PANDEMİ SONRASI DAHA FAZLA. AZ-TARAFLILIK ZAMANI MI

PANDEMİ SONRASI DAHA FAZLA. AZ-TARAFLILIK ZAMANI MI

Dr. Marton UGROSOY
Dış İlişkiler ve Ticaret Enstitüsü (IFAT) Başkanı, Macaristan 
 

Küreselleşme, Çok Taraflılık, Uluslararası Örgütler, Macaristan , Küresel Yönetişim, Dr. Marton UGROSOY,Rusya, ABD-Çin Rekabeti, Pandemi Sonrası, Daha Fazla, Taraflılık Zamanı, 

SAM Yayınları 

ANTALYA DiPLOMASi FORUMU

COVID-19 Sonrası Dünya: İşbirliği mi Rekabet mi? 

İnsanlığın mevcut Koronavirüs salgını gibi bir sınamayla daha önce karşı karşıya kalmadığını söylemek her ne kadar cazip görünse de doğru değildir. 

Birincisi, mevcut salgından önce de küresel salgınlar dünyayı kasıp kavurmuşlar dır. 

İkincisi, COVID-19’dan kaynaklanan ekonomik hasar hastalığın tahribatından çok daha vahim olacaktır. Küreselleşme, geri dönüşü olmayan karmaşık bir süreçtir ve insanlık yaşanan tüm can kayıplarına rağmen daha fazlasına sahip olma ve 
küresel servetten daha fazla pay alma arzusundan şüphesiz ki vazgeçmeyecektir. 

ABD Kendi Ayağına mı Kurşun Sıktı? 

Küresel yönetişim ve uluslararası kuruluşların geleceği COVID-19 sonrası dünyada beraber şekillenecektir. Batı’nın düşüşünün kaçınılmaz olduğu en az yüz yıldır tahmin edilmekteydi ancak ABD’nin mevcut krize verdiği tepki hayret verici ve tüm beklentilerin dışında oldu. ABD’nin dünya düzeni üzerindeki hakimiyetinin kalan kısmını koruyor olması gerekirken, sözde kurallara dayalı uluslararası düzenin etrafından dolaşarak kurumlarını ortadan kaldırdığını görüyoruz. Ana garantörünün körü körüne ve kibirli bir şekilde kendi kurallarını göz ardı etmesinden başka hiçbir şey bir sistem için daha fazla yıpratıcı olamaz. Sanki bu durum daha önce yaşanmamış gibi, ABD Başkanı Donald Trump bile ABD’nin şu anda sözde “daha büyük küresel iyilik” çıkarına göre hareket ettiğini iddia etmeye çalışmıyor. 

Dahası, hastalıkla mücadeledeki başarısızlığı ABD’nin kendi meselelerini etkin 
bir şekilde yönetmeye yetkin bir güç olduğuna ilişkin imajını zedelemektedir. ABD ve Çin arasında hastalık konusunda patlak veren propaganda savaşı sonu olmayan ve herhangi bir katma değer sunmayan bir suçlama oyununa dönüştü. 

Bu durum, en az iki kısa vadeli sonuca yol açacaktır. 

Birincisi, BM sistemi daha da geçersiz hale gelecektir. 

İkincisi, büyük çok taraflı örgütlerin yararı, ABD ve Çin’in sözkonusu 
örgütleri nüfuz için rekabet edebilecekleri alternatif sahalar olarak kullanacaklarından daha da azalacaktır. Öte yandan, küresel çok taraflı örgütlerin işlevsiz kalınması, Türk Konseyi ve Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi (KİK) gibi daha küçük “az taraflı” yapıların veya Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), ASEAN ve Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık (BKEO) gibi daha büyük ancak konu veya coğrafya açısından sınırlı uluslararası örgütlerin önünü açabilir. 

ABD’nin küresel nüfuzunun azalmasına ilişkin dikkat edilmesi gereken nokta, hocalarımdan birinin söylediği gibi, dünyanın Cumhuriyetçi ABD Başkanlarından nefret etmesidir. Başkan Trump eğer önümüzdeki Kasım’daki seçimleri kaybeder se, 2008’de George W. Bush’tan sonra göreve gelen Barack Obama’da olduğu gibi küresel kamuoyunun yeni Demokrat Başkana aşık olması ve ABD’nin azalan etkisiyle ilgili tüm tartışmaların bir gecede ortadan kaybolması mümkündür. 

Henüz kural koyucu rolünü üstlenmeye ve buna ilişkin bedelleri ödemeye hazır olmayan Çin başta olmak üzere, ABD hegemonyasına meydan okuyanlar henüz yeterli güce sahip değiller. Çin, halihazırda var olan ayrışmalar, tartışmalar ve fırsatlardan diplomasi yoluyla faydalanıyor olsa da kendi dünya düzenini yürütecek askeri ve ekonomik güçten yoksun olduğundan kendi alternatif önerilerini sunmak istemiyor. 
Başkan Xi Jinping’in 2049 planlarında bu gaye mevcut olsa da Çin Komünist Partisi bile hala önlerinde uzun bir yol olduğunu itiraf ediyor. 

Rakiplerin de Kendi Sorunları Bulunuyor ABD salgın kaynaklı sorunlarla mücadele ederken, rakiplerinin de kendi problemleri mevcut. Virüse karşı mücadeleyi kazandığını beyan eden Çin cazibesini hızla kaybetmektedir. Wuhan ve dışındaki vefatların sayısının “gizemli bir şekilde” çoğaldığına dair raporlar, Çinli şirketler 
tarafından satılan ve standartların altında kalan tıbbi ekipman ve çalışmayan testler, Çin’in basit devlet propagandası ile birleşerek, Batı’da Çin tehlikesine dikkat çekmekte ve Pekin ile gerçekten iş yapma isteğini ortaya koymuş olan Batı’nın son büyük ekonomik gücü olan AB’yi Çin’den uzaklaştırmaktadır. 
Çin’e yönelik ABD’deki algı her geçen gün daha da kötüleşiyor. 

Salgının bittiğini ilan etmesine rağmen, Çin ekonomisinin bu yılın başlarındaki tecrit sırasında ne kadar darbe aldığına ve bunun küresel tedarik zincirleri için ne anlama geleceğine dair güvenilir verilere ihtiyaç duyuyoruz. 

Çin, Batı üzerindeki iki aylık üstünlüğünü kullanarak öne geçmek isterken tedarik zincirlerinin üst kademelerinde alıcı bulunmadığı takdirde Çinli şirketleri tam kapasiteli üretime geri döndürmenin bir anlamı olmadığını öğrendi. Birçok Çinli şirketin tıbbi malzeme işine girmesine şaşmamalı ancak iki hafta öncesine kadar  kamyon lastikleri üreten bir şirket tarafından Çin’de yapılan bir solunum cihazına hayatınızı emanet eder miydiniz? 

Lombardiya’nın en karanlık günlerinde İtalya’ya askeri sağlık ekibi gönderen Rusya salgında en kötü aşamaya giriyor. 

Başbakan enfeksiyon sebebiyle kendini izole ederken Moskova sakinleri sayıları hızla artan kayıplar nedeniyle dijital kontrolle uygulanan sokağa çıkma yasağı ile karşı karşıya. Dibe vuran petrol fiyatlarıyla birlikte salgın, hükümetin durumu idare edememesiyle ortaya çıkan imaj sorununun yanı sıra, Rusya’nın büyük güç hedeflerini gerçekleştirebilmesi için gerekli olan yöntem ve araçları finanse edip edemeyeceği sorusunu da akla getirmektedir. 

Tüm üye devletlerde (her zaman “ortak Avrupa eylemi” hakkında vaaz verenlerde bile) ulusal düzeyde halk sağlığı müdahalelerinin başlatıldığı Avrupa Birliği salgınla başarısız bir mücadele yürütmüş ve çoğu uzman tarafından bu konuda etkisiz olduğu değerlendirilmiştir. Bununla birlikte, her gün binlerce kayıp verilirken bile Ortak Pazar çalışmaya devam etti, mallar kapalı sınırların ötesine sevk edildi ve Macaristan’da Almanların sahip olduğu süpermarketlerde İtalyan brokolisi ve İspanyol çilekleri satın almak hep mümkün oldu. 

Avrupa Komisyonu’nun hakkında konuştuğu tek gerçek mesele malların serbest dolaşımını korumak için çağrıda bulunmasıydı ve üye devletlerin hükümetleri bu çağrıya memnuniyetle uydular. Ancak ekonomik başarıya rağmen, AB’nin acizliğinin açık bir işareti olan Bergamo hastanelerinin kurbanları – asıl hatalının AB’den ziyade Lombardiya bölgesel hükümeti olmasına rağmen – önümüzdeki birkaç yıl boyunca AB’ye musallat olmaya devam edecekler. 

 Tüm Mesele Ekonomi! 

Tüm dünyanın Çin’den tıbbi ekipman satın aldığı bir dönemde pandemi bittikten sonra küreselleşmenin nasıl sona ereceğini öne süren yazıları okumak insanı eğlendiriyor. Krize karşı tepkilerimiz bile küreselleşmiş durumda: her şeyi Çin’den 
satın alıyoruz, diğer ülkelerin salgınla nasıl başa çıktığını araştırıyoruz, en iyi uygulamaları taklit etmeye çalışıyor ve küresel tedarik zincirlerinin yeniden çalışmaya başlamasını bekliyoruz. Küresel ekonomi ağı o kadar güçlendi ki, geriye 
dönmek imkansız hale geldi. Sırf Kaliforniya’da tasarlanıp orada üretildi diye yeni bir iPhone için kim 300 dolar daha fazla verir? Mahallemizdeki marketten muz alamamayı kabul eder miyiz? Tayland’a tatile gitmekten vazgeçebilir misiniz? 

Varlıklı Çin orta sınıfından yüz milyonlarca turist Ginza’da Gucci markalı ürün satın almaktan kaçınacaklar mı? 

Cin şişeden bir kez çıkmaya görsün, ne kadar uğraşsanız yeniden şişeye tıkamazsınız. Tabii ki küçük ekonomik düzenlemeler olacak, ulus aşırı şirketler biraz daha fazla dalgalanmaya ve sonuç olarak tedarik zincirinde ek maliyetlere izin verecek ve üretimlerini ana pazarlarına yakınlaştıracak. Fakat Daimler en fazla kar yaptığı Çin pazarından çekilmeyecek. Aynı zamanda, Macaristan’da üretilen  Audi motorları Şanhay’da satılan Lamborghini’lerde kullanılmaya devam edecek. Aynı şekilde, Foxconn tarafından Shenzhen’de ucuza üretilen Kore akıllı telefonlarını almaya devam edeceğiz ki Facebook’ta küreselleşmenin dayanılmaz 
kişisel maliyetlerinden şikayet edebilelim. 

SAM Yayınları 

ANTALYA DiPLOMASi FORUMU

COVID-19 Sonrası Dünya: İşbirliği mi Rekabet mi? 

***