Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 5

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 5

Çin’in Suriye Politikası ve Çözüm Planı 

Doç. Dr. Erkin EKREM 

< Çin, BM Güvenlik Konseyi’nin 4 Ekim 2011, 4 Şubat 2012 ve 17 Şubat 2012 

tarihlerinde sunmuş olduğu Suriye’ye yönelik yaptırım kararlarına karşı 

çıkmıştı ayrıca 1 Mart ve 23 Mart 2012 tarihlerinde BM İnsan Hakları 

Komisyonu’nda Suriye’deki insan hakları durumu ile ilgili karar taslağına da ret oyu vermişti. SDE Analiz >

21 Mart 2012’de BM Güvenlik Konseyi, BM-Arap Birliği’nin Suriye özel 

temsilcisi Kofi Annan’ın sunduğu altı maddelik öneriye destek vermiştir. 

Kofi Annan’a tam destek verilen başkanlık açıklamasında, Suriye’nin 

egemenliğine, bağımsızlığına, birliğine ve toprak bütünlüğüne de güçlü 

destek verilmişti. Bu açıklamada, Suriye hükümetine ve muhalefete, Annan 

ile Suriye krizine barışçıl çözüm bulma yolunda iyi niyet içinde işbirliği 

yapmaları, beraber çalışmaları ve altı maddelik öneriyi tamamen ve derhal 

uygulamaları çağrısında bulunulmuştu. Başkanlık açıklamasında, Suriye’de 

yaşanan tüm şiddetin ve insan hakları ihlallerinin derhal durdurulması, 

insanî yardımın sağlanması ve demokratik, çoğulcu ve eşitlikçi bir siyasi 

sistemin oluşturulması için Suriyeliler tarafından yürütülecek olan siyasî 

geçiş sürecinin kolaylaştırılması yönünde destekleneceği ifade edilmektedir. 

BM-Arap Birliği’nin Suriye özel temsilcisi Annan, misyonuyla ilgili olarak 

Güvenlik Konseyi’ne uygun görünen bir tarihte bilgi verileceğini ve bu 

bilgiler ışığında Güvenlik Konseyi’nin uygun şekilde başka adımlar atmayı 

da düşüneceğini açıklamıştır. Yani Şam hükümeti, Annan’ın altı maddelik 

önerisini tamamen uygulamadığı takdirde Suriye’ye yeni yaptırım kararı 

çıkmasına yol açacaktır. Çin de Annan’ın söz konusu planına destek vermiş 

ve Çin’in destek verdiği bu planın uluslararası kamuoyunda olumlu tepkiler 

aldığı anlaşılmaktadır. 

Fakat Çin, BM Güvenlik Konseyi’nin 4 Ekim 2011, 4 Şubat 2012 ve 17 Şubat 

2012 tarihlerinde sunmuş olduğu Suriye’ye yönelik yaptırım kararlarına 

karşı çıkmıştı. Çin, ayrıca 1 Mart ve 23 Mart 2012 tarihlerinde BM İnsan 

Hakları Komisyonu’nda Suriye’deki insan hakları durumu ile ilgili karar 

taslağına da ret oyu vererek karşı çıkmıştı. Dolayısıyla Batı ülkelerinin Çin’in 

geçmişteki bu tutumundan dolayı Annan’ın barış planına karşı Çin ve 

Rusya’nın engellerine uğrayacağına dair endişeleri vardı. Çin’in Annan’ın 

sunduğu teklife destek vermesinin nedenleri ise, BM Güvenlik Konseyi 

Başkanlığı’nın açıklamasında tek taraflı Suriye’ye baskı yapmamış, kınama 

sözcüğü yer almamış ve Suriye rejimini değiştirme ifadesi kullanılmamıştır. 

Yani, tehdit ve yaptırım veya içişlerine müdahale gibi BM tüzüğünün ve 

uluslararası ilişkilerin ilkelerine aykırı olan terimler kullanılmamış olarak 

gösterilmektedir. Ayrıca, Çin’e göre, Başkanlık açıklamasında BM Güvenlik 

Konseyi’nin Suriye egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstereceğini 

vurgulayarak BM tüzüğünün amaçları ve ilkelerini yerine getirmiştir. 

Neticede Batılıların Suriye sorunu üzerindeki tutumu değişmiştir ve büyük 

ölçüde geri adım atılmış, Çin ve Rusya’nın adil duruşundan böyle bir 

sonuca varılmıştır. Bazı Çinli uzmanlara göre, Güvenlik Konseyi Başkanlık 

açıklamasında yer alan ifadeler Çin’in sunduğu tekliflerle örtüştüğü 

için Pekin hükümeti Annan teklifini kabul etmiştir. Çin’in Suriye sorunu 

üzerindeki görüşünün ve tutumunun uluslararası kamuoyu tarafından kabul 

ettiğini ileri sürmektedir. Bazıları Çin’in çabalarıyla Suriye krizinin olumlu 

yöne doğru değiştiğini ileri sürerken, bazıları bütün bu gelişmelerin Çin’in 

başarısı olarak vurgulamaktadır. Çin uzmanlarına göre, Çin ve Rusya’nın 

çabası Suriye krizinin siyasî çözümü için zaman ve mekân kazandırmıştır, 

Çin ve Rusya’nın çabaları olmasaydı, Annan’ın diplomasi girişimleri 

gerçekleşemezdi ve Suriye’nin durumu bambaşka bir tablo ile karşı karşıya 

kalacaktı. Ancak, Batı ülkeleri Çin ve Rusya’nın Annan barış planına destek 

vermesinin nedenini bu iki ülke’nin Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed’ın 

uygulamasına karşı sabırlarının tükendiğine yönelik olarak yorumlanmıştır. 

< Batılıların Suriye sorunu üzerindeki tutumu değişmiştir. Çin ve Rusya’nın 

adil duruşundan böyle bir sonuca varılmıştır. Bazı Çinli uzmanlara göre, Güvenlik Konseyi Başkanlık açıklamasında yer alan ifadeler Çin’in sunduğu tekliflerle örtüştüğü için Pekin hükümeti Annan teklifini kabul etmiştir. 

SDE Analiz >

Çin’in BM Daimi Temsilcisi Li Baodong, söz konusu Başkanlık açıklamasını 

Güvenlik Konseyi’nin ortak sesini yansıtması olarak yorumlamış ve Suriye 

sorununun siyasî çözümü yolunda olumlu bir adım atıldığını beyan etmiştir. 

Li Baodong’a göre, Çin, Suriye’deki gelişmelerle ciddi ilgilenmektedir; Çin 

her zaman Suriye’nin bağımsızlığı, egemenliği ve toprak bütünlüğüne saygı 

gösterilmesini savunuyor, Suriye halkının siyasal tercihine saygı gösteriyor 

ve siyasî diyalog yoluyla adaletli, barış ve uygun bir şeklide Suriye krizinin 

çözülmesi görüşündedir. Suriye meselesinin nihai olarak Suriye halkının 

takdiri ile karar verileceğini ifade eden Li Baodong, Suriye’ye yönelik 

herhangi bir dış gücün askerî müdahalesine veya zorla rejim değişikliğine 

izin verilmemesi gerektiğini de vurgulamaktadır. Li Baodong, Çin’in 

Suriye üzerindeki çıkış noktasının BM tüzüğünün amaçları ve ilkeleriyle, 

uluslararası ilişkilerin temel ilkelerini korumaktır, Suriye halkının kendi 

işlerine kendilerinin karar vermesi hakkını savunmaktır, bu Ortadoğu 

bölgesinin barışı ve istikrarı ve dünyanın barış ve huzurunu sağlamaktır diye 

açıklamıştı. 

< Çin’e göre, Suriye’nin geleceği ve kaderine, sadece Suriye halkının takdirine göre karar verilmelidir. Çin özel temsilcileri Çin’in Suriye üzerindeki tutumunun Arap ülkelerle aynı olduğu mesajını vermeye de çalışmıştı. SDE Analiz >

Çin daha önce, Suriye ile ilgili bazı teklifnamelere karşı çıkmış, ancak 

çözüm planlarını ortaya koymamıştı. 4 Şubat 2012 tarihinden sonra Çin 

hükümeti önce Suriye muhalif gruplarını Pekin’e davet ederek görüşlerini 

almaya çalışmış ve sonra 10 Şubat’tan itibaren bölge ülkelerine özel elçi 

göndererek bu ülkelerin Suriye tutumunu öğrenmeye ve fikir alışverişinde 

bulunmaya başlamıştı. 17 Şubat’ta Suriye’ye özel elçi gönderen Çin, 

Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed’in görüşlerini almaya çalışmıştır. 6-7 

Mart tarihlerinde Suriye, 10-14 Mart tarihlerinde Arap ülkelerine tekrar 

özel elçi göndermiştir. Pekin hükümeti bu diplomasi girişimleri ile 

Suriye’deki tarafların bütün şiddeti hemen ve tam bırakmasını ve önkoşulsuz 

görüşmelerini, kapsamlı siyasî reform programı ve mekanizması hakkında 

müzakereleri başlatmasını önermiştir. Çin’e göre, Suriye’nin geleceği ve 

kaderine, sadece Suriye halkının takdirine göre karar verilmelidir. Çin özel 

temsilcileri Çin’in Suriye üzerindeki tutumunun Arap ülkelerle aynı olduğu 

mesajını vermeye de çalışmıştı. Çin’in bu yoğun diplomasi girişimi etkili bir 

sonuç yaratmamış olabilir, ancak Suriye sorununda kendisinin var olduğunu 

kanıtlamaktadır. Bu esnada Çin hükümeti Suriye’ye yönelik insanî yardım 

yapma kararı da almıştır. Çin’in kapsamlı Suriye çözüm planı 4 Mart’ın gece 

yarısında beyan edilmiştir. 

< Çin, BM’in öncü rol oynamasını ve insanî yardımı koordine etmesini destekler. 

Yani Suriye egemenliğine saygı göstermek şartı ile BM veya Suriye taraflarının 

kabul edebileceği tarafsız bir örgüt Suriye’deki insanî durum üzerinde objektif ve kapsamlı değerlendirme yapmalıdır. SDE Analiz  >

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi  ve < Çin’in Altı Maddelik Teklifi  > kARŞILAŞTIRALIM..,

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

1. Suriyeli halkın meşru taleplerine ve endişelerine yanıt verecek şekilde

Suriyeliler tarafından yürütülecek ve herkesi kapsayacak siyasi süreç için

özel temsilciyle (Annan) çalışmayı taahhüt etmek ve bu amaçla gerekirse

(müzakereler için) bir temsilcinin atanmasına onay vermek.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

1. Suriye Hükümeti ve ilgili taraflar derhal kapsamlı ve koşulsuz bütün şiddet

eylemlerine son vermelidir, özellikle masum sivillere karşı şiddet eylemleri

durdurulmalıdır. Suriye’deki taraflar şiddet içermeyen yollarla siyasî iradesini

ifade etmelidir.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

2. Saldırıları bırakıp, BM tarafından gözetilecek ateşkesin derhal sağlanması,

bu amaçla öncelikle Suriye hükümetinin, halkın yaşadığı bölgelerde ağır silahların kullanılmasına son verilmeli ve askerlerin geri çekilmesi;

muhalefetin (ve Suriye’deki diğer unsurların) saldırıları bırakıp ateşkesin sağlanması için işbirliği yapılması çağrısı yapılıyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

2. Suriye’deki taraflar, uzun vadeli ulusal çıkarlarını ve halkın menfaatlerini esas

alarak BM ve Arap Birliği’nin Suriye temsilcisinin tarafsız çabaları çerçevesinde,

önkoşulsuz, varsayılan sonuçları olmayan ve kapsayıcı siyasî diyaloga girmeli dir. Ulusal istikrar ve sosyal düzeni sağlamak için kapsamlı ve ayrıntılı

reformun yol haritası ve takvim üzerinde mutabakata varılmalı ve uygulamaya

konulmalıdır.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

3. İnsani yardımın gerekli olan her yere ulaşabilmesi için ilk adım olarak derhal

uygulanmak üzere günde 2 saat insani yardım için çatışmaların durdurulması

isteniyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

3. Çin, BM’n öncü rol oynamasını ve insanî yardımı koordine etmesini destekler.

Yani Suriye egemenliğine saygı göstermek şartı ile BM veya Suriye taraflarının

kabul edebileceği tarafsız bir örgüt Suriye’deki insanî durum üzerinde objektif

ve kapsamlı değerlendirme yapmalı ve insanî yardımın teslim ve dağıtımı sağlanmalıdır. Çin, Suriye halkına insanî yardım sağlamaya hazırdır. Çin, insanî

meseleyi bahane ederek Suriye’nin içişlerine karşı herhangi bir müdahaleyi

kabul etmemektedir.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

4. Keyfi olarak tutuklanan ve gözaltına alınanların serbest bırakılması talep

ediliyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

4. Uluslararası toplumun tarafları, Suriye’nin bağımsızlığı, egemenliği ve

toprak bütünlüğüne samimiyetle saygı göstermelidir; Suriye halkının siyasî

düzen ve kalkınma yolunu tercih etme haklarına saygı gösterilmelidir. Bu şekilde

Suriyeli siyasî gruplar için diyalog koşullarının yaratılmasına ve gerekli yapıcı yardımın sağlanmasına katkılarda bulunacaktır, bununla birlikte tarafların

görüşme sonuçlarına saygı gösterilmelidir. Çin, Suriye’ye yönelik askerî

müdahale veya zorla rejim değişikliği girişimlerine karşıdır; tehdit veya yaptırım

uygulamanın, sorunun çözüme kavuşmasına katkısı yoktur.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

5. Gazetecilerin ülke içinde serbestçe dolaşmalarının sağlanması isteniyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

5. Çin, Suriye’deki krize ilişkin olarak BM ve Arap Birliği’nin ortak atanan temsilcisi karşılamaktadır ve Suriye krizinin siyasal çözüm için oynayacağı yapıcı rolünü desteklemektedir. Çin, Arap ülkeleri ve Arap Birliği’nin kriz için siyasî çözüm arayışı konusunda yapılan olumlu çabalarını desteklemektedir.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

6. Barışçıl toplanma ve protesto hakkına saygı duyulması talep ediliyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

6. Güvenlik Konseyi’nin üyeleri BM tüzüğünün amaçları ve ilkeleriyle, uluslararası ilişkilerin temel ilkelerine uymalıdır. Güvenlik Konseyi’nin Daimi Üyesi olarak Çin, sadakatle kendi görevini yerine getirecektir, diğer taraflarla birlikte Suriye krizinin siyasî çözümü için eşit düzeyde, sabırlı ve kapsamlı istişare etmeye devam edecektir ve Güvenlik Konseyi’nin birliğini korumak için çaba gösterecektir.

...

< Rusya’dan olumlu tepkileri alan Annan, 26 Mart günü Moskova havaalanından 

Pekin’e doğru giderken Suriye krizinin sonsuza dek devam etmeyeceğini ve 

Suriye yönetiminin dönüşüm rüzgârlarına karşı gelemeyeceğini beyan etmiştir. 

SDE Analiz  >

Çin’in Suriye krizine yönelik çözüm planında Çin’in izlediği Suriye politikasını hülasa etmek mümkündür: 

-Suriye sorununa, BM tüzüğünün amaçları ve ilkeleriyle, uluslararası 

ilişkilerin temel ilkeleri çerçevesinde çözüm bulunmalıdır; 

-Suriye sorununu siyasî ve diplomasi yöntemiyle sonuca kavuşturma ve 

yabancı güçlerin rejim değiştirme amacıyla her türlü müdahalesine 

karşıdır; 

-Suriye muhalifleri dâhil Suriye hükümetinin de şiddet kullanmasını 

tasvip etmemekte ve reform yapmasını önermektedir;  Çin’in bu politikasının temelinde birçok güvenlik, ekonomik (enerji) ve jeopolitik kaygılar yatmaktadır. 

Annan’ın Ziyareti ve Çin’in Suriye Politikası 

BM-Arap Birliği’nin Suriye özel temsilcisi Annan, barış planını gerçekleştire  bilmek için Rusya ve Çin ziyareti gündeme gelmiştir. Rusya’dan olumlu tepkileri alan Annan, 26 Mart günü Moskova havaalanından Pekin’e doğru giderken Suriye krizinin sonsuza dek devam etmeyeceğini ve Suriye yönetiminin dönüşüm rüzgârlarına karşı gelemeyeceğini beyan etmiştir. 27 Mart’ta, Çin Başkanı Wen Jiabao ile görüşen Annan Çin’in de desteğini almıştır. 

Çin Başbakanı Wen Jiabao, Suriye hükümeti ve ilgili taraflara yönelik ikna etme girişimini arttıracağını ve onların bu önemli fırsatları kaçırmadan gerçek uygulamalarla özel temsilcinin çabalarına olumlu yanıt vermesini ve verdiği sözü tutmasına dair çaba göstereceğini ifade etmişti. 

Suriye krizinin Suriye halkına felaket getirdiğini ve Ortadoğu bölgesinin 

barış ve istikrarını da etkilediğini belirten Başbakan Wen Jiabao, şu anda 

acil yapılması gereken işlerin Suriye tarafları arasında ateşkesin sağlanması 

ve diyalogun başlatılması ve bu çerçevede uluslararası insani yardımla 

barışçıl çözüm sürecinin temelinin hazırlanması olduğunu ifade etmiştir. 

Başbakan Wen Jiabao’ya göre, Suriye’de uzun vadeli barışın sağlanabilmesi 

için Suriye halkının reform arzusu yerine getirilmelidir, onların yasal hakları 

korunmalıdır, ekonomik kalkınması sağlanmakla halkın iktisadi hayatı 

düzeltilmelidir. Bunları yapabilmek için Suriye hükümeti ile ilgili tarafların 

ortak çabalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Neticede Suriye’nin kaderi Suriye 

halkının kararıyla olacaktır. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Hong Lei’nin 

28 Mart’taki basın toplantısında, uluslararası kamuoyunun Suriye barışı ve 

istikrarı için zemin hazırlaması gerektiği de ifade edilmiştir. 

< Özel temsilci Annan’ın Çin ziyareti sırasında, Suriye hükümetinin Annan Barış 

Planı’nı kabul ettiğini açıklamıştır. 

Beşşar Esed yönetimini bir ölçüde destekleyen Rusya ile Çin’in Annan Barış 

Planı’na olumlu bakması Suriye hükümetinin bu kararı almasına neden olmuş 

olabilir. SDE Analiz  >

Özel temsilci Annan’ın Çin ziyareti sırasında, Suriye hükümetinin Annan 

Barış Planı’nı kabul ettiğini açıklamıştır. Beşşar Esed yönetimini bir ölçüde 

destekleyen Rusya ile Çin’in Annan Barış Planı’na olumlu bakması Suriye 

hükümetinin bu kararı almasına neden olmuş olabilir. Aslında Rusya, 

Annan planı Güvenlik Konseyi’nde kabul etmesinden önce ve sonra Suriye 

yönetimine dolaylı baskı yapmaya başlamıştı. 16 Mart’ta Moskova hükümeti, 

Beşşar Esed yönetiminin özel temsilci Kofi Annan ile işbirliğine ikna etmeye 

çalışacağını bildirmiş ve 20 Mart’ta, Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, 

Kofi Annan’ın Suriye için hazırladığı barış planını desteklemeye hazır 

olduğunu açıklamıştı. Lavrov, çıkarılacak karar tasarısının Beşşar Esed 

hükümeti için bir ültimatom niteliği taşımaması gerektiğini ifade ederken, 

25 Mart’ta Annan’ı kabul eden Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev, 

Annan’ın misyonunun Suriye’de sivil savaşı önlemek için son şans olduğunu 

söylemiştir. Çin Başbakanı Wen Jiabao da bu önemli fırsatı kaçırmama 

uyarısını yapmıştır. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Hong Lei’nin 28 Mart’taki 

basın toplantısında Suriye hükümetinin bu önemli fırsatı yakalamasının 

önemini vurgulamıştır. Bununla birlikte Arap Birliği’nin Bağdat zirvesinde 

Annan Planı’na destek vereceğini beyan etmiştir. Her şeye rağmen Beşşar 

Esed yönetiminin Annan Planı’nı kabul etmesi uluslararası kamuoyuna umut 

vermiştir. Ancak, Suriye muhalifleri Esed yönetimine güvenmediği için söz 

konusu planın nasıl uygulanabileceği merak konusu olmuştur. 

Çin’in Annan Planı’na verdiği desteği, Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü 

Hong Lei’nin 30 Mart’taki basın toplantısında Suriye’ye yönelik arttırmış 

olduğunu baskıdan anlamak mümkündür. Hong Lei’ye göre, Çin tarafı 

Suriye hükümetinin Annan’ın altı maddelik planına verdiği olumlu cevabı 

karşılamaktadır, Suriye tarafının en kısa sürede uygulamaya geçmesini 

umuyoruz. Aynı zamanda Çin tarafı, Suriye muhaliflerinin Annan Planı’na 

derhal ve ciddiyetle yanıt vermesi ve şiddetin tamamen durdurulması ve 

siyasî diyalogun başlatılması için gerekli koşulların oluşturması için çağrıda 

bulunuyor. Bununla birlikte, uluslararası toplumun ilgili tüm tarafların 

Annan’ın çabalarını desteklemesini umuyor ve Suriye sorununun adil, 

barışçıl ve uygun çözümü için katkılarda bulunmalıdır. Suriye sorununun 

çözümü ile ilgili Çin, artık kendi altı maddelik planın yerine Annan Planı’nı 

ciddi olarak desteklemeye başlamıştır. 

Annan ve Çin Planların Uygulama Güçlükleri 

< Gerek Annan barış planı, gerekse Çin’in çözüm planı, ideal bir plan olmasına rağmen uygulanmasında birçok zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. 

Özellikle Annan Planı’nı kabul eden Suriye hükümetinin nasıl bir uygulama  sergileyeceği şüphelidir. SDE Analiz  >

Gerek Annan barış planı, gerekse Çin’in çözüm planı, ideal bir plan olmasına 

rağmen uygulanmasında birçok zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. 

Özellikle Annan Planı’nı kabul eden Suriye hükümetinin nasıl bir uygulama 

sergileyeceği şüphelidir. Nitekim Esed yönetimi tarafından kabul edilen 

ve Rusya ile Çin tarafından da uygun görülen Annan Planı’nın Suriye’de 

devam eden şiddetlerden dolayı uygulamasının zor olduğu işaret 

edilmektedir. Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed, Annan Planı’nı uygun 

şartla uygulanacağının sinyallerini vermiştir. Suriye lideri Esed 30 Mart’ta 

Hindistan’da düzenlenen BRICS toplantısına mektup yazarak, Annan Planı’nın 

uygulanabilmesi için önce Suriye’deki terör bataklığının kurutulması, terör 

faaliyetlerinin durdurulması, bazı ülkelerin Suriye muhaliflerine para ve 

silah yardımının kesilmesi gerektiğini belirtmiştir. Suriye lideri Esed’e göre 

bazı komşu ülkeleri Suriye’deki teröristlere kolaylık sağlamaktadır. Yani bu 

sorunlar çözülmeden Annan Planı’nın uygulanmasının imkânı yoktur. Suriye 

yönetiminin bu tutumu Çin’in Suriye’ye uygulanan politikası ve önerdiği 

planı ile de aykırıdır. Annan Planı başarısız olduğu halde Güvenlik Konseyi 

Başkanlık Açıklaması’nda ifade edildiği gibi yeni adımlar uygulanacaktır. 

Uluslararası kamuoyunda Annan Planı’nın uygulanmasına ilişkin kuşkular 

vardır. Esed yönetiminin destekçisi olarak görünen Çin kamuoyunun da 

şüpheleri vardır. Bazı Çinli uzmanlara göre, Annan’ın barış girişimleri 

birçok zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır, önemli sorundan biri şiddetin 

nasıl durdurulacağıdır. Yani hükümet ile muhaliflerin hangileri önce ateşkes 

yapacak ya da aynı anda mı ateşkes yapacaklardır? Batılılar Beşşar Esed 

yönetiminin önce ateşkes yapmasını istemekte, gelişmelere göre Suriye 

muhaliflerin silah bırakıp bırakmamasına bakacağını belirtmektedir. 

Diğer bir önemli sorun ise Suriye’de reform mu yapılacağı yoksa rejim değişikliği mi yapılacağıdır. Çinli uzmanlara göre, Batılılar rejim değişikliği peşindedir ve kendilerinin siyasî çıkarlarının gerçekleşmesi için uğraşmaktadır. Dış güçlerin desteğini alan Suriyeli muhaliflere dış destek arttıkça hükümet ile 

uzlaşmaya yanaşmamaktadır. Bu çerçevede bazı Çinli yorumcular, Annan 

Planı’nın gerçekleşmesine kuşku ile yaklaşmaktadır, bazıları Suriye’nin 

geleceğinin belirsiz olduğu kanaatindedir. Çinli yorumcular Suriye hükümeti 

ile muhalefetlerin uzlaşacağından da şüphe duymaktadır. Çin uzmanlarına 

ve yorumcularına göre Annan Planı’nın işlememesi durumunda, Çin’in 

Suriye planını da hayata geçirmesi zor olacaktır. 

< Çin tarafı, en çok Batı ülkelerinin Suriye’ye yönelik askerî müdahalesinden 

endişe duymaktadır. Şu ana kadar bir askerî müdahale hazırlığı yoktur, ancak Esed’in istifa etmesi talep edilmektedir. ABD de henüz bir askerî operasyona karar vermiş değildir. SDE Analiz  >

Çin tarafı, en çok Batı ülkelerinin Suriye’ye yönelik askerî müdahalesinden 

endişe duymaktadır. Şu ana kadar bir askerî müdahale hazırlığı yoktur, 

ancak Esed’in istifa etmesi talep edilmektedir. ABD de henüz bir askerî 

operasyona karar vermiş değildir. Buna rağmen Çin uzmanları böyle bir 

ihtimalin mevcut olduğunu sürekli vurgulamaktadır ve sonuçta Suriye’nin 

ikinci Libya olacağını ileri sürmektedirler. Çinli uzmanlar, Libya askerî 

müdahalesinden iki ibret çıkarmıştır: siyasî dönüşümün acele başlaması 

kargaşa ve felaket getirmiştir ve Batılıların Ortadoğu’daki silahlı askerî 

müdahaleleri sadece yıkıcı sonuçlar getirmektedir. Çinli yorumculara göre 

Batılılar Beşşar Esed yönetimine son vermek istiyor, muhalifler hükümetin 

yerel seçim sonuçları kabul etmiyor ve hükümet ile arasında güven sağlanmış 

değil ve iç savaş ortamı giderek gerginleşmektedir. Böyle bir ortamda siyasal 

çözüm sürecini başlatması fevkalade zor olacaktır. Bazı Çinli uzmanlara 

göre dış güçler henüz silahlı müdahale niyetinden vazgeçmiş değildir, 

sadece karar verememişlerdir. Bunun yanında Suriye muhalif güçleri kendi 

başına hareket etmektedirler ve el-Kaide örgütü de fırsatı bularak sızmış 

durumdadır. Böyle bir ortamda Annan Planı’nın uygulanması şüphelidir. 

Arap Baharı ile beraber Ortadoğu’da bir dizi siyasal değişimler yaşanmıştır. 

Bu değişimlerde Libya Modeli, Mısır Modeli ve Yemen Modeli gibi üç 

çeşit model ortaya çıkmıştı. Her üç modelin sonucunda büyük bedeller 

ödenmiştir ve ödenmeye devam etmektedir. Bazı Çinli uzmanlar Suriye 

krizinin ancak siyasal reformla çözüleceğini ileri sürerek, Suriye’nin siyasal 

dönüşümü Beşşar Esed yönetimi ile ancak gerçekleşeceğini ve tepeden 

aşağı doğru bir dizi reformla sonuç alabileceğini ortaya koymaktadır. Yani 

Annan Planı’nın sonuç alması kolay olmayacaktır. 

6. CI  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 4

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 4

Fransa’nın Suriye Politikası 

Zeynep SONGÜLEN İNANÇ 

< Fransızlar her ne kadar özerklik taleplerini destekleseler ve bu itibarla zayıf federal birimler inşa etseler de 1925-1927 yılları arasında Fransa’ya karşı 

direnişte önemli rolü olan isyanlar yoğunlaşmıştır. SDE Analiz >

Osmanlı Devleti’nde on altıncı yüzyıldan itibaren merkezi yapının ve 

bölgesel otoritenin zayıflamasıyla Avrupalı devletler ve özellikle İngiltere ile 

Fransa, Suriye coğrafyasına ilgi göstermişlerdir. Ancak I. Dünya Savaşı’nın 

sonuna kadar Suriye, Osmanlı Devleti’nin yönetimi altında kalmıştır. 

1916’da gizlice bir araya gelen Fransa, İngiltere, İtalya ve Rusya Ortadoğu 

ve Arap topraklarının geleceğini belirleyen kararlar almışlardır. 

Sykes-Picot Antlaşması olarak bilinen bu antlaşmayla İngiltere ile Fransa, Suriye ve Lübnan’ın Fransız; Irak ve Ürdün’ün ise İngiliz nüfuzuna bırakılması 

konusunda uzlaşıya varmışlardır. Buna göre Lazkiye, Trablusşam, Beyrut 

ve Sur gibi liman şehirlerinde Fransızların yönetiminin kabul edilmesiyle 

Suriye’de kurulacak Fransız mandasına ilişkin önemli bir adım atılmıştır. 

1920’de düzenlenen San Remo Konferansı’nda Suriye Ulusal Kongresi 

tarafından seçilen Kral Faysal yönetimi (1918-1920) ve Suriye’nin bağımsızlığı 

tanınmamıştır. Konferans’ta Sykes-Picot Antlaşması’nda kararlaştırıldığı 

şekilde Arap toprakları bölünmüş ve Suriye ile Lübnan Fransız mandasına 

bırakılmıştır. 1920’den itibaren başlayan Fransız mandası döneminde 

benimsenen böl ve yönet anlayışına uygun olarak Suriye, dini ve bölgesel 

farklılıklar üzerinden siyasi olarak zayıf ve küçük özerk bölgelere ayrılmıştır. 

Böylelikle Fransızlar, Arap milliyetçiliğinin önüne geçmek ile İngilizlerin bu 

yöndeki kışkırtmalarından sakınmak ve Fransız mandasını güçlendirmek 

için altı ayrı siyasi birim kurmuşlardır. 

Buna göre Alevilerin idaresindeki Lazkiye, Dürzîlerin yoğun olduğu 

Cebel-i Dürzî, Sünni unsurlara dayanan Halep ve Şam devletleri ile 

Lübnan ve Hatay olarak bölünmüştür. Fransızlar her ne kadar özerklik 

taleplerini destekleseler ve bu itibarla zayıf federal birimler inşa etseler 

de 1925-1927 yılları arasında Fransa’ya karşı direnişte önemli rolü olan 

isyanlar yoğunlaşmıştır. Düzenin yeniden sağlanmasının ardından Fransız 

yönetimi, Milletler Cemiyeti tarafından talep edilen bir yükümlülük olarak 

“kendi kendini idare” yönünde adımlar atmış ve 1927’de “Vatan Kitlesi”nin 

kurulmasına izin vermiştir. Ayrıca Fransa, 1930’da Suriye’nin bağımsızlığını 

da Fransız mandası altında olmak koşuluyla tanımıştır. Vatan Kitlesi’nin 

önderliğinde devam eden bağımsızlık hareketleri, pek çok yerel yetkinin 

merkezi Suriye hükümetine devredilmesinde etkili olmuştur. Bunun 

üzerine Suriye’deki yerel hareketler, Fransa’dan Fransa-Suriye ilişkilerinin 

nihai hedefini düzenleyen bir antlaşma yapılmasını talep etmişlerdir. Bu 

antlaşmanın görüşmeleri devam ederken II. Dünya Savaşı’nın başlaması 

görüşmelerin sonuca ulaşmasını engellemiştir. Fransa’nın işgalinin ardından 

iktidara gelen Vichy hükümeti Suriye’ye yeni bir komiser atamışsa da Vichy 

kuvvetlerinin yenilgiye uğramasıyla Suriye, Özgür Fransa otoritelerinin 

yönetimine geçmiştir. 

< 1944’te Suriye hükümeti, 1920’den beri Fransızların kontrolünde olan gümrükler, sosyal işler, emtia vergileri, şirket imtiyazlarının kontrolü ve 

kabilelerin denetimi gibi 14 idari daireyi kendisine bağlamıştır. SDE Analiz  >

1944’te Suriye hükümeti, 1920’den beri Fransızların kontrolünde olan 

gümrükler, sosyal işler, emtia vergileri, şirket imtiyazlarının kontrolü ve 

kabilelerin denetimi gibi 14 idari daireyi kendisine bağlamıştır. Fransa ise 

sosyal ve kültürel işlerini, eğitim hizmetlerini ve güvenlikle ilgili “Levant 

Özel Kuvvetleri”nin sorumluluğunu üstlenmiştir. Fransa’nın itirazına rağmen 

Sovyetler Birliği, ABD ve İngiltere, Suriye ile Lübnan’ı egemen devletler 

olarak tanımışlar ve Fransa’ya Suriye’yi boşaltması yönünde telkinde 

bulunmuşlardır. 1945’te Suriye milli ordusunun kurulmasının ardından ittifak 

devletlerine savaş ilan edilmiştir. Takiben Suriye, kurucu üye sıfatıyla BM’ye 

kabul edilmiş ve Arap Ligi anlaşmasını imzalamıştır. Fransa ise kuvvetlerini 

çekmeden önce kültürel, ekonomik ve stratejik çıkarlarının korunmasını bir 

antlaşma ile garanti altına almıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından Fransa, 

Suriye’den çekilmiş ve Suriye, 1946’da Suriye Arap Cumhuriyeti adıyla 

BM’ye katılmıştır.2 

Fransa-Suriye ilişkileri, Fransız mandasının sona ermesinden sonra da yakın 

biçimde devam etmiştir. Fransa yalnızca Suriye sınırlarının belirlenmesinde 

söz sahibi olmamış; aynı zamanda devlet yönetiminin örgütlenmesinde ve 

toplumsal hayatın düzenlenmesinde doğrudan etkili olmuştur. Bu anlamda 

Fransa’nın Suriye’ye olan ilgisi azalmadan ve kimi dönemlerde siyasi 

ortama bağlı olarak artarak devam etmiştir. 1960’lı ve 1970’li yıllarda İsrail 

ile ilişkilerini mesafeli bir çerçevede yürüten Fransa, tüm Arap devletleriyle 

ve Suriye’yle işbirliğini geliştirmeye yönelmiştir. Bu dönemde Fransa’daki 

üçüncü dünyacı yaklaşımlar dış politikanın şekillenmesinde etkili olmuş 

ve sömürgecilik algısı oluşturmamak amacıyla kurumsal ve uzun vadeli 

bir strateji ortaya konulmamıştır. Ancak belirtmek gerekir ki Fransa’nın 

Suriye politikası her zaman Fransa’nın Lübnan’daki çıkarları doğrultusunda 

şekillenmiştir. 

1981’de seçilen François Mittérand döneminde Akdeniz’e ve oradan 

Ortadoğu’ya açılma hedefi belirlenmiştir. Bir başka deyişle Fransa’nın 

geçmişten getirdiği yakın bağlarının Akdeniz coğrafyasında yeniden tesis 

edilmesi amaçlanmıştır. Bu anlamda F. Mittérand, Müslüman Kardeşler’i 

destekliyor durumda olmamak için 1982 Hama katliamını sessizlikle 

karşılamıştır. 1983 yılında Lübnan’daki Fransız askerlerinin öldürülmesinde 

Suriye’nin parmağı olduğu düşünülse de 1984 yılında F. Mittérand, Suriye’ye 

bir gezi düzenlemiştir. Böylelikle Suriye yönteminin kullandığı yöntemler 

tasvip edilmese de Suriye devletine duyulan saygı ortaya konmuştur. Bu 

itibarla Fransa, Akdeniz’de etkinlik kazanmayı hedefleyen politikasını 

kesintiye uğramadan uygulamayı tercih etmiştir. 

< Suriye askerlerinin Lübnan’dan çekilmesini ve Lübnan’daki Suriye  müdahalesinin sona ermesini öngören 1559 Sayılı BM Kararı’nın kabul 

edilmesiyle Fransa-Suriye ilişkilerinde bir dönüm noktası yaşanmıştır. SDE Analiz  >

Fransa ile Suriye arasındaki yakınlık 1990’larda devam etmiş ve Hafız Esed’ın 

cenaze törenine katılan tek batılı cumhurbaşkanı Jacques Chirac olmuştur. 

Buna ek olarak Fransız basınında babasının yerine geçmeye hazırlanan 

Beşşar Esed’a J. Chirac’ın koçluk yaptığı yönünde yorumlara yer verilmiştir.3 

2004 yılında Lübnan’daki iktidar tercihleri konusunda ayrı düşen Fransa ile 

Suriye arasındaki ilişkiler, J. Chirac’ın önderliğindeki diplomatik girişimle 

son derece gergin bir döneme girmiştir. Suriye askerlerinin Lübnan’dan 

çekilmesini ve Lübnan’daki Suriye müdahalesinin sona ermesini öngören 

1559 Sayılı BM Kararı’nın kabul edilmesiyle Fransa-Suriye ilişkilerinde 

bir dönüm noktası yaşanmıştır. 2005 yılında eski Lübnan başbakanı ve J. 

Chirac’ın yakın arkadaşı Rafik Hariri’nin bir suikasta kurban gitmesinin 

ardından J. Chirac, Suriye’nin diplomatik olarak tecrit edilmesi yönünde 

her türlü çabayı sarf etmiş ve Hariri suikastıyla ilgili Uluslararası Adalet 

Divanı’na başvurmuştur. 

2007 yılında Nicolas Sarkozy’nin iktidara gelmesiyle birlikte Suriye ile 

ilişkiler yeniden düzenlenmeye başlamıştır. Bu anlamda N. Sarkozy, iktidara 

gelmesinin ardından Elysée Sarayı genel sekreteri Claude Guéant ile dış 

politika danışmanı Jean-David Levitte’yi Şam’a göndererek Lübnan’daki 

başkan seçimi sürecinde Suriye ile diyalog kurulması için girişimde 

bulunmuştur. Ancak Lübnan konusunda yaşanan anlaşmazlıklar ve fikir 

ayrılıkları Şam ile temasın kesilmesiyle son bulmuştur. 2008 yılında Lübnan 

konusunda uzlaşılan zemin, Fransa cumhurbaşkanının Suriye devlet 

başkanını Akdeniz için Birlik projesi kapsamında Paris’e davet etmesiyle 

sonuçlanmıştır. Fransız devleti, Suriye devlet başkanının insan hakları 

konusunda mükemmel örnek olmadığını ve fakat çaba gösterdiğini ifade 

etmiş ve bu çerçevede Suriye ile ilişkilerin geliştirileceğini ortaya koymuştur. 

Fransa’nın Suriye ile ilişkilerini geliştirmesinin en önemli göstergelerinden 

biri 2008 yılında düzenlenen 14 Temmuz kutlamaları olmuş ve Beşşar Esed 

kutlamaları Paris’te resmi tribünden izlemiştir. 2010 yılı dâhil olmak üzere 

Şam ile Paris arasında karşılıklı geziler düzenlenmiş ve siyasi yakınlaşma 

sağlanmıştır. 

< Fransa’nın Suriye politikası diplomatik unsurlara ve diyaloga dayanmaktadır. 

Her ne kadar ikili ilişkilerde ve bölgesel meselelere bakış açısında farklılıklar olsa da asgari bir münasebetin korunmasına ve iletişim kanallarının açık tutulmasına çalışılmıştır. SDE Analiz  >

J. Chirac’ın Suriye politikası ile N. Sarkozy’nin Suriye politikası önemli 

farklılıklar barındırmaktadır. J. Chirac’ın dış politikası ABD’ye mümkün 

ölçüde meydan okumaya dayanırken (2003 yılındaki Irak müdahalesine 

karşı çıkılması gibi) N. Sarkozy, ABD’nin uluslararası alandaki rolüne ve 

önemine (1966’da General de Gaulle döneminde terk edilen NATO’nun 

askeri kanadına 2009’da geri dönülmesi gibi) dikkat çekmektedir. İran ile 

ilgili olarak J. Chirac, nükleer tehdide inanmadığını dile getirmiş ve bu 

doğrultuda Suriye’yi nükleer konularla ilgili bir aktör olarak görmemiştir. 

N. Sarkozy ise Suriye’den İran’ın nükleer faaliyetlerinin sınırlandırılması 

konusunda ikna edici olmasını beklemektedir. Ayrıca İsrail konusunda J. 

Chirac daha mesafeli bir politika izlerken N. Sarkozy Suriye ile İsrail arasında 

Şeba Çiftlikleri meselesiyle ilgili arabuluculuk yapabileceğini açıklamıştır. 

Bu bakış açısı farklılığı, J. Chirac’ın Lübnan merkezli bir Akdeniz politikasını 

desteklemesiyle; N. Sarkozy’nin ise Lübnan’ı unutmamakla birlikte daha 

pragmatik ve müdahaleci bir tavır benimsemesiyle açıklanmaktadır. 

Bu anlamda Suriye ile ilişkilerin geliştirilebilmesine uygun bir zemin 

yaratılmasına ve bu zeminin korunmasına önem verilmektedir. 

Fransa’nın Suriye politikası diplomatik unsurlara ve diyaloga dayanmaktadır. 

Her ne kadar ikili ilişkilerde ve bölgesel meselelere bakış açısında farklılıklar 

olsa da asgari bir münasebetin korunmasına ve iletişim kanallarının açık 

tutulmasına çalışılmıştır. Suriye’ye ilişkin bu politika tercihinin somut 

sonuçlar verdiği düşünülmemekle birlikte Fransa’nın bölgedeki ekonomik 

çıkarlarının gözetildiği hatırlanmalıdır. Suriye’nin Hizbullah, Hamas, 

Lübnan, İran ve İsrail’e karşı tavrının Fransa’nın beklentilerine paralel 

biçimde geliştiğini söylemek mümkün değildir.4 Bu itibarla Fransa’nın 

Suriye’ye yönelik politikasının ilk önceliğini ekonomik ve ticari ilişkilerin 

oluşturduğu görülmektedir. Ayrıca Fransa’nın, geçmişteki Fransız etkisi 

doğrultusunda Suriye ile ilişkilerinde kültürel, bilimsel ve teknolojik 

işbirliğine önem vermekte ve özellikle eğitim alanında pek çok işbirliği 

projesi hayata geçirilmektedir.5 

< Fransa’nın Suriye politikası çok taraflılığı savunan bir yaklaşıma işaret etmektedir. Fransa, Arap Ligi nezdindeki Suriye ile ilgili kararlarda etkin 

rol oynamaktadır. Buna ek olarak AB tarafından benimsenecek tavrın oluşmasına yoğun katkıda bulunmaktadır. SDE Analiz  >

Arap Baharı ve Suriye Krizi Karşısında Fransa 

Fransa, 2010 yılının sonlarında Kuzey Afrika ve Ortadoğu coğrafyasında 

başlayan Arap Baharı karşısında ilk başta hazırlıksız ve yetersiz kalmıştır. 

Tunus’ta ilk isyan dalgası başladığında Fransa, Tunus’a isyanın 

bastırılmasında kullanılmak üzere ek polisiye kuvvet gönderme teklifinde 

bulunmuş ve halkların yanında yer almak yerine mevcut rejimleri koruyan 

bir görüntü çizmiştir. Halk hareketlerinin bu ölçüde genişleyeceği ve 

uzun süreceği öngörülmediği için yönetimlerin desteklenmesi söz konusu 

olmuştur. Ancak Fransa hızlı biçimde tarihin akışına uyum sağlamış ve 

halkların taleplerinin yanında yer alan bir tavır sergilemiştir. Bunun 

göstergesi olarak Libya’ya müdahalede başı çekmiş ve uluslararası 

kamuoyuna geniş Ortadoğu bölgesindeki dönüşümde etkin rol alacağını 

göstermiştir. 15 Mart 2011’de Suriye’nin Dera kentinde başlayan hareketler 

karşısında ise Fransa, ABD ve Almanya ile koordinasyon halinde el altından 

desteklediği Suriye içerisindeki muhalifler tarafından rejimin devrilmesine 

destek vermektedir. 

Fransa’nın Suriye politikası çok taraflılığı savunan bir yaklaşıma işaret 

etmektedir. Fransa, Arap Ligi nezdindeki Suriye ile ilgili kararlarda 

etkin rol oynamaktadır. Buna ek olarak AB tarafından benimsenecek 

tavrın oluşmasına yoğun katkıda bulunmaktadır. Bu itibarla Suriye’deki 

Fransız büyükelçi geri çekilmiş ve ambargo düzenlemeleri uygulamaya 

konulmuştur. Fransa bu kurumsal tasarrufları desteklerken Suriye’deki 

muhaliflerin taleplerini ve beklentilerini esas almaktadır. BM çerçevesinde 

ortak bir politika geliştirilememesinin sonucunda Fransa, Suriye Halkı’nın 

Dostları Grubu’nun kurulmasına öncülük etmiştir. Ayrıca Fransa, Suriye 

Ulusal Konseyi’ni Suriye muhalefetinin meşru temsilcisi olarak tanıyan 

ilk ülke olmuştur. Ayrıca mevcut rejimin uluslararası meşruiyetinin sona 

ermesinin bir göstergesi olarak Özgür Suriye Ordusu’na eğitim desteği 

vermekte ve operasyonel kapasitesinin artmasına katkıda bulunmaktadır. 

Buradan hareketle Fransa’nın Suriye’deki muhaliflere silah sağladığı 

düşünülmektedir. Bu itibarla Fransa, Suriye ile yakından ilgilenmekte ve 

uluslararası arenada Suriye ile ilgili çok taraflılığı teşvik eden bir politika 

sürdürmektedir. Ayrıca sivillerin korunması ve sivil halka yardım edilmesi 

amacıyla Fransa, Suriye’ye insani koridor açılmasını savunmaktadır.6 

< Sarkozy’nin Başar Esed’ın geleceğinin Kaddafi’ninkine benzememesine vurgu yapması operasyon tercihiyle birlikte değerlendirilmektedir. Bu itibarla Fransa ’nın uygun koşullar ortaya çıktığında operasyon seçeneğine ilkesel olarak karşı çıkmayacağı görülmektedir. SDE Analiz >

Suriye’deki olaylar başladığında askeri bir operasyonun söz konusu olmadığı 

Fransız yetkililer tarafından çeşitli vesilelerle ifade edilmiştir.7 Bununla birlikte 

Suriye’deki olayların başlamasından beri geçen süre boyunca Fransa’da 

askeri operasyon seçenekleri gündeme getirilmiştir. Fransa uluslararası 

bir karar olmadan Suriye’ye dışarıdan müdahalede bulunulmasına karşı 

olduğunu tekrarlamaktadır. Ancak hem Suriye’nin kuzeyinde bir tampon 

bölge kurulması hem Özgür Suriye Ordusu’na destek verilmesi hem de 

Suriye’den kaçan askerlerin ve sivillerin korunması için sınırlı bir NATO 

operasyonu çerçevesinde Türkiye’nin de içerisinde olduğu bir operasyona 

Fransa’nın sıcak baktığı yönünde haberler basında yer almaktadır.8 

N. Sarkozy Suriye’ye operasyona sıcak bakılmadığını belirtirken ardından 

Başar Esed’ın geleceğinin Kaddafi’ninkine benzememesine vurgu yapması 

operasyon tercihiyle birlikte değerlendirilmektedir. Bu itibarla Fransa’nın 

uygun koşullar ortaya çıktığında operasyon seçeneğine ilkesel olarak karşı 

çıkmayacağı görülmektedir. 

5. Cİ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 3

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 3

Avrupa Birliği’nin Suriye Politikası 

Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN 

< Dünyanın sadece % 7-8’lik bir nüfusuna ama en müreffeh ve barışçı bölgelerinin başında olan AB’nin ortak bir dış ve güvenlik politikası konusunda uzun zamandır ortaya koyduğu çabaların hala son derece yetersiz olduğu bizzat AB üyeleri tarafından da kabul edilen bir gerçektir. SDE Analiz >

Uluslararası krizlerde Avrupa Birliği sıklıkla gövdesi ile kafası arasındaki 

dengesizliğin vurgulandığı benzetmelerle ifade edilir. Bu durum özellikle 

Soğuk Savaş sonrasındaki dünyada daha da belirgin bir hal aldı. 1990’ların 

ilk yarısında önce Körfez Krizi, ardından Balkanlardaki savaşlar AB’nin ulus 

devletlerin birliği olduğunu ve ortak bir dış politika geliştirme konusunda son 

derece yetersiz olduğunu çarpıcı bir biçimde ortaya koydu. “AB ekonomik 

bir dev, siyasi bir cüce ve askeri anlamda bir elma kurdu” olarak tanımlandı. 

Ancak AB’nin küreselleşmenin önlenemez biçimde her alanda yaygınlaştığı 

ve eş zamanlı olarak da bölgeselleşmenin yaşandığı dünyada yeni bir 

siyasi kimliğe sahip olması gereği bizzat Avrupalılarca sıkça dile getirildi. 

Bu nedenle ortak dış ve savunma politikasının geliştirilmesi, buna yönelik 

gerekli lojistik ve altyapının NATO ile işbirliği halinde gerçekleştirilmesi 

hususunda önemli adımlar da atılmaya çalışıldı. 

Ancak başını FransaAlmanya’nın çektiği AB ile “ABD’siz olmaz” diyen İngiltere ve çevresindeki AB üyeleri için ortak bir dış politika geliştirmenin ne kadar zor olduğu her krizde tekrarlandı. Bunlardan en çarpıcılarından birisi 2003’de ABD’nin Irak operasyonunda da yaşandı. Fransa-Almanya ABD’nin müdahalesine karşı AB içinde cephe oluşturmaya çalışırken, AB içinde başta İngiltere ve İspanya olmak üzere pek çok üye ABD ile işbirliği yönünde karar aldı. Daha çarpıcı olan ise AB ile üyelik müzakeresi içindeki pek çok AB adayı ülkenin ABD’yi AB’ye tercih etmeleri oldu. 

Dünyanın sadece % 7-8’lik bir nüfusuna ama en müreffeh ve barışçı 

bölgelerinin başında olan AB’nin ortak bir dış ve güvenlik politikası 

konusunda uzun zamandır ortaya koyduğu çabaların hala son derece 

yetersiz olduğu bizzat AB üyeleri tarafından da kabul edilen bir gerçektir. AB 

politikalarının “Soft Power” kavramı çerçevesinde değerlendirilmesi mümkün 

olsa da, bunun krizler için etkisinin son derece sınırlı kaldığı da açıktır. 

Lizbon Anlaşması ile çerçevesi oluşturulmaya çalışılan ve dış politikada tek 

sesliliği amaçlayan düzenleme ile AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek 

Temsilciği oluşturuldu. Halen Catherine Ashton’nun üstlendiği bu görev, 

hem kurumsal hem de Ashton’un yetkinliği çerçevesinde sıkça eleştirilere 

uğramaktadır. Bu durum Suriye Krizi’nde de tekrar yoğun olarak gündeme geldi. 

Tunuslu Muhammed Buazizi’nin kendisini yakması ile Ortadoğu’da başlayan 

ve adına “Arap Baharı” / “Arap Uyanışı” denilen süreç sadece bölge 

ülkeleri için değil, aynı zamanda dünyaya şekil veren güçler bakımından 

da son derece önemli bir sınava dönüştü. AB bütün bu gelişmelerde 

hem kendi içinde birlik görüntüsü vermekten uzak oldu hem de özellikle 

Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya arasındaki ciddi politika farklılıkları 

çatışmalarla anıldı. Tunus’ta Buazizi’nin kendini yakması ile ilk hareketlenme 

başladığında, Fransa “isyancıların bastırılması için Tunus yönetimine destek 

verme” önerisinde bulunmuştu. Ancak olaylar kontrolden çıkıp Ortadoğu 

rejimleri teker teker bu dalganın karşısında sarsılınca, başta Fransa olmak 

üzere bütün AB ülkeleri politikalarında radikal değişiklik ihtiyacını hissettiler. 

Bu konuda en şaşırtıcı değişimlerden birisi de Libya krizinde yaşanmış, 

Kaddafi’nin “kazanamayacağını” farkeden Fransa, İngiltere ve İtalya önce 

muhalefeti örgütlemiş, ardından da BM’den çıkan müdahale kararının baş 

aktörleri olmuşlardı. 

< Suriye’nin başta petrol olmak üzere doğal kaynaklarının yeterince çekici olmaması, ülkede yaşanan isyan hareketine yönelik Beşşar Esed rejiminin aşırı güç kullanımı da belki de ilk kez AB içinde “daha ortak” bir yaklaşımla eleştirildi, reddedildi. SDE Analiz >

Suriye’de yaşanan kriz, Ortadoğu’da yaşanan “uyanış” hareketinin son 

halkalarından birisi olarak aslında önemli bir tecrübe birikimi ile karşılandı. 

Suriye’nin başta petrol olmak üzere doğal kaynaklarının yeterince çekici 

olmaması, ülkede yaşanan isyan hareketine yönelik Beşşar Esed rejiminin 

aşırı güç kullanımı da belki de ilk kez AB içinde “daha ortak” bir yaklaşımla 

eleştirildi, reddedildi. AB’ye yön veren Fransa, Almanya, İngiltere ve 

diğer AB üyesi ülkeler Suriye’de yaşananlar konusunda ağız birliği içinde 

doğrudan Esed rejimini ve özellikle de Beşşar Esed’i eleştirdiler ve hatta 

suçlu ilan ettiler. Bu arada AB üyesi ülkeler, BM ve Arap Birliği’nin Suriye 

Özel Temsilcisi Kofi Annan tarafından yapılan çalışmalara da tam destek 

verdiklerini net bir biçimde ortaya koyarlarken, Rusya ve Çin’i de eleştirdiler. 

AB’nin Dağınıklığı 

AB politikalarına yön verme kabiliyetinde olan İngiltere, Fransa ve 

Almanya’nın Suriye politikalarına yakından bakıldığında, en azından söylem 

bazında önemli bir yakınlaşma olduğu dikkati çekmektedir. İngiltere’de 

Cameron hükümeti Esed yönetiminin kendi halkına uyguladığı şiddet 

politikasını derhal sonlandırması çağrısında bulunurken, Esed yönetimini 

şiddeti sona erdirmeye mecbur bırakacak yaptırımların bir an önce yürürlüğe 

girmesi konusunda da son derece istekli bir görüntü vermektedir. İngiliz 

Dışişleri Bakanı William Hague, Tunus’ta gerçekleşen Suriye’nin Dostları 

Toplantısı’nda Suriye’deki muhalefete desteklerini açıkça dile getirmiş, 

Güvenlik Konseyi’ne hitaben “Dünyanın büyük bir çoğunluğunun gözünde 

bu konsey Suriyelilere karşı sorumluluklarını yerine getirmekte başarısız 

olmuştur” diyerek, üyeleri birlik olmaya çağırmış, Suriyelilerin öncülük ettiği 

bir siyasi değişimi’ desteklerini ifade etmiştir. İngiliz hükümetinin Suriye’ye 

rejiminin biran önce demokratikleşmesi ve muhaliflerin taleplerinin yerine 

getirilmesine dair beklentisi son dönemde yerini Esed yönetiminin acilen 

tasfiyesi beklentisine bırakmıştır. İngiltere’nin Suriye’ye yönelik bir askeri 

müdahaleye sıcak bakmadığı da anlaşılmaktadır. 

< Her ne kadar AB üyesi ülkelerin Suriye konusunda neredeyse hiç olmadığı kadar aynı görüşte olmalarına rağmen, AB’nin Suriye konusunda etkin ve ortak bir politika geliştirebildiği ise kesinlikle söylenemez. SDE Analiz >

Suriye ile yakın tarihi ve siyasi bağları olan Fransa’nın Esed rejimine 

karşı yaklaşımı da oldukça serttir. N. Sarkozy, açık bir biçimde Suriye 

Devlet Başkanını suçlayarak “Esed, utanmadan yalan söylüyor” demiş ve 

Kaddafi’nin Bingazi’yi yok etmek istediği gibi Esed’in de Humus’u yok etmek 

için çalıştığını şeklinde bir açıklama ile Suriye’ye yönelik askeri müdahale 

ihtimalini de akıllara getirmektedir. 

AB’nin diğer büyük gücü Almanya da benzer tepkileri verirken, bu konuda 

özellikle ABD ile yakın davranmayı önemsediğini de belli ediyor. İstanbul’da 

gerçekleştirilen Suriye’nin Dostları İkinci Toplantısı’nda Alman Dışişleri 

Bakanı G. Westerwelle Suriye’de çözüm konusunda bir mühlet tanınmasına 

bile karşı olduklarını söyledi. Bir zaman kısıtlamasına gitmenin çözüm 

üretmeyeceğini belirten Westerwelle, «Bir sınırlandırma bu dönemde yanlış 

anlaşılabilir» diyordu. 

Her ne kadar AB üyesi ülkelerin Suriye konusunda neredeyse hiç olmadığı 

kadar aynı görüşte olmalarına rağmen, AB’nin Suriye konusunda etkin ve 

ortak bir politika geliştirebildiği ise kesinlikle söylenemez. AB’nin aldığı 

tedbir ve yaptığı açıklamaların Esed’in politikalarını ve uygulamalarını 

engellemekten son derece uzak, sembolik çıkışlar olduğu da net biçimde 

ortaya çıkmıştır.1 BM ve Arap Birliği’nin Suriye Özel Temsilcisi Kofi Annan’ın 

çalışmalarını destekleyen AB’nin Suriye’ye silah satışını durdurması 

yönündeki karar belki de bu çerçevede yapılan en önemli girişim olarak 

kabul edilebilir. Ancak Rusya’nın Suriye’nin silah tedarikçisi olması ve 

tedarike devam etmesi, bu kararın etkisini ciddi bir biçimde azaltmaktadır. 

Lizbon Anlaşması ile kısmen güçlendirilen ve ortak politikalar geliştirme 

konusunda umut yaratan Avrupa Birliği Dışİlişkiler Yüksek Temsilciliği 

ve onun başındaki Cathron Ashton sıkça eleştirilerin hedefi olmaktan 

kurtulamıyor. Zira Suriye’de devam eden insanlık dramının engellenebilmesi 

için doğrudan askeri müdahale olmasa da AB’nin öncülüğünde dünya 

kamuoyunun daha etkin hale getirilmesi ve daha etkili caydırıcı yaptırımların 

uygulanması gerekiyor. AB yoğun kamuoyu baskısı ile şu ana kadar Suriye 

Merkez Bankası’nın Avrupa Birliği’ndeki bütün banka hesaplarını dondurdu 

ve banka ile tüm finansal işlemlere son verildi; Suriye uçuşşirketlerine 

ait kargo uçaklarının Avrupa Birliği’ne uçuşları yasaklandı. Suriye ile 

değerli maden ticaretine de yasak getirildi. 27 ülkenin dışişleri bakanları 

Polonya’daki toplantıda Suriye petrolünü boykot kararı adlı. Ancak İtalya 

boykota yürürlükteki bir sözleşme yüzünden 15 Kasım’da başlayabileceğini 

duyurdu. Bu arada, Devlet Başkanı Esed’in kabinesindeki dokuz bakana 

daha Avrupa Birliği’ne seyahat yasağı getirildi ve Avrupa’daki banka 

hesapları donduruldu. AB ilki Tunus’ta ikincisi ise İstanbul’da gerçekleşen 

“Suriye Halkının Dostları Grubu” toplantılarında da aktif yer aldı. Bu arada 

C. Ashton AB adına Suriye muhalefeti olarak “Suriye Ulusal Konseyi”nin 

muhatap alınacağını açıkladı. Ancak Ashton’a göre “Avrupa Birliği askeri 

müdahaleyi düşünmeyerek Suriye krizine çözüm bulmaya çalışıyor.” 

Eleştirilerin hedefinde olan Ashton’a Euronews muhabirinin “Suriye 

konusunda çok açıktınız ve net konuşuyordunuz. Ancak öyle görünüyor 

ki, geçtiğimiz birkaç hafta içinde hararetinizi kaybettiniz” sorusuna Yüksek 

Temsilci “Tam olarak değil. Ancak şu anda yapmamız gereken sistematik 

bir şekilde Suriye’ye baskı uygulamak” dedikten sonra Libya türü bir 

müdahaleye çok da sıcak bakmadığını ortaya koyuyordu. 

AB’nin Dış Politikasızlığı 

< AB’nin politika üretememesi kuşku yok ki sadece Yüksek Temsilci ile açıklanamaz. Ancak son dönemde Ashton’un hem AB hükümetleri hem 

de bizzat Avrupa Parlamentosu tarafından çok ciddi bir şekilde eleştirildiği 

görülmektedir. SDE Analiz >

AB’nin yeteneksizliği ve politika üretememesi kuşku yok ki sadece Yüksek 

Temsilci ile açıklanamaz. Ancak son dönemde Ashton’un hem AB hükümetleri 

(özellikle de Fransa ve İngiltere) hem de bizzat Avrupa Parlamentosu 

tarafından çok ciddi bir şekilde eleştirildiği, “görevinde yeterince etkili 

olmadığı” düşüncesinin sıkça tekrarlandığı görülmektedir. Ashton’u daha 

aktif olmaya çağıran AB Parlamentosu milletvekilleri, Ortadoğu’da yaşanan 

olaylara ilişkin AB’nin uluslararası alanda tavrını belli etme konusunda geç 

kaldığını ifade ederken C. Ashton’un verdiği cevap son derece çarpıcıdır: 

“En önemli şeylerden biri insanları dinlemek. Biz, Mısır ve Tunus halkını 

desteklemek için neler yapabileceğimizi düşünürken onlar geleceklerini 

güvence altına almak istiyor. Onların ihtiyaçlarına kulak vermek bir bakıma 

tepki göstermektir.” Bu açıklama AB’nin kapasite ve politik gücünü görmek 

bakımından oldukça önemli bir açıklama olarak kabul edilebilir. Ancak 

sorunun sadece Ashton değil, üye ülkeler arasındaki çıkar farklılığı olduğu 

görüşü de yine sıkça dile getirilmektedir. Örneğin Avrupa Parlamentosu 

Sosyalist Grup Başkanı M. Schulz, bazı üye ülkelerin kendi çıkarları için 

çalışmaktan vazgeçmeleri gerektiğini söylüyor ve “Onun için en büyük 

engel, Almanya’nın Dışişleri Bakanı G. Westerwelle, Londra’da W.Hague, 

Paris’te A. Juppe veya herhangi bir diploması şefi. Çünkü onlar önce ülkem 

daha sonra Avrupa Birliği diyor. Bu düşünce tarzı değişmeli” eleştirisini getirmektedir. 

< Soğuk Savaş sonrasından günümüze, AB’nin neredeyse hiçbir dış krizde 

birlik politikaları geliştiremediği net olarak ortaya çıkmıştır. Hiç kuşku yok ki, derin olmayan ve AB üyeleri arasında ciddi politika farklılıklarının yaşanmadığı 

krizlerde AB bir “yumuşak güç” olarak devreye girmiştir. SDE Analiz  >

Bilindiği üzere karar alma mekanizmasını hızlandırmayı hedefleyen Lizbon 

Antlaşması, Avrupa Birliği’nin tek bir ağızdan konuşmasını hedefliyor. 

Ancak pek çok AB milletvekiline göre o günden bu yana hiç bir değişiklik 

olmadı. Alman Yeşiller Partisi Avrupa Parlamentosu Üyesi Daniel Cohn-

Bendit, “Bence en büyük sorun Sayın Ashton’un kendini koordinatör olarak 

görmesi oysa o tavrını belli etmeli. Gerekirse üye ülkeleri eleştirmeli çünkü 

dış politika sorunu “tek bir ağızdan konuşmak”. Bu sorun aşılmadıkça 

ilerleme kaydedemeyeceğiz” demektedir. Avrupa Parlamentosu’ndaki (AP) 

Liberal Grup Başkanı G. Verhofstadt ise hem AB hem de BM’yi sert şekilde 

eleştirilerek «AB ve uluslararası ortakları sadece oturup Esed’in sıradan 

işiymiş gibi katliamı sürdürüp kendileriyle alay etmesini seyredemezler. 

Diplomasi politikanın ikamesi değildir. AB ve BM’nin Suriye krizini yönetme 

başarısızlığı Esed sayesinde ortaya çıkmıştır. AB’nin dış ilişkilerle ilgilenen 

değil dış politika yapan bir Yüksek Temsilciye ihtiyacı var» demiştir. 

Yumuşak Güç Suriye’yi Korumada Yetersiz Kalıyor 

< Savunma harcamalarından kaçan ve sorunları ABD ve NATO eliyle çözmeye 

çalışan yaklaşım, AB’nin edilgen bir pozisyonda kalmasına neden olmaktadır. Bunun için Amerikalılar “pay, but not play” diyebilmektedirler. SDE Analiz  >

Soğuk Savaş sonrasından günümüze, AB’nin neredeyse hiçbir dış krizde 

birlik politikaları geliştiremediği net olarak ortaya çıkmıştır. Hiç kuşku 

yok ki, derin olmayan ve AB üyeleri arasında ciddi politika farklılıklarının 

yaşanmadığı krizlerde AB bir “yumuşak güç” olarak devreye girmiştir. 

Ancak bunun dışında AB’den operasyonel bir tavır beklemek ve krizleri 

engelleyecek, durduracak ya da çözüme ulaştıracak bir güç olarak söz 

etmek son derece zordur. Suriye konusunda da AB’nin etkin ve çözüm 

üretecek bir politika izlemesini beklemek çok gerçekçi olmayacaktır. Ancak 

AB’nin demokrasi, insan hakları, hukuk devleti, sivil toplum vb. konularda 

ortaya koyduğu söylemin uzun vadede bölgede toplum nezdinde katkısı 

olacağı söylenebilir. AB’nin bu tür krizlerde etkili olabilmesinin iki önemli 

zemini olması gerektiği açıktır. Bunlardan birincisi AB’nin çıkar uyuşmasını 

sağlaması, yani AB çıkarları ile üye devletlerin çıkarları arasındaki çelişkilerin 

en az düzeye indirilmesidir. Bu AB’nin gerçek bir birlik olmasının da 

ön koşuludur. İkinci önemli zemin ise AB’nin ortak dış politika ile savunma 

politikasını daha yüksek bir kapasite ve öncelikle ele almasıdır. Savunma 

harcamalarından kaçan ve sorunları ABD ve NATO eliyle çözmeye çalışan 

yaklaşım, AB’nin edilgen bir pozisyonda kalmasına neden olmaktadır. 

Bunun için Amerikalılar “pay, but not play” diyebilmektedirler. Aslında 

ortak dış ve güvenlik politikalarının, ortak bir AB’yi de birlik olma konusunda 

geliştireceği ve küresel-bölgesel düzeyde ciddiye alınır bir güç olmasına 

büyük katkı sağlayacağı söylenebilir. Kendi insanına savaş ilan edip ateş 

edebilen zulümde sınır tanımayan bir rejimin AB’yi ciddiye almasını ve 

yaptırımlarından ürkmesini gerektirecek çok az unsur bulunduğu üzücü bir 

gerçektir. 

4. CÜ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 2

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 2

ABD’nin Suriye Politikası 

Prof. Dr. Birol AKGÜN 

Arap Baharı diye adlandırılan ve Ortadoğu’daki yarım asırlık jeopolitik 

dengeleri derinden sarsan köklü s iyasi dönüşüm sürecinde ABD’nin izlediği 

dış politika ülke içinde olduğu kadar, uluslararası platformlarda da tartışma 

yaratmaktadır. İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana küresel sistemdeki her 

gelişme karşısında aktif pozisyon alan ve oyun kuruculuk rolünü üstlenen 

ABD, Arap Baharı karşısında aşırı ihtiyatlı, ön plana çıkmayan, düşük 

profil sergileyen ve gelişmeleri perde arkasından izleyerek, kritik güvenlik 

sorunlarını bölgesel güçlere havale eden bir tutum takınmaktadır. Başkan 

Obama’nın bu tavrı iç politikada onun “kararsız ve zayıf bir siyasi lider” 

olarak suçlanmasına yol açıyor. Uluslararası politikada ise yarım asırdır 

hep Washington’dan gelecek siyasi sinyallere göre pozisyonunu alan bazı 

ülkeler ve liderler, Amerika’nın yeni yaklaşımı karşısında ciddi bir ikilemle 

karşı karşıya görünüyor. Amerika’nın Tunus ve Mısır’da değişimden yana 

açıktan tavır almasına karşı, Libya’ya askeri müdahale gündeme geldiğinde 

liderliği Fransa’ya bırakması ve Suriye söz konusu olduğunda ise Türkiye ve 

Arap Birliği’nin geliştirdiği stratejileri desteklemesi dış politika analistlerinin 

de kafasını karıştırmış durumda. 

< Arap Baharı diye adlandırılan ve Ortadoğu’daki yarım asırlık jeopolitik dengeleri derinden sarsan köklü siyasi dönüşüm sürecinde ABD’nin izlediği dış politika ülke içinde olduğu kadar, uluslararası platformlarda da tartışma yaratmaktadır. SDE Analiz  >

Kafa karışıklığını gidermek için, Amerika’nın genel olarak Arap Baharı özel 

olarak ise Suriye konusundaki stratejisini doğru anlamak gerekiyor. Temel 

tespitimiz şudur: ABD’nin hegemonik gücünde ciddi aşınmalar vardır ve 

Arap Ortadoğu’sundaki sürpriz gelişmelere karşı hazırlıksız yakalanan 

ABD, bir yandan ilkesel olarak bölgedeki değişimi ve demokratikleşmeyi 

siyaseten desteklerken, diğer yandan bölgede yeni askeri angajmanlara 

girmekten kaçınmaktadır. Obama yönetimi, ABD’nin küresel liderliğini 

sürdürebilmesi için Asya-pasifik bölgesini dış politikasının yeni odak noktası 

olarak belirlemiştir ve Ortadoğu’nun dönüşüm sürecinde Avrupa Birliği 

ve Türkiye gibi demokratik güçleri daha aktif rol almaya teşvik etmekte, 

onları sorumluluk ve yük paylaşımında ortak olmaya zorlamaktadır. Bu 

bağlamda, askeri güce gerek duyulmayan Tunus ve Mısır’daki olaylarda 

Türkiye yaptığı kritik siyasi açıklamalarla otoriter liderlerin devrilmesinde ve 

demokratik sürecin başlamasında önderlik rolü üstlenirken; Libya’daki askeri 

harekât sürecinde ise Fransa öncülük yapmıştır. Şimdi sıra Suriye’dedir ve 

dış müdahaleye gerek kalmadan dönüşüm için stratejiler geliştirilmeye 

çalışılmaktadır. Eğer mutlaka müdahale gerekecekse, burada liderliği 

Türkiye’nin alması beklenmektedir. 

Buradaki temel soru şudur: Bölgeyi ekonomik ve ticari enstrümanlara 

dayanarak ve karşılıklı etkileşimle dönüştürmek isteyen Türkiye; askeri 

kapasitesi Suriye’ye müdahaleye yetmesi mümkün olmayan Arap Birliği; 

kendi iç ekonomik ve siyasi krizleriyle uğraşan AB ülkeleri Beşşar Esed 

yönetimini askeri güce başvurarak devirmek için harekete geçmezse, 

ABD’nin Suriye politikası ne olacaktır? Batının ekonomik yaptırımları altında 

yıpranan, ancak İran gibi ülkelerin mali ve askeri yardımıyla uzun süre 

ayakta kalabilecek olan Esed rejimi ile silahlı muhalif gruplar arasındaki 

çatışmaların sarmalında bölgede yeni bir Lübnan veya yeni bir Yugoslavya 

mı ortaya çıkacaktır? Suriye’deki uzun çatışma süreci, İran ve ABD (İsrail) 

arasındaki bölgesel gerginliğin yaratacağı yeni bir istikrarsızlık ve terör 

saldırıları üzerinden siyasi hesaplaşmaları da beraberinde getirmeyecek midir? 

Obama’nın Dış Politika Doktrini 

< Dış politikada Obama doktrini olarak kullanılmaya başlayan Amerikan yaklaşımı, ABD’nin dünyanın farklı bölgelerindeki insan hakları ihlalleri karşısında duyarlı olmasını, ancak doğrudan askeri güç kullanımı konusunda ise aşırı ihtiyatlı olmasını içermektedir. SDE Analiz  >

ABD, Suriye konusunda başından beri diğer Arap Baharı ülkelerinde 

sergilediği düşük profilli yaklaşımı sergilemektedir. Obama, daha 

seçilmeden önce bir Arap ülkesi olan Irak’ın sözde demokratikleşmesi için 

gerçekleştirilen ABD işgaline karşı çıkmıştır ve dış politikasını da Rusya, 

Çin ve İran dâhil tüm ülkelerle ilişkilerin yeniden düzenlenmesi (reset) 

üzerine oturtmuştur. ABD halkının kendisine yönelik desteğinin de savaşçı 

değil, barışçı yöntemleri savunmasına bağlayan Obama, dış politikada zor 

kullanmayı gerektirecek seçeneklerden özenle kaçınmaktadır. Dış politikada 

Obama doktrini olarak kullanılmaya başlayan Amerikan yaklaşımı, ABD’nin 

dünyanın farklı bölgelerindeki insan hakları ihlalleri karşısında duyarlı 

olmasını, ancak doğrudan askeri güç kullanımı konusunda ise aşırı ihtiyatlı 

olmasını içermektedir. Bush dönemindeki Neo-Con siyasi elitin tek yönlü 

askeri güç kullanma konusundaki aşırı istekliliğinin ABD’nin küresel imajına 

ve güvenilirliğine yönelik olumsuz sonuçlarına bir tepki olarak gelişen yeni 

Amerikan yaklaşımı, kendisini en çok Arap Baharı sürecinde hissettirmiştir. 

Nitekim, Başkan Obama özellikle Libya müdahalesi sırasında ancak BM 

Güvenlik Konseyi’nden karar çıktıktan sonra Amerikan askerlerine silah 

kullanma izni vermiştir. Başkan Obama’nın 28 Mart 2011 tarihli kritik 

konuşması bu anlamda son derece anlamlıdır. 

<  Demokrat partili bir başkan olan Obama için insan haklarının korunması dış politikada önemli bir öncelik olmakla birlikte, o kendisini ne Jefferson gibi “özgürlüğün imparatoru”, ne de Bush gibi “demokrasinin silahlı mücahidi” gibi davranmak zorunda hissetmektedir. SDE Analiz >

“Elbette ki Amerika baskı olan her yere kendi ordusunu gönderemez. Biz 

müdahalenin risklerini ve maliyetini göz önüne alarak, her zaman harekete 

geçmenin gerekliliği hususunda önce kendi çıkarlarımızı düşünmeliyiz. 

Ancak bu, doğru olanı yapmayı sonsuza kadar engelleyecek bir argümana 

dönüşmemelidir…. Ülkemizin bu kadar çok acil sorunu varken, ABD’nin 

dünyanın polis gücü olarak hareket etmesi beklenmemelidir… Baskıcı 

rejimlere karşı harekete geçme yükümlülüğü yalnızca Amerika’nın 

olmamalıdır… Biz Libya’da sivil halk dehşet derecesinde bir şiddete maruz 

kaldığı için harekete geçtik.” 

Görüleceği gibi Demokrat partili bir başkan olan Obama için insan haklarının 

korunması dış politikada önemli bir öncelik olmakla birlikte, o kendisini ne 

Jefferson gibi “özgürlüğün imparatoru”, ne de Bush gibi “demokrasinin silahlı 

mücahidi” gibi davranmak zorunda hissetmektedir. Sözde özgürleştirici 

bir misyonun Vietnam’dan Irak’a kadar pek çok örnekte Amerika’ya olan 

maliyetini iyi bilen Obama, dış politikada yeni felaketlerle karşılaşmamak 

için ABD’nin kendi dar çıkarları temelinde değil, ancak ve ancak diğer 

ülkelerle birlikte hareket ederek sonuç alabileceğine inanmaktadır. Bu 

bağlamda da askeri güç kullanmak için BM gibi çok uluslu örgütlerin 

meşrulaştırıcı onayını gerekli görmektedir. Böylece Obama yönetimi ile 

birlikte Amerika’nın, klasik çevreleme politikaları yerine “kendi gücünü 

sınırlandırma” (self-restraint) politikasına geçtiği söylenebilir. ABD’nin yeni 

dış politikasını yalnızca Obama’nın liderlik anlayışı ile açıklamak da doğru 

değildir. Değişimi, Amerika’nın küresel sistemi kontrol etmeye imkân veren 

ekonomi-politik gücündeki göreceli yapısal zayıflamanın bir sonucu olarak 

okumak daha gerçekçi bir yaklaşımdır. Obama’yı küresel güç kaymasını 

erken okuyan ve ABD’nin elindeki gücü daha zekice (smart power) 

kullanması gerektiğine inanan; bu bağlamda da çok taraflı (multileteralism) 

dış politika çizgisine geri dönüşü savunan pragmatist bir idealist siyasi lider 

olarak tanımlamak mümkündür. 

ABD’nin Suriye Politikası., 

ABD’nin Suriye ile olan ilişkileri son yarım asırda çoğu zaman gergin bir 

seyir izlemiştir. Arap-İsrail çatışmalarında ABD’nin her zaman açıktan İsrail’i 

desteklemesi, Şam’ın ise dış politikasını Tel Aviv karşıtlığına odaklaması 

Suriye’yi ABD’nin de dolaylı düşmanı haline getirmiştir. 

Öte yandan Soğuk Savaş dönemindeki doğu-batı kutuplaşmasında da Suriye, Sovyet blokunun Ortadoğu’daki en güçlü müttefiklerinden biri olmuştur. İran 

devrimi sonrasında ise Suriye İran’ın en sadık ve en yakın Arap müttefiki 

haline gelmiştir. Uzun süre Lübnan’ı da kendi denetimi altına alan Suriye, 

ABD tarafından bölgede teröristleri destekleyen bir haydut devlet olarak 

tanımlana gelmiştir. Nitekim 2003 yılındaki Irak işgaline karşı çıkan Suriye’yi 

zamanın ABD Başkanı Bush “şer ekseni” ülkelerinden biri olarak tanımlamış 

ve açıktan askeri müdahale ile tehdit etmiştir. 2005 yılında Lübnan 

başbakanı Hariri’nin öldürülmesinden Şam yönetimi sorumlu tutulmuş ve 

ABD-Suriye diplomatik ilişkileri tamamen kesilmiştir. Bölgede yeni bir Irak 

görmek istemeyen Türkiye’nin karşı çıkması ve Suriye ile İsrail arasında 

arabuluculuk yapması gibi diplomatik girişimler sayesinde Suriye ile ABD 

arasındaki gerginlik yavaş yavaş azalmış ve nihayet 2009 yılında Obama 

Şam’a yeniden bir büyükelçi atamıştır. 

Görüleceği üzere, 2011 Mart ayında Suriye’de başlayan demokrasi yanlısı 

kitlesel gösterilere kadar geçen sürede, Washington ile Şam arasında 

her zaman derin bir güven bunalımı hüküm sürmüştür. 2011’de Dera’da 

başlayan ayaklanmalar karşısında ise ABD gelişmeleri yakından izlemiş 

ve Esed yönetimine şiddet kullanmamasını, muhaliflerle siyasi diyalog 

başlatmasını önermiştir. Olayların tırmanması üzerine ABD konuyu bir 

yandan BM gündemine taşırken, diğer yandan Türkiye ve Arap Birliği 

ülkeleriyle yakın temasa geçmiştir. Yeni ABD dış politikasına uygun olarak, 

Obama yönetimi herkesin beklentisinin aksine Suriye konusunda bölgesel 

inisiyatifler geliştirilmesini ve diplomatik çabalara öncelik verilmesini 

desteklemiştir. Bölgede Suriye yerine, kendi çıkarları için daha ciddi bir 

tehdit kaynağı olarak gördüğü İran’a karşı daha sert önlemler alınmasını 

savunmuştur. Bu çerçevede ancak 2011 Ağustos ayında Başkan Obama 

artık Esed yönetiminin gitmesi gerektiğini açıklamıştır. 6 Şubat 2012 tarihi 

itibariyle de diplomatlarını geri çekmiştir. 

< Obama yönetimi herkesin beklentisinin aksine Suriye konusunda bölgesel inisiyatifler geliştirilmesini ve diplomatik çabalara öncelik verilmesini desteklemiştir. Bölgede Suriye yerine, kendi çıkarları için daha ciddi bir tehdit kaynağı olarak gördüğü İran’a karşı daha sert önlemler alınmasını savunmuştur. SDE Analiz >

Ancak yine de şunu görmek gerekir ki, Suriye ve İran sorunu ABD için 

birbirinden bağımsız konular da değildir. Obama yönetiminin güvenlik 

elitleri, Ortadoğu’daki temel amaçları olan İran’ın gücünün zayıflatılması 

için Suriye’nin İran’dan kurtarılması gerektiğini iyi bilmektedirler. Şam’ın 

demokrasi cephesine katılması durumunda, İran’ın Lübnan’a kadar uzanan 

bölgedeki gücünde ciddi bir kırılma beklenmelidir. Bu nedenle 2012 

başından beri İran’a yönelik artan ABD, AB ve İsrail desteği İran’ın nükleer 

bomba üretmesini engellemek kadar, İran’ın Suriye’ye yönelik desteğini 

kesmeyi de amaçlamaktadır. Ancak her iki konuda da ABD’nin karşısına en 

büyük engel olarak BM Güvenlik Konseyi’ndeki Rusya ve Çin’in ikili vetosu 

çıkmaktadır. Suriye’ye yönelik silah ambargosunu da içeren ve ABD, AB ve 

Arap Birliği’nce hazırlanan karar tasarılarının iki kez reddedilmesi üzerine, 

ABD ve AB Arap Birliği ile birlikte alternatif platformlar geliştirme çabasına girişmiştir. 

< Suriye’deki gelişmeler karşısında benzer düşünceleri paylaşan ülkeleri bir araya getiren Suriye’nin dostları grubu adıyla ortak bir platform kurulmuş ve ilk toplantı Tunus’ta yapılmıştır.  SDE Analiz >

Bu çerçevede Suriye’deki gelişmeler karşısında benzer düşünceleri 

paylaşan ülkeleri bir araya getiren Suriye’nin dostları grubu adıyla ortak 

bir platform kurulmuş ve ilk toplantı Tunus’ta yapılmıştır. Burada Suriyeli 

muhalifler arasında alternatif bir iktidar bloku oluşturmak için Suriye Ulusal 

Konseyi oluşturulmuştur. Amaç, bir yandan Suriye’deki çatışan muhaliflere 

dışarıdan destek sağlamak, diğer yandan Esed rejimi üzerindeki baskıyı 

artırmaktır. Nitekim Suriye’nin dostları grubu ikinci ve en önemli toplantısını 

84 ülkenin katılımıyla İstanbul’da gerçekleştirmiştir. ABD’nin de desteklediği 

İstanbul kararlarında, Suriye Ulusal Konseyi Suriye halkının meşru temsilcisi 

olarak tanınmış ve Suriyeli muhaliflere silah dışında her türlü insani ve teknik 

yardımın yapılması kararı alınmıştır. 

Ancak ABD, Suriye’deki çatışmalarda şimdiye kadar 10 bin civarında 

insan hayatını kaybetmiş olmasına rağmen, BM’den bir karar çıkmadan 

Esed yönetimine karşı tek taraflı bir askeri müdahaleye hazır olmadığını 

söylemektedir. Başkan Obama’nın 6 Mart 2012 tarihli basın toplantısında 

söyledikleri Washington’un bakış açısını anlama bakımından oldukça 

açıklayıcıdır. Obama Suriye konusunda “bazılarının önerdiği gibi, ABD’nin 

tek taraflı askeri harekât düzenlemesini yanlış bulduğunu” ve durumun 

Libya’dakinden çok farklı olduğunu vurgulamaktadır. “Libya konusunda biz 

uluslararası toplumu harekete geçirdik, BM Güvenlik Konseyi’nin onayını 

aldık, bölgedeki Arap ülkelerinin tam desteğini sağladık ve askeri hareketin 

kısa zamanda sonuç getireceğine emin olduktan sonra harekete geçtik. 

Suriye’de ise durum çok daha karmaşıktır.” 

Görüldüğü üzere, Obama Suriye’deki insan hakları ihlallerinin askeri 

bir müdahaleyi gerektirdiği konusunda karşı çıkmamakla birlikte, kendi 

doktrinin ilkelerine sadık kalmaya çalışmaktadır. Öte yandan Obama 

yönetimi esasen 2012 yılında ülkedeki başkanlık seçimlerine odaklanmış 

durumdadır. Irak’tan çekilme kararı alan ve Afganistan’dan çekilme takvimi 

ilan eden Obama yönetimi sonucu önceden kestirilemeyen bir müdahale 

fikrine oldukça uzak durmaktadır. Obama’nın siyasi kariyeri açısından 

içerideki ekonomik gelişmeler, Suriye gibi düşük yoğunluklu bir iç çatışmaya 

bulaşmaktan çok daha önemli görülmekte ve öncelenmektedir. 

Kofi Annan Planı ve ABD., 

27 Aralık’ta ilan edilen ve 1 Nisan’da yürürlüğe giren Kofi Annan’ın hazırladığı 

barış planı bu anlamda Washington, Şam ve Moskova için siyaseten nefes 

aldırıcı bir diplomatik inisiyatif olarak ortaya çıkmıştır. BM ve Arap Birliği’nin 

Suriye temsilcisi olarak atanan eski BM genel sekreteri Annan’ın hazırladığı 

altı maddelik plan özetle; Suriye’nin, “halkın meşru istek ve kaygılarına 

cevap vermek için başlatılacak olan ve Suriyelilerin liderlik edeceği kapsamlı 

siyasi süreç” için Annan’la işbirliği yapmasını, Şam yönetiminin çatışmaları 

durdurmasını ve insanların yaşadığı bölgelerdeki askeri hareketliliğin ve ağır 

silahların kullanılmasının derhal durdurulmasını, Suriye ordusunun, insani 

yardımların ulaştırılması ve yaralıların tahliye edilmesi için günlük iki saatlik 

“insani duraklama”yı kabul etmesini, rastgele tutuklanan kişilerin serbest 

bırakılmasını, Suriye’nin genelinde haberciler için hareket özgürlüğünün 

sağlanmasını, gazetecilere yönelik ayrımcı olmayan bir vize politikasının 

uygulanmasını ve sivil halkın toplanma özgürlüğü ve barışçıl gösteri yapma 

hakkına saygı duyulmasını kapsamaktadır. 

<  ABD, BM Güvenlik Konseyi’nce de onaylanan Annan Planı’nı desteklemektedir ve ateşkesin aktif olarak uygulanmasını istemektedir. 

Nitekim Fransa’da yapılan son Suriye’nin Dostları toplantısına da Annan Planı damgasını vurmuştur. SDE Analiz  >

ABD, BM Güvenlik Konseyi’nce de onaylanan Annan Planı’nı desteklemektedir ve ateşkesin aktif olarak uygulanmasını istemektedir. 

Nitekim Fransa’da yapılan son Suriye’nin Dostları toplantısına da Annan 

Planı damgasını vurmuştur. Şu söylenebilir: Açık bir BM kararı olmadan, 

ABD için seçim sathı mailine girildiği bir ortamda ekonomik maliyeti ile 

askeri ve siyasi riski fazla olan tek taraflı bir müdahale girişimi rasyonel bir 

politik tercih olarak gözükmemektedir. Kaldı ki, önümüzdeki günlerde Rusya 

ve Çin’in veto yetkilerini kullanmaktan vazgeçeceklerini gösteren bir işaret 

de yoktur. Dolayısıyla ABD, Türkiye ve Fransa gibi müttefikleri ile istişare 

içinde bulunacak ve bölge ülkelerinin inisiyatiflerini desteklemeye devam 

edecektir. 

3. CÜ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 1

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler.,  BÖLÜM 1

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler 

(Perspektifler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri) 

SDE Analiz 

SDE Uluslararası İlişkiler Programı Koordinatörlüğü 

Editör Prof. Dr. Birol AKGÜN SDE Uluslararası İlişkiler Programı Koordinatörü 

İçindekiler: 

Özet ..............................................................3 

Genel Bilgiler ..................................................4 

Öner Buçukcu 

ABD’nin Suriye Politikası ..................................10 

Prof. Dr. Birol Akgün 

Avrupa Birliği’nin Suriye Politikası.......................16 

Doç. Dr. M.Murat Erdoğan 

Fransa’nın Suriye Politikası.................................22 

Zeynep Songülen İnanç 

Çin’in Suriye Politikası ve Çözüm Planı ................28 

Doç. Dr. Erkin Ekrem 

Suriye Krizi ve İslâm Dünyası.............................36 

Doç. Dr. Ahmet Uysal 

Rusya’nın Suriye Politikası ................................40 

Amine Yazıcı 

İran’ın Suriye Politikası .....................................44 

Uğur Köroğlu 

Suriye’de Kriz ve Uluslararası Hukuk ....................53 

Doç. Dr. Cenap Çakmak 

Türk Dış Politikasında Suriye Dönüşümü:Güvenliğe Geri Dönüş .....59 

Doç. Dr. Murat Çemrek 

Suriye Misak-ı Millîsi .........................................66 

Suriye için Annan Barış Planı ..............................68 

Son notlar .......................................................69 

SDE ANALİZ Haziran 2012 

Özet 

Suriye 1971’den beri aralıksız olarak Baas Partisi ve bu partinin kontrolünü 

elinde bulunduran Esed ailesi tarafından yönetilmektedir. Soğuk Savaş yıllarının 

politik ortamından faydalanarak otoriter rejimine hayat alanı oluşturan Suriye 

yönetimi Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından dış politikasında strateji 

değiştirerek Batıya yaklaşmak istemiştir. Bu amaçla Suriye, I. Körfez Savaşı’nda 

müttefik kuvvetlere destek vermiştir. Hafız Esed’in ölümü, yerine daha yenilikçi 

ve reformist gözüken Beşşar Esed’in seçilmesi Suriye’nin uluslararası sistemle 

ilişkilerinin yeniden düzenlenebileceği yönünde bir umut oluşturmuş; ancak 

ABD Başkanlığına George W. Bush’un seçilmesi ve ardından yaptığı “şer 

ekseni” açıklamasıyla Suriye’yi hedef göstermesi Suriye yönetiminin kendisini 

tecrit etmesine sebep olmuştur. Bu süreçte Suriye’nin uluslararası toplumla bağı 

Türkiye üzerinden kurulmuştur. Ancak Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde 

bir anda patlak veren ve Suriye’de de hissedilen Arap Baharı süreci, Suriye’nin 

hem Türkiye ile olan ilişkilerinde hem de uluslararası toplumla olan ilişkilerinde 

bir kırılma yaratmıştır. 

Mart 2012’de başlayan ve halen devam etmekte olan Suriye muhalefeti ile 

Baas yönetimine bağlı silahlı güçler arasındaki çatışmaları durdurabilmek 

ve Suriye’de barış ve istikrarı yeniden sağlayabilmek amacıyla BM ve Arap 

Birliği tarafından temsilci olarak atanan Kofi Annan tarafından bir plan ortaya 

konulmuştur. Ancak Annan Planı, uygulanması için son tarih olarak verilen 

12 Nisan’ın üzerinden uzun bir süre geçmiş olmasına rağmen hâlâ tam 

manasıyla uygulanamamakta; Suriye’de kan akmaya devam etmektedir. Bu 

durumda Suriye konusunda daha etkin bir tavır içerisinde olmaları beklenen 

uluslararası toplum da sorunun çözümüne yönelik adım atmakta her geçen 

gün gecikmektedir. Bu analizde Suriye krizinin çözümünde etkin rol üstlenmesi 

beklenen küresel ve bölgesel güçlerin Suriye politikaları değerlendirilmiştir. 

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler 

< Birinci Büyük Savaş sırasında yapılan Sykes-Picot antlaşmasıyla önce İngiltere’nin hâkimiyetine verilmesi tasarlanan Suriye, Savaş’tan sonra 

İngiltere ve Fransa arasında yapılan anlaşma bağlamında Fransa’ya    devredilmiştir. SDE Analiz >

Genel Bilgiler 

Öner BUÇUKCU 

Suriye’nin Sosyo-ekonomik Yapısı 

*Kaynak : Dünya Bankası 

**Kaynak : https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html

< Birinci Büyük Savaş sırasında yapılan Sykes-Picot antlaşmasıyla önce 

İngiltere’nin hâkimiyetine verilmesi tasarlanan Suriye, Savaş’tan sonra 

İngiltere ve Fransa arasında yapılan anlaşma bağlamında Fransa’ya 

devredilmiştir. SDE Analiz >

Birinci Büyük Savaş sırasında yapılan Sykes-Picot antlaşmasıyla önce İngiltere’nin hâkimiyetine verilmesi tasarlanan Suriye, Savaş’tan sonra 

İngiltere ve Fransa arasında yapılan anlaşma bağlamında Fransa’ya devredilmiştir.

Fransa, Milletler Cemiyeti döneminde Suriye’de bir manda rejimi tesis etmiştir. 

Suriye Mandası, Fransa’nın idaresine girmesiyle çeşitli etnik ve dini 

gruplara dayalı devletlere bölünmüştür. Şam Devleti, Halep Devleti, Nusayri 

merkezli Alevi Devleti, Dürzî merkezli Jabal Durize, sonradan Türkiye 

Cumhuriyeti’ne katılan Hatay Cumhuriyeti ve Lübnan Devleti olmak üzere 

6 yapılı yönetim oluşturulmuştur. Ancak Fransa, 1937’de Şam Devleti, Alevi 

Devleti, Halep Devleti ve Dürzi Devleti’ni tek bir yönetim altında birleştirmiştir. 

Bu duruma özellikle Nusayriler karşı çıkmışlar; 1954’e kadar kendi devletleri 

için mücadele etmişlerdir. 

İkinci Büyük Savaş yıllarında, 1941 tarihinde Fransa, kendi nüfuzu altında 

kalmak şartıyla Suriye manda yönetimine kısmî bağımsızlık vermiştir. 1943 

yılında yapılan seçimlerde manda yönetimine karşı olan Şükrü el Kuvvetli, 

Suriye’nin ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Fransa, İkinci Büyük Savaş sürerken 

oluşan uluslararası dinamikler ve iç politikadaki bir takım gelişmeler sebebiyle 

Savaş sona ererken Suriye’den çekilmiştir. Suriye, 1946’da Birleşmiş 

Milletler’e katılarak Suriye Arap Cumhuriyeti adını almıştır. 

Suriye’de Dinî Grupların Coğrafî Dağılımı 

İkinci Büyük Savaş devam ederken Suriye’de 1943 yılında el-Baas el-

Arabî adında bir örgütlenmeye gidilmiştir. Bütün bir Arap dünyasını tek 

bir devletin çatısı altında birleştirme ülküsü etrafında hareket eden Baas, 

Suriyeli Rum Ortodoks bir aileden gelen Mişel Eflak, Hatay’lı bir Nasuri olan 

Zeki Arsuzi ve Sünni Salah Bitar tarafından kurulmuştur. Baas Arap dilinde 

yeniden diriliş anlamına gelmektedir. Partinin sloganı birlik, özgürlük ve 

sosyalizmdir (İştirakiye). İlk kongresi 1947’de Şam’da yapılan Baas, kısa 

süre içinde Arap ülkelerinin büyük bölümünde ve diğer ülkelerdeki Arap 

toplulukları arasında da hızla örgütlenmiştir. 

<  İkinci Büyük Savaş yıllarında, 1941 tarihinde Fransa, kendi nüfuzu altında kalmak şartıyla Suriye manda yönetimine kısmî bağımsızlık 

vermiştir. 1943yılında yapılan seçimlerde manda yönetimine karşı olan Şükrü el Kuvvetli, Suriye’nin ilk cumhurbaşkanı olmuştur. SDE Analiz >

Mişel Eflak’ın kontrolünde olan Baas Partisi 1953’te Ekrem Havrani’nin kontrolünde olan Arap Sosyalist Partisi ile birleşerek Arap Sosyalist Diriliş 

Partisi adını aldı. İç siyasette çekişmelerin olduğu bir dönemde Suriye Komünist Partisi ile ittifak kuran Baas siyasal etkisini genişletti ve 1958’de Suriye ile Mısır’ın birleşmesiyle oluşan Birleşik Arap Cumhuriyeti’ne giden yolu açtı. Birleşik Arap Cumhuriyeti kurulurken varılan anlaşma dolayısıyla Baas kendisini feshetti, ancak Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdülnasır’ın Suriye’yi birliğin eş parçaların dan birisi değil de Mısır’ın bir vilayeti gibi değerlendirme eğilimi Birleşik Arap Cumhuriyeti’nin dağılmasına sebep oldu. 1963’te Baas Suriye’de yeniden iktidara geldi, fakat Baas içerisinde de Mısır’la birleşme konusu derin çatlaklar meydana getirmişti. 1966’daki hükümet darbesi denemesinden sonra Baas’ın kurucularından ve teorisyenlerinden Mişel Eflak ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. 

<  1971-2000 yılları arasında Suriye Devlet Başkanı olan Hafız Esed Soğuk Savaş yılları boyunca SSCB doğrultusunda bir dış politika benimsemiş; iç politikada da sıkı bir istihbarat rejimi oluşturarak farklı siyasal hareketlerin yaşam alanını yok etmiştir. SDE Analiz  >

Bu süreçte, 1966’da Suriye Savunma Bakanı olan Hafız Esed, özellikle 1969-1970 yılları arasında Baas Partisi’nin sivil ve askeri kanatları arasında 

baş gösteren iktidar mücadelesinde etkin biçimde yer aldı. Bu çatışmayı doruğa çıkaran Ürdün’deki iç savaşa müdahalenin ardından, 13 Kasım 

1970’te kansız bir darbeyle iktidarı ele geçirdi. Mart 1971’de yapılan halkoylamasıyla devlet başkanı seçildi. 

1971-2000 yılları arasında Suriye Devlet Başkanı olan Hafız Esed Soğuk Savaş yılları boyunca SSCB doğrultusunda bir dış politika benimsemiş; iç 

politikada da sıkı bir istihbarat rejimi oluşturarak farklı siyasal hareketlerin yaşam alanını yok etmiştir. Özellikle 2 Şubat 1982 tarihinde 

gerçekleştirilen ve 20,000 civarında sivil insanın hayatını kaybettiği tahmin edilen Hama Katliamı, Hafız Esed döneminin en tartışmalı ve kanlı 

müdahalesi olarak sonraki yıllarda da sıklıkla hatırlanmıştır. 

Hafız Esed’in 2000 yılında akciğer kanserinden ölümü sonrasında görevi 

geçici olarak, 1971-2000 yılları arasında Devlet Başkan Yardımcılığı görevini 

yürüten Abdülhalim Haddam üstlenmiştir. Bu sırada Suriye anayasasında 

Hafız Esed’in oğlu Beşşar Esed’in seçilmesine engel teşkil eden maddelerde tadilat yapılmış ve Beşşar Esed 2000 yılında yapılan oylama ile 

Suriye Devlet Başkanı olmuştur. 

ABD ile Suriye ilişkileri Beşşar Esed döneminde de gergin olmaya devam 

etmiş; ABD Suriye yönetimini teröre destek vermekle suçlarken Suriye 

Devlet Başkanı Beşşar Esed de çeşitli uluslararası toplantılarda ABD 

aleyhine konuşmalar yapmıştır. 2005 yılında Lübnan’da Refik Hariri suikasti 

Beşşar Esed yönetiminin Batılı devletlerle ilişkilerinin iyice gerginleşmesine 

sebep olmuş ve neticede Suriye BM Güvenlik Konseyi’nin 1559 sayılı kararı 

doğrultusunda Lübnan’daki askerî varlığını sona erdirmiştir. 

Beşşar Esed yönetimindeki Suriye, 2003’teki Irak işgalinden sonra ABD’nin 

işgal tehdidi karşısında özellikle Türkiye ile ilişkilerini geliştirerek hem 

Batı ile ilişkilerini normalleştirmeye çalışmış, hem de bölgesel etki alanını 

genişletme gayreti içerisinde olmuştur. Ancak Suriye yönetiminin bu süre 

içerisinde İran’la olan ilişkilerini de geliştirmesi, İran etkisinin bölgeye 

girmesinden endişe eden diğer Arap devletlerinde Suriye’ye yönelik 

çekinceler oluşmasına sebep olmuştur. 

Suriye Siyasî Haritası 

2010 yılı sonu 2011 yılı başında Ortadoğu ve Kuzey Afrika’daki otoriter rejimlere yönelik büyük bir öfke patlaması gerçekleşip bu patlama mevcut 

rejimlerin varlıklarını tehdit eder hale dönüşünce, 2011 yılı Ocak ayında Wall Street Journal’a mülakat veren Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed 

bölgede reform ve değişime yönelik ciddi bir talep olduğunu fark ettiğini ve bu talebi karşılamaya yönelik adımlar atacaklarını ifade etti. 

   Mart 2011’de Suriye’de reform talep eden gösteriler başladığında Suriye yönetimi bir yandan çok uzun bir süredir yürürlükte olan reform 

yasasını yürürlükten kaldırırken, diğer taraftan göstericilere yönelik sert tedbirler almak suretiyle protestoları bastırma yolunu tercih etti. 

2011 Haziran-Temmuz ayından itibaren kitle gösterilerinin yoğunluğunda yaşanan artış Suriye yönetiminin de tepkisinin sertleşmesine sebep oldu. 

Suriyeli güvenlik güçleri ağır makineli silahlar ve hatta tanklarla muhalif gösterilerin yoğunlaştığı Hama, İdlib ve Humus gibi kentleri kuşatma 

altına aldı, katliama varan kasıtlı öldürme olayları yaşandı. 

<  Beşşar Esed yönetimindeki Suriye, 2003’teki Irak işgalinden sonra ABD’nin işgal tehdidi karşısında özellikle Türkiye ile ilişkilerini 

geliştirerek hem Batı ile ilişkilerini normalleştirmeye çalışmış, hem de bölgesel etki alanını genişletme gayreti içerisinde olmuştur.  SDE Analiz >

Suriye’de gösteriler ve gösterilere sert müdahale devam ederken BM Güvenlik Konseyi Suriye’ye yönelik karar alabilmek için toplandı ancak Rusya ve Çin’in vetosu sebebiyle BM Güvenlik Konseyi’nde bir karar alınamadı. Arap Birliği, Avrupa Birliği ve Türkiye, Suriye’ye yönelik yaptırımlarını sertleştirdi. 2011 yılının son aylarında BM eski Genel Sekreteri Kofi Annan’ın ismi Suriye yönetimiyle görüşme imkânının oluşması için öne çıkmaya başladı. BM ve Arap Birliği Özel Temsilcisi olarak Suriye yönetimi ile görüşen Kofi Annan “Annan’ın 6 Madde Planı” olarak bilinen bir barış ve müzakere planı hazırladı. Annan Planı’nın maddeleri şu şekildeydi: 

<  Suriye’de gösteriler ve gösterilere sert müdahale devam ederken BM Güvenlik Konseyi Suriye’ye yönelik karar alabilmek için toplandı ancak 

Rusya ve Çin’in vetosu sebebiyle BM Güvenlik Konseyi’nde bir karar alınamadı. SDE Analiz >

1. Suriye halkının istek ve endişelerine cevap verecek Suriye öncülüğünde bir siyasi süreç 

2. Sivillerin korunması için BM gözetiminde her tür silahlı şiddete son verilmesi 

a) Hükümet meskûn alanlara asker sevkini ve silah kullanımını durdurup buralarda bulunan askerleri çekecek 

b) Muhalefet çatışmalara son verme taahhüdünde bulunacak 

3. Tüm taraflar çatışma yaşanan bölgelere insani yardım sevkini sağlayacak ve insani amaçlarla her gün iki saatlik sükûnet dönemleri sağlanacak 

4. Suriye yönetimi keyfi şekilde tutuklanmış kişilerin serbest bırakılması sürecinin hızını ve kapsamını artıracak 

5. Suriye yönetimi ülkede gazeteciler için hareket serbestîsi temin edecek 

6. Suriye yönetimi toplanma ve barışçı şekilde gösteri yapma hakkına saygı gösterecek. 

Suriye yönetimi Kofi Annan tarafından ortaya konulan planı kabul ettiğini 

açıkladı. İstanbul’da 1 Nisan tarihinde gerçekleştirilen Suriye’nin Dostları 

Toplantısı’ndan sonra ABD, Türkiye gibi ülkeler Kofi Annan’dan planın 

uygulanması için Suriye yönetimine yönelik bir son tarih tayin edilmesini 

talep ettiler. Kofi Annan’ın 10 Nisan olarak açıkladığı ateşkesin sağlanması 

için son tarih Suriye yönetimi tarafından “10 Nisan’dan itibaren 48 saat 

içerisinde” olmak üzere kabul edildi. Suriye yönetimi plana şehir merkezi 

dışında güvenlik güçlerine yönelebilecek saldırılara cevap verme hakkını 

saklı tutarak onay verdiğini açıkladı. 

Annan Planı çerçevesinde Suriye’ye bir uluslararası gözlemci misyonu ulaştı. 

Gözlemci misyonunda görevli olanların sayısı BM tarafından daha sonra 

300’e çıkarıldı. Bu arada Suriye’de 1973’ten beri ilk kez çok partili seçim 

gerçekleştirildi. Yapılan anayasal reformların ardından gerçekleştirilen 

ve muhalifler tarafından boykot edilen ilk seçimden, Suriye sisteminde 

belirleyiciliğini sürdüren Baas Partisi’nin galip çıktığı açıklandı. Uluslararası 

toplum, seçim sonuçlarını gerçekçi bulmadığını açıkladı. 

<  Annan Planı çerçevesinde Suriye’ye bir uluslararası gözlemci misyonu ulaştı. Gözlemci misyonunda görevli olanların sayısı BM tarafından daha sonra 300’e çıkarıldı. Bu arada Suriye’de 1973’ten beri ilk kez çok partili seçim gerçekleştirildi. SDE Analiz  >

BM, Suriye’deki olaylarda bugüne kadar 10000’den fazla sivilin hayatını 

kaybettiğini açıklarken Şam yönetimi 3000’in üzerinde güvenlik görevlisinin 

olaylarda hayatını yitirdiğini duyurmuştur. 

Suriye’ye Ait Bazı Ekonomik Veriler 

Not: Tarihî veriler ulusal ve uluslararası kaynaklar kullanılarak oluşturulmuş; tahminler IHS Global Insight’tan alınmıştır. 

2. Cİ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***