Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 7

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 7

Rusya’nın Suriye Politikası 

Amine YAZICI 

< 25 Şubat 1954 askeri darbesinden sonra yönetimin değişmesi ile birlikte Suriye siyasi hayatında Baas Partisi’nin ön plana çıktığını ve bununla birlikte Suriye’nin SSCB açısından önemli bir ülke haline geldiğini söyleyebiliriz. 

SDE Analiz  >

Ocak 2010’da Tunus’ta başlayan Arap Baharı aradan geçen bir buçuk yıllık 

sürede Ortadoğu coğrafyasının büyük bir bölümünü yenidenşekillendirmiştir. 

Tunus, Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn’de yaşanan olaylar kimi yerde yönetim 

değişikliğini, kimisinde ise reform süreçlerini başlatmıştır. Arap Baharı’nın 

belki de en uzun durağı olan Suriye’de olaylar Mart 2011’den bu yana devam 

etmektedir. Suriye’de yaşananlara özellikle Libya’ya karşı gerçekleştirilen 

NATO müdahalesinin ardından daha temkinli yaklaşan dünya, süreci 

uzaktan ve dikkatle izlemektedir. Batının başını çektiği ve BM çatısı altında 

kararlar almaya çalışan devletlerin karşısında, Suriye’deki sorunların bir iç 

mesele olduğunu savunan bu nedenle herhangi bir dış müdahaleye karşı 

çıkan Rusya, Çin ve İran yer almaktadır. Bu yazıda, Sovyetler Birliği’nden 

bugüne Rusya-Suriye ilişkileri incelenecek ve Rusya’nın Suriye’de yaşanan 

devrim sürecine bakışı ve tutumu değerlendirilecektir. 

Suriye- SSCB İlişkileri 

Suriye ve SSCB tarih boyunca yakın ilişkiler yürütmeyi başarmış iki devlet 

olmuştur. İkinci dünya savaşı sonrasında 17 Nisan 1946’da bağımsızlığını 

ilan eden Suriye’nin siyasal istikrara kavuşması uzun sürmüştür. 1949-1953 

yılları arasında Suriye’de üç defa hükümet darbesi, 21 kabine değişikliği 

olmuş ve bu esnada iki askeri diktatörlük kurulmuştur.10 25 Şubat 1954 

askeri darbesinden sonra yönetimin değişmesi ile birlikte Suriye siyasi 

hayatında Baas Partisi’nin ön plana çıktığını ve bununla birlikte Suriye’nin 

SSCB açısından önemli bir ülke haline geldiğini söyleyebiliriz. 

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Ortadoğu’ya nüfuz etmek isteyen 

Sovyetler ilgisini bu bölgeye yoğunlaştırmış, Suriye’nin bağımsız bir 

devlet olması ve İsrail’in Filistin topraklarında bağımsız bir devlet kurma 

fikrini desteklemiştir. Yeni kurulan İsrail devleti ABD ile yakın ilişkiler 

geliştirince Sovyetler bölgede başka müttefikler aramaya başlamıştır. 

Suriye’de başa gelen Baas Partisi ideolojik olarak Pan-Arabizim ve 

Sosyalizm’e dayanıyordu, bu nedenle Baas Partisi Sovyetler ile yakın ilişkiler 

geliştirmiş ve bu sayede meşruiyetini pekiştirmiştir. SSCB-Suriye ilişkileri 1 

Şubat 1946’da imzalanan gizli bir anlaşma ile başlamış ardından 1 Nisan 

1950’de imzalanan saldırmazlık paktı ile ilişkiler bir ileri boyuta taşınmıştır. 

Baas Partisi’nin komünizme sıcak bakması ve propaganda aracı olarak anti-

emperyalizmi seçmesi Suriye’nin SSCB yanında hareket etmesine neden 

olmuştur. Ortadoğu’da İsrail’in kendisine müttefik olarak ABD’yi seçmesi 

SSCB’nin Suriye ve Mısır’dan yana tutum belirlemesine neden olmuştur. 

Suriye Komünist Partisi’nin oldukça güçlü olması ve Suriye’nin sahip olduğu 

jeostratejik konum SSCB için yine oldukça büyük önem arz ediyordu. 

ABD’nin aksine SSCB’nin Ortadoğu’ya yönelme gerekçesi petrol 

kaynaklarına ulaşmak değildi, ABD’nin kendisine karşı yürüttüğü “çevreleme 

politikası11”nın etkisini kırmak ve bölgede ABD’nin tek hegemon güç 

olmasını engellemek istiyordu. Bu nedenle SSCB Ortadoğu’da yaşanan 

her gelişmenin yakından izleyicisi olmuş ve kendi menfaatlerini ön planda 

tutarak süreçleri yönlendirmiştir. Soğuk Savaş esnasında bölgede yaşanan 

her olay Suriye’yi SSCB’ye yaklaştırmıştır. 1956 Süveyş Krizi sırasında Mayıs 

ve Kasım 1956’da iki ülke arasında askeri işbirliği anlaşmaları imzalanmış, 

SSCB Suriye’ye 60 milyon dolarlık yardım yapmıştır. 28 Ekim 1957’de yapılan 

anlaşma ile SSCB Suriye’ye 168 milyon dolarlık yardım yapmıştır ancak 

bu yardımları askeri alanda değil, baraj, köprü, demiryolu gibi Suriye’nin 

ekonomik kalkınmasını sağlayacak alanlarda kullanması için vermiştir.12 

< Hafız Esed ilk yurt dışı ziyaretini Moskova’ya gerçekleştirerek SSCB ile ilişkilere verdiği önemi göstermiş oldu. Hafız Esed yönetime geldiğinde 

önemli bürokratik görevlere kendisi gibi asker kökenli kişileri atamış, askeri mantığın ağırlık kazandığı bir kurumsal yapı ortaya çıkarmıştır. SDE Analiz >

1970’de Suriye’de başa gelen Hafız Esed ilk yurt dışı ziyaretini Moskova’ya 

gerçekleştirerek SSCB ile ilişkilere verdiği önemi göstermiş oldu. Asker 

kökenli olan Hafız Esed yönetime geldiğinde önemli bürokratik görevlere 

kendisi gibi asker kökenli kişileri atamış, askeri mantığın ağırlık kazandığı 

bir kurumsal yapı ortaya çıkarmıştır. Sovyet modeli bir askeri ve ekonomik 

yapılanması olan Suriye’nin SSCB’den aldığı istihbarat desteğini içeride 

muhalefete karşı kullanması, yönetimin ideolojik taban olarak SSCB ile 

örtüşmesi yakın ilişkileri devam ettirmesinin nedenleri olarak sıralanabilir.13 

Hafız Esed döneminde Suriye SSCB ilişkilerini etkileyen bir diğer gelişme 

Mısır’da Nasır’ın ölümünden sonra Enver Sedat’ın başa geçmesi olmuştur. 

Sedat’ın izlediği ABD yanlısı dış politikayı iyi gözlemleyen Hafız Esed SSCB 

ile ilişkileri ileri düzeye taşıyacak yeni askeri anlaşmalar imzalamıştır. 26 

Mart 1979’da imzalanan Camp David Anlaşması’ndan sonra 8 Ekim 

1980’de imzalanan 15 maddelik SSCB-Suriye Dostluk ve İşbirliği Anlaşması 

ilişkilerin en üst seviyeyi çıkartıldığı anlaşma olmuştur. Anlaşmanın 5. 

maddesine göre; taraflardan herhangi birinin barış ve güvenliğinin tehdit 

edilmesi halinde, bu tehdidin bertaraf edilmesi ve barışın yeniden tesisi 

amacı ile işbirliği yapmak için derhal birbirleriyle temasa geçeceklerdi. 

Bir anlamda garantörlük anlaşması niteliği taşıyan bu anlaşmanın gizli 

protokolüne göre SSCB olası bir İsrail saldırısında tüm gücüyle Suriye’ye 

yardım etme garantisi de veriyordu.14 

<Rusya’da Yeltsin dönemi boyunca iç politikada ülkeye ekonomik ve siyasi yük getirecek dış politika yükümlülükleri altına girmemeye özen gösterilmiştir. 

1990’larda Rusya Ortadoğu politikasını, Ortadoğu barış sürecinde konumunu 

muhafaza etmek üzerine kurmuştur. SDE Analiz >

SSCB’nin Afganistan’ı işgali ile başlayan süreç Ortadoğu’da Suriye’yi bir 

anlamda SSCB’nin uydusu konumuna getirmiş askeri açıdan bağımlılığını 

artırmıştır. SSCB Doğu Akdeniz’de varlığını devam ettirmek ve Batı bloğuna 

karşı elini güçlendirmek için, Suriye ise bölgesinde giderek güçlenen 

İsrail’e karşı ikili ilişkileri geliştirmiştir. 

Soğuk Savaş Sonrası İlişkiler 

SSCB ve Suriye arasında seksenlerle birlikte zirve yapan ilişkiler SSCB’nin 

dağılması ile son bulan Soğuk Savaş’ın ardından yeni bir döneme girmiştir. 

İki kutuplu sistemin sona ermesiyle birlikte Rusya kendi iç meselelerine 

dönmüş ve bu durum da ABD’nin özellikle Ortadoğu’da tek taraflı ve 

baskın politikalar izlemesine imkân sağlamıştır. SSCB’nin yıkılması ile 

birlikte Suriye pragmatik dış politika anlayışı çerçevesinde 1991’deki 

Birinci Körfez Savaşı’nda Amerika’nın başını çektiği ittifaka katılarak Irak’a 

saldırmıştır. SSCB’nin dağılmasıyla birlikte Suriye’nin silah temini sıkıntısı 

başlamıştır. 1993’de Rus dış politikası “yakın çevre”15 doktriniyle eski Sovyet 

coğrafyasında daha aktif bir politika izlemeye başlamıştır. 

Rusya’da Yeltsin dönemi boyunca iç politikada ülkeye ekonomik ve siyasi yük 

getirecek dış politika yükümlülükleri altına girmemeye özen gösterilmiştir. 

1990’larda Rusya Ortadoğu politikasını, yakın çevre politikası çerçevesinde 

etkinliğini korumak ve Ortadoğu barış sürecinde konumunu muhafaza 

temek üzerine kurmuştur. 1999’da Putin’in başa gelmesiyle birlikte Rus dış 

politikasında aktif bir döneme girilmiştir. Putin, SSCB zamanında oluğu gibi 

bölgedeki rejimleri destekleyerek, onlara silah satarak, bazı ülkelerin SSCB 

zamanından kalan borçlarını silerek ve özellikle enerji alanında olmak 

üzere yeni iş birlikleri oluşturarak 21. Yüzyılda bölgedeki etkisini yeniden 

artırmıştır. 

Arap Baharı ve Rusya 

Suriye’de Arap Baharı’nın fitilini ateşlediği olaylar diğer ülkelerden daha 

farklı bir seyir izledi. Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de sonuca daha hızlı 

ulaşılmış olmasına rağmen Suriye’de olaylar aradan geçen 14 aya rağmen 

hala şiddetli bir şekilde devam etmektedir. Rusya, Suriye’de yaşanan 

olayları ilişkilerinin sahip olduğu tarihsel derinlik ve karşılıklı menfaatler 

çerçevesinde yakından izlemekte ve daha temkinli davranmaktadır. Arap 

Baharı ile Ortadoğu’da yaşanan rejim değişiklikleri ve eski yönetimlerin 

yerine batı yanlısı yönetimlerin gelmesi ihtimali Rusya’da bölgedeki etkisini 

yitireceği endişesi yaratmıştır. Rusya Suriye hususunda daha etkin bir politika 

izlemiştir, bunun nedenleri Suriye’nin coğrafi açıdan sahip olduğu öneme 

ek olarak Rusya’nın bölgede sahip olduğu ticari üstünlük ve Suriye’de ki 

Çerkez Diasporası’nı da unutmamak gerekir. Rusya, Sovyet ardılı ülkelerde 

yaşanan renkli devrimlerden16 sonra Ortadoğu’da yaşanan gelişmelere 

şüpheci yaklaşmakta, bölünmüş bir Suriye devletini istememektedir. Rusya, 

Suriye’ye yönelik bir dış müdahale istemediği için BM çatısı altında 4 Şubat 

2012’de alınan ambargo kararını veto etmiş ve sorunu Esed yönetiminin 

çözmesi gerektiğini söylemiştir. NATO müdahalesi ile değişen Trablus 

yönetiminde Rusya hem silah ticaretinden hem de ülkedeki petrol/gaz 

yataklarının işletilmesi alt yapı inşasında elde edilecek kârlardan mahrum 

kalmıştır. Benzer durumu Suriye’de yaşamamak için mümkün olan son ana 

kadar Esed rejimine desteğini sürdürecektir. 

Sonuç 

Suriye’ye yapılacak bir dış müdahale pek çok uzmana göre ülkenin 

bölünmesini beraberinde getirecektir. Böyle bir durumda Suriye’nin Rusya 

ile olan tarihi ittifak ilişkisi sona erecektir. Rusya Akdeniz’deki tek askeri 

limanı olan Tartus’u kaybedebilir ve bu durum Rusya’nın yeniden aktif bir dış 

politika izlemeye başladığı dönemde hiç istemeyeceği bir gelişme olacaktır. 

Rusya Suriye’nin parçalanarak bölgede yeni bir oluşumun hazırlanmasını 

kabul etmeyecektir. 

Rusya, Suriye’de yaşanan olaylara karşı çok boyutlu bir politika izlemektedir, 

Suriye muhalefetiyle de görüşmekte ve arabuluculuk yapmaya çalışmaktadır. 

Batı’nın Suriye politikalarına karşı Çin ile birlikte hareket eden Rusya, insani 

müdahale kavramı altında Suriye’ye yapılacak Batı merkezli bir askeri 

müdahalede verdiği siyasi desteği askeri boyuta taşıyıp Suriye’nin yanında 

yer alması da seçenekler dâhilinde değerlendirilmelidir. Mart 2012’deki 

seçimlerde Devlet Başkanı olan Putin, Rusya’nın Akdeniz hassasiyeti ve 

yukarıda saydığımız derin ilişkilerden ötürü Suriye’ye destek vermeye devam 

edecektir. Ancak Suriye’de olaylar bu hızla sürer ve Batı’nın hem Suriye 

hem de ona destek veren ülkelere karşı yürüttüğü baskı politikası artarak 

devam ederse Rusya’nın Suriye politikasında konjonktüre bağlı zorunlu bir 

değişime gideceğini söylemek de mümkündür. 

< Batı’nın Suriye politikalarına karşı Çin ile birlikte hareket eden Rusya, insani müdahale kavramı altında Suriye’ye yapılacak Batı merkezli bir askeri müdahalede verdiği siyasi desteği askeri boyuta taşıyıp Suriye’nin yanında 

yer alması da seçenekler dâhilinde değerlendirilmelidir. SDE Analiz >

8. Cİ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***