers, 2010. 
Barlas, Dilek ve Serhat Güvenç, “Turkey and the Idea of a European Union during the 
Inter-war Years, 1923-1939”, Middle Eastern Studies, Cilt 45, No 3, s. 425-446. 
Barlas, Dilek, Etatism and Diplomacy in Turkey, Economic and Foreign Policy Strategies in an 
Uncertain World, 1929-1939, Leiden, E. J. Brill, 1998. 
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, BCA. 
Bilgin, Pınar, “Securing Turkey through Western-oriented Foreign Policy”, New 
Perspectives on Turkey, Cilt 40, 2009, s. 105-125. 
Birgit, Orhan, Evvel Zaman İçinde, 2. baskı, İstanbul, Doğan Kitap, 2006. 
Bozkurt, İbrahim, “Missouri Zırhlısının İstanbul Ziyareti” http://www.ezberbozanbilgiler. 
com/bizim-tarih/item/296-missouri-ziyaret, (erişim tarihi 10 Şubat 2012). 
Bölme, Selin, “Soğuk Savaşta NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik 
ve Değişim”” Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 9, No 34, 2012. 
Cassels, Alan, Ideology and International Relations in the Modern World, London, New 
York, Routledge, 1996. 
Cold War International History Project Digital Archive, www.CWIHP. 
Criss, Nur Bilge,“Barışı Olmayan Savaş”, Doğu Batı, Cilt 6, No 24, 2003, s. 29-53. 
Criss, Nur Bilge, “Strategic Nuclear Missiles in Turkey: The Jupiter Affair, 1959-1963”, 
The Journal of Strategic Studies, Cilt 20, No 3, 1997, s. 97-122. 
Çalışlar, İzzeddin der., Ekselans Coşkun Kırca, , İstanbul, Galatasaray Eğitim Vakfı, 2009. 
Dağıstan, Adil ve Adnan Sofuoğlu, İşgal’den Katılıma Hatay, Atatürk’ün Dış Politika 
Zaferi, Ankara, Phoenix Yayınevi, 2008. 
Davison, Roderic H., “Ottoman Diplomacy and Its Legacy”, Nineteenth Century Ottoman 
Diplomacy and Reforms, İstanbul, The ISIS Press, 1997. 
Davison, Roderic H., “Turkish Diplomacy from Mudros to Lausanne”, The Diplomats, 
1919-1939, (der.) Gordon A. Craig ve Felix Gilbert, Princeton, Princeton University 
Press, 1981, 2. 172-209.
Deringil, Selim, “The Turks and ‘Europe’: The Argument from History”, Middle Eastern 
Studies, Cilt 43, No 5, 2007, s.209-223. 
Dikerdem, Mahmut, Ortadoğu’da Devrim Yılları, İstanbul, Cem Yayınevi, 1990. 
Dikerdem, Mahmut, Hariciye Çarkı, İstanbul, Cem Yayınevi, 1989. 
Dilek, Mehmet Sait, “ABD Başkanı Dwight Eisenhower’ın (Ike) Aralık 1959’da Türkiye 
Ziyareti”, Atatürk Yolu Dergisi, No. 46, 2010, s. 295-332. 
Ekavi Athanassopoulou, Turkey-Anglo-American Security Interests, 1945-1952, the First 
Enlargement of NATO, London, Frank Cass, 1999. 
El, Banu ve Mehmet Perinçek, “II. Dünya Savaşı Esnasında Türkiye’de İstihbarat Savaşıvon 
Papen Suikastını Kim Düzenledi?” Toplumsal Tarih, Cilt 196, 2010, s. 34-47. 
Eligür, Banu, Turkey’s Quest for a Western Alliance (1945-1952): A Reinterpretation, 
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Bilkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler 
Enstitüsü, 1999. 
Erkin, Feridun Cemal, Dışişlerinde 34 Yıl, Vaşington Büyükelçiliği, 2 Cilt, Ankara, Türk 
Tarih Kurumu Basımevi, 1999. 
Faroqhi, Suraiya, The Ottoman Empire and the World Around It, London, I.B.Tauris, 2004. 
Findley, Carter V, Turkey, Islam, Nationalism and Modernity, a History, 1789-2007, New 
Haven and London, Yale University Press, 2010. 
Foreign Relations of the United States (FRUS), 1945, VIII. Cilt, Washington, D.C., U.S. 
Government Printing Office, 1969. 
German Foreign Office Documents, German Foreign Policy in Turkey (1941-1943), Moscow, 
Foreign Languages Publishing House, 1948. 
Gökay, Bülent, Soviet Eastern Policy and Turkey, 1920-1991, Soviet Foreign Policy, Turkey 
and Communism, London and New York, Routledge, 2006. 
Güçlü, Yücel, The Life and Career of a Turkish Diplomat: Cevat Açıkalın, Ankara, yayımcı 
belirtilmemiş, 2002. 
Güçlü, Yücel, Eminence Grise of the Turkish Foreign Service: Numan Menemencioğlu, 
Ankara, 2002. 
Güztoklusu, Murat, Özdemir Bey’in Filistin-Suriye Kuvva-i Milliyesi ve Elcezire 
Konfederasyonu, İstanbul, Bengi Yayınları, 2010. 
Hale, William, “The Turkish Republic and its Army, 1923-1960”, Turkish Studies, Cilt 12, 
No 2, 2011, s. 191-201. 
Harris, George S., Atatürk’s Diplomats and their Brief Biographies, İstanbul, The ISIS 
Press, 2010. 
Harris, George S, Troubled Alliance, Turkish-American Problems in Historical Perspective, 
1945-1971, Washington, D.C., American Enterprise Institute for Public Policy 
Research, 1972. 
Hurewitz, J. C, “Ottoman Diplomacy and the European State System,” Middle East 
Journal, Cilt 15, No 2, 1961, s. 141-152.
Hurewitz, J. C., The Middle East and Africa in World Politics, A Documentary Record, Cilt I 
(European Expansion, 1535-1914), New Haven, Yale University Press, 1979. 
İnalcık, Halil, Turkey and Europe in History, İstanbul, Eren Yayınevi, 2006. 
İnanç, Gül, “Bu Yazının Mahrem Tutulmasına İtina Edilecektir: US Missouri Zırhlısının 
İstanbul Ziyareti ve Soğuk Savaş Diplomasisinde Türkiye, 1946” Toplumsal Tarih, No 
191, Kasım 2009, s. 48-55. 
İnanç, Gül ve Şuhnaz Yılmaz, “Gunboat Diplomacy: Turkey, U.S.A. and the Advent of 
the Cold War”, Middle Eastern Studies (yayım sürecinde, 2012). 
Joll, James, Europe Since 1870, an International History, London, Weidenfeld and Nicolson, 1977. 
Kafadar, Cemal, Between Two Worlds, the Construction of the Ottoman State, Berkeley and 
Los Angeles, The University of California Press, 1995. 
Karaosmanoğlu, Ali, “The Evolution of the National Security Culture and the Military 
in Turkey”, Journal of International Affairs, Cilt 54, No 1, 2000, s. 199-216. 
Küçük, Sami, Rumeli’den 27 Mayıs’a, İstanbul, Mikado Yayınları, 2008. 
Leffler, Melvin, “Adherence to Agreement: Yalta and the Experiences of the Early Cold 
War,” International Security, Cilt 11, 1986, s. 88-123. 
Legislative Origins of the Truman Doctrine, S.938, A Bill to Provide for Assistance to Greece 
and Turkey, Washington, D.C., U.S. Government Printing Office, 1973. 
MacFie, A. L., The Eastern Question, 1774-1923, London, New York, Longman, 1989. 
Mazower, Mark, The Balkans, from the End of Byzantium to the Present Day, London, 
Phoenix Press, 2001. 
Mazower, Mark, Salonica, City of Ghosts, Christians, Muslims and Jews, 1430-1950, New 
York, Alfred A. Knopf, 2005. 
McGhee, George, The US-Turkish-NATO-Middle East Connection, London, The 
MacMillan Press, 1990. 
McGhee, George, “Turkey Joins the West”, Foreign Affairs, Cilt 32, Temmuz 1954, s. 617-629. 
McMeekin, Sean, The Russian Origins of the First World War, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 2011. 
Merrill, Dennis, “The Truman Doctrine: Containing Communism and Modernity”, 
Presidential Studies Quarterly, Cilt 36, No 1, 2006, s. 27-37. 
Millman, Brock, The Ill-Made Alliance, Anglo-Turkish Relations, 1939-1940, Montreal, 
McGill-Queen’s University Press, 1998. 
NATO Parliamentary Assembly, 1955-2005, 50 Years of Parliamentary Diplomacy, Brussels, 
NATO Parliamentary Assembly, 2005. 
Olcay, Osman, “Hasan Saka”, Hasan Saka’ya Armağan, Ankara, Birleşmiş Milletler Türk Derneği Yayınları, tarihsiz.
Orkunt, Sezai. Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1978. 
Önder, Zehra, II. Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası, çev. Leyla Uslu, Ankara, Bilgi Yayınevi, 2010. 
Özdoğan, Günay Göksu, “II. Dünya Savaşı Yıllarındaki Türk-Alman İlişkilerinde İç ve 
Dış Politika Aracı Olarak Pan-Türkizm”, Türk Dış Politikasının Analizi, (der.) Faruk 
Sönmezoğlu, 3. Basım, İstanbul, Der Yayınları, 2004, s. 131-140. 
Peretz, Don, The Middle East Today, 4. Basım, New York, Praeger Publishers, 1983. 
Reiter, Dan, “Learning, Realism and Alliances: The Weight of the Shadow of the Past”, 
World Politics, Cilt 46, No 4, 1994, s. 470-526. 
Rubin, Barry, Istanbul Intrigues, New York, McGraw Hill, 1989. 
Saray, Mehmet, Sovyet Tehdidi Karşısında Türkiye’nin NATO’ya Girişi, III. Cumhurbaşkanı 
Celal Bayar’ın Hatıraları ve Belgeleri, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi, 2000. 
Sayarı, Sabri, “Adnan Menderes: Between Democratic and Authoritarian Populism”, 
Political Leaders and Democracy in Turkey, (der.) Metin Heper ve Sabri Sayarı, Lanham, 
Maryland, Rowman and Littlefield Publishing Group, 2002. 
Shields, Sarah D., Fezzes in the River, Identity Politics and European Diplomacy in the 
Middle East on the Eve of World War II, Oxford, Oxford University Press, 2011. 
Seidt, Hans Ulrich, “Germany and the Destabilization of the East, 1919-1922”, Germany 
and the Middle East, 1871-1945, (der.) Wolfgang G. Schwanitz, Princeton, Markus 
Wiener, 2004, s. 65-84. 
Sevin, Ali, M. Akif Tural ve İzzet Öztoprak der., Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, 3 Cilt, Ankara, 
Atatürk Araştırma Merkezi, 2006, www.atam.gov.tr (erişim tarihi, 1 Aralık 2011). 
Seyhan, Dündar, Gölgedeki Adam, İstanbul, Uycan Matbaası, 1966. 
Türkiye ve NATO, Ankara, Türk Atlantik Andlaşması Derneği Yayınları, tarihsiz. 
Tudda, Chris, The Truth is our Weapon, the Rhetorical Diplomacy of Dwight D. Eisenhower 
and John Foster Dulles, Baton Rouge, Louisiana State University Press, 2006. 
Tunçkanat, Haydar, İkili Anlaşmaların İçyüzü, Ankara, Ekim Yayınevi, 1970; Sezai Orkunt, 
Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1978. 
Turgut, Hulûsi der., Türkeş’in Anıları, Şahinlerin Dansı, İstanbul, ABD Basın Ajansı, 1995. 
Yavuzalp, Ercüment, Menderes’le Anılar, Ankara, Bilgi Yayınevi, tarihsiz. 
Yılmaz, Eylem ve Pınar Bilgin, “Constructing Turkey’s ‘Western’ Identity during the Cold 
War: Discourses of the Intellectuals of Statecraft”, International Journal, Cilt 61, No 
1, 2005-2006, s. 35-59. 
Zorlu, Fatih Rüştü, “Turkey’s Foreign Policy”, New York, Turkish Information Office, 25 Şubat 1958.


***