AYRILIKÇI PKK TERÖRÜNÜN EKONOMİK MALİYETİ BÖLÜM 4
Kullanılan malzeme, yapı kalitesi, daha düşük standartta altyapı gözönüne alındığında bir gecekondunun altyapı dahil metrekare maliyetinin, yukarda verilen sosyal konut metrekare maliyetinin yarısı olduğu kabul edilebilir. Ortalama 100 metrekare büyüklükte olduğu varsayılacak olursa, bir gecekondunun altyapı dahil maliyetinin 2005 Yılı sabit fiyatlarıyla 15 bin , güvenlik nedeniyle kırdan göç edenlerin yeniden iskân maliyetinin ise tahminî olarak toplam 1513 milyon YTL olduğu ortaya çıkar. Bu kabul ve tahminlere göre güvenlik nedeniyle göç eden hanelerin yeniden iskan maliyeti 2981 milyon YTL olmuştur.
III. Boşalan Yerleşmelere Geri Dönüşün Maliyeti İçişleri Bakanlığı’na göre güvenlik nedeniyle boşalmış yerleşmelerden 355803 kişi göç etmiş ve 2005 yılı ortasına kadar bunlardan 125539 kişi köye geri dönüş yapmıştır
(TESEV, 2006; 7).
2000 Yılı Yatırım Programı’nda GAP İdaresi’nin “Köye Dönüş ve Rehabilitasyon Projesi” çerçevesinde Diyarbakır, Şırnak ve Batman illerinde 2759 ailenin 6 köye dönüşü için öngördüğü rakam aile başına 4.74 milyar liradır. İçişleri Bakanlığı’nın 1434 ailenin köye dönüşü için programladığı yatırım hane başına 3.77 milyar lira, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü [KHGM]’nin kırsal kesimde göçebe iskanı ve kamulaştırma nedeniyle iskân için çeşitli illerde bâzı altyapı
dahil , aile başına öngördüğü rakam 14.21 milyar ile 18.08 milyar lira arasında değişmektedir. Öte yandan, devlet tarafından Konalga, Çatak’ta 2000 yılında iskân edilen 383 hane 2365 kişi için, altyapı dahil yaptığı toplam harcama 3.5
milyon YTL hanebaşına 9138 liradır. Van Valiliği 2005 yılında, 20 haneyi yerleştirmek için toplam 146 bin YTL, Hane başına ise 7300 YTL harcama yapmıştır.
2005 Yılı sabit fiyatlarıyla GAP İdaresi’nin öngördüğü maliyet hane başına 15.026 YTL, İçişleri Bakanlığı’nın öngördüğü maliyet 11.950 YTL, Konalga yerleşmesi’nin maliyeti ise, hane başına, harcamaların tümünün 2000’de yapıldığı kabul edilirse 28968 YTL, 1999’da yapıldığı varsayılırsa 43.771 YTL’dir.
Konalga bir istisna, bir örnek köy niteliğindedir. Köye dönüşün büyük bir bölümünün Konalga gibi olmayacağı açıktır.
Köye dönüş, daha çok köye dönen ailelere yapı malzemesi, koyun ve koç şeklinde aynî olarak yapılmakta, ve aileler verilen malzemeyi kullanarak evlerini kendileri yapmaktadırlar.
Hane başına iskân maliyetinin GAP İdaresi’nin programladığı harcamayla Van Valiliği’nin 20 aileyi yerleştirmek için yaptığı harcama arasında olması, Van Valiliği’nin harcamasına, altyapının dahil olmadığı gözönüne alınacak olursa, gerçek maliyetin GAP İdaresi ve İçişleri Bakanlığı rakamlarına daha yakın olduğu varsayılabilir. Bu çalışmada, hane başına köye dönüş maliyeti, 2005 Yılı sabit fiyatlarıyla 15 bin YTL olduğu kabul edilmiştir.
Konalga’da köye dönüş yapan ailelerin hanehalkı büyüklüğü ortalama 6.17 kişidir. Bu çalışmada da hanehalkı büyüklüğü 6.17 kişi olarak alınmıştır. Bu durumda 2005 yılı ortasına kadar köye geri dönüş yapan aile sayısı 20347’dir.
Yapılan toplam tahminî harcama ise, 305.2 milyon YTL’dir.
IV. Ayrılıkçı Terörün Maddi Varlıklara Verdiği Zararların Tahmini
Ayrılıkçı terörün yol açtığı maddî hasar ve kayıplara ilişkin maliyet tahminleri kalemler itibariyle EK Tablo 1’de verilmiştir.
Maliyet tahminlerine ilişkin yöntemlerin açıklaması aşağıdadır.
A. Kamu ve Özel Şirket Araç ve İş Makinaları
i) Araç ve Makinaların Fiyatları
İş makinalarının kapasite ve tip itibariyle dağılımları bilinmediğinden önce DİE’nin Maddelere Göre Dış Ticaret, 1997 adlı yayınındaki 19 çeşit iş makinasının ortalama cif ithal fiyatları bulunmuş, daha sonra bunların aritmetik ortalaması
alınmıştır. Aynı şekilde, üç tip damperli kamyonun ortalama ithal fiyatlarının aritmetik ortalaması, silindir hacmi 2500 cm3’ den büyük bir ve bundan küçük iki tip minibüsün ithal fiyatlarının aritmetik ortalaması alınarak, hesaplamalara
temel olan damperli kamyon ve minibüs fiyatları bulunmuştur. Silindir hacmi 2500 cm3’den büyük dizel otobüslerin ortalama cif ithal maliyeti, otobüs fiyatı olarak alınmıştır. Bir binek otomobilin fiyatı 10000 ABD Doları olarak kabul edilmiştir.
ii) Araç ve İş Makinalarının Tipler Arasında Dağılımı
Tahrip edilen kamu ve özel araç ve iş makinalarının istatistiklerde sadece toplam sayıları verildiğinden bunların tipler arasında dağılımı konusunda varsayımlar yapmak gerekmiştir.
Gazete ve televizyon haberlerinden ve Güneydoğu’ya yapılan iş gezilerinden edinilen izlenimlere dayanarak araç ve iş makinalarının tip itibariyle dağılımı konusunda aşağıdaki varsayımlar yapılmıştır. Tahrip edilen kamu araç ve iş makinalarının % 2.5’uğunun otobüs, % 7.5’uğunun minibüs, % 2.5’uğunun binek arabası, % 25’inin karayolu dışı damperli araç, % 47.5’uğunun iş makinası ve % 15’inin dizel kamyondan; özel araç ve iş makinalarının % 5’inin otobüs, % 25’inin minibüs, % 5’inin binek otomobili, % 20’sinin karayolu dışı damperli araç, % 25’inin iş makinası ve % 20’sinin dizel kamyondan oluştuğu varsayılmıştır.
iii) Araç ve İş Makinalarının Ekonomik Değerleri
Yeni olmayabilecekleri ve yıpranmış olabilecekleri gözönüne alınarak tamamen tahrip edilen araç ve iş makinalarından kaynaklanan zarar, bunların her birinin fiyatının yarısı kadar, kısmen tahrip edilenlerden kaynaklanan zarar ise bunların fiyatlarının yüzde 25’i kadar olarak alınmıştır.
B. Karakol Maliyeti
2000 Yılı Yatırım Programı’nda Jandarma Genel Komutanlığı’nın 22 adet hizmet binasının ortalama maliyeti, karakol maliyeti olarak alınmıştır. Kısmen tahrip olanlardaki kayıp, yenileme maliyetinin yarısı olarak kabul edilmiştir.
Ek Tablo 1: Ayrılıkçı Terör Mensuplarının Tahrip ettiği Maddî Varlıklar ve Bu Nedenle Uğranılan Kayıplar
2001 Yılı Nisan Ayı’na kadar verilen zarar, daha sonrası için bilgi edinilememiştir.
Mutlu, 2002; 480’deki 2000 Yıllı Dolar’ı olarak ifade edilen maliyetler ABD Kentsel Yerler Tüketici Fiyat Endeksi kullanılarak
2005 yılı Doları’na dönüştürülmüştür.
2005 Yılı Ortalama Dolar kuru kullanılarak YTL’ye dönüştürülmüştür.
Mutlu, 2002; 480’deki, sehven yanlış verilen tren vagonu maliyeti düzeltilmiştir.
C. Köprü Maliyeti
Ortalama köprü maliyeti, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün 2000 yılı Yatırım Programı’ndaki 1128 adet köprünün ortalama maliyeti olarak alınmış, kısmen tahrip edilen köprülere verilen maddî zararın ortalama maliyetin yarısı olduğu
kabul edilmiştir.
D. Okul Maliyeti
Köy ilkokullarının maliyeti GAP Master Plan Çalışması, Nihai Raporu’nun 3. Cildindeki Tablo 7’den alınmıştır. Tahrip edilen okulların yarısının 3 derslikli, yarısının 5 derslikli olduğu, her okul için ayrıca 1988 fiyatlarıyla 10000 dolar’lık donanım harcaması yapıldığı ve kısmen tahrip edilen okullarda maddî zararın, tarihî yenileme maliyetinin yarısı kadar
olduğu kabu edilmiştir.
E. Sağlık Ocağı Maliyeti
GAP Master Plan Çalışması, Nihai Raporu’nun 3. Cildi’nin Tablo C.5’indeki A1 ve D1 tipi sağlık ocaklarının ortalaması, sağlık ocağı inşaat maliyeti olarak alınmış ve (1988 fiyatlarıyla) her sağlık ocağı için 15000 Dolar’lık donanım maliyeti ilave edilmiştir. Kısmen tahrip edilen sağlık ocaklarının maliyeti, donanım dahil, tarihî yenileme maliyetinin yarısı olarak alınmıştır.
Bütün fiyatlar daha sonra 2005 Yılı fiyatlarına irca edilmiştir.
F. Tren Vagonu Maliyeti
Tren vagonu maliyeti, yeni olmayabilecekleri ve yıpranmış olabilecekleri gözönüne alınarak, 2000 Yılı Yatırım Programı’ndaki 1520 adet yük vagonunun ortalama maliyetinin yarısı olarak alınmış, kısmen tahrip olanlara verilen maddî zararın yenileme maliyetlerinin yüzde 25’i kadar olduğu kabul edilmiştir.
G. Diğerleri (PTT, TEK; Cami)
Diğerleri sınıfına giren tesislerden tamamen tahrip edilenlerin herbirinin maliyeti (2000 Yılı Fiyatlarıyla) 200 000 ABD Doları, kısmen tahrip edilenlerin herbirine verilen zarar ise 100 000 ABD Doları olarak alınmıştır.
Ek: Tablo 2. Ayrılıkçı Terör Nedeniyle Güvenlik Harcamalarındaki Tahminî Artışa (2005 Yılı ABD Doları Olarak, Milyon Dolar)
a) Her yıl ilgili kuruluşun GSMH’dan aldığı payda uzun dönem ortalamasına görece gösterdiği pozitif sapma, ayrılıkçı terörle mücadele için harcanan ek kaynak olarak alınmış bu sapma cari fiyatlarla GSMH’ya çarpılarak TL olarak ifade edilmiş, çıkan miktar içinde bulunulan yılın ortalama kuruna çarpılarak ABD Dolar’ına dönüştürülmüştür.
KAYNAKÇA;
Campbell, H. and R. Brown [2007]. Benefit- Cost Analysis. Cambridge:
Cambridge University Press.
Çalışlar, Oral [2008]. “Doğuda Dindarlaşma Türkiye Ortalamasının
Üstünde”, Cumhuriyet, 11 Mart 2008, 4.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1998]. Maddelere Göre Dış Ticaret,
1997. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1993]. Türkiye İstatistik Yıllığı, 1993.
Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1991]. İller İtibariyle Gayri Safi Yurtiçi
Hasıla. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1989]. Genel Nüfus Sayımı:
20.10.1985. Daimî İkametgâha Göre İç Göçler. Ankara: DİE.
DİE: Devlet İstatistik Enstitüsü [1985]. Genel Nüfus Sayımı,
12.10.1980. Daimî İkametgâha Göre İç Göçler. Ankara: DİE.
DPT: Devlet Planlama Teşkilatı (2007) Ekonomik ve Sosyal Göstergeler
(1950- 2006). Ankara:DPT.
DİE: Devlet Planlama Teşkilatı [2000]. 2000 Yılı Yatırım Programı. Ankara:
DPT.
DİE: Devlet Planlama Teşkilatı [1989]. Güneydoğu Anadolu Projesi
Master Plan Çalışması: Master Plan Nihai Raporu, 4. Cilt. Ankara: DPT.
Gramlich, Edward M. [1998]. A Guide to Benefit-Cost Analysis, 2nd ed.
Long Grove, Ill.: Waveland Press.
GAPİ: GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı (1993). GAP Bölgesi’nde
Toplumsal Değişme Eğilimleri Araştırması. Bölüm II, Ankara. TMM0B Ziraat
Mühendisleri Odası.
Güçlü, Abbas [2007]. “Genç Bakış”, Milliyet, 24.11.2007.
HÜNEE: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü [2006]. Türkiye
Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması. Ankara: HÜNEE.
Hürriyet [2005]. Konut Fiyatları Enflasyonu Katladı, 15 Kasım 2005,
Internet, Hürriyet arşivi.
Kışlalı, Mehmet [1996]. Güneydoğu: Düşük Yoğunluklu Çatışma. Ankara:
Ümit Yayıncılık.
MBMGM: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü (2006).
Kamu Hesapları Yıllığı, 1924- 2005. Ankara. MBBMKGM.
MBBMKGM: Maliye Bakanlığı Bütçe ve Malî Kontrol Genel Müdürlüğü
(1995). Bütçe: Gider ve Gerçekleşmeler (1924- 1995), gözden geçirilmiş
2. baskı, sayı: 1995/5, Ankara.
Mishan, E. J. and Euston Quah [2007]. Cost- Benefit Analysis, 5th ed..
London and New York: Routledge.
Mutlu, Servet [2002]. Doğu Sorununun Kökenleri: Ekonomik Açıdan.
İstanbul: Ötüken Neşriyat.
TBMM: Türkiye Büyük Millet Meclisi [2008]: TBMM Web Sitesi, Haber
Portalı 15 Kasım 2007.
TESEV: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etütler Vakfı [2006]. Türkiye’de
Ülke İçinde Yerinden Edilme Sorunu: Tespitler ve Çözüm Önerileri. İstanbul.
TESEV.
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu [2005]. Genel Nüfus Sayımı 2000.
Göç İstatistikleri. Ankara. TÜİK.
Van Governorate [2006]. Van Governorates. Review Document.
DİPNOTLAR
1. En son tahminlerden birisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Köksal
Toptan’a aittir. Sayın Toptan 15 Kasım 2007 tarihinde Zonguldak’ın Devrek
İlçesi’ne bağlı Eğerci Belde Belediye Başkanı’nı makamında ziyaretinde,
“20 yılı aşan zaman içinde yapılan hesaplara göre Türkiye terörle mücadeleye
yaklaşık 250 milyar Dolar kaynak aktarmıştır” demiştir [TBMM internet
portalı], Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Cemil Çiçek ise
Bozok Üniversitesi’nde düzenlenen Genç Bakış Toplantısı’nda “PKK Örgütü’nün
ülkemize vermiş olduğu zarar 1984’den bugüne kadar yaklaşık 300
milyar Dolar. Ülkemiz bu parayı başka şekilde kullansaydı, şimdi dünya
ülkeleri içinde 7. sıradaydık” demiştir.[Güçlü, 2000].
2. Mutlu, 2002; 469-73.
3. Campbell and Brown, 2007; 284-86, Gramlich, 1998; 67-70.
4. Mishan and Quah, 2007; 201, 286- 87.
5. Bu transferleri ekonomik maliyetlere dahil etmek çift sayım olurdu.
6. Eski hesap yöntemi için bkz., Mutlu, 2002; 462. Eski hesap yöntemine
göre yapılsaydı, tahminler, bu çalışmada olduğundan daha yüksek çıkacaktı.
7. Milli Savunma Bakanlığı harcamalarına 1987’den bu yana Savunma Sanayi
Müsteşarlığı harcamaları dahildir.
8. Ayrılıkçı terörle mücadelede neden jandarma ve emniyet güçlerine ağırlık
verildiğini 1990’ların başlarında Diyarbakır 2. Hava Kuvveti Komutanı olarak
görev yapmış olan Korgenaral Şadi Ergüvenç şöyle açıklamıştır.
“PKK’ya bir taraf, bir savaşan taraf, görüntüsü verilmemesi için, bu işi tamamiyle
bir iç güvenlik harekâtı şeklinde tutmak esastı. Savaş izlenimi
verilmemeye çalışıldı”, bkz. Kışlalı, 1996;250-251.
9. Kışlalı;183-186. Etkin mücadele şeklinin geliştirilmesinde sivil bir Amerikalı
uzmanın etkili rolü olmuştur; bkz, Kışlalı, 1996; 185.
10. Bkz., Org. Eşref Bitlis ile mülâkat Kışlalı, 1996; 237. Yine aynı eserde, zamanın
Genel Kurmay Başkanı Org. Doğan Güreş ve Diyarbakır 2. Hava
Kuvveti Komutanı Korgeneral Şadi Ergüvenç ile mülakatlar; sırasıyla ss.
215-224 ve 250-254. Org. Güreş; jandarmaya bağlı “Özel Harekât” timlerinin
oluşturulmasının 1991’den itibaren hız kazandığını ve timlerin önce
bir alay, 1994’e gelindiğinde bir tümen oluşturduğunu ifade etmiştir, Kışlalı
1996; 223.
11. Pozitif sapmaların bir kısmı daha önceki negatif sapmaları bir ölçüde telafî
edebilmek için kullanılmış, yani belli bir yılda kuruluşun aldığı fazla payın
bir kısmı yaşanan kaynak sorunu nedeniyle daha önceki bütçelerde yeterli
ödenek ayrılamamış bâzı faaliyetleri ve malzeme alımlarını finanse etmek
için kullanılmış olabilir. Diğer bir deyişle de zaman içerisinde harcamalarda
bir düzenleme yapılmış olabilir. Bu durumda, açıklanan yöntemle yapılan
tahmin, ayrılıkçı terörün güvenlik harcamalarında yol açtığı gerçek artışın
üzerinde olacaktır. Milli Savunma Bakanlığı dışındaki kuruluşların
GSMH’da aldıkları payların gerek eğilim, gerek düzey olarak seyri gözönüne
alındığında, bu düzenleme etkisinin fazla olmayacağı ve kullanılan
yöntemin mâkul büyüklükler verdiği düşünülmektedir.
12. Farkın küçük bir kısmı, daha önceki çalışmada harcamaların bir kısmının
bütçe ödenekleri cinsinden olmasına karşın, bu çalışmada ödenekler değil
fiilî harcamaların alınmış olmasından ileri gelmektedir.
13. GAP için yapılan Master Plan’da üç farklı senaryo öngörülmüştür. Bunlardan
en mütevazisi olan C Senaryosu için öngörülen kamu harcaması, 1988
yılı sabit fiyatlarıyla 20.6 milyar TL, B Senaryosu için 22.4 milyar TL, en
kapsamlı ve en iddialısı olan A Senaryosu için ise 28.8 milyar TL’dir. Bu
harcamalar, 2005 yılı sabit fiyatlarıyla sırasıyla 40.6 milyar YTL, 44.2 milyar
YTL ve 56.8 milyar YTL’dir. A Senaryosu için öngörülen harcama, 2005
yılı sonuna kadar ayrılıkçı terörle mücadeleye ayrılan tahminî harcamadan
sadece yüzde 8.2 daha fazladır. GAP için öngörülen kamu harcamaları için
bkz. DPT, 1990; 9.
14. Yakın tarihte bir gazetede çıkan bir yazıya göre, “üç milyon insan metropollere zorla (italik benim ) göç etmek zorunda kaldı”. Çalışlar, 2008; 4.
15. Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün araştırmasında kapsanan bölge OHAL illeri
olup; bunlar; Adıyaman, Ağrı, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari,
Mardin, Muş, Siirt, Tunceli, Van, Batman ve Şırnak’tır.
16. HÜNEE, 2006; 59.
17. HÜNEE araştırmasındaki dönemleme, Tablo 4’dekinden farklıdır. Dönemleme 1981- 1985, 1986- 1990, 1991-1995 ve 1996-2000 şeklindedir. Burada, DİE’nin dönemlemesi esas alınmıştır. Dolayısıyla dönemler itibariyle
terör nedeniyle göç tahmininde, dönemleme farklılığından doğan küçük
hatalar olmuş olabilir.
18. TESEV, 2006; 6.
19. İbid.
20. Terör örgütü 1995 yılı ortalarına kadar, kırsalda yaşayan 5 bin vatandaşı
öldürmüştür. Güvenlik güçleri tarafından can güvenliği sağlanamayan ya
da bu algıya kapılan vatandaşlar köylerini; ve mezralarını boşaltmışlardır.
Bir kısım yerleşim yeri ise, terör örgütü elemanlarının gizlendikleri ya da
gizlenebilecekleri yerler olmaları nedeniyle güvenlik güçleri tarafından
boşaltılmıştır. Kışlalı’nın, 1995 Temmuz’unda OHAL Valisi Ünal Erkan ile
yaptığı bir mülâkatta Erkan, köylerin neden boşaldığı ve kim tarafından
boşaltıldığı konusunda yanlış bir algılama olduğunu öne sürmüştür.
Erkan’a göre “terör örgütü kırsaldan vatandaşların gitmesini istemez . Onları
‘buradan ayrılmayın, sizi cezalandırırım’ diye tehdit eder. Kırsaldan kaçanların
bir bölümü bundan dolayı ‘köyümüzü devlet boşalttı’ der…
..310.000 kişi göçmüş. Bölgede tam manâsıyla boşalan 987 köy var. Biz
prensip olarak köy boşaltmayız. Ama 2-3 haneli mezralar var. Onların güvenlikleri sebebiyle bağlı oldukları köylere yerleşmelerini, orada kendilerine
kolaylık sağlayacağımızı söyler indiririz. 50-60-100 haneli yerlerde
‘Burayı terk edin’ demeyiz. Köylü can derdine düşmüşse kaçar. Köylü kırsalda
sürekli örgütü beslemek mecburiyetinde kaldığından bezmiştir.
Her köye bir karakol kurma şansınız yok. O zaman örgütten kurtulmak için
köyü terk eder.” Kışlalı, 1996; 264-265.
21. HÜNEE, 2006; 61.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder