Su Sorunu etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Su Sorunu etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

18 Eylül 2019 Çarşamba

TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİ - ABDULLAH ÖCALAN, KRİZİ ÖRNEĞİ BÖLÜM 2

TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİ - ABDULLAH ÖCALAN, KRİZİ ÖRNEĞİ  BÖLÜM 2



2. 1998 SURİYE KRİZİ (ÖCALAN/PKK KRİZİ) 

1998 senesinde Suriye ile Türkiye Cumhuriyeti arasında yaşanmış olan dış politika krizinin altında yatan temel sebep, Suriye’nin PKK terör örgütüne vermiş olduğu destektir. PKK terör örgütü ve örgütün lideri Abdullah Öcalan, 1980’li yıllarından başından itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nin en önemli iç güvenlik tehditlerinden birisi olmuştur. Suriye devleti ise özellikle 1939’da Hatay’ın Türk topraklarına katılmasından sonra Türkiye ile ilişkilerini zayıflatmış, yine iki ülke arasında yaşanan; Fırat ve Dicle nehirlerinin suyunun paylaşımına dair çıkan ihtilaf, iki ülke ilişkilerinin iyice zayıflamasına yol açmıştır. 
Tüm bu gelişmelerin ışığında Türkiye Cumhuriyeti Devleti, tüm sorumlu makamlarıyla; PKK kadrolarının Suriye’de barındırılmaması ve desteğin kesilmesi, örgüt lideri Abdullah Öcalan’ın da ülke dışına çıkartılması ve Türkiye’ye teslim edilmesi istemiyle zorlayıcı diplomasi stratejisine başvurmuştur. Yukarıda Türkiye’nin Suriye ile yaşamış olduğu Hatay ve sınır aşan sular sorunları incelenirken, bu bölümde özel olarak Abdullah Öcalan’ın yakalanması konusuna yoğunlaşılacaktır. Öcalan’ın yakalanması sürecinde etkili olan gerekçeler maddeler halinde aktarılacaktır. 

2.1. Siyasi ve Askeri Liderlerin Tutumları 

1998 senesi Türkiye - Suriye ilişkileri açısından çok kritik bir senedir. Öncelikle Suriye Dış İşleri Bakanı’nın Öcalan ve PKK konusunda Ankara’da temaslarda bulunması bir sonuç getirmemiş ve Türk tarafı her fırsatta sabırsızlığını dile getirmeye başlamıştı. Bunun ilk büyük emaresi ise 16 Eylül 1998 tarihinde, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Atilla Ateş’in Hatay’ın Reyhanlı ilçesinde yaptığı konuşmadır. Bu bölgedeki Hudut Bölük Komutanlığını ziyaret eden Ateş, yaptığı konuşmasında PKK’ya açık destek veren Suriye’nin bu tutumunda vazgeçmesi 
gerektiğini belirterek, “sabrımızı taşırmasınlar” ifadesini kullanmıştır.18 Diplomatik dil kullanımı açısından sert kabul edilebilecek bu açıklama, Türkiye’nin tavrının ne kadar ciddi olduğunu göstermek açısından önemli rol oynamaktadır. 
Asıl büyük ve önemli gelişme ise 1 Ekim 1998 tarihinde yasama yılı açılışında, TBMM’de Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in yaptığı konuşmadır. En yetkili ağızdan ve ülkenin mecliste temsil edilen tüm siyasi liderlerinin bulunduğu bir ortamda yapılan bu konuşma, Türkiye’nin bu konuda zorlayıcı diplomasi stratejisini uygulamaya başladığının kanıtı niteliktedir. Uzun süre konuşup iç ve dış politikada bir çok konuya dakikalarca değinen Demirel, Suriye-PKK krizine yalnızca birkaç cümleyle değinmesine rağmen, meclisten büyük bir alkış almış ve kamuoyunu belirlemiştir. Robert Olson da bu sözleri Suriye’ye karşı ‘ilan edilmemiş bir savaş’ olduğunu ifade etmektedir.19 Konuşmanın o bölümü şu şekildedir:20 
“Esasen, Suriye, Türkiye’ye karşı açık bir husumet politikası izlemektedir, PKK terör örgütüne aktif destek sağlamayı sürdürmektedir. Tüm uyanlarımıza ve barışçı açılımlarımıza rağmen hasmane tutumundan vazgeçmeyen Suriye’ye karşı mukabelede bulunma hakkımızı saklı tuttuğumuzu, sabrımızın taşmak üzere olduğunu bir kere daha dünyaya ilan ediyorum.” 
Bu çıkışın ardından diğer parti temsilcileri ve siyasiler de, ortak bir dil birliği ile bu konuda Cumhurbaşkanı Demirel’i desteklemişler ve krizi tırmandırmayı sürdürmüşlerdir. Hükümetteki ANAP, “Tahammül sınırımız zorlanırsa Türkiye gereken cevabı verir” derken, hükümet ortağı DSP “Türkiye her türlü hakkını kullanabilme aşamasına geldi” açıklamasını yapmıştır. Yine CHP ve DYP de Suriye’ye karşı alınacak her türlü tedbiri destekleyeceklerini açıklamışlardır.21 Farklı partilerden gelen bu destekleyici açıklamalar, TBMM ve ulusal desteğin güçlü olduğu konusunda bir kanıttır. 

2.2. Bölgedeki Ülke Liderlerinin Çabaları 

Bölge ülkeleri arasında konuyla en çok alakadar olan ülke Mısır ve devlet başkanı Hüsnü Mübarektir. Yukarıda bahsedilen Süleyman Demirel’in yapmış olduğu ve adeta savaş tehditlerini içeren konuşmanın ardından, Suudi Arabistan’da bulunan Mübarek hemen telefonla Demirel’e ulaşmaya çalışmıştır ancak Demirel Mübarek’in aramasını, Esad’ın isteğiyle yaptığını tahmin ettiğinden telefona çıkmamıştır.22  
Diğer önemli gelişme ise İran’ın devreye girmesidir. İran Dışişleri Bakanı Kemal Harrazi Cumhurbaşkanı Demirel ile görüşerek, Şam yönetiminin Öcalan’ı ve PKK unsurlarını Suriye’den çıkartacağını bildirmiş, ancak Demirel ikna olmamıştır.23 Bu görüşmede Harrazi, gerekirse Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi’nin Ankara’ya ziyarette bulunabileceğini belirtmiştir.24 Ayrıca Kuveyt Emiri El Cabir El Sabah da, Cumhurbaşkanı Demirel’i telefonla arayarak bölgede bir çatışmadan korktuğunu ve gerilimin azaltılmasının doğru olacağını ifade etmişti.25 
İran, Mısır ve Kuveyt haricinde İsrail’in de bu konuyla alakalı bir müdahelesinin olup olmadığı konusunda, Tuncay Özkan’ın dönemin Başbakan’ı Mesut Yılmaz ile yaptığı söyleşide önemli ifadeleri mevcut: “New York’taki görüşmemizde Netenyahu’ya İsrail üzerindeki baskımızı artıracağımızı söyledim ve kendisinden bize destek olmasını istedim. O da bana yardımcı olmayı vaat etti.”26 O dönem Arap kamuoyunda Türkiye İsrail’in dolduruşuna gelerek hareket ediyor söylemi yaygınlaşıyordu. Anlaşılacağı üzere İsrail de krizdeki tutumunu Türkiye’den yana belirlemiştir. Zaten Amerika’nın da devamlı surette Suriye ve Başkan Esad’a çağrılarda bulunması, İsrail’e başka yol bırakmamıştır. 
1998 Suriye – PKK krizinin dönüm noktalarından birisi 6 Ekim tarihinde Mısır Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek’in yanında Dışişleri Bakanı Amr Musa ve Mısır Gizli Servisi’nin başı Ömer Süleyman ile birlikte önce Şam’a ardından Ankara’ya giderek görüşmelere başlamasıdır.27 Görüşmelerde Demirel ve Yılmaz Mısır’ın arabuluculuk rolüne ihtiyacı olmadığını hissettirmiştir. Bu görüşmeler Esad’ı köşeye sıkıştırma yolunda önemli rol oynamıştır. 

2.3. Amerika’nın Müdahil Olması 

Amerika’nın bu konuya müdahelesinin en büyük göstergesi, Başkan Bill Clinton’un 6 Ekim 1998’deki Süleyman Demirel – Hüsnü Mübarek görüşmesi öncesi, Demirel ve Esad’a eş zamanlı mektup göndermesidir.28 ABD’nin Ankara Büyükelçisi Mark Parris aracılığıyla Demirel’e iletilen mektubun ulaştığı sırada, Şam Büyükelçiliği aracılığıyla da Esad’a mektup ulaştırılmıştı. İki mektupta da diğer lidere de mektup olduğu yazılmıştı. İki mektubun içeriği de benzer olmakla birlikte Clinton; Esad’a Öcalan’ı teslim etmesini ve bu şekilde diplomasinin yürütüleceğini belirtirken, Demirel’e de PKK konusunda Türkiye’ye verilen desteğin sonuna kadar devam edeceğini ancak Suriye’ye karşı bir silahlı müdahelede bulunulması halinde  Amerika’nın destek olmayacağını belirtmiştir.29 
Türkiye’nin ABD desteği olmasaydı Öcalan’ın Suriye’den çıkartılması konusunda başarılı olup olmayacağını şu anda bilmemizin imkanı yoktur. Gerçek şu ki, Hafız Esad Clinton’un mektubundan sonra meselenin ciddiyetini daha fazla hissetmiş ve adeta çıkış kapısı kalmamıştır. Esasen Mübarek’in, Demirel’le yaptığı görüşmede Clinton’dan gelen mektubun da etkisiyle arabuluculuk kartının işlemeyeceğini anlaması sonucunda gidip Esad’a; eğer Türkiye’yle bir savaşa girerse Arap Dünyası’nın lideri olarak kendisinin Suriye’ye bir desteği olmayacağını iletmiştir.30 
Görüldüğü üzere soğuk savaşın bitmesinin ardından ABD dünya siyasetindeki etkin karakterini bir kez daha sahnelemiştir. Soğuk savaş yılları boyunca doğu bloğunda yer alan ve Sovyetler ile iyi ilişkiler geliştiren Hafız Esad ve Suriye, bu meselede yardım isteyecek birisini bulamamıştır. Hali hazırda ordusunun büyük kısmı İsrail sınırında teyakkuzda olduğundan; olası bir Türkiye müdahelesinde vahim sonuçlarla karşılaşabileceğini bildiği için, Esad geri adım atma yoluna gitmiştir. 
ABD Türkiye’ye Öcalan’ı yakalamasında istihbari ve siyasi destek vererek, hem Kafkasya’daki enerji yatakları hem de Ortadoğu’daki petrol yatakları için en önemli müttefiki olan Türkiye’yi yanına çekmeyi de nihai amaç olarak düşünmektedir.31 
                                                          
2.4. Adana Protokolu 

Yaşanan gelişmelerin ardından yaklaşık bir haftalık süreç içerisinde siyasi liderler ve Genelkurmay Başkanı Orgeneral Hüseyin Kıvrıkoğlu, Suriye’ye karşı tehditkar söylemlerini sürdürmüş, Hüsnü Mübarek ve Kemal Harrazi ise krizin çözümü adına barış görüşmeleri için çabalamışlardır. Sonuç olarak iki ülke temsilcileri 19 Ekim 1998 tarihinde Adana’da bir araya gelmiş ve iki gün süren toplantılar sonucunda ortak bir protokole imza atmışlardır.32 22 Ekim’de gerçekleştirilen Bakanlar Kurulu’nun ardından Başbakan Mesut Yılmaz: 9 Ekim’de Öcalan’ın Suriye’den sınır dışı edildiğini ve Rusya’ya kaçtığını belirtmiştir. Adana Mutabakatı’nın içeriğine bakıldığında, Türkiye’nin isteklerinin karşılandığı görülmektedir. Protokole göre Suriye şu maddeleri kabul ve taahhüt etmiştir: 

1) Şuandan itibaren, Öcalan Suriye’de değildir ve Suriye’ye girmesine kesinlikle izin verilmeyecektir. 
2) Yurtdışındaki PKK unsurlarının Suriye’ye girmesine izin verilmeyecektir. 
3) PKK kampları şu andan itibaren faaliyette değildir ve faaliyete geçmelerine izin verilmeyecektir. 
4) Bir çok PKK üyesi tutuklanmış ve mahkeme karşısına çıkartılmıştır. Bunların listesi Suriye tarafından hazırlanmış ve Türkiye tarafıyla paylaşılmıştır. 
… 

Suriye tarafı, bu tutanakta sözü edilen hususların uygulanması ve somut sonuçların sağlanması için gerekli tedbirleri alacağını taahhüt etmiştir.”33 
Yukarıda yazılan maddeler haricinde, Türkiye ve Suriye yüksek merciileri arasında direkt bir telefon hattı kurulması, Suriye’nin PKK konusunda Türkiye’ye her daim yardımcı olacağı ve benzeri konularda da  maddeler bulunmaktadır. Adana Protokolu; Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı Uğur Zilal ve Suriye Siyasi Güvenlik Müdürü Tümgeneral Adnan Badr Al-Hassan tarafından imzalanmıştır. 
   
DİPNOTLAR;

1 Timuçin Kodaman, Fırat Dicle Meselesi ve Türkiye-Suriye ilişkilerine Etkisi, Ankara: Asil Yayınları, 2007, s.59. 
2 Erdem Erciyes, Ortadoğu Denkleminde Türkiye-Suriye İlişkileri, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2004, s.99-108. 
3 Yakup Şalvarcı, Pax Aqualis: Türkiye-Suriye-İsrail İlişkileri, Su Sorunu ve Ortadoğu, İstanbul: Zaman Kitap, 2003, s.153. 
4 Halep, Şam, Dürzi, Alevi, Lübnan ve İskenderun Sancağı. 
5 Erciyes, s.69.                               
6 Erciyes, s.71. 
7 Ömer Osman Umar, Türkiye-Suriye İlişkileri (1918-1940), Elazığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2003, s.212-2013. 
8 Kodaman, s.54. 
9 Erciyes, s.73. 
10 A.g.e., s.77. 
11 A.g.e., s.81. 
12 Müslüm Yücel, Amara’dan İmralı’ya Abdullah Öcalan, İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2. Baskı, 2014, s.466. 
13 Şalvarcı, s. 101-102. 
14 Karşılıklı tezler, çok uzun olduğundan ve esas konuyu direkt ilgilendirmediği için burada yer verilmeyecektir. Tezlerin tamamı için bkz.: Konuralp Pamukçu, Su Politikası, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2000, s.244-249. 
15 Pamukçu, s.249. 
16 Erciyes, s.85. 
17 Tuncay Özkan, Abdullah Öcalan Neden Verildi? Nasıl Yakalandı? Ne Olacak?, İstanbul: Alfa Yayınları, 2005, s.54. 
18 TC Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi. 16 Eylül 1998. http://ayintarihi.byegm.gov.tr/turkce/date/1998-09-16 [Erişim Tarihi: 12.04.2017] 
19 Robert Olson, Türkiye’nin Suriye, İsrail ve Rusya ile İlişkileri: 1979-2001, Ankara: Orient Yayınları, 2005, s.7. 
20 Türkiye Büyük Millet Meclisi, Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanları Konuşmaları-2 (1990-2011),  Ankara: TBMM Basımevi, 2011, s.128. 
21 “Meclisten Hükümete Büyük Destek”, Hürriyet, 3 Ekim 1998. http://www.hurriyet.com.tr/meclisten-hukumetebuyuk-destek-39041028 [Erişim Tarihi: 13.04.2017] 
22 Murat Yetkin, Kürt Kapanı: Şam’dan İmralı’ya Öcalan, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2004, s.60. 
23 Yücel, s.466. 
24 Yetkin, s.61. 
25 A.g.e., s.69. 
26 Özkan, s.61-62. 
27 Furat Aksu, Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2008, s.255. 
28 Yetkin, s.65. 
29 A.g.e., s.66-67. 
30 A.g.e., s.75. 
31 Yücel, s.467. 
32 TC Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi. 20 Ekim 1998 http://ayintarihi.byegm.gov.tr/turkce/date/1998-10-20 [Erişim Tarihi: 21.04.2017] 
33 Protokolün tam İngilizce metni için bkz: http://www.mafhoum.com/press/50P2.htm [Erişim Tarihi: 21.04.2017]  


SONUÇ

 Türkiye Cumhuriyeti konumu itibariyle her daim krizlere gebe bir dış politika dinamiğine sahiptir. Komşulardan Yunanistan en uzun süreli husumet yaşanan ülke olsa da, belli zaman aralıklarıyla İran, Ermenistan ve Irak da belli bazı krizlerin yaşandığı komşulardır. Suriye ise; 1939 Hatay meselesinden beri hep ilişkilerin bozuk olduğu, bazen su sorunu bazense terör olayları nedeniyle sinirlerin sık sık gerildiği en uzun kara sınırımız olan komşumuzdur. 
 Bu çalışmada öncelikle Türkiye – Suriye ilişkilerinin tarihi, gelişimi ve dinamikleri aktarılmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet tarihimizin ilk sorunlarından olan Hatay krizi anlatılarak, Suriye ile ilişkilerdeki ilk fikir ayrılığı olduğu belirtilmiştir. Ardından Fırat, Dicle ve Asi suları üzerinden yaşanan sınır aşan akarsular sorunu detaylandırılmaya çalışılmıştır. Türkiye - Suriye ilişkilerini uzun süre meşgul eden bu sorun, terör meselesinin de önemli sacayaklarından birisini oluşturmaktadır. 
 İkinci bölümde 1996 sonrasında artan PKK saldırıları ve bunun üzerine Türkiye’nin harekete geçmesiyle Öcalan krizinin oluşumunda etkisi olan olaylar ve gelişmeler aktarılmıştır. Krizin altyapısı veridlikten sonra ise krizin ne olduğu, nasıl geliştiği ve nasıl sonuçlandığı son bölümde anlatılmıştır. Burada Öcalan’ın yakalanmasında etkisi olan farklı parametreler, maddeler halinde incelenmiştir.

Suriye’nin Öcalan’ı sınır dışı etmesinde bir çok etken rol oynamış olabilir. 

Bunlardan ilki ABD Başkanı Bill Clinton’un ‘uyarısı’ olabilir. O yıllarda tek güç olarak görülen ABD’yi kimse karşısına almak istemez. İkinci etken de, Suriye’de gerçekten Türkiye’nin bir askeri harekatta bulunabileceğidir. Bu halde zaten Golan Tepeleri’nde olan İsrail de saldırarak Suriye’yi tamamen işgal edebilir veya çok güçsüz ve etkisiz bir devlet haline getirebilirlerdi. Bölgesel ortaklarından İran’ın da halihazırda Afganistan’daki Taliban’la mücadele halinde olması Suriye’ye destek vermesini çok zor hale getiriyordu. Nihayetinde Hafız Esad ve Suriye Abdullah Öcalan’ı sınır dışı edip, PKK unsurlarını da etkisiz hale getirerek, Türkiye’nin isteklerini büyük ölçüde yerine getirmiş oluyordu. 

  
KAYNAKÇA 

Aksu, Fuat. Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2008. 
Erciyes, Erdem. Ortadoğu Denkleminde Türkiye - Suriye İlişkileri, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2004. 
Kodaman, Timuçin. Fırat Dicle Meselesi ve Türkiye – Suriye İlişkilerine Etkisi, Ankara: Asil Yayınları, 2007. 
Olson, Robert. Türkiye’nin Suriye, İsrail ve Rusya ile İlişkileri: 1979 – 2001, Ankara: Orient  Yayınları, 2005. 
Özkan, Tuncay. Abdullah Öcalan Neden Verildi? Nasıl Yakalandı? Ne Olacak?, İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2005. 
Pamukçu, Konuralp. Su Politikası, İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2000. 
Şalvarcı, Yakup. Pax Aqualis: Türkiye – Suriye ve İsrail İlişkileri, Su Sorunu ve Ortadoğu, İstanbul: Zaman Kitap, 2003. 
Türkiye Büyük Millet Meclisi. Yasama Yılı Açılışlarında Cumhurbaşkanları Konuşmaları-2 (1990-2011),  Ankara: TBMM Basımevi, 2011. 
Umar, Ömer Osman. Türkiye – Suriye İlişkileri (1918 – 1940), Elazığ: Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2003. 
Yetkin, Murat. Kürt Kapanı: Şam’dan İmralı’ya Öcalan, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2004. 
Yücel, Müslüm. Amara’dan İmralı’ya Abdullah Öcalan, İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2014. 


İNTERNET KAYNAKLARI ;

Hürriyet Gazetesi, “Meclisten Hükümete Büyük Destek”,  3 Ekim 1998. http://www.hurriyet.com.tr/meclisten-hukumete-buyuk-destek-39041028  

TC Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ayın Tarihi.  http://ayintarihi.byegm.gov.tr  

“Türkiye ve Suriye Arasında İmzalanan Adana Mutabakatı” http://www.mafhoum.com/press/50P2.htm  


***

TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİ - ABDULLAH ÖCALAN, KRİZİ ÖRNEĞİ BÖLÜM 1

TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİ - ABDULLAH ÖCALAN, KRİZİ ÖRNEĞİ  BÖLÜM 1



MARMARA  ÜNİVERSİTESİ ORTA DOĞU VE İSLAM ÜLKELERİ ARAŞTIRLAMALARI ENSTİTÜSÜ 
ORTA DOĞU SİYASİ TARİHİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLERİ 
Seminer Ödevi 
Yürütücü: Selin BÖLME 
Enes DEMİR 
İSTANBUL, 2017 


TÜRKİYE – SURİYE İLİŞKİLERİ: ABDULLAH ÖCALAN KRİZİ ÖRNEĞİ 


ÖZET 

     Türkiye Cumhuriyeti tarihi boyunca bir çok dış politika kriziyle uğraşmış, kimi zaman meseleyi şiddet kullanma noktasına getirse de çoğu zaman diplomasi yoluyla sonuca ulaşmaya çalışmıştır. II. Dünya Savaşı öncesi son büyük krizini Hatay konusunda Suriye ile yaşayan Türkiye, soğuk savaş yıllarında Hafız Esad liderliğinde bölgenin önemli ülkelerinden birisi haline gelen Suriye ile ciddi sorunlar da yaşamaktaydı. Çok uzun bir kara sınırı olan Türkiye ve Suriye, Fırat ve Dicle Akarsuları’nın paylaşımından çıkan temel soruna senelerce çözüm bulamamış ve bu sorun diğer krizlerin doğmasına da yol açmıştır. Son olarak 1998 Abdullah Öcalan kriziyle iki ülke savaşın eşiğine gelmiştir. Türkiye zorlayıcı diplomasi stratejisi kullanarak ve Amerika’nın da desteğini alarak meseleyi şiddet kullanmadan kendi lehine çözmeyi başarmıştır. 

GİRİŞ 

 Türk dış politikası yaygın anlamıyla, Türkiye’nin asırlardır süren devlet olma geleneğinin son halkasındaki Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yaklaşık 100 senelik dış ilişkileridir. Türk dış politikasına dair bir konu akademik olarak incelenecekse, bir dönem, bir aktör veya bir olay üzerine yoğunlaşılırsa daha anlamlı olacaktır. Buna rağmen o olaya ve döneme gelirken yaşanan süreçler ve alt yapısını hazırlayan gelişmelere de göz atılıp belirtilmezse, anlama ve anlatma noktasında yine eksiklikler yaşanabilir.

 Bu çalışma esas olarak, Türkiye’nin zorlayıcı diplomasi kullanarak Abdullah Öcalan’ı Suriye topraklarından çıkartılmasını anlatmayı hedeflese de, meselenin tam olarak idraki için, olay öncesinde yaşanan gelişmeler de incelenecektir.  
 Çalışmanın ilk bölümü Türkiye Cumhuriyeti’nin 1923 senesindeki kuruluşu ve Suriye’nin 1946 yılındaki bağımsızlığından itibaren süregelen ilişkilerinden bahsederek başlamaktadır. Ardından Türkiye ve Suriye arasında yaşanan en önemli iki mesele olan Hatay krizi ve sınır aşan sular sorunu tarihi perspektifle açıklanarak, Suriye’yle ilişkilerin temel sorunlu noktaları saptanmaya çalışılmıştır.  

 İkinci bölümde ise 2000’lere gelinirken yaşanan PKK terör örgütüne yardım suçlamaları ve gerilen Türkiye – Suriye ilişkileri neticesinde ortaya çıkan, Abdullah Öcalan’ın sınır dışı edilmesi konusu işlenecek ve olayın dinamikleri belirtilecektir. Yaşanan süreç kronolojik olarak düzenleneceği için, Abdullah Öcalan krizinin geçmişten günümüze gelen bir çok sorunun birikimi sonucu ortaya çıkan bir hadise olduğu görülecektir.

 Abdullah Öcalan’ın Suriye’den sınır dışı edilmesi ve sonrasında yakalanmasında; komşu devletlerin çabaları, Türkiye’nin siyasi ve askeri anlamda birlik olarak meselenin üzerine gitmesi ve Amerika’nın desteği konuları, ayrı başlıklar altında incelenerek öenmleri belirtilmektedir. 

 Ayrıca bu çalışma, devletlerin zorlayıcı diplomasi stratejisini kullanmasının, savaş kararı alma ve güç kullanma tercihlerine karşın çok daha az maliyetli başarılı bir yöntem olabileceğini ortaya koymaktadır. 

1. TÜRKİYE SURİYE İLİŞKİLERİ 

Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı öncesi ve sonrasında kaybettiği büyük topraklarının arasında Ortadoğu bölgesi ve Suriye de mevcuttur. Gerek eski devletin yıkılarak yeni devletlerin kurulması sürecinde yaşanan sınır sorunları, gerek kaynakların kullanımı konusunda yaşanan görüş ayrılıkları sebebiyle bir çok devletle olduğu gibi Suriye ile Türkiye arasında da bazı krizler yaşanmakta idı. Cumhuriyet’in ilk yıllarında yaşanan en bariz kriz Hatay sorunudur. Hatay halkının hem Arap hem de Türk’lerden müteşekkil olması, iki devlet arasında Hatay’ın sahipliğini içeren bir krize yol açmıştır. Hatay krizi sonrası Türkiye-Suriye arasında yaşanan en önemli gelişme su sorunudur. Türkiye ve Suriye arasında Lozan’dan beri süregelen sınır aşan suların paylaşımı, imzalanan bir çok protokol ve yapılan onca müzakereye1 rağmen, özellikle 1970’ler sonrası bir sorun haline gelmiştir. Son ve asıl konunun incelendiği kriz ise terör meselesidir. Suriye devletinin PKK terör örgütüne verdiği destek ve elebaşı Abdullah Öcalan’ı sınırlarında tutması, Türkiye-Suriye İlişkileri adına önemli bir dönüm noktasıdır.2 Suriye tarafı Öcalan ve PKK kartlarını, su sorununun çözümü için kendine avantaj sağlayacak biçimde kullanmak isterken, Türkiye tarafı da aynı düşünceyle meseleye yaklaşmaktaydı.3 1999 yılında Öcalan yakalanıp Türkiye’ye getirildikten sonra, Suriye ile olan ilişkilerinde değişimler yaşanmıştır. 
Bu bölümde önce kısaca Hatay meselesine değinilecek, ardından su sorununun yaratmış olduğu ortam değerlendirilerek Suriye’nin PKK ile ilişkisi ve desteği aktarılacaktır. 

1.1. Hatay Meselesi 

Hatay (İskenderun), I. Dünya Savaşı sırasında Fransa’nın işgal etmiş olduğu Osmanlı topraklarından birisidir. Suriye topraklarında kabul edilen Hatay, 6 bölgeden4 oluşacak olan Suriye Konfederasyonlar Devleti’nde İskenderun Sancağı adı altında özerk bir statüde yer alacaktı.5 Hatay’da yaşayan Türkler bu durumdan ne kadar rahatsız olsa da, Mustafa Kemal Atatürk bu konuda sabırlı olunmasını ve elbet Hatay’ın da Türkiye topraklarına katılacağını sürekli olarak belirtmekteydi.6 Geçen senelerde Fransız manda hükümeti Türklerin bir çok özgürlük alanına müdahele ederken, çıkartılan Türkçe gazete, dergiler kapatıldı ve bir çok Türk düşünce ve siyaset adamı yargı önüne çıkartıldı.7 
Bu gibi olaylar dışında herhangi bir silahlı veya silahsız mücadele konusunda bilgi yoktur.

Fransa, Avrupa’daki yükselen faşist Alman ve İtalyan unsurlarından çekinerek, Ortadoğu’daki vardığının büyük bölümünden vazgeçmeye ve esas olarak kendi ülkesini korumaya karar verdi. Bu sebeptendir ki, 1936 senesine gelindiğinde Suriye ve Lübnan’a bağımsızlık verileceği açıklanmaya başlanmıştı.8 Ancak Hatay’ın özel durumuna ilişkin bir madde olmadığı için, İskenderun Sancağı üzerindeki haklarını da Suriye’ye devretmiş olacağı anlaşılıyordu. Bu durum Türkiye açısından kabul edilemez bir durumdu ve 9 Ekim 1936 tarihinde Fransa’ya bir nota verdi.9 Bu notada Fransa’nın Suriye’yeverdiği bağımsızlık hakkını İskenderun Sancağı’na da vermesi gerektiği belirtiliyordu.  
Bir müddet iki ülke arasında tartışılan bu mesele, son olarak Birleşmiş Milletler’e taşınarak orada da uzun süre tartışılmış, son olarak İsveçli temsilci Sanders raportör olarak belirlenerek mesele Türkiye’nin tezi doğrultusunda sonuçlan mıştır. Buna göre İskenderun Sancağı iç işlerinde bağımsızlığı olan ancak dış işlerinde Suriye’ye tabi bir devlet olacak ve ismi de Hatay Cumhuriyeti olacaktı.10 Çoğunluğun Türkçe konuşması, bir çok konuda Türkiye ile hareket edilmesi, Türk pulu kullanılması ve Türk Lirası’na geçilmek istenmesine Suriye’nin itiraz etmesi ve zorluk çıkarması meseleyi planlanan noktaya sürüklemişti. 29 Haziran’da Hatay Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti’ne bağlanma kararı almış ve ertesi gün Türkiye Büyük Millet Meclisi de bu kararı onaylamıştır.11 
Hatay’ın resmen Türkiye topraklarına katılmasının ardından mesele hukuken bir daha açılmamış olsa da, Suriye konuyu sık sık dillendirmiştir. Örneğin Suriye Enformasyon Bakanı Muhammed Salman, 1998 senesinde Öcalan’ın Suriye dışına çıkarıldığını açıkladığı El Vatan gazetesine verdiği demeçte, Hatay’ın milli bir mesele olduğunu ve bu konudaki mücadelelerinden vazgeçmeyeceklerini açıklar.12 2000 yılı sonrası Beşar Esad’la birlikte Hatay konusu fazla üzerinde durulmayan meselelerden biri haline gelmiştir. 

1.2. Su Sorunu 

Ortadoğu coğrafyası elbette ki petrol ve doğalgaz konusundaki zenginlikleriyle tanınırken, hayat kaynağı olan su bölgede maalesef az miktarda bulunmaktadır. Bu sebeple, bu az miktardaki su kaynaklarının kullanımıyla alakalı çıkan ihtilaflar, ülkeler arasında gerginliklere hatta savaşlara sebep olmuştur. İşte Türkiye ve Suriye arasında yaşanan sınır aşan sular sorunu da savaşın eşiğine gelinmiş uluslararası krizlerden birisidir. Dicle Nehri Suriye’de çok az bir miktar bulunduğu için Kriz’in esasını teşkil eden nehirler Asi ve Fırat’tır.  
Suriye’nin 1946’da bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ilk yıllar su sorunuyla alakalı çok da fazla bir durum gelişmemiştir. Ancak Türkiye’nin Fırat üzerinde Keban Barajı’nı, Suriye’nin de Tabka Barajı’nı inşa etmesi, 1970’lerin sonlarına gelindiğinde krizi gün yüzüne çıkarmaya başlamıştı.13  
1984 senesine gelindiğinde, iki ülkenin ve ayrıca Irak’ın da bulunduğu toplantıda, Türkiye ilk defa 3 aşamalı planını açıklamış ve diğer iki ülke de kendi tezlerini öne sürmüştür.14 Ülkeler yıllar süren bu görüşmelerde de bir sonuca varamamaktadır. Türkiye sorun tartışılırken, Asi Nehri’nin de soruna dahil edilmesini iddia ederken, Suriye ise Asi’nin geçtiği bölge Hatay olduğu için buna karşı çıkmaktadır.15 Üstüne üstlük Atatürk Barajı yapıldıktan sonra Fırat Nehri’nden istediği kadar su alamayan Suriye tarafı, Asi Nehri’nin suyunu da kesince, Türkiye topraklarında bulunan Amik Ovası neredeyse kullanılamaz hale gelmiştir.16 
Bu süre zarfında Hafız Esad sürekli su sorunun çözülmesinin, Öcalan ve PKK Terör örgütü ile ilgili isteklerin yerine getirilmesinde ön şart olarak sunmaktaydı. Yasemin Çongar 26 Mart 1998 senesinde Milliyet gazetesinde yazdığı yazıda, su sorunun çözülmesi neticesinde Şam hükümetinin Öcalan’ı Türkiye’ye teslim edebileceğini belirtiyordu.17 Ancak ilerleyen yıllarda da su konusunda bir gelişme olmadı ve nihayetinde süreç 1998 yılında yaşanan krize kadar geldi. 

2.Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***

20 Haziran 2019 Perşembe

Suriye ve Su Sorunu Bağlamında Terör. BÖLÜM 3

Suriye ve Su Sorunu Bağlamında Terör. BÖLÜM 3



Suriye, Türkiye’ye karşı düşmanca tavrın neticesi olarak 1995 yılında 
Yunanistan’la askeri iş birliği anlaşması yaptı. Ayrıca PKK’lı teröristlerin 
Suriye sınırından Hatay’a geçmesine müsaade ederek, Çalı Boğazı 
Karakolu’na yapılan saldırıya ortam hazırladı. Türkiye, saldırıyı yoğun 
topçu atışlarıyla bertaraf etti ve bu top atışlarının bir kısmını da Suriye 
topraklarına yaptı. Ancak Suriye topraklarından herhangi bir karşılık 
gelmedi. Bu olay sonrasında Türkiye’nin Suriye’ye karşı politikası daha da 
sertleşti (Özdağ, 1999: 209). Amerika’nın 1996 yılında hazırladığı terör 
konulu raporda Suriye teröre destek veren ülkeler listesinde yer aldı. Hatta 
Suriye destekli PKK’nın dünyadaki en faal terör örgütü olduğu belirtildi. 
Militan sayısının 10-15 bin arasında olduğu, Irak ve İran tarafından da 
desteklendiği, Avrupa’da da destekçilerinin bulunduğu da raporda yer aldı 
(Erciyes, 2004: 108). 

1996 yılına gelindiğinde Ortadoğu dengeleri çok farklı bir boyut kazandı. 
Hafız Esad su sorunu konusunda Türkiye ile anlaşmazlığını ABD gözetimi 
altında yapılan Suriye-İsrail Barışı ile ilişkilendiren bir politika izlemeye 
başladı. Ortadoğu’nun en önemli su kaynaklarından biri olan Golan 
Tepeleri’nin Tel Aviv yönetimi tarafından Suriye’ye verilmesi İsrail - Suriye 
ilişkilerini iyileştirdi. Bu durumu Türkiye’ye karşı fırsata dönüştürmek 
isteyen Suriye yönetimi su sorununu barış görüşmelerinin gündemine 
getirerek ABD ve İsrail’in bu konuda Türkiye’ye baskı yapmasını amaçladı. 
Bu politikasında büyük başarı kaydetti. Hatta bu süreçte İsrailli bir yetkili 
Türkiye, su konusunda Suriye ile anlaşırsa terör baskısının azalacağını dile 
getirdi. Ayrıca İsrail Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Daniel Shek, İsrail ve dünya 
basınına verdiği bir demeçte yeni bir uluslararası su rejimi oluşturulmadığı 
sürece Türkiye’nin artan baskılarla karşı karşıya kalabileceğini söyledi. Bu 
dönem içerisinde ABD’de yapılacak seçimlerden dolayı Clinton Musevi 
Lobisinin desteğini kazanmak amacıyla İsrail politikalarına sıcak bakıyordu. 
Böylece en önemli müttefikimiz olan ABD de su sorununda Suriye’nin 
yanında yer almış oluyordu (Balcı, 1996: 11). 

Ancak 1997 yılında İsrail ile Türkiye arasında imzalanan askeri anlaşmalarla 
iki ülke arasındaki ilişkiler tekrar normalleşmeye başladı. Bu durum aynı yıl 
İran Lideri Rafsancani ile Esad arasında yapılan görüşmede geniş yer tuttu. 
Türkiye-İsrail arasında imzalanan askeri anlaşmalar üzerine Irak’ı ve diğer 
Arap ülkelerini yanlarına çekip bu yakınlaşmaya karşı bir cephe 
oluşturmaya çalıştı (Cumhuriyet Gazetesi, 02.08.1997). Hafız Esad, Mısır 
Devlet Başkanı Hüsnü Mübarek ile İskenderiye kentinde yaptığı 
görüşmeden sonra düzenlenen ortak basın toplantısında Türkiye ile Suriye 
arasında söylendiği gibi terörizm sorunu olmadığını konunun Türkiye’nin iç 
sorunu olduğunu savundu. Esad, Suriye’nin bu sorunun bir parçası 
olmadığını, Türkiye ile iyi ilişkilerinin olmamasına rağmen hiçbir komşu 
ülkenin ıstırap çekmesini istemediğini, hiç kimsenin Suriye’den Türkiye için 
bekçilik yapmasını isteyemeyeceğini, yardım edebilirse edeceğini daha 
fazlasını yapamayacağını söyledi (Cumhuriyet Gazetesi, 19.09.1997). 

PKK’nın 1998 yılına kadar yaptığı birçok terör faaliyetleri nedeniyle artık 
Türkiye’nin sabrı taşmıştı. Şam yönetiminin yıllardır PKK’ya verdiği 
destekten ötürü binlerce insan ölmüş ve askerlerimiz şehit olmuştu. 
Dönemin Başbakanı Mesut Yılmaz, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 
yaptığı bir konuşmada PKK terör örgütü ile ilgili şunları söyledi: 

PKK'nın terör eylemleri sonucunda, Emniyet Genel Müdürlüğünün, dün 
akşam itibariyle, dünkü tarih itibariyle bana vermiş olduğu bilgiye göre, 
toplam 27.630 insanımız hayatını kaybetmiş, güvenlik güçlerimiz ve sivil 
vatandaşlarımızdan toplam 16.219 kişi de yaralanmıştır. Kanlı terör örgütü 
PKK'nın, ayırım gözetmeksizin katlettiği vatandaşlarımızdan 4.960'ı güvenlik güçlerimizden, gerisi ise, yaşlı, kadın, çocuk ve hatta bebeklerden 
oluşmaktadır (TBMM Zabıt Ceridesi, 1998: 463). 

1998 yılında Türkiye, Suriye sınırına askeri yığınak yapmaya başladı ve her 
iki ülke arasındaki ilişkiler kopma noktasına geldi. İki ülke arasındaki bu 
kriz “1998 Ekim Krizi” olarak adlandırıldı. Türkiye ile Suriye arasında 
tırmanan gerginliğe çözüm bulmak için devreye Mısır Devlet Başkanı 
Hüsnü Mübarek girdi ve Ankara’ya geldi. Ankara’da konu ile ilgili 
temaslarda bulunduktan sonra Şam’a giderek Esad’la görüştü (Cumhuriyet 
Gazetesi, 08.10.1998). 1998 Ekim Krizi Hüsnü Mübarek’in ara buluculuğu ile 
sona erdirildi. Şam yönetiminin geri adım atması sağlandı ve Adana 
Mutabakatı imzalandı. Suriye kendi sınırları içerisindeki PKK faaliyetlerine 
son vererek terörist başı Abdullah Öcalan’ı sınır dışı etti. Bölücü terör 
örgütü lideri Abdullah Öcalan 1998 yılının Kasım ayında bir Rus uçağıyla 
İtalya’ya gitti. Roma Hava alanına iniş yaptığı sırada, burada İtalyan polisleri 
tarafından gözaltına alındı (Milliyet Gazetesi, 14.11.1998). Ancak İtalya 
Türkiye’den gelen diplomatik tepkiler üzerine Abdullah Öcalan’ı İtalya’dan 
çıkartmak zorunda kaldı. Bunun üzerine Terör örgütü lideri Yunanistan’a 
sığındı. Fakat Yunanistan da diplomatik baskılara dayanamayarak sınır dışı 
etti. Öcalan’ın nerede olduğu konusunda birçok spekülasyonun yapıldığı 
dönemde Kenya’nın başkenti Nairobi’de olduğu ve Yunan elçiliğinde 
saklandığı öğrenildi. Bu gelişme üzerine Yunan hükümeti, Abdullah 
Öcalan’ın Nairobi’de Yunan elçiliğinde koruma altında olduğunu kabul 
etmek zorunda kaldı. Fakat bu açıklamanın yapıldığı gün Abdullah 
Öcalan’ın kaybolduğunu ve izini de kaybettirdiğini açıkladı. Ayrıca Yunan 
hükümet sözcüsü Dimitris Peppas PKK elebaşı Öcalan’ın Yunanistan’a 
sığınma talebinin kesin bir dille reddedildiğini de söyledi (Milliyet Gazetesi, 
19.02.1999). Türkiye’nin 25 yıldır yakalamaya çalıştığı PKK elebaşı Abdullah 
Öcalan sığındığı Kenya’da yakalandı. Yunanistan büyükelçiliğine yapılan 
gizli operasyon ile Türkiye’ye getirildi ve PKK’ya çok büyük bir darbe 
indirildi. Böylece Türkiye karşı terör kozunu kullanan Suriye’nin elinden bu 
koz alınmış oldu (Cumhuriyet Gazetesi, 19.02.1999). 

Sonuç 

Suriye’de Hafız Esad’ın iktidara gelmesiyle birlikte Türkiye-Suriye ilişkilerinde sürekli sorun çıktı. Özellikle su paylaşımı konusundaki problemler iki ülke arasında su sorununun ortaya çıkmasına neden oldu. 

Türkiye’nin su kaynaklarını verimli bir şekilde kullanabilmek amacıyla 
uygulamaya koyduğu GAP projesi iki ülke arasındaki ilişkilerinin daha da 
bozdu. Suriye GAP’ın başlamasıyla birlikte su sorununu uluslararası 
kamuoyunda işlemeye başladı. Ortadoğu ülkelerini de bu soruna dahil 
etmeye çalışarak elini güçlendirmeye çalıştı. Su sorunun çözümü için 
komisyonlar kuruldu. Bu komisyonlar teknik sorunları müzakereden öteye 
gidemedi ve suyun kullanımı ile ilgili belirsizlik günümüze kadar sürdü. 

Suriye Hükümeti, bölgede Türkiye aleyhine eylemlerde bulunan eli kanlı 
terör örgütlerini ülkesinde barındırdı ve her türlü olanağı sundu. Türkiye 
Cumhuriyeti, Suriye’nin bu düşmanca tutumunu değiştirmesi için defalarca 
uyarılarda bulundu. Özellikle PKK terör örgütü Suriye’nin büyük desteğini 
alıyordu. Bu durum iki ülkeyi savaşın eşiğine kadar getirdi. Bu olumsuz 
ilişkileri düzeltmek maksadıyla Mısır iki ülke arasında arabuluculuk görevi 
üstlendi ve bunun neticesinde Adana protokolü imzalanarak Abdullah 
Öcalan Suriye topraklarından çıkarıldı ve Suriye’nin PKK’ya aktif desteği 
kesilmiş oldu. 

Kaynakça 

1. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri TBMM Zabıt Ceridesi,(1998, 18 Kasım). 20 Dönem, 4. Yasama Yılı, cilt 65. 

2. Süreli Yayınlar 

Cumhuriyet Gazetesi, 02.04.1974. 
Cumhuriyet Gazetesi, 25.06.1984. 
Cumhuriyet Gazetesi, 25.06.1984. 
Cumhuriyet Gazetesi, 01.07.1987. 
Cumhuriyet Gazetesi, 17.07.1987. 
Cumhuriyet Gazetesi, 04.06.1988. 
Cumhuriyet Gazetesi, 04.10.1989. 
Cumhuriyet Gazetesi, 15.12.1989. 
Cumhuriyet Gazetesi, 27.05.1990. 
Cumhuriyet Gazetesi, 15.07.1990. 
Cumhuriyet Gazetesi, 02.08.1997. 
Cumhuriyet Gazetesi, 19.09.1997. 
Cumhuriyet Gazetesi, 08.10.1998. 
Cumhuriyet Gazetesi, 19.02.1999. 
Cumhuriyet Gazetesi, 06.04.1988 

Milliyet Gazetesi, 22.05.1983. 
Milliyet Gazetesi, 14.10.1984. 
Milliyet Gazetesi, 19.10.1984. 
Milliyet Gazetesi, 21.10.1984. 
Milliyet Gazetesi, 10.10.1985. 
Milliyet Gazetesi 19.04.1987 
Milliyet Gazetesi, 17.07.1987. 
Milliyet Gazetesi 25.03.1988. 
Milliyet Gazetesi, 15.07.1993. 
Milliyet Gazetesi, 14.11.1998. 
Milliyet Gazetesi, 19.02.1999. 

3. Kitaplar ve Makaleler 

Alpagut, T. (1989, 15Aralık). PKK ve Doğu’da Güven Bunalımı.Cumhuriyet Gazetesi,s. 6. 

Balcı, E.(1996, 21 Mayıs).Politikada Sorunlar, Türkiye’nin Sırtından Su 
Pazarlığımı? Cumhuriyet Gazetesi, s. 11. 

Erciyes, E. (2004).Ortadoğu Denkleminde Türkiye-Suriye İlişkileri,İstanbul: IQ 
Kültür Sanat Yayıncılık. 

Duran, H. (2011). Adana Protokolü Sonrası Türkiye-Suriye İlişkileri. editör 
K. İnat, M. Ataman (Ed.).Ortadoğu Yıllığı, (501-518). Ankara: Açılım 
Kitap Yayınları. 

Gönlübol, M.Bingün, H. (2014). 1990-1995 Yılları Türk Dış Politikası.Olaylarla 
Türk Dış Politikası (1919-1995),Ankara:Siyasal Kitapevi, 635-727. 

Erdağ, R. (2015). Türkiye’nin Sınır Aşan Sular Sorunu.Yalova Sosyal Bilimler 
Dergisi, 5( 9), 27-52. 

Gönlübol, M. Ülman, Haluk,A. Bilge, A. Suat ve Sezer, D. (2014). İkinci 
Dünya Savaşı Sonrası Türk Dış Politikası.Olaylarla Türk Dış 
Politikası (1919-1995),(191-330).Ankara: Siyasal Kitapevi. 

Kışlalı, M. A.(1987, 26 Temmuz). Haftaya Bakış.Milliyet Gazetesi,s. 7. 

Kurubaş, E. (2004). Kürt Sorununun Uluslararası Boyutu ve Türkiye, cilt 2, 
Ankara: Nobel Yayınları. 

Maden, T. E.(2011). Türkiye-Suriye İlişkilerinde Suyun Rolü. Ortadoğu 
Analiz, 3(35), 33-40. 

Manaz, A. (2003). Dünden Bugüne Suriye.Stradigme.Com Aylık Strateji ve 
Analiz, Kasım(10), 1-8. 

Memiş, E.(2002). Kaynayan Kazan Ortadoğu, Konya: Çizgi Yayınları. 

Oran, B. (2001).Türk Dış Politikası (1919-1980),İstanbul: İletişim Yayınları. 

Özdağ, Ü.(1999)Türkiye, Kuzey Irak ve PKK, Bir Gayri Nizami Savaşın 
Anatomisi,Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi 
Yayınları, Ankara. 

Sinkaya, B.(2011). Geçmişten Günümüze Türkiye’nin Ortadoğu Politikası ve 
Batı Etkisi.Adam AkademiSosyal Bilimler Dergisi,(1), 79-100. 

Soysal, İ.(1999). Türk-Arap İlişkileri 1918-1997, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 
Yıllık Süreç,Ankara: Türk Tarih Kurumu. 

Şalvarcı, Y, (2003). PaxAqualis, İstanbul: Zaman Kitap Yayınları. 

4. Tezler 

Bulut, M. T. (2008). Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türkiye-Suriye İlişkileri 
ve Su Sorunu(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi. 

Çelebi, O.(2009). Türkiye’nin Suriye ve Irak ile Olan İlişkilerinde Sınır Aşan 
Suların Etkisi(YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi).Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 

Gündoğdu, S.(2011). Türkiye- Suriye İlişkilerinde Su Sorunu ve Terörizme 
Etkisi (YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi).Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. 

 ***

Suriye ve Su Sorunu Bağlamında Terör. BÖLÜM 2

Suriye ve Su Sorunu Bağlamında Terör. BÖLÜM 2



Örgüt Suriye’deki yönetimin etkisi altında hareket eden Suriye Kürdistan Sosyalist Partisi ile ilişkiye girerek rahat çalışma imkânı elde etti (Cumhuriyet Gazetesi, 15.12.1989). Suriye bu süreç içerisinde PKK’ya birçok olanak sağladı. Sağlamış olduğu olanaklar şunlardır: 

- Türkiye’den Suriye’ye geçişi kolaylaştırmak 
- Militanlara barınmaları için yer temin etmek 
- Militanlara eğitim için Lübnan’a geçiş, para ve sahte kimlik sağlamak. 
- Örgüt temsilcilerinin kongre yapmalarına izin vermek. 
- Türkiye aleyhine çalışan diğer terör örgütler ile ilişki kurup 

Türkiye aleyhine propaganda çalışmalarını desteklemek. 

Ayrıca Suriye Devlet Başkanı Hafız Esad, bizzat kardeşi Rıfat Esad’ın 
kontrolü altında bulunan ve Şam’ın kuzeyindeki Zapitan ve Saika 
kamplarında Suriyeli subaylara PKK’lı militanlara eğitim verdirdi. Ülke 
sınırları içerisindeki kampların kurulmasını kolaylaştırarak sayılarının 
artmasına da ortam hazırladı. Ayrıca Hafız Esad örgüt elebaşı Abdullah 
Öcalan’a ev tahsis ettiği gibi koruma da sağladı (Alpagut, 1989: 6). 

Bekaa Vadisinde barınan ve Türkiye aleyhine faaliyet gösteren PKK ve 
ASALA terör örgütleri 7 Nisan 1980 tarihinde Lübnan’da tertip ettikleri 
basın toplantısında ortak hareket etme kararı aldıklarını açıkladılar. 
Fransa’nın Strazburg şehrindeki konsolosluğumuza yapılan terör saldırısı 
bu kararın bir sonucudur (Alpagut, 1989: 6). Suriye yönetimi tarafından 
desteklenen PKK ve ASALA 1984-1988 yılları arasında Türkiye’de ortak 
terör faaliyetleri gerçekleştirdiler. PKK ve ASALA’nın yurtdışındaki birçok 
eyleminde ve Doğu Anadolu’daki saldırılarda beraber hareket ettikleri resmi 
makamlarca tespit edildi (Milliyet Gazetesi, 14.10.1984). PKK elebaşı 
Abdullah Öcalan ASALA üst yönetimine yazdığı bir mektubunda Ermeni 
terör örgütünden “ortak davamızın savunucusu” şeklinde söz ediyordu. 
Ayrıca örgütün finansmanını sağlayabilmek adına para temini için Ermeni 
terör örgütleriyle eroin kaçakçılığı ve ticareti yaptığı kuvvetli kanıtlarla 
ortaya çıkarıldı (Milliyet Gazetesi, 21.10.1984). 

Ermeni terör örgütü ASALA’ya bağlı teröristlerin Suriye’de barındırılmasından dolayı 1983 yılında Türkiye, Suriye’ye teröristlerin ülkeden çıkarılması konusunda bir nota verdi. Ancak Suriye bunu dikkate almayarak desteğini sürdürmeye devam etti (Şalvarcı, 2003: 108). 

Dönemin Türkiye Dışişleri Bakanı sözcü vekili Yalım Eralp’e sorulan “Suriye’de teröristleri barındırdığı konusunda uyarıda bulunuldu mu? Sorusuna: Bu konudaki görüşler, Türk hükümeti yetkililerince defalarca açık beyanlarla belirtildi. Komşu ülkelerin görüşlerimizi çok iyi bildiğinden eminiz” şeklinde cevap vermiştir (Milliyet Gazetesi, 19.10.1984). 

Her ne kadar Suriye, Türkiye karşıtı politikalar izlese de Türkiye 1980’li 
yıllarda dostça bir tavır sergileyerek, barajlarda yeterli su toplanmamasına 
rağmen fazla miktarda suyu Suriye topraklarına bırakarak Suriyeli çiftçilerin 
zarar etmesini engelliyordu. Bu iyi niyet davranışlarına rağmen Suriye 
yönetimi ilişkilerin düzelmesi için adım atmıyordu (Gündoğdu,2011: 77). 

Türkiye’nin Batı bloguna yakın bir politika sergilemesi, Suriye’nin de SSCB 
tarafından destekleniyor olması iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesi 
önündeki ayrı bir engel oluşturmuştur. ABD Savunma Bakan Yardımcısı 
Richard Perle’nin 1983 yılında Sovyetlerin Suriye yönetimine büyük miktarda silah vermesinin ve Suriye topraklarında Rus askeri konuşlandırmasının Türkiye ve NATO’nun güney kanadı için bir tehlike oluşturduğunu belirtmiştir (Milliyet Gazetesi, 22.05.1983). Norveçli parlamenter Tom Frinking tarafından 1985 yılında hazırlanan raporda; Suriye’de halen 4 bin Sovyet tankı ve Türkiye sınırının 60 km uzağına rampalara yerleştirilmiş Sovyet füzeleri olduğu, Kuzeydoğu sınırında, Sovyetler Birliği’nin yanı sıra Suriye’nin Türkiye için yeni bir tehdit oluşturduğu belirtilmiştir. NATO Asamblesi Genel kuruluna sunulan ve 
Türkiye’ye büyük bir bölüm ayrılan 45 sayfalık bu raporda Suriye’de bazı 
terörist grupların eğitildiği ve daha sonra Türk topraklarına sızdıklarına da 
dikkat çekilmişti (Milliyet Gazetesi, 10.10.1985). Ayrıca Suriye, Türkiye’nin 
NATO’ya üyeliğinden endişe duyuyordu. Bir Türkiye-Suriye savaşında 
Batı’nın Türkiye’nin yanında yer alacağını düşünüyordu 
(Milliyet Gazetesi, 1985: 7). 

Turgut Özal’ın Başbakanlığa gelmesiyle birlikte Türkiye ekonomik olarak 
dışa açılmaya başladı. Buna bağlı olarak da Ortadoğu ülkeleri ile iyi ilişkiler 
kurmayı dönemin dış politika hedefleri arasına aldı. Başbakan Özal ekonomik ilişkilerin geliştirilmesi ile bölgedeki sorunların çözülebileceğini ve barışın tesis edilebileceğini düşünüyordu. Bu bağlamda Suriye ile ilişkilerin geliştirilmesi yolunda girişimlerde bulundu (Sinkaya, 2011: 87). 

Fakat Suriye, olumsuz hareketlerini sürdürmeye devam etti. Bunun üzerine 
Türkiye aleyhine yapılan eylem ve söylemlere karşılık Başbakan Özal, 
Bitlis’te yaptığı konuşmada doğu ve güneydoğu komşularını sert bir dille 
uyardı. PKK’ya destek verdiğini düşündüğü ülkeleri isim vermeden tehdit 
etti: “İcabında o yuvaları bulundukları yerde tahrip etmek de bizim gücümüz 
dahilindedir” (Cumhuriyet Gazetesi, 01.07.1987). 

1987 yılında Türkiye ve Suriye ilişkilerinin rayına oturtulabilmesi amacıyla 
Turgut Özal Şam’a gitti. İki ülke liderleri arasında görüşme yapıldı, bu 
görüşme sırasında Suriye Cumhurbaşkanı Hafız Esad “Şundan emin 
olmalısınız ki Suriye’den Türkiye’ye zarar gelmeyecektir” dedi. Suriye’den, 
Abdullah Öcalan’ın teslim edilmesi istenmiş fakat Şam yönetimi “Burada 
yok ki nasıl verelim?” demiştir (Milliyet Gazetesi, 17.07.1987). İki ülke 
arasında yaklaşık 45 dakikalık bir görüşme olması tahmin edilirken görüşme 
yaklaşık 3.5 saat sürdü. Hatta Türk heyetinin Suriye başbakanı ile yaptığı 
görüşmelerde PKK sorununa doğrudan değinmemiş olması dikkatlerden 
kaçmamıştır. PKK’nın 3. Kongresinin Lazkiye kentinde toplandığını da 
kabul etmeyen Suriyeli yetkililer, Lübnan’ın Bekaa vadisinde eğitilen 
teröristler konusunda da Lübnan’ın egemen bir devlet olduğu ve bu 
konunun kendileriyle görüşülmesi gerektiğini bildirmiştir (Cumhuriyet 
Gazetesi, 17.07.1987). 

PKK, Türkiye karşıtı olan devletlerden aldığı destekler sayesinde örgüte 
katılımlarını arttırdı, güçlendi ve yeni işbirliklerine girişti. Brüksel ve 
Viyana’da aynı anda basın toplantısı düzenleyen PKK ve YNK (Kürdistan 
Yurtsever Birliği) sözcüleri Öcalan ve Talabani arasında ittifak protokolü 
imzaladığını açıkladı ve bu protokolün Suriye’de yapıldığı ima edildi 
(Cumhuriyet Gazetesi, 04.06.1988). Bu gelişme üzerine Türkiye, Suriye’nin 
imzalanan güvenlik protokolüne uymadığını, bu nedenle somut adımlar 
atılması gerektiğini Şam yönetimine bildirdi. Türkiye’ye karşı faaliyetlerde 
Suriye topraklarının bir geçiş alanı olarak kullanılmasının engellenmesini, 
Suriye birliklerinin kontrolündeki Lübnan’ın Bekaa Vadisi’ndeki PKK 
kamplarına karşı etkin tedbirler almasını ve Şam’da barınan PKK liderinin 
sınır dışı edilmesini istedi. Aksi takdirde Ulusal güvenliğin göz ardı 
edilmeyeceğini, bölgesel sular dahil koz olarak kullanılabilecek her şeyin 
hesaba katılacağını belirtti (Cumhuriyet Gazetesi, 04.10.1989). 

1990’da SSCB’nin dağılması ile Batı’nın gözünde, Türkiye’nin stratejik 
öneminin azalacağını düşünen dönemin devlet yöneticilerinde çeşitli kaygılar meydana geldi. Türkiye, yeni etki alanları açmak ve kaygıları ortadan kaldırmak amacıyla Batı taraftarı aktif bir politika izlemeye başladı. 
Batı taraftarı politikadan kaynaklı olarak 1990-1991 yıllarında meydana 
gelen Körfez Savaşı’nda ABD ve müttefiklerinin yanında yer aldı 
(Sinkaya, 2011: 88). 

Ancak Turgut Özal hükümetinin Körfez krizinden kaynaklı beklentileri 
gerçekleşmedi. Hatta olumsuz gelişmelerin meydana gelmesine sebep oldu. 
Savaş sırasında koyulan ambargolar Irak’ın kuzeyinde Kürtlerin özerk bir 
siyasi yapı oluşturmaları PKK’nın terör faaliyetlerin daha da artmasına 
sebep oldu. Türkiye bir yandan bağımsız bir Kürt Devleti’nin ortaya 
çıkmasını engellemeye diğer yandan PKK’ya karşı yürüttüğü askeri 
mücadeleyi sürdürmeye devam etti (Sinkaya, 2011: 88). Bölgedeki Kürt 
sorunu devletlerarası bir seviyeye ulaştı. Meydana gelen bu yeni koşullarda 
Kürt sorununun çözümü için eyleme geçerek, Suriye ve Ortadoğu 
ülkeleriyle ilişkilerini iyileştirme çalışmalarına başladı. Dönemin Dışişleri 
Bakanı Kurtcebe Alptemoçin 7 günlük bir geziye çıkarak Ortadoğu’nun 
önde gelen devletleri Suriye, Irak ve Suudi Arabistan’la resmi temaslarda 
bulundu (Oran, 2001: 554). Fakat bu dönemde Türkiye’nin İsrail’e su satışı 
meselesinin ortaya çıkması Arap başkentlerinde eleştirilere neden oldu. 
Arap kaynakları Türkiye’nin İslam kardeşlerinden ve komşularından 
esirgediği suyu İsrail’e vermesinden yakınmaya başladı (Cumhuriyet 
Gazetesi, 27.05.1990). Türkiye, Arapların olası bir tepkisine karşılık en yetkili 
ağızdan İsrail’e su satmayacağını duyurdu (Cumhuriyet Gazetesi, 15.07.1990). 

Suriye, Türkiye’nin ılımlı politikalarına olumlu bir cevap vermemeye devam 
etti ve özellikle PKK eylemlerine desteğini sürdürdü. Körfez Savaşı’nın 
ardından meydana gelen terör eylemlerinin sayısının ciddi manada artması 
üzerine, Türkiye Suriye’ye uyarıda bulunarak Bekaa vadisinde yuvalanan 
teröristlerin kamplarını bombalayacağını duyurdu. Bu uyarıdan sonra 
Suriye ve Türkiye ilişkileri gerginleşti. Her iki ülke yetkilileri 1992 yılında 
bir araya gelerek bir güvenlik protokolü imzaladılar. Bu protokole göre 
Suriye PKK’nın etkinliklerini yasaklayacak, terör örgütü olduğunu kabul 
edecek ve Bekaa’daki PKK kamplarını kapatacaktı (Duran, 2011: 509). 1993 
yılında Suriye’nin tarım ve su işlerinden sorumlu bakanı Türkiye’ye gelerek 
su sorununun çözümü için Başbakan Tansu Çiller ile görüştü. Tansu Çiller 
su işinin bir sorun olmadığını Ortadoğu’da bir barış köprüsü olduğunu 
belirtti. Türk Dışişleri Bakanlığı bu ziyaret nedeniyle bir açıklamada 
bulundu. Bakanlığın açıklamasında, 1986 yılında Suriye ile yapılan 
anlaşmaya göre GAP bitene kadar Fırat Nehri’nden Suriye’ye saniyede 500 
metreküp su verilmesinin kararlaştırıldığını ancak Suriye’nin daha çok su 
istediği belirtildi. Ayrıca resmi anlaşmalarda GAP’ın bitmesi halinde 500 
metreküp sudan daha fazlasının verileceği konusunda bir madde olmadığı, 
üstelik GAP’ın da henüz tamamlanmadığı ifade edildi. Yine Bakanlık 
açıklamasında Atatürk Barajı’nın yapılmasından önce Fırat Nehri’nin 
düzensiz aktığı, su akışının 200 ile 2000 metreküp arasında değişiklik 
gösterdiği, barajın yapılmasıyla su akışının düzenli hale getirildiği, suyun 
saniyede 1000 metreküp tutulduğu, Suriye’ye saniyede 500 metreküp su 
aktığı, Türkiye’nin ülkelerin ihtiyaçları doğrultusunda su paylaşımını 
savunduğu, Suriye’nin ise bu yaklaşımdan uzak bir tavır sergilediği, 
Suriye’nin olaya teknik açıdan değil siyasi açıdan baktığı dile getirildi 
(Milliyet Gazetesi, 15.07.1993). 

3 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,

***

Suriye ve Su Sorunu Bağlamında Terör BÖLÜM 1

 Suriye ve Su Sorunu Bağlamında Terör BÖLÜM 1



Fatih ÖZÇELİK, 
Dr. Öğr. Üyesi, Düzce Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, 
fatihozcelik@duzce.edu.tr 

Özet 

Türkiye Cumhuriyeti, en uzun sınır komşusu Suriye ile belli dönemlerde birtakım sorunlar yaşamıştır. Bu sorunların en büyüğü de Türkiye Cumhuriyeti’nin Fırat ve Dicle nehirleri üzerine baraj yapma kararı almasıyla başlamıştır. Bu karar Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye arasında “Su Sorunu” olarak adlandırılan problemin temelini oluşturdu. Suriye, Uluslararası platformlarda sürekli Türkiye karşıtı söylemler ve eylemlerde bulundu. Türkiye Cumhuriyeti ile yaşadığı su sorununda koz olarak terörü destekleme yoluna da gitti. Topraklarını Türkiye 
aleyhine faaliyet gösteren bütün terör örgütlerine açtı. Bu çalışmada su sorunu ve bu sorundan kaynaklı başka sorunların ortaya çıkması ve gelişimi incelendi. Elde edilen veriler analiz edilerek bir değerlendirmede bulunuldu. 

Giriş 

Ortadoğu dünyanın yumuşak karnı olarak nitelendirilen, çok çeşitli yönetim 
biçimlerini ve sorunları içinde barındıran bir coğrafyadır (Memiş, 2002: 255). 
“Ortadoğu” kavramı ilk kez II. Dünya Savaşında İngilizler tarafından 
Mısır’daki askeri birliklerin “Ortadoğu Komutanlığı” olarak adlandırılmasıyla kullanılmaya başlanmıştır. Bu bölgeyi tanımlamak için daha öncesinde “Yakın Doğu” kavramı kullanılmaktaydı (Oran, 2001: 194). 

Ortadoğu yer altı kaynakları ve jeopolitik durumundan ötürü tarih boyunca 
iç karışıklıklar ve büyük mücadelelere sahne olmuştur. Ülkeler bulundukları 
çevrenin özelliklerinden etkilenirler. Ortadoğu gibi zor bir coğrafyada yerini 
almış olan Suriye de bundan nasibini almıştır. Hatta günümüzde bölgedeki 
en sorunlu ülkenin Suriye olduğunu söylemek yanlış olmaz. 

Suriye’nin kuzeyde Türkiye Cumhuriyeti, güneyde Ürdün, doğuda Irak, 
güneybatıda ise İsrail ile sınırdaştır. Ayrıca Batıda Akdeniz’e kıyısı vardır. 
Resmi adı “El Cumhuriyetü’l-Arabiyye es-Suriye” olan ülke gerek coğrafi 
gerekse jeopolitik konumu itibariyle çok kıymetli bir arazide yer almaktadır. 
Suriye’nin stratejik açıdan önemli bir coğrafi alanda yer alması, petrolce 
zengin Arap yarımadası ülkelerine komşu olması, Irak ve Mısır arasındaki 
doğal ulaşım koridorunu oluşturması, Arap ve İslam dünyasının siyasi fikir 
akımlarının meydana geldiği, dini ve kültürel bir merkez olmasıyla ilgilidir 
(Bulut, 2008: 5). 

1. Su Sorununun Başlaması 

20. yüzyılda nüfusa bağlı olarak su kaynaklarına olan ihtiyacın artması 
devletlerin bu konuya gün geçtikçe daha da önem vermesine neden 
olmaktadır. CIA’nın hazırlamış olduğu bir raporda, dünya su kaynaklarının 
tükenmeye başlamasından dolayı dünyada su savaşlarının başlayacağı 
belirtilmiştir (Gönlübol ve Bingün, 2014: 667). Türkiye de bu durumun 
farkında olarak su kaynaklarını verimli kullanabilmek amacıyla 1960’lı 
yıllarda Fırat Nehri üzerine Keban barajını inşa etmeye başladı ve 1973 
yılında barajın yapımı tamamlandı. Bu barajın yapımından sonra, Türkiye 
enerji kaynağı ihtiyacı artışına bağlı olarak baraj yapımı konusunda projeler 
geliştirmeye başladı ve Güney Doğu Anadolu Projesi(GAP) bu kapsamda 
ortaya çıktı. 

Türkiye, Fırat ve Dicle Nehirleri üzerine yapmayı planladığı barajlar 
sayesinde su potansiyelini daha verimli kullanmak istiyordu. GAP 
kapsamındaki yörelerin kalkındırılması ve yatırımların artırılması 
hedefleniyordu. Fakat Türkiye’den doğup Irak ve Suriye’den geçerek Basra 
Körfezine dökülen Fırat ve Dicle nehirleri Ortadoğu devletlerinin yaşamını 
etkileyen bir önem arz etmekteydi. Bundan dolayı Suriye ve Irak bu proje 
nedeniyle su kullanımının kendileri açısından azalacağını (Sinkaya, 2011: 86) 
ve Türkiye’nin yeri geldiğinde GAP kapsamında yapılan bu barajlar 
sayesinde suyu kendilerine karşı bir koz olarak kullanacağı endişesine 
kapıldılar. Hatta Türkiye Keban Barajı’nda su birikimini sağlayabilmek için 
Irak ve Suriye’ye yönelen akarsularda bir müddet kısıntı yapmak zorunda 
kaldı. Irak ve Suriye hükümetleri bu duruma tepki gösterdiler ve saniyede 
100 metreküp su verilmesinin uluslararası anlaşmalara aykırı olduğunu 
belirterek Fırat Nehri üzerinden kendilerine saniyede 300 metreküp suyun 
gelmesi gerektiğini söylediler (Cumhuriyet Gazetesi, 02.04.1974). 

Ancak su sorununa bağlı ilk büyük kriz Türkiye ve Suriye arasında 
meydana gelmedi. Türkiye ve Suriye’nin aynı dönemlerde bitirdiği Keban 
ve Tabka barajlarının dolumu esnasında Irak su sıkıntısı çekmeye başladı. 
Sıkıntı kaynağının Suriye olduğunu düşünen Irak Suriye’yi tehdit etti ve iki 
ülke arasında gerilim ortaya çıktı. Suudi Arabistan’ın araya girmesiyle 
Suriye ve Irak arasındaki sorun çözüldü (Maden, 2011: 35). 

2. Suriye ve Irak’ın Türkiye’ye Karşı Ortak Hareket Etmeleri 

Suriye ve Irak, Suudi Arabistan’ın arabuluculuğuyla aralarındaki Tabka 
problemini çözdükten sonra beraber hareket etme kararı alarak Türkiye 
aleyhine faaliyetlere giriştiler. Suriye ve Irak, Türkiye’nin nehirleri 
değerlendirme projelerine karşı, uluslararası alanda bu projelerin 
kendilerine zarar verdiği konusunda kamuoyu oluşturma çalışmalarına 
başladılar. Hatta su sorununun tüm Arap dünyasının ortak sorunu olduğu 
konusunda ortak bir düşüncenin oluşturulmasını da büyük ölçüde 
sağlamayı başardılar (Gönlübol vd. 2014: 228). 

Arap devletlerinin Suriye ve Irak tarafında yer almasının çeşitli nedenleri 
vardı. Türkiye’nin Soğuk Savaş dönemindeki iki kutuplu dünya düzeni 
içerisinde Batılı tarafta yer alması Arap devletleri ile ilişkilerinin bozulmasına neden oldu. Zira Arap devletlerinin önemli bir kısmı SSCB’ye yakın duruyorlardı (Gönlübol vd. 2014: 228). Araplara ait olduğunu savundukları topraklarda İsrail Devleti’nin kurulması ve bu devleti tanıyan ilk Müslüman devletin Türkiye olması nedeniyle Türkiye’ye kırgınlıkları ve kızgınlıkları söz konusu idi. Bu durum Suriye ve Irak’ın yanında yer almalarının başka bir nedeniydi (Soysal, 1999: 521). Bunların yanında Türkiye’nin bölgede etkin bir güç haline gelmesini istemiyor lardı (Çelebi, 2009: 67 ). 

Arap devletlerinin Suriye ve Irak’ın yanında yer alması Türkiye’yi olumsuz 
etkiledi. Örneğin Türkiye’nin en büyük enerji ve sulama projesi içinde yer 
alan barajlardan Karababa Barajı için hiçbir uluslararası kuruluş ve ülke 
kredi vermeye yanaşmadı. Söz konusu projelerin finansmanında kullanılmak üzere Türkiye’ye verilecek kredileri engellemek amacıyla Dünya Bankası’na baskı yapıldı (Cumhuriyet Gazetesi, 25.06.1984). Arap devletlerinin etkisinde kalan Dünya Bankası ve IMF kredi desteği verilebilmesi için nehirler üzerinde hak sahibi olan tüm ülkelerin ortak bir anlaşmaya varmaları gerektiğini belirtti (Erdağ, 2015: 43). 

Uzun süren tartışmalar üzerine Türkiye, 1980 yılında Fırat’ın sularından 
yararlanılması konusunda müzakerelere hazır olduğunu bildirdi. İlk aşamada bu konudaki görüşmelerin nehrin geçtiği üç ülkenin de katılımıyla yapılabileceğini belirtti. Suriye ve Irak Türkiye’nin önerisini kabul etti. 

Ancak 1984 yılına gelindiğinde Türkiye’ye karşı ortak hareket eden Suriye 
ve Irak arasında birtakım problemler baş gösterdi. Bu nedenle Suriye 
görüşme masasına oturmaktan kaçındı. Öngörülen toplantılar Suriye’nin 
katılmamasından dolayı yapılamadı. Suriye’nin bu tutumundan dolayı 
ortaya çıkan tıkanıklık, bu konudaki tavrını değiştirmesiyle belli ölçülerde 
aşılmaya başlandı ve üç ülke arasında Bağdat’ta teknik düzeyde görüşmeler 
yapıldı ancak bu toplantılardan tam bir sonuç alınamadı 
(Cumhuriyet Gazetesi, 25.06.1984). 

3. Suriye Yönetiminin İç Siyasette Türkiye Aleyhtarlığı 

Suriye yönetimi, ülke içindeki problemleri çözmekte yetersiz kaldığında 
başarısızlığın bahanesi olarak Türkiye’yi suçlamaktaydı. Türkiye neden 
gösterilerek başarısızlıkların üzeri örtülmeye çalışılıyordu. Örneğin SSCB’ye 
Ukrayna modeliyle 1970’li yıllarda inşa ettirilen Al-Tavra barajı sulak ve 
yağışlı bölgelere uygundur. Çölün ortasına inşa edilen bu baraja Fırat’tan 
gelen su tesir edemediğinden; Ukrayna modeline göre inşa edilen tribünler 
hareket ettirilemedi. Bundan dolayı elektrik üretiminde aksaklıklar yaşandı. 
Hâlbuki bu dönemde Türkiye vaat ettiği 500 metreküp suyun üzerinde 700 
ve 1000 metreküp su salımı yapmıştı. 
Ancak Suriye yönetimi kendi halkından yanlış yatırım yapıldığı bilgisini gizleyerek Türkiye Cumhuriyeti’ni suçlama yoluna gitti. Bu suçlama kampanyaları bazen öyle boyutlara ulaşmıştır ki yiyecek sıkıntılarından bile Türkiye sorumlu 
tutuluyordu. Suriye yönetimi 1986 yılının sonlarında elindeki tavuk stoklarının hepsini İran’a petrol karşılığında verdi. Bu ticaretten ötürü Suriye iç piyasasında büyük bir tavuk bir kıtlığı meydana geldi. Şam yönetimi ise kıtlığın gerekçesinin Türkiye olduğunu söyledi. Suriyeli yetkililer basına verdikleri demeçte: “Türkiye’de tavuk vebası çıktı önlem almadılar ve bize de sıçradı, tavuklarımız telef oldu” diyerek Türkiye’yi suçladılar (Milliyet Gazetesi 19.04.1987). 

Suriye yönetiminin su meselesinden kaynaklı Türkiye aleyhtarlığı başka 
konularda da devam etti. Sözgelimi 1988 yılında Amman’da İslam 
dünyasının önde gelen liderlerinin bir araya geldiği İslam Konferansı’nda, 
Türkiye Bulgaristan’daki Türk azınlığın sorunu konusunda İslam liderlerinden beklediği desteği büyük ölçüde buldu. Ancak Suriye konferansın ilk gününden itibaren Bulgaristan’ın görüşünü destekledi. 
Konferans sırasında dönemin Türk Dışişleri Bakanı Mesut Yılmaz, Suriye 
Dışişleri Bakanı Faruk Şara ile görüştü ve Bulgaristan’daki Türk azınlığın 
zulüm gördüğünü ve bir insanlık dramının yaşandığını söyledi. 

Buna rağmen Suriye, Bulgaristan yanlısı tutumunda ısrarcı oldu 
(Milliyet Gazetesi 25.03.1988). 

4. Suriye Yönetiminin Türkiye’ye Karşı Terörü Desteklemesi ve PKK Terör Örgütü 

Her platformda Türkiye karşıtı bir pozisyonda bulunan Suriye koz olarak 
terör kartını da kullanmıştır. Türkiye aleyhine her türlü oluşumu 
desteklemekten geri kalmayan Suriye yönetimi, kendi topraklarını Türkiye 
Cumhuriyeti’nin bölünmez bütünlüğüne kast eden terör gruplarına açtı. 
DHKP/C (Dev-Sol), THKP/C Halkın Devrimci Öncüleri (Acilciler), TKP/ML, 
SVP, TKEP, TKSP, PKK, Üçüncü Yol ve 16 Haziran Hareketi gibi sol görüşe 
sahip terör örgütleri Suriye tarafından desteklendi. Suriye destekli bu 
örgütler 12 Eylül 1980 darbesi öncesinde meydana gelen terör eylemlerini 
gerçekleştirdiler. 12 Eylül'den sonra sol örgütlerin sona erdirilmesi ile 
birlikte, Suriye ve müttefikleri yeni bir arayış içerisine girdiler. 1970’li 
yıllarda ASALA ve Türkiye karşıtı sol örgütlere destek veren Suriye, 1980’li 
yıllarda ise PKK’yı destekleyerek Türkiye’yi zor duruma düşürmek için 
elinden gelen gayreti sarf etmeye başladı (Manaz, 2003: 2). 

1979 yılında faaliyetlerini arttırarak örgütlenmeye başlayan PKK terör 
örgütü elebaşı Abdullah Öcalan, 7 Temmuz 1979 tarihinde Suriye’ye 
giderek, burada Filistin Kurtuluş Örgütü’yle temasta bulundu ve kendisine 
Filistin kimliği verildi. Bu zamanlarda Lübnan ikiye ayrılmış, bir bölümü 
Arap Barış Gücü adı altında Suriye’nin denetimine girmişti. 1976 yılında 
Suriye, Lübnan’ın Bekaa vadisini işgal etti. Suriye denetimine giren bu 
topraklarda Filistin Kurtuluş Örgütü’ne bağlı birçok örgüt, Ermeni ASALA 
terör örgütü ve Lübnanlı Dürzi ve Şii milislerin kampları bulunmaktaydı. 
Denetimsiz ve yasadışı faaliyetler için uygun bir yer olan bu topraklarda 
Öcalan da kendisine bir yer ayarlamak istedi ve Filistinli grupların 
yardımıyla Bekaa vadisinin güneyinde bir yer gösterilerek buraya 30-40 
kadar PKK’lı terörist yerleşti. Bu kampın nüfusu zaman içerisinde Lübnan 
ve Suriye’den katılımlarla arttı. Askeri eğitim için müsait olan bu yere 
Sovyet ve Kübalı subaylar gelerek Filistinliler ile birlikte PKK’lılara da 
eğitim vermeye başladılar (Kurubaş, 2004: 117). 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,

***