Tevrat, İncil ve Kur’ân-ı Kerîm’de İlahi Mesajın İletiminde Bir Araç Olarak Tarih, BÖLÜM 4
d-İlliyet Prensibi (Neden-Sonuç İlişkisi)
Eski ve Yeni Ahitte aktarılan kıssalar neden-sonuç ilişkisi bağlamında ele alındığında ya da kıssalar neticeleri/değerlendirmeleri bakımından incelenecek olursa genel olarak bir değerlendirmeden ziyade olay aktarımının daha ön planda olduğu gözlemlenir. Örneğin Nuh Tufanı hikâye edilirken Tanrı’nın insanoğlunu yaratmaktan dolayı pişman olduğu insanların kötülüklerine son vermek için de bir tufanla günahkârları cezalandırdığı ifade edilmekle yetinilir. Hâlbuki Kuran’da Hz. Nuh’un kavminin ona tabi olmaması nedeniyle helak edildiği ifade edilir. 109 Hz. Lut’un kıssası anlatıldıktan sonra bu kavmin Allah’ın helal kıldığı dairenin dışına çıkmaları sonucunda şehvet düşkünlükleri nedeniyle helak edildikleri belirtilir.110 Ad Kavmi inşa ettikleri İrem bağlarının, şehirlerindeki yüksek ve gösterişli binalarının kendilerini kurtaracağı zehabına kapılmışlardır. Başarıları kendilerinde kibre neden olmuş neticede de kibirlerinin kurbanı olmuşlardır.111 Semud Kavmi kendilerine gönderilen bir dişi deveyi Allah’ın emri hilafına keserek yemişlerdir. Semud Kavmi aç gözlülük göstermiş ve bu günahlarının cezasını helak olarak ödemişlerdir. Meyden ailesi ölçü ve tartıda hile yapmışlar,112 İsrailoğulları kavmi üstünlük iddialarıyla taassup, inatlarının cezasını çekmişlerdir.113 Hz. Yusuf, kıssasında Yusuf iffeti, adaleti, bağışlamayı simgelerken, Hz. Yusuf’un kardeşleri hırsı, kini, Yusuf’un
ev sahibin karısı şehveti temsil eder.114 Tüm bu kıssalarda da görüleceği üzere bahsi geçen kavimlerin ve peygamberlerin kıssaları anlatılırken esas itibariyle şahıslardan ziyade bir mesajın ön plana çıkarıldığı görülmektedir. Bu anlamda Kur’ân-ı Kerîm’deki kıssalarda hemen her kıssa bir neticeye bağlanmaktadır. Tanah’taki ve Yeni Ahit’teki kıssalarda ise hikâyeci bir anlatımın benimsendiği
olayların seyir sırasına göre aktarılmıştır. Gerek Tanah’ta gerekse Yeni Ahit’te hadiseler hikâye edildikten sonra genel itibariyle bir neden sonuç ilişkisi kurulur. Üç kutsal kitaptaki kıssalar tarihin dört unsuru bakımından benzerlik ve farklılık olarak kıyaslamaya tabi tutulduğunda en fazla ortak noktanın illiyet prensibi alanında bulunduğu söylenebilir.
Sonuç
Üç kutsal kitaptaki kıssalar insan, zaman, mekân ve illiyet ilişkisi bağlamında incelendiğinde insan, zaman ve mekân unsurunun en ayrıntılı verildiği kitabın Tanah olduğu görülür. Tanah’ta kıssalarda ismi zikredilen şahıslara dair verilen bilgiler, doğumlarından, anne baba isimlerine, eşlerine, çocuklarına, hatta bazen hizmetçilerine varana kadar ayrıntılı bir şekilde anlatılır. Söz konusu insanlar
duyguları, tutkuları, pişmanlıkları, günahları, kötülükleri ve iyilikleriyle ile birlikte hikâye edilir. Ancak tüm bu kıssalarda ön plana konulan yegâne topluluk İsrailoğullarıdır. Bundan dolayıdır ki Tanah’ı okuyan bir şahıs, kutsal bir kitaptan ziyade İsrailoğullarının tarihinin pragmatist bakış açısıyla hikâyeci tarzda yazılmış bir kroniğini okuduğu kanaatine varır.
Yeni Ahit’teki kıssalarda Hz. İsa ve havarileri dışında çok fazla insan unsuruna rastlanmaz. Hz. İsa dışında kıssalarda ismi zikredilen şahısların ayrıntılı hayat hikâyelerine yer verilmez. Kur’ân-ı Kerîm’deki kıssalarda pek çok peygamberin, kavmin ismi zikredilmekle birlikte bu peygamberler ve kavimler hakkında Tanah’taki kadar ayrıntılı bir anlatım olmadı görülmektedir.
Tanah’taki kıssalarda isimleri zikredilen mekânlar Yeni Ahit’teki ve Kur’ân-ı Kerîm’deki kıssalara göre oldukça ayrıntılıdır. Yeni Ahit’teki kıssalarda daha ziyade Kur’ân-ı Kerîm’de genellikle şehir isimi verildiği bazen bir dağın ya da Kâbe gibi bir yapının ismini verilmesi dışında ayrıntılı olarak mekân isimleri verilmez. Ancak Tanah’ta bazen bir vadinin, mağaranın hatta bir kuyunun ismine varıncaya kadar ayrıntılı bir anlatım yapılır. Hatta İsrailoğullarına vaat edilen topraklar ya da bu toprakların on iki boy arasında nasıl paylaşılacağı konusunun işlendiği satırlarda, adeta kadastro ilmi gereğince arazi ayrımın en ufak ayrıntısına kadar değinilir.
Üç kutsal kitaptaki kıssalarda zaman mefhumunun en fazla vurgulandığı kitap Tanah’tır. Kıssalarda geçen hadiselerin gerçekleşme zamanı gün ay ve yıl olarak verilmemekle birlikte geçmiş ve hâli bir birine bağlayan cümleler vasıtasıyla bir hadisenin gerçekleşme zamanı ifade edilir. Şahısların kaç yıl yaşadığı, kaç yaşında hangi çocuklarının dünyaya geldiği gibi bilgiler verilir. Olaylar ardışık olarak bir biri sırasınca aktarılır. Tanah kıssalarda takvimî olmamakla birlikte bir zaman kavramının varlığından bahsedilebilir. Yeni Ahit’teki ve Kur’ân-ı Kerîm’deki kıssalarda ise çoğu kez hadisenin ne zaman gerçekleştiği hiç belirtilmez.
Üç kutsal kitap içerisindeki kıssalarda da genel olarak hadiselerin aktarımında neden-sonuç ilişkisine değinildiği göze çarpmaktadır.
DİPNOTLAR;
1 “Historia vero testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, magistra vitae, nuntia vetustatis” [History is indeed the witness of the ages, light of truth, life of memory, teacher of life, messenger of antiquity] Marcus
Tullius Ciceronis, Ad Qintum Fratrem Dialogi Tires de Oratore, ed. James Luce Kingsley, Novi Porte Publisher, Basım yeri yok 1839, s. 72.
2 İbn Haldun, Mukaddime, I, hzl. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2007, s. 166.
3 Yeni Ahit, Matta 13/24, 36-43, s. 1026-1027.
4 Enzo Traverso, Geçmişi Kullanma Klavuzu, Tarih, Bellek, Politika, çev. Işık Ergüden, Versus Yayınları, İstanbul, 2009, s. 9-31.
5 Günümüz Türkiye’sinde yanlış bir tanımlamayla Yahudi dini külliyatının tamamı Tevrat olarak kabul edilir.
Hâlbuki Tevrat söz konusu ilahî menşeli dini kitap külliyatının sadece bir parçasını oluşturur. Bu anlamda Yahudi ilahî kökenli dini kitap külliyatının adı Tanah’tır. Tanah da 1-Tora (Tevrat), 2-Neviim (Peygamberler) ve 3
Ketuvim (Yazılar) olmak üzere üç ana bölümden oluşur. Söz konusu ana bölümlerde kendi içerisinde tali kısımlara ayrılır.
6 Kur’ân-ı Kerîm, Enam 25; Enfal 31; Nahl 24; Müminun 83; Furkan 4-5; Neml 68; Ahkaf 17; Kalem 15; Mutaffıfîn 13; s. 129, 179, 268, 346, 359, 382, 517, 563, 587.
7 Kur’ân-ı Kerîm, Yusuf 111; Enam 34.
8 Kutsal Kitap, Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil) Yeni Çeviri, (Kısaltma: Eski Ahit Tanah olarak, Yeni Ahit kısmı da Yeni Ahit olarak kısaltılmıştır), Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yayınları, İstanbul, 2014. Tanah, Yaratılış
1/31; 2/1-3, s. 2; Mısırdan Çıkış 20/8-11, s. 77.
9 Tanah, Mısırdan Çıkış 16/21-26; 20/8-11; Levililer 23/3; 26/1-7, s. 73, 77, 126-129.
10 “Tanrı, ‘Kendi suretimizde, kendimize benzer insan yaratalım’ dedi. …Tanrı insanı kendi suretinde yarattı, onu Tanrının suretinde yarattı. Onları erkek ve dişi olarak yarattı.” Tanah, Yaratılış 1/26-27, s. 2; “Tanrı insanı
yarattığında onu kendine benzer kıldı. Onları dişi ve erkek olarak yarattı ve kutsadı. Yaratıldıkları gün onlara insan adını verdi.” Tanah, Yaratılış 5/1-3, s. 5.
11 Tanah, Yaratılış 18/1-33, s. 15-17.
12 Tanah, Yaratılış 32/24-28, s. 34.
13 Yeni Ahitte Hz. İsa’nın soyu anlatılırken iki yerde kendisine dair uzun şecereler verilir. Ardından da kendisinin Tanrının oğlu olduğu vurgulanır.
“Davud oğlu Yusuf, Meryem’i kendine eş olarak almaktan korkma. Çünkü onun rahminde oluşan, Kutsal Ruhtandır.”
14 Tanah, Mısırdan Çıkış 20/5, 34/7; Yasanın Tekrarı 5/9, 7/1-26, s. 77, 93, 189-192.
15 Tanah, Yaratılış 3/1-13; 4/1-13, s. 3-5.
16 Tanah, Mısırdan Çıkış 20/5, 34/7; Yasanın Tekrarı 5/9, s. 77, 93, 189-190.
17 Tanah, Yaratılış 3/1-24, s. 3-4.
18 Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 31-33, s. 5.
19 Tanah, Yaratılış 6/1-22, 7/1-24, 8/1-22, 9/1-28, s. 6-9.
20 İlgili kısımlar için bk. Ölü Deniz Parşömenleri-Kumran Yazıtları, hzl.Geza Vermes, çev. Nurfer Çelebioğlu, Nokta Kitap, İstanbul, 2005, s. 529-542.
21 İdris Peygamber’in İki Kitabı-Hz. İdris’in Kitabı, çev. Richard Laurance-Robert H. Charles, çev. Oğuz Eser, İdil Yayıncılık, İstanbul, 2012, s. 30-357. Söz konusu kitabın bir başka çevirisi için bk. Peygamber Enok’un Kitabı, çev. Günyüz
Keskin, Hermes Yayınları, İstanbul, 2016. Bahsi geçen Hz. İdris’in diğer kitabı için bk. İdris Peygamber’in İki Kitabı-Hz. İdris’in Sırlar Kitabı, çev. Rutherford H. Platt, çev. Oğuz Eser, İdil Yayıncılık, İstanbul, 2012, s. 360-396. Söz konusu
kitabın bir başka çevirisi için bk. Hanok’un Gizemleri-Baruh’un Kıyameti, çev. Damla Saydam Çizme, CBN Yayıncılık, İstanbul, 2013.
22 Tanah, Yaratılış, 9/18-27, s. 9; Hikâyeyi Tanah dışında bırakılmış Yahudi Apokratif metinleriyle bazı Midraş metinlerini kıyaslayarak tahlil eden iki araştırmacı, meselenin Ham’ın babasını çıplak olarak görmesi ve bunu bir alay konusu yaparak
kardeşlerine anlatması gibi basit bir mesele olamadığını ifade etmektedirler. Onlara göre; burada anlatılan hikâyede bir rivayete göre Ham, bir rivayete göre de Kenan, Nuh’u o halde görünce onu hadım etmişleridir. Ancak Tanah’ı bir araya
getiren din bazı şahıslar hikâyenin bu kısmını Tanah’ta bulunmasını sakıncalı bularak sansürlemişlerdir. Robert Graves-Raphael Patai, İbrani Mitleri, Tekvin-Yaratılış Kitabı, hzl. Ömer F. Oyal, çev. Uğur Akpur, Say Yayınları, İstanbul, 2013, s.
175-180.
23 Tanah, Yaratılış 10/15-20, s. 9. Tanah’da bir yandan babaların günahının oğullara yüklenemeyeceği belirtilir. “Ne babalar çocuklarının günahlarından ötürü öldürülecek, ne de çocuklar babalarının. Herkes kendi günahı için öldürülecek.” Tanah,
Yasanın Tekrarı 24/16, s. 209. Bir yandan da Tanrı bir günahın bedelini günahı işleyenin oğullarından, hatta torunlarından soracağını ifade temektedir. Tanah, Mısırdan Çıkış 20/5, 34/7, Yasanın Tekrarı 5/9, s. 77, 93, 189-190.
24 Tanah Yaratılış, 10/19, s. 9.
25 Tanah Yaratılış, 15/18-21; Mısırdan Çıkış 3/8, 17, 6/4; 13/5, 11; 23/23; 33/2-3; 34/11; Levililer 25/38; s.
26 Tanah, Yaratılış 15/12-16, 17/8, s. 13, 15.
27 Mısırdan Çıkış 3/8, 3/17, 13/5, 33/2-3; Levililer 20/24; Çölde Sayım 13/27, 14/8, 16/13-14; Yasanın Tekrarı 6/3, 11/9, 26/9, 27/3, 31/20, s. 58-59, 69, 92, 124, 152, 156, 191, 196, 211, 218.
28 Tanah, Çölde Sayım, 34/1-29, s. 178-179.
29 Tanah, Yaratılış 24/3, 37-38; 28/1, 6-7, s. 21-22, 28.
30 Tanah, Levililer 18/3, s. 120.
31 Tanah, Mısırdan Çıkış 23/24, s. 81.
32 Tanah, Yasanın Tekrarı 20/17, s. 205.
33 Tanah, Yaratılış 49/1-28, s. 53-54.
34 Tanah, Yaratılış 11/26-32, 12/1-7, s. 10-11.
35 Tanah, Yaratılış, 16/1-15, 17/1-27, s. 14-15.
36 Tanah, Yaratılış 25/19-34, s. 24-25.
37 Tanah, Yaratılış 18/1-33, s. 15-17.
38 Tanah, Eyüb 1/6-22, 2/1-10, 3/1-26, s. 536-538.
39 Tanah, Mısırdan Çıkış 3/17, s. 58-59.
40 Tanah, Mısırdan Çıkış 5/22, s. 61.
41 Tanah, Çölde Sayım, 12/11-15, s. 149-150.
42 Tanah, Mısırdan Çıkış 32/1-35, s. 90-92.
43 “Hiçbiriniz cinsel ilişkide bulunmak için yakın akrabasına yaklaşmayacak.” Tanah, Levililer 18/6, s. 121; Yaratılış 19/30-38, s. 18.
44 “Biri bir başkasının karısıyla, yani komşusunun karısıyla zina ederse, hem kendisi, hem de zina ettiği kadın kesinlikle öldürülecektir…
Eğer bir adam başka birinin karısıyla yatarken yakalanırsa, hem kadınla yatan adam, hem kadın, ikisi de öldürülecek.”
Tanah, Levililer 20/10, s. 123; Yasanın Tekrarı 22/22, s. 207; II. Samuel 11/1-27, s. 332-333.
45 “Karın yaşadığı sürece onun kız kardeşini kuma olarak almayacak ve onunla cinsel ilişki yaşamayacaksın.” Tanah, Levililer 18/18, s. 121; Tanah, Yaratılış 29/1-35; 30/1-24, s. S. 29-30.
46 “Gelininle cinsel ilişki kurmayacaksın. Çünkü oğlunun karısıdır. Onunla ilişki kurmayacaksın… Bir adam geliniyle yatarsa, ikisi de kesinlikle öldürülecektir.” Tanah, Levililer 18/15; 20/12, s. 121, 123; Tanah, Yaratılış
38/1-30, s. 40-41.
47 Tanah, Hoşea, 1/1-8, s. 938.
48 Tanah, Mısırdan Çıkış 1-40, s. 56-101.
49 Yeni Ahit, Matta 14/33; 16/16-17; 17/5, s. 1029, 1031, 1032; Markos, 1/1, 11; 9/7; Luka 1/32; 2/49; 3/21-22; 4/41; 8/28, Yuhanna, 1/14, 18, 34, 49; 2/16; 3/17-18, 36-37; 5/25, 36; 14/9-10; 15/23; 17/1, 20/30, s. 1052-1053,
1065, 1081, 1084-1085, 1087, 1095, 1125-1128, 1131, 1146-1147, 1149, 1155.
50 Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 116; Nisa 171; Enam 101; Yunus 68; İsra 40; Kehf 2-4; Meryem 35, 90-91, 92; Enbiya 26; Müminun 91; Furkan 2; Saffat 151-152; Zümer 4; Zuhruf 81; Cin 3; İhlas 3, s. 17, 104, 139, 215, 285, 292, 306, 310,
323, 347, 358, 450, 457, 494, 571, 604.
51 Robert Winston, Tanrının Öyküsü, Tanrı mı İnsanı, İnsan mı Tanrıyı Yarattı?, çev. Sinan Köseoğlu, Say Yayınları, İstanbul, 2016, s. 252-253
52 Madeleine Biardeau, “The Yupa (The Sacrifial Post) in Hinduism”, Asian Mythologies, ed. Yves Bonnefoy, trans. Wendy Doniger, University of Chicago Press, Chicago,1993, s. 37-39.
53 Tanah, Mısırdan Çıkış 4/16, s. 59; 7/1, s. 62.
54 Yeni Ahit, Matta 12/8; Markos 2/28; Luka 6/5, s. 1024, 1055, 1089.
55 Tanah, Yaratılış 30/25-42; 31/1-55, s. 31-33.
56 Tanah, Yaratılış 35/1-15, s. 36-37.
57 Kur’ân-ı Kerîm, Nisa 78; Enbiya 35; Mü’minun 15; Ahzab 16, Zümer 30; Cuma 8; s. 89, 323, 341, 419, 460, 552.
58 Kur’ân-ı Kerîm, Zümer 62-63, s. 464.
59 Kur’ân-ı Kerîm, Ankebut 64; Rum 55; Casiye 24, Ahkaf 20; Mülk 2; s. 403, 409, 500, 503, 561.
60 “O’nun delillerinden biri de, gökleri ve yeri yaratması, lisanlarınızın ve renklerinizin değişik olmasıdır.
61 Örnek olarak bk. “Andolsun onların (geçmiş peygamberler ve ümmetlerin) kıssalarında akıl sahipleri için pek çok ibretler vardır.” Kur’ân-ı Kerîm, Yusuf 111, s. 247.
62 Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 30-38; Âl-i İmran 59; Nisa 1; Maide 27-31; Enam 2, Araf 19-27, 189; Hicr 26-43, İsra 60-65; Kehf 50-52; Tâ-Hâ 115-123; Müminun 12-14; Furkan 54; Rum 21, Secde 7-9; Fatır 11, Saffât 11, Sâd 71-83; Mü’mîn
67; Necm 32; Rahmân 14-15, s. 5-6, 56, 76, 111, 127, 151-152, 262-263, 287, 298, 319, 341, 363, 434, 445, 456, 474, 526, 530.
63 Kur’ân-ı Kerîm, A’raf 59-64, Tevbe 70, Yunus 71-73, Hûd 25-49, 89; İbrahim 9; Hac 42; Mü’minun 23-30; Furkan 37; Şuârâ 105-122, Ankebût 14-15, Sâd 12; Mü’mîn 5; Kaf 12; Zâriyât 46; Necm 52; Kamer 9-16, Nuh 1-28, s. 157,
197, 216, 223-226, 255, 336, 342-343, 362, 370-371, 396-397, 452, 466, 517, 521, 527-528, 569-570.
64 Kur’ân-ı Kerîm, E’âm 85, Sâffât 123, s. 137, 449.
65 Kur’ân-ı Kerîm, Nisa 163; Enam 84; Enbiya 83-84; Sad 41-44, s. 103, 137, 328, 454-455.
66 Hicr 80-84, s. 265.
67 Kur’ân-ı Kerîm, Araf 85-95; Tevbe 70; Hûd 84-88, 95; Tâ-Hâ 40; Hac 42-44; Kasas 22-23, 45; Ankebut 36, s. 160-161, 197, 230-231, 313, 336, 387, 390, 399.
68 Kur’ân-ı Kerîm, Nisa 163-165; Tâhâ 99-100, s. 103, 318.
69 Kur’ân-ı Kerîm, Yusuf 3, s. 234.
70 Kur’ân-ı Kerîm, Hud 120, s. 234.
71 Michael Stanford, Tarihin İncelenmesi İçin Bir Kılavuz, çev. Can Cemgil, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2013, s. 298-299.
72 Tanah, Yaratılış 32/22-31, s. 34.
73 Tanah, Yaratılış 35/16-19, s. 37.
74 Tanah, Yeşu, 9/1-27, s. 232-233.
75 Kur’ân-ı Kerîm, Tâ-Hâ 37-79, s. 312-316.
76 Tanah, Yaratılış 15/18-21; Mısırdan Çıkış 3/8, 17; 13/5; 23/23; 33/2-3; 34/11; Yeşu 1/4, s. 14, 58-59, 69, 81, 92-93, 225.
77 Tanah, Yaradılış 10/19; 11/31; 12/5; 13/12; 16/3; 23/2; 31/18; 33/18; 35/6; 36/6; 42/5, s. 9, 11-12, 14, 21, 32, 35, 36-37, 44.
78 Tanah, Yaratılış 2/8; 2/10; 2/15; 3/23; 3/24; 4/16, s. 3-5.
79 Tanah, Yaratılış 10/19; 49/13, s. 9, 53.
80 Tanah, Yaratılış 10/19; 20/1-2; 26/1, 6, 17, 20, 26; II. Tarihler 14/13, s. 9, 18, 25-26, 471.
81 Tanah, Yaratılış 10/19; Yasanın Tekrarı 2/23, Yeşu 10/41; 11/22; 13/3; 15/47; Hakimler 1/18; 6/4, s. 9, 184, 235-237, 240, 252, 257-258.
82 Tanah, Yaradılış 10/19; 13/10; 14/2, 8-9, 10-12; 18/16, 20, 22, 26, s. 9, 12, 16.
83 Tanah, Yaratılış 10/19; 18/20, s. 9, 16.
84 Tanah, Yaratılış 10/19; 14/2; 8-9; Yasanın Tekrarı 29/23; Hoşea 11/8, s. 9, 12, 216.
85 Tanah, Yaratılış 10/19; 14/2; 8-9, Yasanın Tekrarı 29/23; I. Samuel 13/18, s. 9, 12, 216, 298.
86 Tanah, Yasanın Tekrarı 1/7; 3/25; 11/24; Yeşu 1/4; 11/16-17; 12/7-8; 13/5, s. 183, 187, 196-197, 225, 236-237.
87 Tanah, Yaradılış 11/31, 12/5; 13/12, s. 11-12.
88 Tanah, Yaradılış 11/31; 12/5, s. 11.
89 Tanah, Yaradılış 23/2, s. 21.
90 Tanah, Yaradılış, 33/18; 48/7, s. 35, 52.
91 Tanah, Yaradılış, 48/7, s. 52.
92 Tanah, Yaradılış, 33/18, s. 35.
93 Tanah, Yaradılış, 35/6, s. 36.
94 Tanah, Yaradılış, 14/7, s. 12.
95 Tanah, Mısırdan Çıkış 3/8; 3/17; 15/18-21, s. 58-59, 72.
96 Tanah, Mısırdan Çıkış 3/8; 3/17; 15/18-21, s. 58-59, 72.
97 Tanah, Mısırdan Çıkış 3/8; 3/17; 23/23; 33/2-3, s. 58-59, 81, 92.
98 Tanah, Mısırdan Çıkış 3/8; 3/17; 15/18-21; 23/23; 33/2-3, s. 58-59, 81, 92.
99 Tanah, Yaradılış, 15/18-21, s.14.
100 Tanah, Mısırdan Çıkış 15/18-21, s. 14.
101 Tanah, Mısırdan Çıkış 5/18-21, s. 14.
102 Tanah, Yeşu 11/8, s. 236.
103 Tanah, Yeşu 11/8, s. 236.
104 Kur’ân-ı Kerîm, Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 61, Yunus 87, Yusuf 21, 56, 99, Kasas 4, s. 217, 236, 241, 246, 384.
105 Kur’ân-ı Kerîm, Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 102, s. 15.
106 Kur’ân-ı Kerîm, Kur’ân-ı Kerîm, Kasas 22-23, 45, s. 387, 390.
107Kur’ân-ı Kerîm, Tâ Hâ 12; Naziât 16, s. 311, 583.
108 Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 63, 93; Meryem 52, Tâ Hâd 80.
109 Kur’ân-ı Kerîm, A’raf 59-64, Tevbe 70, Yunus 71-73, Hûd 25-49, 89; İbrahim 9; Hac 42; Mü’minun 23-30; Furkan 37; Şuârâ 105-122, Ankebût 14-15, Sâd 12; Mü’mîn 5; Kaf 12; Zâriyât 46; Necm 52; Kamer 9-16, Nuh 1-28, s. 157,
197, 216, 223-226, 255, 336, 342-343, 362, 370-371, 396-397, 452, 466, 517, 521, 527-528, 569-570.
110 Kur’ân-ı Kerîm, A’raf 80-84; Hûd 70-89; Hicr 59-77; Enbiyâ 71-75; Hac 43; Şuarâ 160-175; Neml 54-66; Sâffât 133-138; Sâd 13; Kâf 13; Kamer 32-39, s. 159-160, 228-231, 264-265, 326-327, 326, 373, 380-382, 450, 452, 517, 529.
111 Kur’ân-ı Kerîm, A’raf 65-72; Tevbe 70; Hûd 50-60; İbrahim 9; Hac 42; Furkan 21-26; Kaf 13; Necm 50; Kamer 18-21; Hâkka 4-6; Fecr 6, s. 157-158, 197, 226-227, 255, 336, 361, 517, 527-528, 565, 592.
112 Kur’ân-ı Kerîm, A’raf 73-79; Tevbe 70; Hûd 61-68, 89; İbrahim 9; Hac 42; Furkan 38; Şuarâ 141-159; Neml 45-53; Ankebut 38; Sâd 13; Mü’min 31; Fusillet 13-17; Kaf 12; Zâriyât 43-45; Necm 51; Kamer 23-31; Hâkka 4-5; Bürûc 18;
Şems 11-15, s. 158-159, 197, 227-228, 231, 255, 336, 362, 372, 380, 399, 452, 469, 477, 517, 519, 527, 528-529, 565, 590, 594.
113 Kur’ân-ı Kerîm, Bakara 44-93, 246-248; Nisâ 153, 164; Mâide 20-26; A’râf 103-157, 159-172; Yunus 75-93; İbrahim 5-8; Tâ-Hâ 25-35, 90-91; Mü’minûn 44-49; Şuarâ 10-61; Neml 7-14; Kasas 3-42, 76; Sâffât 114-122; Mü’min 23-45, 53;
Duhân 17-37; Zuhrûf 46-56; Zâriyât 38-42; Saff 5; Nâziât 15-26, s. 6-13, 39, 101, 103, 110-111, 162-172,216-218, 254-255, 312, 317, 344, 366-369, 376-377, 384-389, 449-468-471, 491-492, 495-496, 521, 550, 583.
114 Kur’ân-ı Kerîm, Yusuf 4-102, s. 234-246.
Kaynakça
Rabinovitz, Louis İsaac; “Torah”, Encyclopedia Judaica (Second Edition), XX, ed. Fred Skolnik, Exe. Ed. Michael Berenbaum, Thomson Gale Publishing, Detroit-New York-San Francisco-New
Haven-Conn-Waterville-Maine-London, 2007, s. 39.
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, (Kısaltma: Kur’ân-ı Kerîm ), hzl. Hayrettin Karaman vd., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2015.
Ciceronis, Marcus Tullius, Ad Qintum Fratrem Dialogi Tires de Oratore, ed. James Luce Kingsley, Novi Porte Publisher, Basım yeri yok 1839.
İbn Haldun, Mukaddime, I, hzl. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2007.
Kutsal Kitap, Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil) Yeni Çeviri, (Kısaltma: Eski Ahit Tanah olarak, Yeni Ahit kısmı da Yeni Ahit olarak kısaltılmıştır), Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yayınları, İstanbul, 2014.
Ölü Deniz Parşömenleri-Kumran Yazıtları, hzl.Geza Vermes, çev. Nurfer Çelebioğlu, Nokta Kitap, İstanbul, 2005.
Stanford, Michael, Tarihin İncelenmesi İçin Bir Kılavuz, çev. Can Cemgil, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2013.
Biardeau, Madeleine, “The Yupa (The Sacrifial Post) in Hinduism”, Asian Mythologies, ed. Yves Bonnefoy, trans. Wendy Doniger, University of Chicago Press, Chicago,1993, s. 37-39.
Winston, Robert; Tanrının Öyküsü, Tanrı mı İnsanı, İnsan mı Tanrıyı Yarattı?, çev. Sinan Köseoğlu, Say Yayınları, İstanbul, 2016.
Graves, Robert -Raphael Patai, İbrani Mitleri, Tekvin-Yaratılış Kitabı, hzl. Ömer F. Oyal, çev. Uğur Akpur, Say Yayınları, İstanbul, 2013.
İdris Peygamber’in İki Kitabı-Hz. İdris’in Kitabı, çev. Richard Laurance-Robert H. Charles, çev. Oğuz Eser, İdil Yayıncılık, İstanbul, 2012.
Peygamber Enok’un Kitabı, çev. Günyüz Keskin, Hermes Yayınları, İstanbul, 2016. İdris Peygamber’in İki Kitabı-Hz. İdris’in Sırlar Kitabı, çev. Rutherford H. Platt, çev. Oğuz Eser, İdil Yayıncılık, İstanbul, 2012.
Hanok’un Gizemleri-Baruh’un Kıyameti, çev. Damla Saydam Çizme, CBN Yayıncılık, İstanbul, 2013.
Traverso, Enzo, Geçmişi Kullanma Klavuzu, Tarih, Bellek, Politika, çev. Işık Ergüden, Versus Yayınları, İstanbul, 2009.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder