BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI: ÇEK CUMHURİYETİ VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ ALT BÖLGE KARŞILAŞTIRMASI BÖLÜM 3
Macaristan’da Çek Cumhuriyeti gibi uzun dönemler boyunca Bölgesel
Kalkınma kavramını tartışmıştır. Özellikle eşitsizlikleri gidermek için ‘bölge’
kavramının gerekli olup olmadığı konusu uzun süre tartışılmıştır. Bu konun
tartışılmasında ki önemli sebeplerden biri Macaristan’ın il merkezli idari yapılanmaya olan 12 yüzyıllık bağı olarak gösterilmektedir. Macaristan, 1989 yılı itibari ile Parlamenter Demokrasi rejimine geçmiştir. Aynı zamanda bu tarihten sonra serbest piyasa ekonomisi uygulanmaya başlamıştır. Bu serbest ekonomiye katılım sürecinde gelir ve gelirin dağılımında dengesizlikler baş göstermiştir.
Temmuz 1996’da yürürlüğe giren Bölgesel Kalkınma ve Mekânsal Planlama
Yasası bölgesel kalkınma konusundaki en önemli yasal düzenleme oldu ve bu politika alanının yasal zeminini biçimlendirdi. Bu yasa, Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri arasında, bölgesel kalkınma konusunda AB’nin yapısal politikalarıyla aynı çizgide bir yasal çerçeve sunan ilk düzenleme olmuştur (TEPAV, 15-16). Bu yasal düzenlemeyle ‘Bölgesel Kalkınma Meclisleri’ kurulmuştur. Yasayla beraber illerin birleşerek Bölgesel Kalkınma Meclisi kurabilmelerinin önü açılsa da bu meclisler bölgesel bazda değil il bazında örgütlenmişlerdi. Bu yasal getiri sadece AB uyum sürecine yönelik bir hamleydi. Yani Macaristan'da NUTS II kademesi yoktu ve Macaristan yapısal fonlar ortaklık ilkesini uygulamaya geçirecek bir yapı oluşturarak daha fazla AB fonu alabilmek için böyle bir uygulamaya gitmişti ancak bu yeterli değildi. 1998’de Parlamento’da ülkeyi 7 istatistiki bölgeye ayıran Bölgesel Kalkınma için Milli Plan kabul edildi (Tuncer ve Alodalı, 2011: 43). Bu yasayla bütün NUTS bölgeleri oluşturuldu.
İlerleyen süreçte Macaristan’ın, 1 Mayıs 2004 tarihinde Avrupa Birliği’ne üye
olması ile birlikte AB fonlarından da yararlanabilir hale gelmesi, kalkınmada ki
gelişmeleri hızlandırdı.
Bu kapsamda 7 adet Düzey 2 bölgesi oluşturuldu. Bu bölgelerin sınırları
aşağıdaki haritada mevcuttur.
Şekil 2.7. Macaristan Düzey II
Kaynak: http://mercator.elte.hu/~gadoaat/Webterkep/kozepmo.htm, Erişim Tarihi: 08.05.14
Düzey 3’de ise 20 adet bölge bulunmaktadır. Yine Çek Cumhuriyeti örneğinde
olduğu gibi Budapeşte kendi başına bir Düzey 3 bölgesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Şekil 2.8. Macaristan Düzey III
Kaynak:http://www.terport.hu/megyek/altalanos-informaciok/megyek-fogalom-meghatarozas-
jogszabalyi-hatter, Erişim Tarihi: 10.06.14
düzeyler bazında aşağıdaki tabloda özetleyebiliriz.
Tablo 2.5. Macaristan İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması
Kaynak:http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CONSLEG:2003R1059:20110207:EN:PDF, Erişim Tarihi: 10.06.14
2.4.5. Slovakya Cumhuriyeti’nde Bölgesel Kalkınma
Slovakya 1992 yılına kadar Çek Cumhuriyeti ile birlikte Çekoslovakya sınırları
içerisinde yer almaktaydı. 1 Ocak 1993 tarihinde Çek ve Slovak Cumhuriyetleri dostça ayrıldılar. Eski idari birimler bir süre devam etti fakat 1996’da Slovakya yeni bir bölge sistemine geçmiştir (http://www.statoids.com/usk.html Erişim Tarihi: 04.06.14).
Bu yeni idari sisteme göre Slovakya; 8 bölgeye (kraje) ayrılır. Bu bölgeler de 79
alt bölgeye ayrılır. Bu alt bölgelerde 3000 belediye vardır. AB’nin iktisadi Bölge
Birimleri Sınıflandırmasına göre Slovakya 8 adet NUTS 3, 4 adet NUTS 2 ve 1 adet NUTS 1 bölgesine sahiptir (http://www.nsd.uib.no/european_election_database
/country/slovakia/ administrative_divisions.html Erişim tarihi: 04.06.14).
2008 yılında Slovak Ulusal Konseyinin 1114 numaralı kararı ile 539/2008 No’lu
Bölgesel Kalkınmayı Destekleme Yasası 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere kabul edilmiştir (Izáková, Hrcková ve Sántai, 2009: 80).
Slovak Kalkınma Ajansları, merkezi hükümet tarafından oluşturulan Bölgesel
Kalkınma Fonu tarafından kuruldu. Merkezin kurulmasına önayak olduğu BKA’ların yapısı Polonyadaki yapıya benzer fakat Çek Cumhuriyeti’ndeki yaklaşımdan farklıdır (Hampl, 1999: 170).
Şekil 2.9. Slovakya Düzey 2 Bölgeleri
Kaynak: http://notes3.czso.cz/csu/2005edicniplan.nsf/t/A90027C616/$File/137305521.JPG, Erişim Tarihi: 11.06.2014
2 bölgesi bulunmaktadır. Başkent Bratislava’da Prag örneğinde olduğu gibi NUTS nüfus sınıflandırılmasına uygun olmamasına rağmen Düzey 2 bölgesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Şekil 2.10. Slovakya Düzey 3 Bölgeleri
Kaynak:http://notes3.czso.cz/csu/2005edicniplan.nsf/t/A90027C616/$File/137305522.JPG, Erişim Tarihi: 11.06.2014
Slovakya’nın İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 2.6. Slovakya İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması
Kaynak: http://notes3.czso.cz/csu/2005edicniplan.nsf/kapitola/1373-05--26, Erişim Tarihi: 11.06.2014
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜLKE VE DÜZEY 2 BOYUTUNDA ÇEK CUMHURİYETİ VE TÜRKİYE ÜLKE ÖRNEKLERİNİN ANALİZİ
3.1. ÇEK CUMHURİYETİ GENEL GÖRÜNÜMÜ VE MAKRO EKONOMİK VERİLERİ
Çek Cumhuriyeti konum olarak Orta Avrupa Ülkelerinden bir tanesidir. 1918
yılında Birinci Dünya Savaşı’nın sonra ermesi ile Çekoslovakya Cumhuriyeti ilan
edilmiş Nazi işgaline (1938) kadar bağımsızlığı sürdürmüştür. İkinci Dünya Savaşı sonrası Sovyet işgaline ve sonrasında Sovyet etkisine maruz kalan Çekoslovakya 1989 yılına kadar Doğu Bloğu ülkeleri arasında yer almıştır. 1989 yılında gerçekleştirilen ve şiddet içermeyen “Kadife Devrim” ile ülke demokratik değerleri benimsemiş, 1993 yılında Slovakya’nın ayrılması ile Çek Cumhuriyeti adı altında varlığı devam ettirmektedir (İTO [İstanbul Ticaret Odası] , 2013:4).
Çek Cumhuriyeti ile ilgili bilgileri tek bir tabloda aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
Tablo 3.1. Çek Cumhuriyeti Genel Bilgileri
Kaynak: İTO Çek Cumhuriyeti Ülke Raporu 2013
Genel Makroekonomik veriler incelendiğinde; Çek Cumhuriyeti Avrupa
Birliğine üye olduğu 2004 yılından 2012 yılına kadar kişi başına düşen GSYH 2009 yılı hariç sürekli bir artış göstermektedir. 2009 yılında ki azalışın sebebi ise 2008 Küresel Finans Krizi’dir.
Tablo 3.2. Çek Cumhuriyeti GSYH
Kaynak: WDI- Dünya Bankası- Dünya Kalkınma Göstergeleri, http://databank.
worldbank.org/data/views/reports/tableview .aspx, Erişim Tarihi: 26/05/2014 -
Bu global kriz 2008-2012 yılları arasında etkilerini sürdürmeye devam etmiştir. Krizin ilk yılında Çek ekonomisi % 4,51 küçülmüştür.
Şekil 3.1. Çek Cumhuriyeti GSYH Büyümesi
Kaynak: Grafik tarafımızca Dünya Bankası verileri baz alınarak yapılmıştır.
izlediği fakat 2008 yılına gelindiğinde bu seyrin Ekonomik kriz nedeniyle bozulduğu söylenebilir. Krizin devam 2012 yılının sonuna kadar düzensiz bir enflasyon seyri söz konusudur.
Tablo 3.3. Çek Cumhuriyeti Yıllık Enflasyon
Kaynak: Czech Statistical Office, http://notes.czso.cz/eng/redakce.nsf/i/inflation_rate Erişim Tarihi:
26/05/2014
Genel olarak değerlendirildiğinde, Çek Cumhuriyeti ekonomik olarak Avrupa
genel trendlerine uygun bir profil çizmektedir. Bugün Çek Cumhuriyeti ihracat odaklı büyüyen ekonomisi, yüksek oranda aldığı yabancı sermaye ve hareketli iç pazarı ile Avrupa Birliği içerisinde güçlü bir ekonomiyi temsil etmektedir. Küresel kriz (2008) öncesinde yakaladığı %6’lık büyüme performansı tüm dikkatlerin ülke üzerinde toplanmasına sebep olmuştur. Kriz esnasında ise ülke ekonomisi bölge ülkelerine kıyasla en az zararla süreci tamamlanmıştır (İTO, 2013:4).
3.2. TÜRKİYE CUMHURİYETİ GENEL GÖRÜNÜMÜ VE MAKROEKONOMİK VERİLERİ
Türkiye Cumhuriyeti konum olarak Avrupa ve Asya arasında bir köprü
ülkesidir. 1914’deki Birinci Dünya Savaşı sonrası 24 Temmuz 1923'te
imzalanan Lozan Antlaşması ile Türkiye Cumhuriyeti uluslararası platformda
tanınmıştır ve 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilan edilmesi ile "Türkiye Cumhuriyeti" resmen kurulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti ile ilgili genel bilgileri aşağıdaki tablodaki gibi özetleyebiliriz.
Tablo 3.4. Türkiye Cumhuriyeti genel bilgileri
Kaynak: Tablo Tuik, Türkiye Cumhuriyeti anayasası, Wikipedia verilerinden yararlanarak tarafımızca yapılmıştır.
GSYH’si 2008 yılı öncesi düzenli bir artış göstermiş fakat Çek Cumhuriyeti örneğinde olduğu gibi 2008 Küresel Krizi ile beraber düşüş yaşamıştır. 2012 yılına kadar devam eden küresel kriz GSYH üzerindeki etkisini sürdürmüştür.
2004-2012 yılları arası nüfus verileri incelendiğinde Türkiye’nin düzenli olarak
nüfusunun artığı görülmektedir.
Kaynak: WDI- Dünya Bankası- Dünya Kalkınma Göstergeleri, http://databank
.worldbank.org/data/views/reports/tableview.aspx, Erişim Tarihi: 26.05.2014
düşüş yaşamıştır. Bu global kriz 2008-2012 yılları arasında etkilerini sürdürmeye devam etmiştir. Krizin ilk yılında Türkiye ekonomisi % 4,83 küçülmüştür.
Şekil 3.2. Türkiye Cumhuriyeti GSYM Büyümesi
Kaynak: Grafik tarafımızdan Dünya Bankası verileri baz alınarak yapılmıştır.
attığı adımlar ve son yıllardaki ekonomik gelişmeleriyle Avrupa Birliği üyelerine
benzer bir profil çizmektedir.
Son 10 yıllık süreçte sergilediği ekonomik performans ile “yükselen
ekonomiler” arasında kendine yer bulmuştur. Ayrıca OECD tahminlerine göre, Türkiye 2012-2017 döneminde yıllık ortalama % 5,2 büyüme oranıyla OECD’ye üye ülkeler arasındaki en hızlı büyüyen ekonomi olacaktır
(http://www.invest.gov.tr/tr-tr/turkey/factsandfigures/pages/economy.aspx., Erişim Tarihi: 15.06.2014).
3.3. TÜRKİYE CUMHURİYETİ VE ÇEK CUHURİYETİ’NDEN ALT BÖLGE ÖRNEKLERİ: CZ032 ve TRA2
3.3.1. CZ032 Bölgesi Genel Görünümü
Plzensky Bölgesi, Almaya Federal Cumhuriyeti sınırında Çek Cumhuriyeti’nin
güneydoğusunda konumlanmıştır. Batısında Almanya (Bavyera), kuzeybatısında
Karlovarsky Bölgesi güneydoğusunda Stredocesky Bölgesi, kuzeydoğusunda Jihocesky Bölgesi bulunmaktadır. 7,561 km2 yüzölçümü ile Çek Cumhuriyeti’nde büyüklük olarak üçüncü nüfus olarak dokuzuncu sıradadır.
Üretim kaynaklarının genel dağılımı ve lokasyonları özellikle Plzen kent
merkezini çevreleyen orta kısımlarında yer. Bu üretim kaynakları genel olarak; kömür, seramik killeri ve kireç taşıdır.
Šumava bölgesi görece dağlık bir alandır. Tarım için oldukça elverişli koşulları
vardır. Çevre kirliliği ve hava kirliliği verilerinde emisyon değerleri baz alınınca Çek Cumhuriyet’inde en iyi konumdadır.
Plzen Karayolu ağı; 420 km’si birinci sınıf, 1.502 km’si ikinci sınıf ve 3,098
km’si üçüncü sınıf yollar olmak üzere toplam 5.129 km’den oluşur. Plzensky diğer bölgeler ile karşılaştırıldığında üçüncü sınıf yollarda, % 9.1 en yüksek üçüncü bölgedir.
Plzensky Bölgesi, başlıcaları, Tachov Bölgesi (45 km), Rokycany Bölgesi (26
km) ve Plzen-sever Bölgesi (19 km) olmak üzere toplam 109 km otobana sahiptir. 31 Aralık 2009 tarihi verilerine bölgede 710 km demir yolu ağı bulunmaktadır.
Plzensky Bölgesi Dengesiz dağılım gösteren küçük yerleşim yerlerinin sayısının
yüksek oluşu ve orta büyüklükteki kasabalarının eksikliği ile, diğer bölgeler ile
karşılaştırıldığında yerleşim dağılımın atipik olduğu görülür. Atipik yerleşim dağılımına ve küçük belediyelerin sıklığına rağmen Bohemia bölgesi içinde ikinci en önemli
merkezdir.
İç İşleri Bakanlığı’nın, 314/2002 Sb Kanun No’ya dayanarak, 388/2002 no’lu
kararname ile Plzensky Bölgesi, genişletilmiş belediyecilik yetkileri ve 35 ilçe yerel yönetimlerini kapsayan 15 idari bölgeye ayrılmıştır. Düzenlemeyle genişletilmiş belediyecilik yetkinliği olan belediyeler şunlardır: Blovice, Domazlice, Horazdovice, Horšovsky Tyn, Klatovy, Kralovice, Nepomuk, Nyrany, Plzen, Prestice, Rokycany, Stod, Stríbro, Sušice ve Tachov.
Şekil 3.3. Plzensky Bölge Haritası
Kaynak: Çek İstatistik Kurumu
çoğu; Pilsen ve Prag yönü ile Almanya sınırı arasında oluşan koridor üzerinde yer almaktadır. Bu koridor dışında kalan alanlar ise sosyal ve teknik alt yapının sınırlı olduğu tarımın gelişmediği ve ulaşımın yeterince gelişmediği bölgelerdir.
1990-2009 yılları arasında konut inşaatı yoğunluğu; 2008 yılında en yüksek
seviye ulaşmıştır. Komünist dönemin yapılarının korunması da barınma konusunda ülkenin genel karakteri ile paralel olarak, sorun teşkil etmemektedir.
Plzensky Bölgesi, 75.7 oranını nüfus yoğunluğu olarak ikinci en düşük orana
sahiptir (ulusal yoğunluğu km2 başına 133,2 kişidir).
2012 yılında, cari fiyatlarla toplam gayri safi yurtiçi hasıla Plzensky Bölgesi'nin
payı % 4,8 idi. Diğer bölgeler ile kıyaslandığında Kişi Başına Düşen GSYİH ile
(325.886 CZK) üçüncü sırada yer almaktadır.
Plzensky Bölgesi, nispeten düşük işsizlik oranı olan bölgeler arasında yer
almaktadır. Bölge'de 31 Aralık 2012 itibariyle istihdam bürolarına kayıtlı 23.724 iş başvuru vardır. Diğer bölgeler ile karşılaştırıldığında, Plzensky Bölgesi (yeni
metodolojiye göre) 7.31% ile ikinci en düşük işsizlik oranına sahiptir. Kaydedilen en düşük işsizlik oranı Pilsen-JIH ve Rokycany’de (sırasıyla % 5.76 ve % 6.10) en yüksek oranlar ise Tachov ve Klatovy’de (sırasıyla % 10.68 ve % 9.07) görülmektedir ( Statistická rocenka Plzenského kraje, 2013:23-26).
3.3.2. TRA1 Bölgesi
Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer alan TRA1 Düzey 2 Bölgesi ülke sınırına sahip
olmasa da İran, Azerbaycan ve Gürcistan’a oldukça yakındır (Genç İstihdamının
Desteklenmesi Operasyonu, 2013: 3).
TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nin 2012 yılı sonu itibariyle nüfusu 1.072.848 kişidir
(Türkiye nüfusunun %1,4). Bölgenin nüfus yoğunluğu 26 kişi/km2 olup Türkiye geneli olan 98 kişi/km2’den oldukça düşüktür. Bölge 26 Düzey 2 Bölgesi içerisinde nüfus yoğunluğu bakımından son sıradadır. Bölgede kentli nüfus toplam nüfusun %63’ü kadardır ve Türkiye ortalaması olan %77’nin altındadır. Bölge kentli nüfus oranı açısından 26 Düzey 2 Bölgesi arasında 23’üncü sıradadır. Bölge nüfus artış hızı da son iki yıllık duruma bakıldığında Türkiye ortalamasının oldukça altında kalmakta ve nüfus azalış eğilimi göstermektedir (KUDAKA, 2013: 7).
Şekil 3.4. TRA1 Bölge Haritası
Kaynak: KUDAKA
Bölgede sağlık sektörüne kamu yatırımları yoğunlaşmaktadır. Bölgede merkezi
kuruluşların bölge teşkilatları bulunmaktadır. Bölgede sivil toplum kuruluşlarının sayısı azdır.
TRA1 Düzey 2 Bölgesi konumu itibariyle ulaşımda önemli bir kavşak noktası
durumundadır. Bölgede tarım sektöründe çalışan nüfus miktarının artması bölgede kişi başına düşen gelirin azaldığı sonucunu vermektedir. 2010 yılında bölgede istihdamın %56.sı tarım, %36.sı hizmetler ve %8.i sanayi sektörlerinde gerçekleşmiştir (KUDAKA, 2013: 8).
Türkiye Çayır – Mera alanlarının %15,7’sinin yer aldığı bölgede mikro-klima
alanlarında seracılıktan meyveciliğe ve süs bitkileri yetiştiriciliğine kadar çok çeşitli tarımsal üretim tipleri yapılabilmektedir(Genç İstihdamının Desteklenmesi Operasyonu, 2013: 3).
Bölgenin işgücü özellikleri 2004 – 2012 yılları arasını kapsayan bir döneme ait
trendine göre son dokuz yılda ülke çapında çalışabilir nüfus (15+), işgücü ve istihdam sayı ve oranlarında artış gözlenirken TRA1 Düzey 2 Bölgesi’nde bu oran ve sayılarda azalış görülmektedir. İşsiz sayısına bakıldığında son dokuz yılda ülke genelinde önemli bir azalma mevcut olmasına rağmen TRA1 Düzey 2 Bölgesi özelinde bu azalma 2009 yılına kadar hissedilmemiş ancak 2009 yılından sonra işsiz sayısında ve oranından nispi bir azalma yaşanmıştır. 2012 yılında çalışanların %41,8’i tarım sektöründe çalışmaktadır. Bu oran Türkiye ortalaması olan %24,6’nın çok üzerindedir. Erkeklerin çoğunluğu %62,9 tarım dışı sektörlerde çalışmakla birlikte, bu oran Türkiye ortalaması olan %81,3’ün çok altındadır. Erkeklerin %37,1’i tarımda çalışmakta iken bu oran Türkiye ortalamasının 18,4 puan üzerindedir(KUDAKA, 2013: 7-8).
TRA1 BölgesiTR'de ki Oran (%)BirimALAN40.7985,2km2NÜFUS Nüfus1.071.8781,42kişiErkek50,550,2Kadın49,549,8
TRA1 Nüfus yoğunluğu Türkiye geneli ile karşılaştırmış halini aşağıdaki tabloda özetleyebilir.
Tablo 3.6. TRA1 Bölgesinin Nüfus Yoğunluğu
Kaynak: DPT
4 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder