1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 39
4.8.3. 1950 Genel Seçimlerinde Yasanan Rekabet
İktidar yanlısı Anadolu gazetesi, DP’ye karsı saldırılarında sınır tanımaz bir hale
gelmis ve Demokrat Parti içerisindeki kavga ve bu partiden istifa haberlerini sütunlarına tasımayı sürdürmüstür. Söke Atburgazı köyünde 12 Kasım 1948 tarihinde DP kongresinde azalık yüzünden tartısma ve kavga çıkmıstır. Bu anlasmazlık daha sonraki günlerde de sürmüs, bunun üzerine DP’den bir kısım köylüler istifa etmistir. Vatandasların gönderdikler istifa mektuplarından birisi söyledir:
“Bizler Atburgazı Köyü DP ocagında kayıtlı bulunuyoruz. Bu partiye girmekteki
maksadımız millet ve memleket islerinin hakikat üzere görüsülecegi ve güttügümüz davaların zannı idi. Hâlbuki bu da bizlerin ümidine göre çıkmadı. Herkes bir sandalye kapması ve kus tüyünden birer koltuga oturmak maksat ve gayesi ile kosuyormus. İspat isterseniz izah etmekten çekinmeyecegiz. Küçük bir köyde böyle sahsi sandalye davası olduktan sonra daha üstlerde kim bilir sahsi hırs ugruna neler oluyor? Yapılan mitinglerde sahıs yok millet var diye bar bar bagırıyoruz. Bunda bizlerin avutuldugunun farkına vardık. Bu yüzden DP’den çekilmeye karar verdik.”1008
Demokrat İzmir gazetesi bu haberlere karsılık asıl CHP’den istifaların arttıgını
iddia etmistir.1009 Demokrat İzmir gazetesi CHP’yi devletin idari teskilatıyla isbirligi yaparak demokratlara baskı yapmakla suçlamıstır. Seçimler yaklastıkça bu iddialar sıklasmıstır. Nesetiye Köyü’ne zaman zaman Türk Hava Kurumu tahsildarı gelip CHP propagandası yapmıstır. DP’liler, tahsildarın propaganda yapmasını bırakın, içkili gelip köylüyü rahatsız ettigini iddia etmistir. Gazetenin iddialarına göre köy baskıyla CHP’nin kalesi haline getirilmek istenmistir.1010 Söke Balat köyü DP ocagı açılısında yapılan eglenceyi Akköy Bucak müdürü engel olmaya çalısmıstır.1011 Halk Partililer tarafından kimi vatandaslar ve DP’liler devlete, CHP’ye, devlet büyüklerine hakaret ettigi gerekçesiyle sikâyet sonucu mahkemeye gönderilmistir. Bu durumun seçimler yaklasırken halk üzerinde baskı olusturdugu Demokrat zmir gazetesi tarafından iddia
edilmistir. Söke’de 23 Subat 1949’da bu sekilde açılan davaların üçü beraatla
sonuçlanmıstır. Mahkemeye verilenlerden birisi Bagarası DP Bucak Baskanı idi.1012
İdarecilerin uygulamalarından rahatsız olan bazı kisiler gazetelere mektup yazmıs, bunların duyurulmasını istemistir. Yusuf Nural adlı vatandas kendisinin DP’li oldugu gerekçesiyle Ortaklar Moralı köy muhtarının nakil kâgıdını imzalamadıgını iddia etmistir.1013 Nazilli’de DP kongresi sırasında DP Afyon milletvekili Kemal Özçoban’ın konusmasını nesreden Demokrat Parti Nazilli lçe idare Kurulu Baskanı Sevki Hasırcı, yazı isleri müdürü Ahmet Türker’in TBMM’nin mesruiyetine süphe düsürecek sekilde yayın yaptıkları iddiasıyla mahkemeye verilmisler ve açılan davada mahkûm olmuslardır.1014
DP ve CHP birbiriyle seçim sathi mahallinde köylere varıncaya kadar her yerde
teskilatlanma konusunda rekabete tutusmuslardır. Ortaklar Bucagı’nın Nesetiye
Köyü’nde DP’nin sube açmasından sonra Dr. Sabri Akın bir heyetle buraya gelerek 45- 50 kisilik bir gurubun katıldıgı törenle sube açılısını gerçeklestirmis tir.1015 İki parti arasındaki tartısma ve rekabet kooperatif birliklerinin kongrelerinde de devam etmistir.
25 Subat 1949 tarihli Kusadası Tarım Kredi Kooperatifi Genel Kurul Kurulu, yeni idare heyeti seçimlerini CHP’liler, DP’lilere karsı 70 oya karsılık 287 oyla kazanmıstır. CHP bu tip tesekküllerde siyaset yapmayı prensip olarak karsı olduklarını kamuoyuna duyurmustur. Kongre baskanlıgına Hasmet Akdogan, Kâtipliklere Naci Akdogan ve Faruk Alp seçilmistir. Kongrede yeni seçilen İdare Heyeti; Hasmet Akdogan, Sıtkı Özgür, Mustafa Kurtulus isimlerinden olusmustur. Bu seçimle DP’nin Kusadası’nda yok olmanın esigine geldigi yorumları yapılmıstır.1016 Çok partili yasama geçis sürecinde CHP’nin kamu olanaklarından ciddi olarak yararlandıgı elestirisi muhalefet tarafından sıkça dile getirilmisti. Bu çerçevede Sultanhisar’da CHP’nin belediyeye ait bir binada herhangi bir kira ödemeden faaliyet göstermesi elestiri konusu yapılmıstır.
Demokratların iddialarına göre CHP’liler bu gayri menkulün CHP üzerine geçirilmesi içinde faaliyette bulunmustur.1017 Oysa Demokrat Partililer aynı imkânlardan DP’nin yararlanmadıgını, bunun da haksız rekabete neden oldugunu belirtmislerdir. Demokrat İzmir gazetesi, Aydın eski belediye binasının DP tarafından sube açılmak üzere kiralandıgı, ancak Belediye kira sözlesmesini bu binanın kütüphane yapılacagı gerekçesiyle feshettigi, bunun üzerine DP’nin duruma itiraz ettigini ve İçisleri Bakanlıgı’na sikâyette bulundugunu ifade etmistir. çisleri Bakanlıgı durumu Devlet Surasına havale etmis, ancak Devlet Surası ise DP’yi haksız bulmustur.1018
DP’liler 1950 bütçesine seçim isleri için 3,5 milyon lira ve kösk giderleri için
yüksek ödenekler ayrılmasını, bunun yanında Anıtkabir’in yapılması için bütçeye bir ödenek konmamasını siddetle elestirmislerdir.1019 Demokratların CHP’nin genel politikalarını böylesi elestiriler yöneltirken, yerel ölçekte de CHP idaresindeki belediyelere sert elestiriler getirmislerdir. Germencik Belediye Baskanı vakıflara ait çarsı meydanındaki camiyi tamir ettirmis, DP buna “ s Vakıflar daresi’nin isidir” diye karsı çıkmıstır. DP’lilere göre halka sirin görünmek isteyen Belediye Baskanı, asıl görevlerini yerine getirmemistir.1020
Partiler arası yapılan tartısmalarda partilerin birbirini yıpratma amacı ön planda
olmustur. Bu amaçla kendilerine yandas gazeteler ve onların imkanlarından sonuna kadar yararlanma yoluna gitmislerdir.
4.8.4. Yeni Bir Seçim Kanunu
Demokrat Parti ile iktidar arasında en sert mücadelelerin Seçim Kanunu’nun
düzeltilmesi konusunda yasandıgını tezimizin basından beri belirtmistik. 1950 yılının basında iktidar ve muhalefet bir seçim kanunu çıkartmak için masaya oturmustur. Masada çok sert tartısmalar olmustur. Sonuçta 7 Subat 1950 tarihinde mecliste görüsülmeye baslanan Seçim Kanunu tasarısı 16 Subat 1950 tarihinde uzlasmayla kabul edilmistir. Oylamada 341 evet oyu, 10 ret oyu kullanılmıstır. Ret oyu verenler Millet Partisi milletvekilleri olmustur.1021
Yeni Seçim Kanunu’nda seçimlerde gizli oy açık tasnif ilkesiyle yapılması
benimsenmisti. Seçim bölgelerinde sandık alanları halkın denetimini saglayacak sekilde daraltılmıstır. Bu kanunla sandık kurullarında partiler esit miktarda üye; aynı zamanda partilere sandık baslarında gözcü (müsahit) bulundurabilme hakkı da tanınmıstır. Yine bu kanun sandık kurulu baskanları ve üyelerinin tarafsızlık andı içip görevlerine bu sekilde baslamalarını öngörmüstür. Kanun, güvenlik memurlarının (polis ve jandarma) çagrılmadıgı sürece sandık baslarına yaklasmasını yasaklamıstır. Kanun, seçime her itirazın derhal tutanak defterlerine yazılmasını, sayım sonrası hazırlanan tutanaklardan birisinin o mahalle halkını sandıklardan çıkan seçim sonucuyla ilgili bilgilendirmek amacıyla sandık basına asmayı emretmistir. Kanun seçimleri adli teminat altına almıstır.
Kanun bütün il ve ilçelerde seçimlerin hâkimlerin gözetiminde yapılmasını emretmistir.
Kanun, seçim aksaklıklarını Yüksek Seçim Kurulu’nun TBMM’ye rapor etmesini
hükme baglamıstır. Kanun oy kullanabilme yasını alt sınır olarak 22 yas kabul etmistir.
Kanuna göre kapalı yer parti toplantılarına sadece o mahallede bulunan seçmenler katılabilecektir. Seçimlerde çogunluk ilkesi uygulanacaktır. Yani bir seçim bölgesinde hangi parti çogunlugu saglamıssa o bölge milletvekili kontenjanının tamamını o parti kazanmıs olacaktır. Seçim tekniginin kanunda böyle yer almasını özellikle seçimler konusunda kendisine oldukça güvenen CHP istemistir. Seçim Kanunu’nun kabulü ülkede büyük bir rahatlık saglamıs ve olumlu bir hava içinde ülke 1950 seçimlerine girmistir.1022
4.8.5. Seçim Hazırlıkları
Demokrat Parti, 21 Temmuz 1946 genel seçimlerindeki olumsuzlukları bir daha
yasamamak için seçimler sırasında bir koalisyon hükümeti kurulmasını CHP’ye teklif etmistir. Bu teklif CHP tarafından reddedilmistir.1023 Ancak Demokrat Parti’nin çekincelerinin hiçbiri gerçeklesmedi. Seçim sürecinde ülke’de parti mitingleri ve diger çalısmaların verdigi cosku ve gerilimin dısında herhangi bir sorun yasanmadı.
Aydın’da seçmen kütüklerinin hazırlıkları Subat ayı sonunda bitirilerek askıya
çıkarılmıstır. Mahalle ve köy muhtarları ile DP ve CHP temsilcileri vatandaslara
seçmen listeleri konusunda yardımcı olmustur. Ancak MP seçmen listeleri basında gelen vatandasa yardımcı olmak amacıyla temsilci bulunduramamıs tır.1024 Aydın Umurlu’da DP Bucak Baskanı Mehmet Derici ve stasyon Mahallesi Ocak Baskanı Hasan Çavusoglu, Üye Muammer Serdar, stasyon Mahallesi muhtarına bazı kimselerin seçim kütüklerine kaydedilmedigi gerekçesiyle fiziksel saldırı da bulunmuslardır.1025
Seçmen listeleri yukarıdaki olay hariç herhangi bir ciddi aksaklık görülmeden askıdan zamanında indirilmistir.
Kanuna göre seçim kurulları basında hâkimler bulunmustur. Seçmen kütükleri
hâkimlerin gözetiminde düzenlenmistir. 1950 senesi Mart ayının basından itibaren Aydın ilinde seçimlere baskanlık edecek hâkimler görevlendirilmistir. Nazilli’de Seçim Kurulu Baskanlıgı’na Hâkim Hüsnü Vidinoglu atanmıstır.1026 Germencik’te Seçim Kurulu Baskanlıgı’na Asliye Yargıcı Mustafa Rasim Baykal atanmıs, hâkim göreve basladıktan sonra CHP, DP Germencik ilçe ve Ortaklar bucak baskanlarıyla bir toplantı yapmıstır. Toplantıda seçim kurulu olusturmak için kura çekilmis, çekilen kura sonucunda; lçe Seçim Kurulu su isimlerden olusmustur: Mustafa Rasim Baykal (Hâkim, baskan), Neset Zincirci (Üye, CHP’den), Durmus Ali Moralı (Üye, CHP’den), İhsan Sayar (Üye, DP’den), Kamil Sözer (Üye, DP’den), Nuri Zincirci (Üye, Belediye namına), Faik Avutmen (Üye, Belediye namına)
Yedek üyeliklere ise: İsmail Ergen (CHP’den), Sabahattin Rençber (DP’den), Hasan Tırtıl (Belediye’den) isimleri seçilmislerdir.1027
Aydın İl Seçim Kurulu baskanlıgına Hâkim Hamdi İyigün atanmıstır.
İlçe Seçim Kurullarından gelen seçim sonuçlarını bu kurul degerlendirmis ve il genelinde adayların aldıkları oyları hesaplayarak sonuçları açıklamıs ve seçimleri kazanan adayların mazbatalarını imzalamıstır. Hâkim baskanlıgında yapılan oylama sonucu teklif edilen kisiler arasından CHP ve DP üyelerin de bulundugu İl Seçim Kurulu söyle olusmustur:
Hamdi İyigün (Baskan), Abdurrahman Akkum (Üye), Süleyman Eraydın (Üye), Cevat Ülkü (Üye), Mithat Levent (Üye), Fahri Emnalar (Üye), Muzaffer Kırımlı (Üye), Mahmut Oral (Üye), Nuri Kösklü (Üye), Mehmet Ali Denker (Üye).
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
1008 Anadolu, 12 Ocak 1949.
1009 Demokrat İzmir, 3 Mart 1949.
1010 Demokrat İzmir, 28 Nisan 1949.
1011 Demokrat İzmir, 3 Eylül 1948.
1012 Demokrat İzmir, 3 Mart 1949.
1013 Demokrat İzmir, 20 Nisan 1950.
1014 Anadolu, 15 Haziran 1949.
1015 Demokrat İzmir, 28 Nisan 1949.
1016 Anadolu, 7 Mart 1949.
1017 Demokrat İzmir, 15 Mart 1949.
1018 Anadolu, 31 Mart 1950.
1019 Demokrat İzmir, 3 Aralık 1949.
1020 Demokrat İzmir, 5 Mayıs 1949. Belediye’nin yerine getirmedigi asli görevleri sunlardır: - Germencik susuzluktan sikâyetçidir. Germencik Güzellestirme Dernegi tarafından 40.000 lira harcanarak üç yıl önce
Hıdırbeyli köyünden istasyon basına kadar getirilen su uzun zaman bosuna akmıstır.
Bir yıl önce bu dernek feshedilmistir. Dernege ait 10.000 lira belediyeye devredilmis tir.
Hal böyleyken bes dakikalık mesafedeki ilçe merkezine su getirilmemistir.
- CHP baskanının evinde su anda kaymakam ikamet etmektedir. Bu eve su getirilmistir. Bunun masraflarının nasıl karsılandıgını millet bilmek istemistir.
- Denizli’den gelen tüccarlar 750 gr beyaz ekmegi 30 kurustan satısa sunduklarında bu engellenmistir.
Bunun yanında İzmir ofisinden getirilen kalitesi bozuk, esmer unla yapılan 650 gramlık ekmek 25 kurustan satılmıstır. Bunun kime hizmet ettigi anlasılamamıstır.
- Belediye, kendisine ait gayrimenkulları satarak büyük gelirler elde etmistir. Bunun yanında elektrik üretim santralinde ciddi sorunlar vardır. Bu santral asıl islevi dısında kullanılmaktadır. En önemlisi bu santral, garaj, tamirhane fonksiyonuyla birkaç zümreye tahsis edilmistir.
- Elektrik motorlarından sorumlu kisi, belediyenin kasasından maas aldıgı halde sürekli görevinin basında bulunmamaktadır.
1021 Burçak Rıfkı Salim, age., s.192.
1022 Cem Erogul, age., s. 43-44.
1023 Cumhuriyet, 20 Mart 1950.
1024 Anadolu, 28 Subat 1950.
1025 Anadolu, 9 Mart 1950.
1026 Anadolu, 5 Mart 1950.
1027 Anadolu, 8 Mayıs 1950.
40 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder