KIBRIS ULUSAL DAVAMIZ, ULUSLAR ARASI ÇIKMAZ, BÖLÜM 8

KIBRIS ULUSAL DAVAMIZ, ULUSLAR ARASI ÇIKMAZ, BÖLÜM 8

2004 yılındaki son genişlemesinden sonra AB, yakın gelecekte Avrupa
coğrafyasında, ekonomik, siyasal ve askeri birlik bazında bütünleşecek dev bir
sanayi ve bilgi toplumuna doğru yol almaktaydı. AB’nin Barents Denizi,
Atlantik Okyanusu, Akdeniz ve Karadeniz’le çevrelenen merkezi bir coğrafyada
yerleşik, yarım milyar nüfusa, ABD’nin üstünde bir milli hasılaya ve ticaret
hacmine sahip olması bekleniyordu. Böylece Avrasya’da bugüne kadar
kurulmuş olan tüm dengeler değişecekti. Bu durumda AB dışında kalan
Türkiye, yüzünü doğuya dönmek zorunda kalacak ve üçüncü dünya ülkesi olma
yoluna girecekti.176

Ekonomik gelişmişlik ve büyüme hızında 1960’lı yıllarda aynı düzeyde
olduğu Portekiz ve İspanya’nın çok gerisinde kalan Türkiye ile bu ülkeler
arasındaki makas açılmaya devam edecekti. 2004 yılında dünya ticareti,
ekonomist Peter Drucker’in söylemiyle; AB, ABD liderliğindeki NAFTA ile
Doğu Asya olmak üzere üç kutuplu bir bloklaşmaya doğru gitmekteydi.177 Söz
konusu üç blok dünya ekonomisinin %84’üne hakim durumdaydı. Bu bakımdan
kalan %20’lik bölüme mahkûm olmamak için Türkiye'nin bu üç bloğun en
büyüğü olan AB ile entegrasyonunu tamamlaması sürdürülebilir ekonomik
büyüme için hayati önemdeydi.

Ayrıca, akamete uğramamış üyelik süreci, Türkiye’yi dış politikanın en
uzun erimli hedeflerinden biri olan batılılaşmak ve çağdaşlaşmak hedefine
ulaştıracaktı. Üyelik, modernleşme sürecinde, Cumhuriyetin kurucu felsefesini
ve kurucuların geleceğe bakışını doğrulayan kilit bir aşama, aynı zamanda çok
partili demokrasinin istikrarını sağlayan bir sigorta olacaktı. Bu yıllarda küresel
alanda, AB dışında Türkiye'nin dahil olabileceği başka bir ekonomik yapılanma
mevcut değildi. Dünyada üç tane ekonomik birliktelik vardı. Bunlar AB,
NAFTA ve Şangay Beşlisi idi ve Türkiye’nin üye olabileceği tek birlik AB idi.
Güçlü ekonomik grupların dışında kalmak üretimin pazarsız kalması
sonucunu doğuracaktı. Türkiye'nin yer aldığı coğrafyadaki ülkelerin en büyük
ticari ortağı AB idi. Pazar derinliği ve mali güçleri zayıf olan bu ülkeler,
Türkiye’yi AB’ye açılan pencere olarak algılıyorlardı. Ege denizindeki ihtilaf,
Kıbrıs sorunu mülklerle ilgili tazminat davaları AB üyeliği gerçekleştiğinde
kolaylıkla çözülebilecek sorunlardı.178 AB son genişlemesiyle Norveç ile İsveç
hariç tüm Avrupa’yı içine almış olacaktı. Türkiye'nin bu oluşum dışında
kalması, dış politika kurgusunun tüm bileşenlerini olumsuz etkileyecekti.

Üye olunamaması durumunda askeri harcamalar artacağı için zorda olan
ekonomik dengeler sarsılacaktır. Bu durum turizm gelirlerinde düşüşe sebep
olacaktı. Dış borçlanmada kredibilite düşeceğinden daha yüksek faizlerle borç
bulmak zorunda kalınacaktı. Döviz kurlarının dengede tutulması zorlaşacak ve
ekonomik dengeler zora girecekti. Aynı olumsuzluklar KKTC için de geçerli
olacaktı. AB üyesi olan Rumlar ilk fırsatta AB Bakanlar Konseyi’ne başvurarak
adanın Türkiye’den kurtarılmasını isteyebilecekti. AB’nin Türkiye’ye askeri
müdahalede bulunması ihtimal mümkün değildi fakat yaptırımların uygulanacak
olması kuvvetle muhtemeldi

Asaf Savaş Akat 2002 yılında TÜSİAD için hazırladığı raporda, AB
dışında kalınması halinde Türkiye’den çıkan sermayenin giren sermayeden çok
olacağı, bunun doğal sonucu olarak da 2003-2012 yılları arasındaki ortalama
büyümenin en iyi ihtimalle %2.6, GSMH’nin ise bugünkü seviyede, yaklaşık
3.250$ civarında kalacağını hesaplamıştı. Üyelik durumunda ise aynı
dönemdeki büyüme hızının %7.3’e, GSMH’nin ise 9.000$ çıkacağı
hesaplanmıştı.179 Üyelik ile oluşacak ortamı üniter devlet yapısı için riskli
görenler fakirliğin getireceği riskleri gözden kaçırıyorlardı. Bunlara ek olarak
AB ülkelerinde yaşayan yaklaşık 3.5 milyon Türk vatandaşının geleceği ve elde
edilen kazanımları tehlikeye girecekti. Türkiye'nin Birliğe katılması Yunanistan
ve GKRY’nin güvenliğini de garanti edecekti.
AET’nin temellerinin atıldığı ikinci dünya savaşından sonraki yıllarda
Fransa, savaşın mağlubu Almanya’yı Topluluğun içine alarak, baş edemediği
ezeli düşmanını etkisiz hale getirmeyi planlamış ve başarılı olmuştu. Aynı
durum 2004 yılında Yunanistan ve GKRY için de geçerliydi. Hem Yunanistan
hem de GKRY 2004 yılında ve gelecekte, tüm ekonomilerini silahlanmaya
yöneltseler de ezeli düşmanları ile baş etmeleri imkan dahilinde değildi.
Arkalarına almaya çalıştıkları uluslararası toplum, ABD ve AB’nin askeri bir
çatışmada, bizzat Yunanistan’ın yanında çatışmayacağı gerçeğini Yunanlılar da
bilmekteydi. Zaten bu nedenle silahlanmaya bu kadar büyük meblağlarda para
harcanıyordu ve bu durum gelecek yıllarda Yunan ekonomisini iflasa
sürükleyecektir.

xi. Kıbrıs Sorunu’nun Tarihsel Analizi

Kıbrıs sorunu 1990 yılına kadar Türkiye, KKTC, Yunanistan, GKRY
üçgeninde devam eden, süper güç rekabetine konu olan bölgesel bir sorundu.
1990 yılında Rum tarafı AB’ye üyelik için başvuruda bulundu. Böylece sorun,
dış aktörlerin ektin olarak katıldığı, uluslararası bir problem haline geldi.
Rumlar kendi iç kamuoylarında ve uluslararası ortamda, masumu oynamaktadır.
Rum tarafı ve Yunanistan’da Kıbrıs tarihi ile ilgili yazılan tüm kitap ve
metinlerde, tüm olaylardan Türkler ve yabancılar sorumlu gösterilmekte,
Yunan-Rum tarafı haksızlığa uğramış izlenimi verilmektedir. EOKA ve Grivas
hakkında tek kelime olumsuz metin yazılmamaktadır. Makarios’un uygulamaya
koyduğu tedhiş eylemleri, 1963 yılındaki “13 maddelik” metin konusunda
sergilediği tutum, 1963-1974 yılları arasında Türklere karşı uyguladığı
sistematik soykırım, Acheson Çözüm Planlarını çarpıtması, 1968-1978 yılları
arasında gerçekleşen toplumlararası görüşmelerde uzlaşmaz tutumundan
vazgeçmemesi ve çözüm için güç kullanımını yeğlemesi, EOKA-B’nin Grivas
başkanlığındaki katliamları yazılı kaynaklarda yine aynı şekilde yer
almaktadır.180 Tüm anlatılanlardan, Makarios ve Grivas’ın efsane haline
getirilmesinden sonra Rum toplumunun Türklerle anlaşmayı istemesi
zorlaşmaktadır.

Kıbrıs konusunda Türkiye'nin kendi tezlerini işlemesi, karşı tarafı
suçlaması meseleyi hafifsemektir. 1974’te gerçekleştirilen özellikle ikinci
müdahale uluslararası hukuk temelinde yapılmış bir Barış Harekâtıdır. Oysa
uluslararası toplum olayı, egemen ülkede yaşayan bir azınlığın dış müdahale ile
bütünden koparılması ve işgal edilen topraklarda bağımsız devlet haline
getirilmesi olarak kabul etmiştir. Uluslararası ortamda Türkiye ile iyi ilişkileri
olan ve KKTC’yi tanıyacak devletler vardı(r). Fakat tanıma, üçüncü devletlerde
yaşayan azınlıklara dışarıdan yapılacak müdahaleleri yasallaştıracağı için
gerçekleşmemiştir. Örneğin, Türkiye Azerbaycan için Ermenistan’a askeri
ambargo uygularken ve her alanda Azerbaycan’ı desteklerken, Azerbaycan bile
KKTC’yi tanımamaktadır. Çünkü bu tanıma Ermenistan’ın Karabağ işgalini de
tanımak anlamına gelecektir.181 Mesele çok bilinmeyenli bir denklem halini
almıştır. İlk yapılması gereken geçmişte yapılanların değerlendirilmesi ve
yanlışlardan gerekli derslerin çıkarılmasıdır. Bugün AB’nin ve ABD’nin
Kıbrıs’ta taraf olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Girit de aynı işbirliği
çerçevesinde Osmanlı Devleti’nden koparılmıştı. Batı medeniyetinin temellerini
oluşturan yapıda Yunan kültür mirasının temel taşlardan biri olduğu kabul
edilmektedir. Bu durum son iki asırda Yunanistan’a hak etmediği avantajlı bir
pozisyon sağlamış ve çifte standartların dile getirilmeyen gerekçesi olmuştur.
Kıbrıs sorunu çok bilinmeyenli çözümsüz bir denkleme benzetilebilir.
Söz konusu çok bilinmeyenli çözümsüz denklemi çözerken önce çözüme en
yakın bileşenlerden başlanması ve sabit değerli değişmeyenlerle uğraşılarak
vakit geçirilmemesi gerekir. Kıbrıs politikasında bu durum hayatiyet arz
etmekteydi ve halen bu durum değişmemiştir. Denklemin karşı tarafında 1)
GKRY uluslararası ortamda resmen tanınmaktadır ve uluslararası alanda tüm
adayı temsil etmekteydi, 2) Dünya siyasetini yönlendirenler Yunan
hayranıdırlar ve Rumlarla ilgili sorunlarda tarafgir davranmaktaydılar, 3)
Türkiye'nin AB üyeliğinin önündeki en büyük engel Kıbrıs’taki çözümsüzlüktü,
4) Çözümün, çok kısa bir zaman aralığına sıkışmıştı, kum saati Türklerin
aleyhine, Rumların lehine akmaktaydı, 5) GKRY, 2004 Mayısında AB’nin tam
üyesi olmuştu, 6) Kıbrıs ile entegrasyon tehditleri sonuç vermeyecekti, 6)
1974’den sonra oluşan fiili dengenin bir çözüme olduğu gibi dahil edilmesi
mümkün değildi, 7) Çözümsüzlük artık çözüm değildi ve statüko değişmek
zorundaydı.

Rumların değiştiremeyeceği sabit değerli değişmeyenler ise; 1) AB
üyeliği yoluyla Kıbrıs sorununu kendi tezleri doğrultusunda çözmeleri mümkün
olmayacaktı, 2) 1960’da kurulan düzen Rumların ihtirasları neticesinde
yıkılmıştı, 3)1960 öncesine dönmek mümkün değildir, 4) Kıbrıs’ın Kuzey’ine
dönebilme ihtimalleri ortadan kalkacaktır, 5) Türkiye'nin AB’den uzaklaşması
içinde bulundukları güvenli ortamı kırılgan hale getirecektir, 6) Silahlanmaya
daha fazla kaynak ayıracakları için ekonomileri zorlanacak ve fakirleşeceklerdi,
7) En önemlisi hiçbir AB ülkesi askeri Rumlar için Türkiye ile savaşmayacaktı.
Bu nedenle Rumların Türkiye ile askeri alanda baş edebilmeleri öngörülebilir
gelecekte mümkün değildi.

2004 yılında Annan Planı Rumlar tarafından reddedildikten sonra
ulaşılacak her çözüm önemli eksileri beraberinde getirecekti. Çözümün artıları
zamana yayılacağı için eksiler daha fazla hissedilecekti.182 Bu sabit değerler
Yunan dış politikasının artı çarpanı iken Türkiye'nin Kıbrıs politikası açısından
eki çarpanı temsil ediyordu. Tüm bunların yanında, Türkiye’ye bağlı olan ve
Yunanistan’ın artı hanesine yazılan altıncı sabit değer Kıbrıs politikasındaki
tutarsızlıktı. Oysa Rumlar kendi açılarından çok tutarlı bir politika
izlemekteydiler. Şöyle ki; Türkiye 1950’li yıllardan 1974 barış harekâtına kadar
Kıbrıs’ta siyasal temellere dayanan bir federasyon yapısını savunmuştu. Barış
harekâtından sonra bu tezinden vazgeçerek coğrafi temellere (taksime) dayanan
bir federasyon tezini savunmaya başlanmıştır. Rum Kesiminin AB tam üye
adaylığından sonra konfederasyon tezi savunulmaya başlanmış ve son olarak da
Rumların AB üyeliğiyle KKTC ile entegrasyon planları gündeme getirilmiştir.
Bu son tezin uygulanamayacağı 2004 yılında da açıkça belliydi.
Yaklaşık her on yılda bir yeni tez geliştirilerek dört farklı tez
savunulmuştu. Rum kesimi ise tek tez üzerinde, 1960 Antlaşması ile kurulan
düzenin geri gelmesini savunmaya devam etmiş ve tüm politikalarını buna göre
düzenlemiştir. Rumlar, politik bir akıllılık yaparak 1960’ta kurulan düzeni
korumuşlardı ve bu düzen ile AB üyesi olmuşlardır. Örneğin; Rum Kesiminde
resmi dil halen İngiliz’cedir. Rum tarafında tedavülde olan Kıbrıs Lirasının
üzeri üç dilde, İngilizce, Türkçe ve Rumca yazılmaktadır. Resmi televizyonda
ve radyo kuruluşlarında haberler üç dilde yayınlanmaktadır. Aleyhte gelişen
diğer bir konu da, dünyanın hemen her yerine vizesiz gidebilme imkânı veren
ve GKRY tarafından düzenlenen Kıbrıs Cumhuriyeti pasaportu almak için
başvuruda bulunan ve çalışmak için her gün Rum tarafına geçen KKTC’li
Türklerin sayısının gün geçtikçe artmasıydı. Güneyde iş imkanları Kuzey’den
daha genişti çünkü 1974 Harekatı’ndan sonra GKRY uluslararası toplum
tarafından tanınmamın vermiş olduğu avantajları kullanarak devlet olmanın tüm
imkan ve imtiyazlarından sonuna kadar faydalanmıştır.183
BM Güvenlik Konseyi’nin 1983 yılında aldığı ve KKTC’nin ilanını
“ayrılıkçı bir deklarasyon” ve hiçbir devleti KKTC’yi tanımamaya davet ettiği
541 sayılı kararı hala yürürlüktedir. Bu kararın yürürlükte olması, KKTC’nin
Türkiye hariç, yakın ilişkide olunan akraba topluluklar dahil hiçbir devlet
tarafından tanınmaması Türkiye'nin ve Denktaş’ın tezlerini zayıflatmakta, kabul
edilebilirliklerini azaltmaktadır. BM Güvenlik Konseyi, 12 Mart 1990 tarih, 649
sayılı kararıyla Türkiye'nin 1974’ten beri savunduğu “iki toplumlu, iki kesimli
federal çözüm” tezini kabul etmiştir.184 Bu karar değerlendirilebilseydi bugün
Kıbrıs konusunda farklı bir konumda olunabilirdi. 1961 yılında AET’ye yönelik
politika gibi, 1974 barış harekâtından sonra tutarlı ve gelecekteki gelişmeleri
öngörebilecek bir Kıbrıs politikası izlenememiştir.

Kıbrıs, Türkiye'nin güney kanadında son derece önemli stratejik bir
konuma sahiptir. Kıbrıs’a sahip olan, Doğu Akdeniz’deki nakliyatı, Suriye,
İsrail sahilleri ile Mersin ve İskenderun limanlarını kontrol edebilir. Ada
Ortadoğu, Hazar bölgelerinden ve Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı
(BTCPBH) vasıtasıyla gelecek olan petrolün sevkinde ve taşınmasında söz
sahibi olabilecekti. GKRY’nin 2004’te AB’ye tam üye olmasıyla AB içinde ve
AB ile NATO arasında ciddi zorluklar çıkacaktı. Yunanistan bu yıllarda,
Girit’te uzun menzilli A-7H uçaklarını konuşlandırdığı hava üssü, Rodos’ta da
askeri havaalanına sahipti. Ayrıca GKRY’de de deniz ve hava üslerine sahipti.
Rumların Kıbrıs’ın tamamına hakim olmaları durumunda, Yunanistan, “Girit-
Rodos-Kıbrıs” adalar zinciriyle Türkiye’yi Ege’den İskenderun Körfezine kadar
uzanan stratejik bir kontrol kuşağıyla kesintisiz biçimde çevreleyecek ve
Anadolu’nun tüm deniz ulaşım yollarını kapatmak imkanına sahip olacaktı.
Denizler ve ikmal hatları Türkiye için hayati öneme sahipti. Türkiye dış
ticaretinin yaklaşık %88’i deniz yoluyla gerçekleştirilmekte ve bu ticaretin en
önemli kalemini petrol oluşturmaktaydı. Sivil stoklar dahil olmak üzere kriz
zamanında maksimum bir aylık stok kullanma kapasitesi mevcuttu ve denizlerin
Yunanistan ve Türkiye düşmanlarınca kontrol edilmesi, istenildiğinde Türk
ekonomisini felce uğratabilecek bir silahtı. Türkiye AB üyesi olduğunda bu
kaygıları ortadan kalkacaktı.

1856 Paris Antlaşması ile Avrupa uluslar topluluğuna kabul edilen
Türklerden Girit koparılmaya çalışılmıştı.185 1908 kasımında Girit Meclisi
Yunanistan’la birleşmeye karar vermiş ve Yunanistan kurulduktan yaklaşık 78
yıl sonra Girit’te Enosis gerçekleştirilmişti. İkinci Enosis sırası Kıbrıs’tadır ve
bu alandaki çalışmalar vakit geçirilmeden uygulamaya konulmuştu. Türkiye
tam üye olmadan, Kıbrıs’ın AB’ye girişi fiili Enosis anlamına gelmekteydi.
Zaten askeri strateji bilimine göre Edremit Körfezinden, Kaş Burnu’na kadar
Türk sahilleri Yunanistan’ın stratejik işgali altındaydı186 
(stratejik işgal ile fiili işgal karıştırılmamalıdır).

Açık denizlerle irtibat Kaş Burnu ile İskenderun Körfezi arasındaki
çizgide yer almaktaydı. Bu irtibatın anahtarı da Kıbrıs Adası idi. Ada
üzerindeki söz hakkının yitimi, açık denizler ile stratejik irtibatın da kaybı
anlamına gelecekti. Tarihi gerçekler, diplomasi ile taçlandırılmayan askeri
zaferlerin ve kazanımların zaman içerisinde erimekte ve bazı durumlarda
kayıplara dönüşmekte olduğunu göstermektedir. Diplomasi askeri zaferlerin artı
çarpanıdır. Diplomasi alanındaki başarısızlık karşı tarafın hanesine artı olarak
yansımakta, bununla doğru orantılı olarak da kazanımlar kayıplara
dönüşebilmektedir. Kıbrıs tarihi bu doğrultuda bir seyir takip etmiştir.


SONUÇ

Kıbrıs sorunu taraflara eşit mesafede ve ilgili devletlerin işbirliği olmadan
çözülebilecek bir sorun değildir. 2004 yılı Nisan ayında gelinen son noktada
Kıbrıs sorunun çözülememiş olmasının sorumluluğu paylaşılmak
durumundadır. Denklemin çözümü, tarafların tek taraflı bir çözüm sağlamaya
muktedir olmadıklarını anlamaları ile mümkündür. Türk tarafı savunduğu temel
tezleri ve vazgeçilemez kırmızıçizgilerini kendi içinde mutabakat sağlayarak
yeniden belirlemelidir. Çözümsüzlük çözüm değildir ve tarihin kum saati
aleyhte akmaktadır.

Dış politikanın içinden geçtiği çalkantılı dönemlerde yapılan yanlışlar,
ihmal edilen sorunlar daha sonra yığılmış olarak tekrar su yüzüne çıkmaktadır.
Sorunları zamana yayarak çözme fırsatı maalesef kaçırılmıştır. Çözümsüzlüğün
tek sorumlusu olarak Yunanistan ve GKRY’i görmek sorunları çözmeyecektir.
AB ve BM, ABD ve Avrupa diğer tüm konularda farklı düşünseler de, Kıbrıs
konusunda toplu halde Rum tezlerini desteklemektedirler. Realist anlayış takip
eden bir durumla karşı karşıya kalınmıştır. AB Kıbrıs çözümünde tarafsız
kalabilseydi, yada eşit bir çözümden yana ağırlığını koyabilseydi, ya Güneye
baskı yaparak KKTC’yi GKRY ile birlikte AB üyeliğine alırlar ya da
Türkiye'nin tam üyeliğinin önünü açar ve Türk tarafının elini rahatlatırlardı. AB
yetkilileri Yunanistan’ın baskısı ile bunun tam tersini yapmayı tercih etmişlerdir.

Türkiye ve Yunanistan geleceklerini Kıbrıs sorunu ile meşgul etmek
istemiyorlarsa Adada çözüme ulaşılması için tüm güçlerini kullanmalıdırlar.
Türk tarafı ödün vermez konumunu yumuşatmalı, Rum tarafı da AB’nin ve
destekçilerinin arkasına sığınarak müzakere etmiş olmak için masaya
oturmaktan vazgeçmeli, adada artık 1974 öncesine dönülemeyeceğini kabul
etmelidir. Kıbrıs’ta çözüm, Türk-Yunan ilişkilerini, Doğu Akdeniz’in
istikrarını, Türk-Amerikan ilişkilerini ve hepsinden önemlisi Ankara-AB
ilişkilerini, Türkiye'nin AB’ye üyelik sürecini etkileyecek ve belirleyecektir.
Avrupalılaşma yolunda ilerleyen Türkiye'nin önüne Kıbrıs gibi hayatiyet arz
eden bir ikilemde seçimde bulunmak dayatılmış durumdadır.
Ankara, (Hükümet ve dış politikanın yapılmasında söz sahibi diğer
aktörler) kum saatinin Türkiye'nin aleyhine aktığını görerek bir çözüme ulaşma
uğraşı vermektedir. Kıbrıs çok bilinmeyenli denkleminde çözüm de kendi
içinde bilinmeyenleri ve sabit değerleri barındırmaktadır. Kıbrıs konusu
yaşayan ve yaşanan bir süreç olduğu için gelecek hakkında öngörüde bulunmak,
özellikle çok bilinmeyenli denklem ortamında imkansızdır. AB ile yürütülen
tam üyelik sürecinde Kıbrıs sorununun da dolaylı olarak yer alması Ankara’yı diğer bir ikileme düşürmektedir.



DİPNOTLAR;


1 Cemil Meriç, Umrandan Uygarlığa, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998. s. 10.
2 Mehmet Gönlübol, Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1939, 9. Baskı, Siyasal Kitabevi,
Ankara, 1996. s. 59; Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, II. Baskı, Türk Tarih
Kurumu, Ankara, 2003. s. 326-327.
3 Gönlübol, a.g.e. s. 60.
4 Şükrü Elekdağ, “Kıbrıs’ı Peşkeş Çekmek mi?”, Sabah, 25 Kasım 2001. s. 16.
5 Tozun Bahçeli, “Searching for a Cypruss Settlement: Considering Options for Creating a Federation, a
Confederation, or Two Independent States”, Publius, S. 30, No: 1, The State of American Federalism,
1999-2000 (Kış, 2000). s. 207.
6 Osmanlı Ansiklopedisi, 2. Baskı, Ağaç Yayınları, C. III, İstanbul, 1994. s. 106-110.
7 Osmanlı Ansiklopedisi, 2. Baskı, Ağaç Yayınları, C.VI, İstanbul, 1994, , s. 249; Souter, a.g.m., s. 658.
8 R. Rauf Denktaş, Akritas Planı ve Gençliğe Sesleniş, Yorum Yayınları, Lefkoşa, 1994. s. 1; Sabahattin
İsmail, Kıbrıs Sorununun Kökleri, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, Lefkoşa, 2000. s. 5-16.
Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi Cilt:16 Sayı:1
9 James H. Wolfe, “Cyprus: Federation Under International Safeguards”, Publius, S. 18, No: 2,
Bicommunal Societies and Polities (Bahar, 1988). s. 76; Maria Hadjipavlou, “The Cyprus Conflict:
Causes and Implications for Peacebuilding”, Journal of Peace Research, S. 44, No: 3 (Mayıs 2007). s. 351.
10 Mehmet Gönlübol vd. Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1939, 9. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996. s. 339.
11 Adams, a.g.m., s. 96; Van Coufoudakis, “UN Peace Keeping and Peace Making and the Cyprus
Question”, The Western Political Quarterly, S. 29, No: 3 (Eylül 1976). s. 458, 462; Souter, a.g.m., s. 659.
12 Congressional Record, Human Rights in Cyprus, Greece and Turkey, April 14, 1983. US.
Government Printing Office, Washington, 1983. s. 1-10; Adams, a.g.m., s. 97.
13 Adams, a.g.m., s. 97.
14 Adams, a.g.m., s. 96; Souter, a.g.m., s. 659, 672.
15 EOKA tedhiş örgütünün yaptığı eylemlerin Kıbrıs’taki tarihi için bkz. Sabahattin İsmail, Kıbrıs
Sorununun Kökleri, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, Lefkoşa, 2000; Ayrıca bkz. Loizos, a.g.m., s. 643; Souter, a.g.m., s. 659.
16 İsmail, a.g.e., s. 348-349; Adams, a.g.m., s. 96; Peter Loizos, “Intercommunal Killing in Cyprus”, Man,
New Series, S. 23, No: 4 (Aralık, 1988), s. 639, 643; Souter, a.g.m., s. 663, 667.
17 Gönlübol, a.g.e., s. 340; William Mallinson, “Cyprus, Britain, the USA, Turkey and Greece in 1977:
Critical Submission or Submissive Criticism?”, Journal of Contemporary History, S. 44, No: 4 (Ekim 2009). s. 738.
18 Tarık Zafer Tunaya, “Kıbrıs Bir Devlet midir?”, Milliyet, 22 Şubat 1964. s. 2; Souter, a.g.m., s. 660; Wolfe, a.g.m., s. 76.
19 Wolfe, a.g.m., s. 77.
20 Souter, a.g.m., s. 660.
21 T. W. Adams, “The American Concern in Cyprus”, Annals of the American Academy of Political and
Social Science, S. 401, America and the Middle East (Mayıs, 1972). s. 95-96; Coufoudakis, a.g.m., s. 462.
22 Adams, a.g.m., s. 95-96.
23 Adams, a.g.m., s. 97; David Souter, “An Island Apart: A Review of the Cyprus Problem”, Third World
Quarterly, S. 6, No: 3 (Temmuz 1984). s. 657.
24 Gönlübol, a.g.e., s. 4; Adams, a.g.m., s. 98; Wolfe, a.g.m., s. 77-78.
25 Adams, a.g.m., s. 95-96; Tozun Bahçeli, “Searching for a Cypruss Settlement: Considering Options for
Creating a Federation, a Confederation, or Two Independent States”, Publius, S. 30, No: 1, The State of
American Federalism, 1999-2000 (Kış, 2000), s. 205-206; Souter, a.g.m., s. 660-661.
26 Adams, a.g.m., s. 100; Coufoudakis, a.g.m., s. 458-459; James A. Stegenga, “UN Peace-Keeping: The
Cyprus Venture”, Journal of Peace Research, S. 7, No: 1 (1970). s. 2.
27 Adams, a.g.m., s. 101; Wolfe, a.g.m., s. 78.
28 Coufoudakis, a.g.m., s. 463; Mallinson, a.g.m., s. 740.
29 Cumhuriyet, “Johnson’un Mektubu Akisler Yaptı”, 14 Ocak 1966. s. 1.
30 Adams, a.g.m., s. 102.
31 Coufoudakis, a.g.m., s. 466, 468; Souter, a.g.m., s. 661-662; Wolfe, a.g.m., s. 78.
32 Cumhuriyet, “504 Mücahit Kıbrıs’tan Yurda Döndü”, 29 Ocak 1966. s. 1.
33 Kıbrıs Anlaşmazlığı Kronolojisi 1878-1978, Kıbrıs Tarihi Araştırma Cemiyeti yayını, b.t.y., s. 11.
34 Gönlübol, a.g.e., s. 12.
35 Bülent Ecevit, “Türkiye Yunanistan İlişkileri ve Kıbrıs” konulu konuşması, Ankara Üniversitesi Dil
Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 1-2, No: 367, C. 39, Ankara 1999. s. 2-24;Gönlübol, a.g.e., s. 577.
36 Abdi İpekçi, “Kıbrıs’ta Durum”, Milliyet, 14 Ekim 1974. s. 9.
37 Souter, a.g.m., s. 664.
38 İlhan Tekeli, Selim İlkin, Türkiye ve Avrupa Topluluğu-II, 1. Baskı, Ümit yayıncılık, Ankara, 1993. s. 239.
39 Ali Bozer, Yeni Türkiye Avrupa Birliği Özel Sayısı I, Sayı: 35, (Eylül-Ekim 2000). s. 264.
40 İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Mayıs-1981. s. 24.
41 Souter, a.g.m., s. 666.
42 İlhan Tekeli, Selim İlkin, Türkiye ve Avrupa Birliği III, 1. Baskı, Ümit yayıncılık, Ankara, 2000. s. 216; Bahçeli, a.g.m., s. 209.
43 Hasan Ünal, “Denktaş’tan Yeni Öneriler”, Zaman, 14 Temmuz 2003. s. 11.
44 Türkiye-AB Gümrük Birliği Antlaşması Madde 24-25.
45 Türkiye-AB Gümrük Birliği Antlaşması Madde 26.
46 Tekeli-İlkin, a.g.e., s. 530.
47 Milliyet, 13 Aralık 1997.
48 Yeni Şafak, 13 Aralık 1997.
49 T.C. Resmi Gazete, 10 Haziran 2003, Sayı-23721. Yasama Bölümü s. 17.
50 Turkish Daily News, 10 December 1999.
51 Süleyman Demirel, Turkish Daily News, 10 December 1999 tarihindeki röportajı.
52 Ertuğrul Kumcuoğlu, Yeni Türkiye Avrupa Birliği Özel Sayısı I, Sayı: 35, (Eylül-Ekim 2000). s. 70.
53 Akşam 10 Aralık 1999. s. 4.
54 İ. Reşat Özkan, “Ege’de Diyalogmuş! Hadi Canım Sen de” Finansal Forum, 07 Şubat 2002. s. 12.
55 İlnur Çevik, Turkish Daily News, 11 December 1999.
56 Turkish Daily News, 12 December 1999.
57 Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu, AB Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2002. s.1.
58 2000 Yılı Genişleme Stratejisi, Türkiye İçin Katılım Ortaklığı 2000, AB Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2000, s. 15.
59 A.g.e. s. 40.
60 A.g.e. s. 40; Frank Hoffmeister, “Cyprus v. Turkey, App. No. 2578/94”, The American Journal of
International Law, S. 96, No: 2 (Nisan, 2002). s. 451-452.
61 İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Aday Ülkeler İlerleme Raporları, Eylül-Aralık 2000, Sayı: 147. s. 6.
62 Milliyet, 5 Aralık 2000.
63 Murat Birsel, “AB’den Vaz mı Gececeğiz? Nasıl Yani!..”, Sabah, 4 Kasım 2001. s. 12.
64 Enis Berberoğlu, “TÜSİAD’ın Kıbrıs Mektubu”, Radikal, 29 Kasım 2001. s, 8.
65 Tevfik Ünaydın, “Kıbrıs Sorununda Çözüme Doğru”, Cumhuriyet, 25 Ocak 2002. s. 2.
66 Murat Yetkin, “Kıbrıs, Rodos, AB ve MHP”, Radikal, 10 Şubat 2002. s. 6.
67 Koray Düzgören, “ Türkiye de, Kıbrıs da AB’ye girmesin diye…”, Yeni Şafak, 18 Şubat 2002. s. 12.
68 Hikmet Bila, “Verheugen Faktörü”, Cumhuriyet, 20 Şubat 2002. s. 3.
69 Metin Münir, “Kıbrıs’ta Birinci Raund Sonuçları”, Sabah, 26 Şubat 2002. s. 8.
70 M. Ali Birand, “Klerides, AB’ye Fazla Güvenmemeli” Posta, 27 Şubat 2002. s. 11.
71 Sabah 23 Mart 2002.
72 T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Dış Basında Türkiye ve AB, 30 Nisan 2002.
73 Mümtaz Soysal, “Avrupa Dersleri”, Cumhuriyet, 6 Nisan 2002. s. 2.
74 Hürriyet, 3 Kasım 2002. s. 14.
75 Radikal, 14 Mayıs 2002.
76 Milliyet, 31 Mayıs 2002. s. 23.
77 Milliyet, 31 Mayıs 2002. s. 18.
78 KKTC Cumhurbaşkanlığı Müsteşarı Münir Ergun’un Boğaziçi Üniversitesinde Düzenlenen “Kıbrıs’ın
AB Üyeliği” konulu uluslararası konferanstaki konuşması. Milliyet, 7 Mayıs 2002. s. 13.
79 Yalçın Doğan, “Nafile Turlarla Yasaklar Ama, İlle Ev Ödevimiz”, Cumhuriyet, 8 Mayıs 2002. s. 11.
80 Hürriyet, 8 Haziran 2002. s. 26.
81 Rory Watson, “Takvim Reforma Bağlı”, The Times, 10 Temmuz 2002; Radikal, 13 Temmuz 2002. s.10.
82 Cumhuriyet, Leyla Tavşanoğlu-Tahsin Ertuğrul söyleşisi, 07 Ağustos 2002. s. 13.
83 Akşam, 10 Ağustos 2002. s. 15.
84 Sami Kohen, “Kıbrıs Kritik Dönemeçte”, Milliyet, 29 Ağustos 2002. s. 21.
85 Ta Nea, 10 Ekim 2002, Başyazı, Radikal, 11 Ekim 2002. s. 8.
86 Cumhuriyet, 07 Eylül 2002. s. 10.
87 Yorgo Kırbaki , “Kıbrıs’a Bağdat Faktörü Karıştı”, Radikal, 15 Eylül 2002. s. 13.
88 Mehmet Ali Talat, “Kıbrıs’ta Zaman Daralıyor”, Radikal, 16 Eylül 2002. s. 8.
89 Cumhuriyet, 26 Eylül 2002. s. 8.
90 Cumhuriyet, 21 Eylül 2002. s. 10.
91 Katmerini, 13 Eylül 2002.
92 Murat Sökmenoğlu, “Orgeneral Aytaç Yalman ve Kıbrıs Gerçeği”, Ortadoğu, 23 Eylül 2002. s. 8.
93 Le Figaro, Paris, 10 Eylül 2002.
94 Dünya, 31 Ekim 2002. s. 5.
95 Milliyet, 01 Ekim 2002. s. 6.
96 Sami Kohen, “Kofi Annan Bu Kez Başarır mı?, Milliyet, 6 Eylül 2002. s. 20; Milliyet, “Hadi Artık Uzlaşın”, 07 Eylül 2002. s. 21.
97 Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu, Avrupa Komisyonu Yayını, Ankara 2002.
98 The Economist, 11 Ekim 2002.
99 T.C. Resmi Gazete, 29 Kasım 2002, Sayı; 24951, Yasama Bölümü.
100 Erdal Güven, “Zirve’nin Anahtarı Kıbrıs”, Radikal, 12 Aralık 2002. s. 9.
101 Milliyet, “Kıbrıs Kararına Hayır”, 19 Aralık 2002. s. 18.
102 Milliyet, “Çözüm Olmazsa Sıkıntı Doğar”, 02 Ocak 2003. s. 16.
103 Murat Yetkin, “Ankara Kıbrıs’ta Çıkış Yolu Arıyor”, Radikal, 19 Aralık 2002. s. 8.
104 İsmet Berkan, “Denktaş’ın Gücü Nereden Geliyor ?”, Radikal, 19 Aralık 2002. s. 3.
105 Maria Hadjipavlou, “The Cyprus Conflict: Causes and Implications for Peacebuilding”, Journal of
Peace Research, S. 44, No: 3 (Mayıs 2007). s. 350.
106 Radikal, 20 Kasım 2002. s. 11.
107 Korkmaz Tağma, “Barış Projesi ve Kıbrıs”, Zaman, 17 Şubat 2003. s. 12.
108 Denktaş’ın Zaman Gazetesi’ne verdiği röportaj, Zaman, 17 Şubat 2003. s. 6.
109 Annan Planı, (Basıs For Agreement on a Comprehensıve Settlement of The Cyprus Problem), Article:2/1/a.
110 Annan Planı, Article: 2/1/c.
111 Yalım Eralp, “Gerçekler ve Kıbrıs”, Tercüman, 11 Aralık 2003. s. 12.
112 Annan Planı, Article: 1/6.
113 Annan Planı, Article: 10/1.
114 Annan Planı, Article: 10/5.
115 Sami Kohen, “Yunan Başkan”, Milliyet, 02 Mayıs 2003. s. 18.
116 İsmet Berkan, “Amerika Sırtını Döner mi ?”, Radikal, 18 Mart 2003. s. 3.
117 Murat Yetkin, “Erdoğan: Annan Sözünde Durmadı”, Radikal, 10 Mart 2003. s. 7.
118 Erdal Güven, “Lahey’de Tarihle Randevu”, Radikal, 11 Mart 2003. s. 11.
119 Katmerini, Başyazı, 12 Mart 2003.
120 Deniz Zeyrek, “Bundan Sonrası Tufan, Çözümsüzlük Zorlayacak”, Radikal, 12 Mart 2003. s. 11.
121 Özer Hatay, “Kıbrıs Sorununun Çözümsüzlüğüne Konan Teşhis”, Dünya, 12 Nisan 2003. s. 6.
122 T.C. Resmi Gazete, 24 Mart 2003, Sayı; 25058, Yasama Bölümü.
123 Dünya, 3 Nisan 2003. s. 4.
124 Hürriyet, 06 Nisan 2003. s. 22.
125 Radikal, 09 Nisan 2003. s. 7.
126 Zaman, 17 Nisan 2003. s. 11.
127 Radikal, 20 Nisan 2003. s. 8.
128 Radikal, 23 Nisan 2003. s. 10.
129 Radikal, 30 Nisan 2003. s. 1.
130 Radikal, 05 Mayıs 2003. s. 11.
131 Zaman, 07 Mayıs 2003. s. 11.
132 Hürriyet, 10 Mayıs 2003. s. 10.
133 Dünya, 15 Mayıs 2003. s. 5.
134 Cüneyt Ülsever, “Kıbrıs’ta Kırmızı Çizgiler Yok Oluyor”, Hürriyet, 22 Mayıs 2003. s. 18.
135 Dünya, 04 Haziran 20003. s. 5.
136 Milliyet, 6 Haziran 2003. s. 15.
137 Hürriyet, 15 Haziran 2003. s. 20.
138 İlter Türkmen, Hürriyet, 28 Haziran 2003. s. 7.
139 Sami Kohen, Milliyet, 12 Temmuz 2003. s. 18.
140 Zaman, 5 Eylül 2003. s. 11.
141 Milliyet, 22 Eylül 2003. s. 18.
142 Fikret Bila, “14 Aralık’ta Annan Planı Oylanacak”, Milliyet, 8 Aralık 2003. s. 16.
143 Radikal, 6 Kasım 2003. s. 10.
144 Milliyet, 14 Kasım 2003. s. 18.
145 Milliyet, 18 Kasım 2003. s. 18.
146 Sedat Ergin, “Referandum”, Hürriyet, 3 Aralık 2003. s. 6.
147 Radkial, 4 Aralık 2003. s. 11.
148 Radkial, 4 Aralık 2003. s. 11.
149 Soli Özel, “KKTC’de İkinci Seçim Olur”, Sabah, 5 Aralık 2003. s. 13.
150 Milliyet, “Rumlar Havadan Atılacak Silahlardan Korkuyormuş”, 9 Mart 2004. s. 17.
151 Taha Akyol, “Kıbrıs Nereye?”, Milliyet, 13 Aralık 2003.
152 Milliyet, “KKTC Bölündü”, 15 Aralık 2003. s. 1.
153 Erdal Güven, “Bu Seçimin Kazananı Yok”, Radikal, 16 Aralık 2003. s. 5.
154 M. Ali Birand, “Ankara Nihayet ‘Kararı Ben Veririm’ Dedi”, Posta, 18 Aralık 2003. s. 11.
155 Fikret Bila, “Zirveden Sonra MGK”, Milliyet, 8 Ocak 2004. s. 1.
156 Tercüman, 31 Aralık 2003. s. 10.
157 Milliyet, “Kıbrıs İçin Üç Şart”, 9 Ocak 2004. s. 1.
158 Milliyet, “KKTC Başkanı Talat”, 12 Ocak 2004. s. 1.
159 Savvas Daniel Georgiades, “Public Attitudes Towards Peace: The Greek-Cypriot Position”, Journal of
Peace Research, C. 44, No. 5 (Eylül 2007). s. 575; Milliyet, “İşte O Plan”, 10 Şubat 2004. s. 15.
160 Kıbrıs Gazetesi, 18 Mart 2004.
161 Kıbrıs Gazetesi, 17 Mart 2004.
162 Kıbrıs Gazetesi, 18 Mart 2004.
163 Georgiades, a.g.m., s. 575.
164 Milliyet, 30 Mart 2004.
165 Sami Kohen, “Seçim’in “dış” Etkisi”, Milliyet, 30 Mart 2004.
166 Hürriyet, 30 Mart 2004.
167 Denktaş: “Sözlü AB Garantisiyle Risk Almak Şehitlere Yakışmıyor”, Milliyet, 7 Nisan 2004.
168 Georgiades, a.g.m., s. 575.
169 Milliyet, Kıbrıs’ta Geri Sayım Başladı, Tavırlar Belli Oluyor, 7 Nisan 2004.
170 Milliyet, Kıbrıs’ta Geri Sayım Başladı, Tavırlar Belli Oluyor, 7 Nisan 2004; Susan Sachs, “Torn Cyprus
Votes on Saturday: Will It Enter Europe United?”, New York Times, April 24, 2004.
171 Fikret Bila, “MGK Bildirisi”, Milliyet, 07 Nisan 2004; Mehmet Ali Birand, “Asker Topu Hükümete
Attı”, Posta, 07 Nisan 2004.
172 Kıbrıs Gazetesi, 23 Nisan 2004.
173 Susan Sachs, “Greek Cypriots Reject a U.N. Peace Plan”, New York Times, April 25, 2004.
174 Yorgo Kırbaki, “Hem Hayır Dediler Hem Korkuyorlar”, Milliyet, 25 Nisan 2004.
175 Neşe Düzel, “Özbekistan Rum-Yunan Yanlısıdır”, Radikal, 3 Mayıs 2004; Yasemin Çongar,
“Genişleyen AB, ABD ve Biz (1)”, Milliyet, 3 Mayıs 2004; Milliyet, Kuzey’e Ambargo Bitsin Tasarısı,
3 Mayıs 2004; Sami Kohen, “Herkes Kendi Yolunda (mı?)”, Milliyet, 4 Mayıs 2004.
176 2013 yılında Türkiye’nin bir gelişmekte olan ülkeler örgütü olan Şangay Beşlisi Örgütü’ne yaklaşmak
için yaptığı girişimler bu öngörüyü haklı çıkartmıştır.
177 Şükrü Elekdağ, “AB’den Başka Seçenek Yok”, Sabah, 25 Şubat 2002. s. 14.
178 İlter Türkmen, “Neden AB?”, Hürriyet, 4 Ekim 2003. s. 7.
179 A. Savaş Akat, “AB ve Ekonomik Büyüme”, Sabah, 9 Haziran 2002. s. 11.
180 Aleksis Irakilidis, Ta Nea, Radikal, 7 Eylül 2002, s. 8; Adams, a.g.m., s. 101; Loizos, a.g.m., s. 641-
642. EOKA-VITA örgütünün Kaji isimli militanı, “Gazievran adlı Türk köyüne saldırdıklarını ve bir
evdeki yedi Türkü, küçük bir çocuk dahil makineli tüfekle öldürdüğünü, fakat bunun savaş olduğunu”
anlatmaktadır. Oysa söz konusu tarihte Kıbrıs’ta savaş yoktu ve EOKA militanları kanlı katliamlarını
meşrulaştırmak için bu söylemi kullanıyorlardı. Yine, 1974 harekâtı esnasında Türk Ordusunun önünden
kaçan Argaki Köyündeki Rumlar’dan EOKA VİTA üyesi olanlar, kaçmadan önce köyde bulunan
yaklaşık elli yaşlı Türkü öldürmek istemiş fakat Türk Ordusu’nun bunun intikamını alacağından
korkularak söz konusu katliamdan vazgeçilmiştir. Bkz. Loizos, a.g.m., s. 641-642 ve 645, 651.
181 Bahçeli, a.g.m., s. 209.
182 İlter Türkmen, “Kıbrıs Senaryoları”, Hürriyet, 14 Eylül 2002. s. 20.
183 Maria, a.g.m., s. 351.
184 Cengiz Çandar, “Sahte Soru: AB ya da KKTC”, Yeni Şafak, 7 Kasım 2001. s. 9.
185 Murat Bardakçı, Hürriyet 12 Kasım 2000. s. 24.
186 Necati Özfatura, Türkiye, 10 Aralık 2000.


KAYNAKÇA

A-RESMİ BELGELER

2000 Yılı Genişleme Stratejisi, Türkiye İçin Katılım Ortaklığı 2000, AB
Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2000.
Annan Planı, (Basıs For Agreement on a Comprehensıve Settlement of The Cyprus Problem).
Congressional Record, Human Rights in Cyprus, Greece and Turkey,
April 14, 1983. US. Government Printing Office, Washington, 1983.
T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Dış Basında Türkiye ve AB, 30 Nisan 2002.
T.C. Resmi Gazete, 10 Haziran 2003, Sayı-23721. Yasama Bölümü.
T.C. Resmi Gazete, 29 Kasım 2002, Sayı; 24951, Yasama Bölümü.
Türkiye-AB Gümrük Birliği Antlaşması.
Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu,
AB Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2002.
Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu,
Avrupa Komisyonu Yayını, Ankara 2002.

B-KİTAPLAR:

Bozer, Ali, Yeni Türkiye Avrupa Birliği Özel Sayısı I, Sayı: 35, (Eylül- Ekim 2000).
Denktaş, R. Rauf, Akritas Planı ve Gençliğe Sesleniş, Yorum Yayınları, Lefkoşa 1994.
_______, Akritas Planı ve Gençliğe Sesleniş, Yorum Yayınları, Lefkoşa, 1994
Dış Basında Türkiye ve AB, T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve
Enformasyon Genel Müdürlüğü, 30 Nisan 2002.
Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1939, 9. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Mayıs-1981.
İsmail, Sabahattin, Kıbrıs Sorununun Kökleri, Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, Lefkoşa, 2000.
Kıbrıs Anlaşmazlığı Kronolojisi 1878-1978, Kıbrıs Tarihi Araştırma Cemiyeti yayını, b.t.y.
Kumcuoğlu, Ertuğrul, Yeni Türkiye Avrupa Birliği Özel Sayısı I, Sayı: 35, (Eylül-Ekim 2000).
Meriç, Cemil, Umrandan Uygarlığa, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1998.
Osmanlı Ansiklopedisi, 2. Baskı, Ağaç Yayınları, C. III, İstanbul, 1994.
Osmanlı Ansiklopedisi, 2. Baskı, Ağaç Yayınları, C.VI, İstanbul, 1994.
Sonyel, Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, II. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003.
Tekeli, İlhan, İlkin, Selim, Türkiye ve Avrupa Birliği III, 1. Baskı, Ümit yayıncılık, Ankara, 2000.
_______, Türkiye ve Avrupa Topluluğu-II, 1. Baskı, Ümit yayıncılık, Ankara, 1993.


C-MAKALELER


Adams, T. W., “The American Concern in Cyprus”, Annals of the
American Academy of Political and Social Science, S. 401, America
and the Middle East (Mayıs, 1972).
Bahçeli, Tozun, “Searching for a Cypruss Settlement: Considering Options
for Creating a Federation, a Confederation, or Two Independent
States”, Publius, S. 30, No: 1, The State of American Federalism,
1999-2000 (Kış, 2000).
Coufoudakis, Van, “UN Peace Keeping and Peace Making and the Cyprus
Question”, The Western Political Quarterly, S. 29, No: 3 (Eylül 1976).
Ecevit, Bülent, “Türkiye Yunanistan İlişkileri ve Kıbrıs” konulu konuşması,
Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, S. 1-
2, No: 367, C. 39, Ankara 1999.
Georgiades, Savvas Daniel, “Public Attitudes Towards Peace: The Greek-
Cypriot Position”,
Hadjipavlou, Maria, “The Cyprus Conflict: Causes and Implications for
Peacebuilding”, Journal of Peace Research, S. 44, No: 3 (Mayıs 2007).
Hoffmeister, Frank, “Cyprus v. Turkey, App. No. 2578/94”, The American
Journal of International Law, S. 96, No: 2 (Nisan, 2002).
İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Aday Ülkeler İlerleme Raporları, Eylül-
Aralık 2000, Sayı: 147.
Journal of Peace Research, C. 44, No. 5 (Eylül 2007).
Loizos, Peter, “Intercommunal Killing in Cyprus”, Man, New Series, S. 23, No: 4 (Aralık, 1988)
Mallinson, William, “Cyprus, Britain, the USA, Turkey and Greece in 1977: Critical Submission or Submissive Criticism?”, Journal of
Contemporary History, S. 44, No: 4 (Ekim 2009).
Souter, David, “An Island Apart: A Review of the Cyprus Problem”, Third
World Quarterly, S. 6, No: 3 (Temmuz 1984).
Stegenga, James A., “UN Peace-Keeping: The Cyprus Venture”, Journal
of Peace Research, S. 7, No: 1 (1970).
Wolfe, James H., “Cyprus: Federation Under International Safeguards”,
Publius, S. 18, No: 2, Bicommunal Societies and Polities (Bahar, 1988).

D-GAZETE MAKALELERİ

Akat, A. Savaş, “AB ve Ekonomik Büyüme”, Sabah, 9 Haziran 2002.
Akyol, Taha, “Kıbrıs Nereye?”, Milliyet, 13 Aralık 2003.
Bardakçı, Murat, Hürriyet 12 Kasım 2000.
Berberoğlu, Enis, “TÜSİAD’ın Kıbrıs Mektubu”, Radikal, 29 Kasım 2001.
Berkan, İsmet, “Amerika Sırtını Döner mi ?”, Radikal, 18 Mart 2003.
_______, “Denktaş’ın Gücü Nereden Geliyor ?”, Radikal, 19 Aralık 2002.
Bila, Fikret, “14 Aralık’ta Annan Planı Oylanacak”, Milliyet, 8 Aralık 2003.
_______, “MGK Bildirisi”, Milliyet, 07 Nisan 2004.
_______, “Zirveden Sonra MGK”, Milliyet, 8 Ocak 2004.
Bila, Hikmet, “Verheugen Faktörü”, Cumhuriyet, 20 Şubat 2002.
Birand, M. Ali, “Ankara Nihayet ‘Kararı Ben Veririm’ Dedi”, Posta, 18 Aralık 2003.
_______, “Klerides, AB’ye Fazla Güvenmemeli” Posta, 27 Şubat 2002.
_______, “Asker Topu Hükümete Attı”, Posta, 07 Nisan 2004.
Birsel, Murat, “AB’den Vaz mı Gececeğiz? Nasıl Yani!..”, Sabah, 4 Kasım 2001.
Çandar, Cengiz, “Sahte Soru: AB ya da KKTC”, Yeni Şafak, 7 Kasım 2001.
Çevik, İlnur Turkish Daily News, 11 December 1999.
Çongar, Yasemin, “Genişleyen AB, ABD ve Biz (1)”, Milliyet, 3 Mayıs 2004.
Demirel, Süleyman, Turkish Daily News, 10 December 1999 tarihindeki röportajı.
Denktaş, Rafu, “Sözlü AB Garantisiyle Risk Almak Şehitlere Yakışmıyor”,
Milliyet, 7 Nisan 2004.
Doğan, Yalçın, “Nafile Turlarla Yasaklar Ama, İlle Ev Ödevimiz”,
Cumhuriyet, 8 Mayıs 2002.
Düzel, Neşe, “Özbekistan Rum-Yunan Yanlısıdır”, Radikal, 3 Mayıs 2004.
Düzgören, Koray, “ Türkiye de, Kıbrıs da AB’ye girmesin diye…”, Yeni MŞafak, 18 Şubat 2002.
Elekdağ, Şükrü, “AB’den Başka Seçenek Yok”, Sabah, 25 Şubat 2002.
_______, “Kıbrıs’ı Peşkeş Çekmek mi?”, Sabah, 25 Kasım 2001.
Eralp, Yalım, “Gerçekler ve Kıbrıs”, Tercüman, 11 Aralık 2003.
Ergin, Sedat, “Referandum”, Hürriyet, 3 Aralık 2003.
Güven, Erdal, “Bu Seçimin Kazananı Yok”, Radikal, 16 Aralık 2003.
_______, “Lahey’de Tarihle Randevu”, Radikal, 11 Mart 2003.
_______, “Zirve’nin Anahtarı Kıbrıs”, Radikal, 12 Aralık 2002. s. 9.
Hatay, Özer, “Kıbrıs Sorununun Çözümsüzlüğüne Konan Teşhis”, Dünya, 12 Nisan 2003.
Irakilidis, Aleksis, Ta Nea, Radikal, 7 Eylül 2002.
İpekçi, Abdi, “Kıbrıs’ta Durum”, Milliyet, 14 Ekim 1974.
Kırbaki, Yorgo, “Hem Hayır Dediler Hem Korkuyorlar”, Milliyet, 25 Nisan 2004.
_______, “Kıbrıs’a Bağdat Faktörü Karıştı”, Radikal, 15 Eylül 2002.
KKTC Cumhurbaşkanlığı Müsteşarı Münir Ergun’un Boğaziçi
Üniversitesinde Düzenlenen “Kıbrıs’ın AB Üyeliği” konulu uluslararası
konferanstaki konuşması. Milliyet, 7 Mayıs 2002.
Kohen, Sami, “Herkes Kendi Yolunda (mı?)”, Milliyet, 4 Mayıs 2004.
_______, “Kıbrıs Kritik Dönemeçte”, Milliyet, 29 Ağustos 2002.
_______, “Kofi Annan Bu Kez Başarır mı?, Milliyet, 6 Eylül 2002. s. 20;
Milliyet, “Hadi Artık Uzlaşın”, 07 Eylül 2002.
_______, “Seçim’in “dış” Etkisi”, Milliyet, 30 Mart 2004.
_______, “Yunan Başkan”, Milliyet, 02 Mayıs 2003.
Münir, Metin, “Kıbrıs’ta Birinci Raund Sonuçları”, Sabah, 26 Şubat 2002.
Özel, Soli, “KKTC’de İkinci Seçim Olur”, Sabah, 5 Aralık 2003.
Özfatura, Necati, Türkiye, 10 Aralık 2000.
Özkan, İ. Reşat, “Ege’de Diyalogmuş! Hadi Canım Sen de” Finansal Forum, 07 Şubat 2002.
Rauf Denktaş’ın Zaman Gazetesi’ne verdiği röportaj, Zaman, 17 Şubat 2003.
Sachs, Susan, “Greek Cypriots Reject a U.N. Peace Plan”, New York Times, April 25, 2004.
_______, “Torn Cyprus Votes on Saturday: Will It Enter Europe United?”, New York Times, April 24, 2004.
Soysal, Mümtaz, “Avrupa Dersleri”, Cumhuriyet, 6 Nisan 2002.
Sökmenoğlu, Murat, “Orgeneral Aytaç Yalman ve Kıbrıs Gerçeği”, Ortadoğu, 23 Eylül 2002.
Tağma, Korkmaz, “Barış Projesi ve Kıbrıs”, Zaman, 17 Şubat 2003.
Talat, Mehmet Ali, “Kıbrıs’ta Zaman Daralıyor”, Radikal, 16 Eylül 2002.
Tunaya, Tarık Zafer, “Kıbrıs Bir Devlet midir?”, Milliyet, 22 Şubat 1964.
Türkmen, İtler, “Kıbrıs Senaryoları”, Hürriyet, 14 Eylül 2002.
_______, “Neden AB?”, Hürriyet, 4 Ekim 2003.
Ülsever, Cüneyt, “Kıbrıs’ta Kırmızı Çizgiler Yok Oluyor”, Hürriyet, 22 Mayıs 2003.
Ünal, Hasan, “Denktaş’tan Yeni Öneriler”, Zaman, 14 Temmuz 2003.
Ünaydın, Tevfik, “Kıbrıs Sorununda Çözüme Doğru”, Cumhuriyet, 25 Ocak 2002.
Watson, Rory, “Takvim Reforma Bağlı”, The Times, 10 Temmuz 2002; Radikal, 13 Temmuz 2002.
Yetkin, Murat, “Ankara Kıbrıs’ta Çıkış Yolu Arıyor”, Radikal, 19 Aralık 2002.
_______, “Erdoğan: Annan Sözünde Durmadı”, Radikal, 10 Mart 2003.
_______, “Kıbrıs, Rodos, AB ve MHP”, Radikal, 10 Şubat 2002.
Zeyrek, Deniz, “Bundan Sonrası Tufan, Çözümsüzlük Zorlayacak”, Radikal, 12 Mart 2003.


E-GAZETE HABERLERİ

Cumhuriyet, “504 Mücahit Kıbrıs’tan Yurda Döndü”, 29 Ocak 1966.
Cumhuriyet, “Johnson’un Mektubu Akisler Yaptı”, 14 Ocak 1966.
Cumhuriyet, Leyla Tavşanoğlu-Tahsin Ertuğrul söyleşisi, 07 Ağustos 2002.
Katmerini, Başyazı, 12 Mart 2003.
Milliyet, “Çözüm Olmazsa Sıkıntı Doğar”, 02 Ocak 2003.
Milliyet, “İşte O Plan”, 10 Şubat 2004.
Milliyet, “Kıbrıs İçin Üç Şart”, 9 Ocak 2004.
Milliyet, “Kıbrıs Kararına Hayır”, 19 Aralık 2002.
Milliyet, “KKTC Başkanı Talat”, 12 Ocak 2004.
Milliyet, “KKTC Bölündü”, 15 Aralık 2003.
Milliyet, “Rumlar Havadan Atılacak Silahlardan Korkuyormuş”, 9 Mart 2004.
Milliyet, Kıbrıs’ta Geri Sayım Başladı, Tavırlar Belli Oluyor, 7 Nisan 2004.
Milliyet, Kıbrıs’ta Geri Sayım Başladı, Tavırlar Belli Oluyor, 7 Nisan 2004.
Milliyet, Kuzey’e Ambargo Bitsin Tasarısı, 3 Mayıs 2004.
T.C. Resmi Gazete, 24 Mart 2003, Sayı; 25058, Yasama Bölümü.
Ta Nea, 10 Ekim 2002, Başyazı.

F-GAZETELER

Akşam
Cumhuriyet
Dünya
Dünya
Hürriyet
Katmerini
Kıbrıs Gazetesi
Le Figaro
Milliyet
New York Times
Radikal
The Economist
Turkish Daily News
Yeni Şafak
Zaman

***