Mısır’da 25 Ocak 2011 Devrimi Öncesi Kilise-Devlet İlişkisi BÖLÜM 4
Enver Sedat,
Kilise ve Kıptilerin rejim değişikliğine yönelik tavırlarının nedenleri üzerinde birçok farklı sebep ve görüş öne sürülmüş ve özellikle gösterilerin başladığı 25 Ocak’tan Mübarek’in istifasını sunduğu 11 Şubat’a kadarki on sekiz günlük sürece yoğunlaşan analizler kaleme alınmıştır. Kıptilerin daha çok kültürel alt yapıları ve ideolojilerine göre rejim değişikliğine yönelik tavırlarının değiştiği ve değişiklikten yana olan grupların daha çok kilisenin siyasi rolünü eleştiren ve liberal görüşleri savunan gruplar olduğu ifade edilmektedir. 99 Kilisenin rejim değişikliğine yönelik tepkisinin nedenleri üzerine ileri sürülen görüşler ise kilisenin konumlandırılışına göre değişmektedir. Bu konuda öne çıkan görüş, kilisenin Mübarek sonrası olası İslamcı iktidarı Kıptiler açısından bir tehdit olarak görmesi ve Mübarek ile girdiği işbirliğinde elde ettiği hak ve imtiyazları kaybetmek istememesinden dolayı rejim değişikliğini istemediğidir.100
Sonuç
Mısır’da 25 Ocak 2011 devrimi öncesi kilise-devlet ilişkisini konu edinen bu çalışma, Kıpti Ortodoks Kilisesi’nin devrime ilerleyen süreçteki rejim yanlısı duruşunu çıkış noktası alarak devrim öncesi kilise-devlet ilişkisini irdelemektedir. Mevcut siyasi düzen açısından kurucu bir figür olan Cemal Abdünnâsır rejiminden 25 Ocak 2011 Devrimi’ne ilerleyen süreci kapsayan çalışmada kilise-devlet ilişkisi daha çok siyasi erkin patrik ile sürdüğü ilişki üzerinden ele alınmaktadır.
Dolayısıyla çalışmada ağırlıklı olarak, kırk yılı aşkın ruhani liderliği sebebiyle, Patrik III. Şenuda’nın siyasi rolü ve eylemleri üzerinde durulmaktadır. Rejim değişikliği hususunda kilise ve Kıptiler arasında oluşan ikiliğin sebebini anlamada kilise-devlet ilişkisine dair tarihsel tecrübenin bilinmesinin oluşturacağı katkı oldukça önemlidir. Bu sebeple çalışmada kilise ve Kıptilerin devrim sürecindeki tutum ve tepkilerinin analizinden çok devrim öncesi ilişkilere odaklanılmaktadır.
Kilise-devlet ilişkisine dair yarım asrı aşkın bir hikâyenin betimsel analizinin sunulduğu çalışmada bazı çıkarımlara varılmaktadır. Buna göre Mısır’da kilise siyasi bir role sahiptir ve Kıptilerin sosyo-politik temsilciliğinde meşru bir kurum olarak kabul görmektedir. Kilisenin temsilciliği ve sosyo-politik konumu ve rolü meselesi, İslami yönetimlerden itibaren var olan bir durumdur.
Bu sebeple birçok araştırmacı bugün kilise-devlet ilişkisi üzerine yaptıkları analizlerde bu tarihsel yapıya atıfta bulunmaktadırlar. Osmanlı dönemindeki
karşılığı ile millet ortaklığı çerçevesinde analiz edilen kilise-devlet ilişkisinde Nasır dönemi bir kırılma noktası olarak sunulmaktadır. Buna göre Nasır dönemi, kilise-devlet ilişkisinin içeriği açısından geleneksel dönem ile modernleşme dönemi arasındaki farklılığın silikleştiği bir dönemdir. Yani hukuki bazı değişikliklerle birlikte Nasır döneminde geleneksel millet ortaklığı (gayrı resmi olarak) yeniden kurulmuş ve kilise-devlet ilişkisinin içeriği yeniden kurulan bu ortaklık üzerinden şekil almıştır. Belirli hak ve sorumluluklar kapsamında görece işbirliği nitelinde olan bu sözleşmenin en genel içeriği ise kilisenin ulusal meselelere destek vermesi, muhalif bir güç olmamak kaydıyla Kıptilerin siyasi temsilciliğini üstlenmesi ve kendi içinde özerkliğini korumasıydı. 19. yüzyılın son çeyreği ve 20. yüzyılın ilk yarısında kilise ve laik kesim arasında Kıptilerin temsilciliği ve kilisenin siyasi rolü üzerine sürdürülen mücadele düşünüldüğünde Nasır’ın Kıpti laik kesimin önünü kesen politikalarının kilisenin nüfuzunu artırdığı ve devletle bir işbirliği ilişkisi geliştirdiği söylenebilir. Bununla birlikte kiliseyi bu işbirliğinden tamamen kazançlı görmemek gerekir. Hukuki ve ekonomik bazı dezavantajlarının yanında
kilisenin otoriter yönetimlerle kurduğu işbirliğinin kendi cemaatinde güven kaybına neden olduğu görülmektedir.
karşılığı ile millet ortaklığı çerçevesinde analiz edilen kilise-devlet ilişkisinde Nasır dönemi bir kırılma noktası olarak sunulmaktadır. Buna göre Nasır dönemi, kilise-devlet ilişkisinin içeriği açısından geleneksel dönem ile modernleşme dönemi arasındaki farklılığın silikleştiği bir dönemdir. Yani hukuki bazı değişikliklerle birlikte Nasır döneminde geleneksel millet ortaklığı (gayrı resmi olarak) yeniden kurulmuş ve kilise-devlet ilişkisinin içeriği yeniden kurulan bu ortaklık üzerinden şekil almıştır. Belirli hak ve sorumluluklar kapsamında görece işbirliği nitelinde olan bu sözleşmenin en genel içeriği ise kilisenin ulusal meselelere destek vermesi, muhalif bir güç olmamak kaydıyla Kıptilerin siyasi temsilciliğini üstlenmesi ve kendi içinde özerkliğini korumasıydı. 19. yüzyılın son çeyreği ve 20. yüzyılın ilk yarısında kilise ve laik kesim arasında Kıptilerin temsilciliği ve kilisenin siyasi rolü üzerine sürdürülen mücadele düşünüldüğünde Nasır’ın Kıpti laik kesimin önünü kesen politikalarının kilisenin nüfuzunu artırdığı ve devletle bir işbirliği ilişkisi geliştirdiği söylenebilir. Bununla birlikte kiliseyi bu işbirliğinden tamamen kazançlı görmemek gerekir. Hukuki ve ekonomik bazı dezavantajlarının yanında
kilisenin otoriter yönetimlerle kurduğu işbirliğinin kendi cemaatinde güven kaybına neden olduğu görülmektedir.
Kilise-Devlet arasındaki ilişkide daimi bir işbirliğinin olmadığı çalışmada ulaşılan bir diğer sonuçtur. Bu işbirliğinde tarafların gerekli hak ve sorumlulukları yerine getirmesinin yanında tehdit algısı da önemli bir etkendir. Bunun en açık örneği; Mübarek döneminde Kıptilere yönelik hizipçi saldırılar daha fazla gerçekleşmesine rağmen, şeriat ilkelerinin yasamanın ana kaynağı olması şeklindeki düzenlemenin Mübarek döneminde aynen korunmasının patrik tarafından bir tehdit olarak görülmemesidir.
Nitekim Sedat döneminde Nasır döneminden itibaren süregelen kilise-devlet işbirliğinin bozulmasındaki en önemli neden, patriğin ve cumhurbaşkanının
karşılıklı güvensizliğe neden olan eylem ve politikalarıydı.
karşılıklı güvensizliğe neden olan eylem ve politikalarıydı.
Kilise-devlet ilişkisine dair tarihsel okumadan elde edilen son çıkarım ise, devletin İslam ile olan ilişkisi ve mesafesinin, kilise ile olan ilişkisini olumlu veya olumsuz bir şekilde etkilemiş olduğudur.
Burada belirleyici etken kilisenin devletin İslam ile olan ilişkisi ve mesafesini kendisi açısından bir tehdit olarak algılayıp algılamamasıydı. Nasır’ın Arap Milliyetçiliğinde dinin daha çok kültürel bir form olarak kabul edilmesi ve Nasır’ın siyasal İslam’a yönelik mesafeli duruşu kilise açısından güven verici bir etkendi. Yine Mübarek’in İslamî hareketin siyasi bir güç olarak yükselmesine karşı
yaptırımları ve radikal İslamî gruplara yönelik baskıcı politikası, kilise ve devleti ortak tehdit retoriğinde buluşturdu. Bununla birlikte Sedat döneminde devlet söyleminde “İslamîleşmenin” artan etkisi ve Sedat’ın Nasırcı bloğu kırmak için İslamî hareketlerin önünü açması kilise için güven sarsıcı politikalar olarak görüldü. Dolayısıyla Nasır ve Mübarek dönemine kıyasla Sedat döneminde kilise-devlet ilişkisinin gergin geçmesinde kilise ve devlet arasındaki güvenlik bunalımının etkisinin büyük olduğu söylenebilir.
yaptırımları ve radikal İslamî gruplara yönelik baskıcı politikası, kilise ve devleti ortak tehdit retoriğinde buluşturdu. Bununla birlikte Sedat döneminde devlet söyleminde “İslamîleşmenin” artan etkisi ve Sedat’ın Nasırcı bloğu kırmak için İslamî hareketlerin önünü açması kilise için güven sarsıcı politikalar olarak görüldü. Dolayısıyla Nasır ve Mübarek dönemine kıyasla Sedat döneminde kilise-devlet ilişkisinin gergin geçmesinde kilise ve devlet arasındaki güvenlik bunalımının etkisinin büyük olduğu söylenebilir.
Çalışmada kilisenin sosyo-politik rolü ve kendi cemaati içerisindeki etkinliği kilise-devlet ilişkisine paralel olarak aktarılmaktadır. Kilisenin 19. yüzyılın ortasından itibaren başlattığı reform hareketinin Patrik III. Şenuda ile birlikte gelişme kaydettiği görülmektedir. Kendisi de reformist bir Kıpti din adamı olan III. Şenuda döneminde kilisenin sosyo-kültürel ve politik görünürlüğü ve etkisi artmıştır. Sekülerizme karşı verdiği mücadelede kiliseyi sosyal ve ekonomik alana dâhil düzenlemelerle Kıpti toplumunun merkezine oturtmaya çalışan patriğin nispeten başarılı olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, devletle ilişkisi ve kilisenin sosyo-politik etkinliği açısından seleflerine kıyasla önemli kazanımlar elde etmesine rağmen, III. Şenuda’ya karşı muhalif bir grubun yükseldiği görülmektedir. Din adamları, kilise tarafından sürgün edilen Kıptiler ve sivil kesimden oluşan bu muhalif grubun patriğe yönelttiği eleştiriler ağırlıklı olarak patriğin otoriter yöneticiliği ve siyasete fazla angaje olması ile ilgiliydi.
DİPNOTLAR:
DİPNOTLAR:
1 Bu çalışma, İskenderiye başpiskoposluğunun tarihi unvanını taşıyan Kıpti Ortodoks kilisesi ile sınırlandırılmıştır. Mısır’da Kıpti Ortodoks kilisesinin yanında İskenderiye Yunan Ortodoks (Melkit) Kilisesi, Kıpti Katolik Kilisesi ve Kıpti Evanjelik Kilisesi gibi daha küçük kilise yapılanmaları da mevcuttur. Bkz.Otto F. A. Meinardus, Christians in Egypt: Orthodox, Catholic and Protestant Communities Pastand Present, Cairo: The American University in CairoPress, 2006, s.33-118.
2 Timothy C. Morgan, Dale Gavlak, “Egyptian Christians Join Calls For Reform Protests Enter Second Week As Mubarak Resists Ouster”,Christianity Today, 11 Şubat 2011.
3 Magdi Guirguis, “The Copts and the Egyptian Revoiution: Various Attitudes and Dreams”, Social Research, Vol. 79, No. 2, Summer 2012, s.511.
4 Cornelis Hulsman, “Christian Minority Swept up in Historic Change as Mubarak Era Ends”, Christianity Today, 3 Mart 2011, s.15.
5 Gordon Chandler, “Egypt’s Interfaith Revolution: Muslims and Copts Together”, Christian Century, 22 Mart 2011, s.11.
6 Kıptilerin önemli bir kısmı protesto gösterilerine katılırken tereddüt ve korku içinde süreci takip edenler olduğu gibi devrime açık bir şekilde karşı çıkanlar da olmuştur. Bkz. Guirguis, “The Copts and the Egyptian Revoiution: Various Attitudes and Dreams”,s.511-512.
7 Bkz. Mariz Tadros, Copts and the Crossroads: The Challenges of Building Inclusive Democracy in Egypt, Cairo: The American University in Cairo Press, 2013, s.120-134. ve Chandler, “Egypt’s Interfaith Revolution: Muslims and Copts Together”, s.10.
8 “Egypt bomb kills 21 at Alexandria Coptic church”,http://www.bbc.com/news/worldmiddle-east-12101748, 1 Mart 2015
9 Kareem Fahim and Liam Stack, “Fatal Bomb Hits a Church in Egypt”, http://www. nytimes.com/2011/01/02/world/middleeast/02egypt.html?_r=0, 1 Mart 2015
10 Bkz. Aziz S. Atiya, Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, Nurettin Hiçyılmaz (çev.), 1. Basım, İstanbul: Doz Yayınları, 2005,s.128-129;
11 Sebastian Elsasser, The Coptic Question in the Mubarak Era, New York, Oxford University Press, 2014, s.22.
12 Fiona McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, New York: The Edwin Mellen Press 2010, s.50-51.
13 İlber Ortaylı, “Osmanlı’da Millet Sistemi”, DİA, Cilt: 30, 2005, s.70.
14 Bu dönemde kilise ve laik sınıf arasındaki güç mücadelesiyle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. B. L. Carter, The Copts in Egyptian Politics: 1982-1952, Cairo: The American University in Cairo Press, 1986, s.28-42.; Elsasser, The Coptic Question in the Mubarak Era, s.22-24.
15 Bkz. Saad Eddin İbrahim, “The Copts of Egypt”, Minority Rights Groups International Report, 2006, s.12-17.
16 Otto F. Meinardus, Two Thousand Years Of Coptic Christianity, Cairo: The American University Press in Cairo, 2002, s.71-72.
17 Bkz. Atiya, Doğu Hıristiyanlığı Tarihi, s.124-129.
18 Vivian Ibrahim, The Copts of Egypt: The Challenges of Modernisation and Identity, London: I. B. Tauris, 2011, 177.
19 Ibrahim, “The Copts of Egypt”, s.16.
20 Mariz Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church and the State in Egypt (1952–2007)”, Middle East Studies,Vol. 41,2009, s.271.
21 Bkz. Mariz Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church and the State in Egypt (1952–2007)”, s.271.; İbrahim, “The Copts of Egypt”, s.24.
22 Tarek Osman, Egypt on the Brink: From the Rise of Nasser to the Fall of Mubarak, London: Yale University Press, 2011, s.60.
23 Bkz. Tadros, Copts at the Crossroads: The Challenges of Building Inclusive Democracy in Egypt, s.62-66.
24 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.54-55
25 Meinardus, Two Thousand Years Of Coptic Christianity, s.6.
26 Patrik III. Şenuda’nın biyografisi için bkz. Meinardus, Two Thousand Years Of Coptic Christianity, s.3-6. ;
http://www.copticchurch.net/topics/pope/#Biography, 5 Mart 2015
27 Bkz. S. S. Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, 1. Edition, New York: Oxford University Press, 2003, s. 202, 209, 211.
28 Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.218.
29 Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.257.
30 Bkz. Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s. 201-204.
31 Paul Sedra, “Class Cleavages and Ethnic Conflict: Coptic Christian Communities in Modern Egyptian Politics”, Islam and Christian-Muslim Relations, Vol. 10, No. 2, 1999, s.226.
32 Kilisenin kaynak sağlayıcı ve yatırımcı rolüyle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.142-150.
33 Abrar al-Ghannam, “Religious Censorship in Egypt: Attitudes within the Coptic Orthodox Church of Egypt”, Arap West Paper, 11 January 2009
34 Bkz. Hamdy A. Hassan, “Civil Society in Egypt under the Mubarak Regime”, Afro Asian Journal of Social Sciences, V.2, N.2., 2011, s.12.
35 Kirk J. Beattie, Egypt During the Sadat Years, 1. Edition, New York: Palgrave, 2000, s.107.
36 Sedra, “Class Cleavages and Ethnic Conflict: Coptic Christian Communities in Modern Egyptian Politics”, s.226.
37 David Zeidan, “The Copts-Equal, Protected or Persecuted? The Impact of Islamization on Muslim-Christian Relations in Modern Egypt”, Islam and Christian Muslim Relations 10, no. 1, 1999, s.60.
38 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.273.
39 Katerina Dalacoura, Islamist Terrorism and Democracy in the Middle East, 1. Edition, New York: Cambridge University Press, 2011, s.112.
40 Alev Erkilet, Orta Doğu’da Modernleşme ve İslami Hareketler, 2. Basım, Ankara: Hece Yayınları, 2010, s.299.
41 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.274.
42 Hasan, Christians Versus Muslims In Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.107.; J. D. Pennington, “The Copts in Modern Egypt”,Middle
Eastern Studies, Vol. 18, No. 2, 1982, s.171-172.
43 İbrahim, “The Copts of Egypt”, s.18.
44 Scott Kent Brown, “The Coptic Church in Egypt: A Comment on Protecting Religious Minorities from Non-State Discrimination”, Brigham Young University Education & Law Journal, Issue 3, 2000, s. 1059-1061.
45 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.273-274.
46 Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.109.
47 Zeidan, “The Copts—Equal, Protected or Persecuted? The Impact of Islamization on Muslim-Christian Relations in Modern Egypt,” s.6.
48 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.141.
49 Ibrahim, “The Copts of Egypt”, s.21.
50 Ibrahim, “The Copts of Egypt”, s.19.
51 Bkz. Osman, Egypt on the Brink: From the Rise of Nasser to the Fall of Mubarak, s.183185.
52 Ibrahim, “The Copts of Egypt”, s.20.
53 “A Brief Biography of H.H. Pope Shenouda III”, http://st-takla.org/Pope-1.html, 28 Şubat 2015
54 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.145.; Sedra, “Class Cleavages and Ethnic Conflict: Coptic Christian
Communities in Modern Egypt Politics”, s.227, 229.
55 Paul S. Rowe, “Neo-Millet Systems and Transnational Religious Movements: The Humayun Decrees and Church Construction in Egypt”, Journal of Church and State, 2007, 49: 2, s.331.
56 Bkz. Guirguis, “The Copts and the Egyptian Revoiution: Various Attitudes and Dreams”, s.519-520.
57 Sedra, “Class Cleavages and Ethnic Conflict: Coptic Christian Communities in Modern Egypt Politics”, s. 228.
58 Fiona McCallum, “The Political Role of the Patriarch in the Contemporary Middle East: An Examination of the Coptic Orthodox and Maronite Traditions”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, The University of St. Andrews, 2006, s.155.
59 Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.115.; Fiona Mccallum, “The Coptic Orthodox Church”, Eastern Christianity and Politics in the Twenty-First Century, Ed. Lucian N. Leustean, New York: Routledge, 2014, s.528.
60 Bkz. Alessia Melcangi, “Before and After the Revolutıon: A ‘Sprıng’ Also for the Copts of Egypt?”, BRISMES Graduate Section Annual Conference, London, 11 June 2012, s.8.
61 34 madde ile ilgili değişikliği kapsayan anayasal düzenlemede “Mısır Arap Cumhuriyeti, vatandaşlığa dayalı demokratik bir devlettir” şeklinde değiştirilen 1. madde ile “Devletin resmi dini İslam ve resmi dili Arapçadır. Şeriat yasamanın temel kaynağıdır.” şeklindeki ikinci maddenin birbiriyle çeliştiğini iddia eden Kıptiler ve seküler gruplar 2. maddenin değiştirilmesini talep etti. Mübarek dönemindeki anayasal düzenlemelerle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Fauzi M. Najjar, “Mubarak’s Constitutional Reforms”, British Journal of Middle Eastern Studies, V. 38/1, s.10-15.
62 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.277.
63 IRFA bir ülkenin kendi vatandaşlarının dini özgürlüğünü sağlamadaki başarı oranına göre ABD’nin dış yardımını belirleme gücüne sahipti. Brown, “ The Coptic Church in Egypt: A Comment on Protecting Religious Minorities from Non-State Discrimination”, s.1077.
64 Işık Kuşcu, “Amerika’daki Mısır Diasporasının 2011 Mısır Devrimi Sırasındaki ve Sonrasındaki Rolü”, ORSAM Dış Politika Analizleri, 13 Eylül 2012, s.2.
65 Bkz. Rachel M. Scott, The Challenge of Political Islam: Non-Muslims and the Egyptian State, Stanford: Stanford University Press, 2010, s.71-72. ; Sedra, “Class Cleavages and Ethnic Conflict: Coptic Christian Communities in Modern Egypt Politics”, s. 230.
66 Bkz. The Coptic Question in the Mubarak Era, s.84-87.
67 Alaa al-Din Arafat, Hosni Mubarak and the Future of Democracy in Egypt, New York: Palgrave Macmillan, 2009, s.119.
68 Mariz Tadros, Copts at the Crossroads: The Challenges of Building Inclusive Democracy in Egypt, s.72.
69 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And TheState in Egypt (1952–2007)”, s.276-277.; McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.139.
70 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.143.
71 Bkz Ryan Rowberry, John Khalil, “A Brief History Of Coptic Personal Status Law”, Georgia State University College of Law Legal Studies Research Paper, Nu. 2012-03, s.122. ; Nathalie Bernard-Maugiron, “Divorce and Remarriage of Orthodox Copts in Egypt: The 2008 State Council Ruling and the Amendment of the 1938 Personal Status Regulations”, Islamic Law and Society, V.18, s.369.
72 Issandr El Amrani, “The Emergence of a “Coptic Question” in Egypt”, April 28- 2006,
http://www.merip.org/mero/mero042806
73 Azmi Bishara, “Can We Speak of a “Coptic Question” in Egypt?”, Arab Center For Research & Policy Studies, Doha Institute, s.16.
74 Hasan, Christians Versus Muslims in Modern Egypt: The Century-Long Struggle For Coptic Equality, s.118.
75 Kahire’nin 400 m güneyinde Koşeh köyünde 1998, 1999 ve 2000 yıllarında Müslümanlar ve Kıptiler arasında yaşanan çatışmalar; 2004 yılının son günlerinde Vefa Konstantin adlı bir kadının kocasından boşanmak için Müslüman olmak istediğini açıklaması üzerine patlak veren çatışmalar; 2005 yılında İskenderiye’de Aziz George Kilisesi’nin “Bir Zamanlar Kördüm Ama Şimdi Görüyorum” adlı oyununda Müslümanlara yönelik hakaret içeren ifadelerin yer alması üzerine çıkan çatışmalar ve son olarak 2008’de Ebu Fana manastırıyla ilgili bir arazi probleminin büyümesi sonucunda Müslümanlar ve Kıptiler arasında yaşanan çatışmalar. Bkz. Coline Schep, “Pope Shenouda’s Reactions to Four Muslim-Christian Incidents in Egypt”, Arab-West Report Paper 18, December 2009.
76 Schep, “Pope Shenouda’s Reactions to Four Muslim-Christian Incidents in Egypt”.
77 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.279.
78 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.281.
79 Tadros, “Vicissitudes in theEntente Between TheCoptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.276.
80 Zeidan, “The Copts—Equal, Protected or Persecuted? The Impact of Islamization on Muslim-Christian Relations in Modern Egypt”, s.63.
81 1981-2011 yılları arasında Kıptiler ve Müslümanlar arasında yaşanan çatışmalarla ilgili bkz. Baheg T. Bistawros, “The Coptiıc Christians of Egypt Today: Under Threat of Annihilation”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Regent University, 1996, s.69-95. ; İbrahim, “The Copts of Egypt”, s.20-21.; Scott Kent Brown, “ The Coptic Church in Egypt: A Comment on Protecting Religious Minorities from Non-State Discrimination”, s.1071.; Alessia Melcangi, “Before and After the Revolutıon: A ‘Sprıng’ Also for the Copts of Egypt?”, s.13.; Tadros, Copts at the Crossroads: The Challenges of Building Inclusive Democracy in Egypt, s.46-60.
82 Mccallum, “The Coptic Orthodox Church”, s.529.
83 Ibrahim, “The Copts of Egypt”, s.21-22.
84 Sedra, “Class Cleavages and Ethnic Conflict: Coptic Christian Communities in Modern Egypt Politics”, s.229.
85 Tadros, “Vicissitudes in the Entente Between The Coptic Orthodox Church And The State in Egypt (1952–2007)”, s.269-270.
86 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.144-145.
87 Tadros, Copts at the Crossroads: The Challenges of Building Inclusive Democracy in Egypt, s.74-75.
88 Guirguis, “TheCoptsa nd the Egyptian Revoiution: Various Attitudes and Dreams”, s.511.
89 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.143.
90 McCallum, Christian Religious Leadership in the Middle East: The Political Role of Patriach, s.149.
91 İsmail Numan Telci, “Mısır”, Ortadoğu Yıllığı 2010, Ed. Kemal İnat ve Diğerleri, İstanbul: Açılım Kitap, s.237.
92 Mccallum, “The Coptic Orthodox Church”, s.531.
93 “Deadly Blast Outside Egypt Church”,
http://www.aljazeera.com/news/ middleeast/2011/01/20111111533958901.html, 22 Mart 2015
David Batty, “Egypt Bomb Kills New Year Churchgoers”,
http://www.guardian.co.uk/world/2011/jan/01/egypt-bomb-kills-new-year-churchgoers?INTCMP=SRCH, 22 Mart 2015
94 Osman, Egypt on the Brink: From the Rise of Nasser to the Fall of Mubarak, s.176.
95 Salih El-Verdani, Mısır’da İslami Akımlar, Çev: H. Acar ve Diğerleri, 1. Basım, Ankara: Fecr Yayınları, 2011, s.61.
96 Ibrahim, “The Copts of Egypt”, s.20.
97 Heba Salih, “Mısır’da Kıptiler Endişeli”,
http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2005/12/051225_egypt_coptic.shtml, 24 Mart 2015
98 Paul S. Rowe, “Christian-Muslim Relations in Egypt in the Wake of the Arab Spring”, Paper Proposal for Middle East Dialogue, 2013.
99 Tadros, Copts at the Crossroads: The Challenges of Building Inclusive Democracy in Egypt, s.129-132.
100 Guirguis, “Various Attitudes and Dreams”, s.511.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder