Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster
Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

8 Şubat 2020 Cumartesi

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 3

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 3



Avrupa Birliği’nin Suriye Politikası 


Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN 


< Dünyanın sadece % 7-8’lik bir nüfusuna ama en müreffeh ve barışçı bölgelerinin başında olan AB’nin ortak bir dış ve güvenlik politikası konusunda uzun zamandır ortaya koyduğu çabaların hala son derece yetersiz olduğu bizzat AB üyeleri tarafından da kabul edilen bir gerçektir. SDE Analiz >

Uluslararası krizlerde Avrupa Birliği sıklıkla gövdesi ile kafası arasındaki 
dengesizliğin vurgulandığı benzetmelerle ifade edilir. Bu durum özellikle 
Soğuk Savaş sonrasındaki dünyada daha da belirgin bir hal aldı. 1990’ların 
ilk yarısında önce Körfez Krizi, ardından Balkanlardaki savaşlar AB’nin ulus 
devletlerin birliği olduğunu ve ortak bir dış politika geliştirme konusunda son 
derece yetersiz olduğunu çarpıcı bir biçimde ortaya koydu. “AB ekonomik 
bir dev, siyasi bir cüce ve askeri anlamda bir elma kurdu” olarak tanımlandı. 
Ancak AB’nin küreselleşmenin önlenemez biçimde her alanda yaygınlaştığı 
ve eş zamanlı olarak da bölgeselleşmenin yaşandığı dünyada yeni bir 
siyasi kimliğe sahip olması gereği bizzat Avrupalılarca sıkça dile getirildi. 
Bu nedenle ortak dış ve savunma politikasının geliştirilmesi, buna yönelik 
gerekli lojistik ve altyapının NATO ile işbirliği halinde gerçekleştirilmesi 
hususunda önemli adımlar da atılmaya çalışıldı. 

Ancak başını FransaAlmanya’nın çektiği AB ile “ABD’siz olmaz” diyen İngiltere ve çevresindeki AB üyeleri için ortak bir dış politika geliştirmenin ne kadar zor olduğu her krizde tekrarlandı. Bunlardan en çarpıcılarından birisi 2003’de ABD’nin Irak operasyonunda da yaşandı. Fransa-Almanya ABD’nin müdahalesine karşı AB içinde cephe oluşturmaya çalışırken, AB içinde başta İngiltere ve İspanya olmak üzere pek çok üye ABD ile işbirliği yönünde karar aldı. Daha çarpıcı olan ise AB ile üyelik müzakeresi içindeki pek çok AB adayı ülkenin ABD’yi AB’ye tercih etmeleri oldu. 

Dünyanın sadece % 7-8’lik bir nüfusuna ama en müreffeh ve barışçı 
bölgelerinin başında olan AB’nin ortak bir dış ve güvenlik politikası 
konusunda uzun zamandır ortaya koyduğu çabaların hala son derece 
yetersiz olduğu bizzat AB üyeleri tarafından da kabul edilen bir gerçektir. AB 
politikalarının “Soft Power” kavramı çerçevesinde değerlendirilmesi mümkün 
olsa da, bunun krizler için etkisinin son derece sınırlı kaldığı da açıktır. 

Lizbon Anlaşması ile çerçevesi oluşturulmaya çalışılan ve dış politikada tek 
sesliliği amaçlayan düzenleme ile AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek 
Temsilciği oluşturuldu. Halen Catherine Ashton’nun üstlendiği bu görev, 
hem kurumsal hem de Ashton’un yetkinliği çerçevesinde sıkça eleştirilere 
uğramaktadır. Bu durum Suriye Krizi’nde de tekrar yoğun olarak gündeme geldi. 

Tunuslu Muhammed Buazizi’nin kendisini yakması ile Ortadoğu’da başlayan 
ve adına “Arap Baharı” / “Arap Uyanışı” denilen süreç sadece bölge 
ülkeleri için değil, aynı zamanda dünyaya şekil veren güçler bakımından 
da son derece önemli bir sınava dönüştü. AB bütün bu gelişmelerde 
hem kendi içinde birlik görüntüsü vermekten uzak oldu hem de özellikle 
Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya arasındaki ciddi politika farklılıkları 
çatışmalarla anıldı. Tunus’ta Buazizi’nin kendini yakması ile ilk hareketlenme 
başladığında, Fransa “isyancıların bastırılması için Tunus yönetimine destek 
verme” önerisinde bulunmuştu. Ancak olaylar kontrolden çıkıp Ortadoğu 
rejimleri teker teker bu dalganın karşısında sarsılınca, başta Fransa olmak 
üzere bütün AB ülkeleri politikalarında radikal değişiklik ihtiyacını hissettiler. 
Bu konuda en şaşırtıcı değişimlerden birisi de Libya krizinde yaşanmış, 
Kaddafi’nin “kazanamayacağını” farkeden Fransa, İngiltere ve İtalya önce 
muhalefeti örgütlemiş, ardından da BM’den çıkan müdahale kararının baş 
aktörleri olmuşlardı. 

< Suriye’nin başta petrol olmak üzere doğal kaynaklarının yeterince çekici olmaması, ülkede yaşanan isyan hareketine yönelik Beşşar Esed rejiminin aşırı güç kullanımı da belki de ilk kez AB içinde “daha ortak” bir yaklaşımla eleştirildi, reddedildi. SDE Analiz >

Suriye’de yaşanan kriz, Ortadoğu’da yaşanan “uyanış” hareketinin son 
halkalarından birisi olarak aslında önemli bir tecrübe birikimi ile karşılandı. 
Suriye’nin başta petrol olmak üzere doğal kaynaklarının yeterince çekici 
olmaması, ülkede yaşanan isyan hareketine yönelik Beşşar Esed rejiminin 
aşırı güç kullanımı da belki de ilk kez AB içinde “daha ortak” bir yaklaşımla 
eleştirildi, reddedildi. AB’ye yön veren Fransa, Almanya, İngiltere ve 
diğer AB üyesi ülkeler Suriye’de yaşananlar konusunda ağız birliği içinde 
doğrudan Esed rejimini ve özellikle de Beşşar Esed’i eleştirdiler ve hatta 
suçlu ilan ettiler. Bu arada AB üyesi ülkeler, BM ve Arap Birliği’nin Suriye 
Özel Temsilcisi Kofi Annan tarafından yapılan çalışmalara da tam destek 
verdiklerini net bir biçimde ortaya koyarlarken, Rusya ve Çin’i de eleştirdiler. 

AB’nin Dağınıklığı 

AB politikalarına yön verme kabiliyetinde olan İngiltere, Fransa ve 
Almanya’nın Suriye politikalarına yakından bakıldığında, en azından söylem 
bazında önemli bir yakınlaşma olduğu dikkati çekmektedir. İngiltere’de 
Cameron hükümeti Esed yönetiminin kendi halkına uyguladığı şiddet 
politikasını derhal sonlandırması çağrısında bulunurken, Esed yönetimini 
şiddeti sona erdirmeye mecbur bırakacak yaptırımların bir an önce yürürlüğe 
girmesi konusunda da son derece istekli bir görüntü vermektedir. İngiliz 
Dışişleri Bakanı William Hague, Tunus’ta gerçekleşen Suriye’nin Dostları 
Toplantısı’nda Suriye’deki muhalefete desteklerini açıkça dile getirmiş, 
Güvenlik Konseyi’ne hitaben “Dünyanın büyük bir çoğunluğunun gözünde 
bu konsey Suriyelilere karşı sorumluluklarını yerine getirmekte başarısız 
olmuştur” diyerek, üyeleri birlik olmaya çağırmış, Suriyelilerin öncülük ettiği 
bir siyasi değişimi’ desteklerini ifade etmiştir. İngiliz hükümetinin Suriye’ye 
rejiminin biran önce demokratikleşmesi ve muhaliflerin taleplerinin yerine 
getirilmesine dair beklentisi son dönemde yerini Esed yönetiminin acilen 
tasfiyesi beklentisine bırakmıştır. İngiltere’nin Suriye’ye yönelik bir askeri 
müdahaleye sıcak bakmadığı da anlaşılmaktadır. 

< Her ne kadar AB üyesi ülkelerin Suriye konusunda neredeyse hiç olmadığı kadar aynı görüşte olmalarına rağmen, AB’nin Suriye konusunda etkin ve ortak bir politika geliştirebildiği ise kesinlikle söylenemez. SDE Analiz >

Suriye ile yakın tarihi ve siyasi bağları olan Fransa’nın Esed rejimine 
karşı yaklaşımı da oldukça serttir. N. Sarkozy, açık bir biçimde Suriye 
Devlet Başkanını suçlayarak “Esed, utanmadan yalan söylüyor” demiş ve 
Kaddafi’nin Bingazi’yi yok etmek istediği gibi Esed’in de Humus’u yok etmek 
için çalıştığını şeklinde bir açıklama ile Suriye’ye yönelik askeri müdahale 
ihtimalini de akıllara getirmektedir. 

AB’nin diğer büyük gücü Almanya da benzer tepkileri verirken, bu konuda 
özellikle ABD ile yakın davranmayı önemsediğini de belli ediyor. İstanbul’da 
gerçekleştirilen Suriye’nin Dostları İkinci Toplantısı’nda Alman Dışişleri 
Bakanı G. Westerwelle Suriye’de çözüm konusunda bir mühlet tanınmasına 
bile karşı olduklarını söyledi. Bir zaman kısıtlamasına gitmenin çözüm 
üretmeyeceğini belirten Westerwelle, «Bir sınırlandırma bu dönemde yanlış 
anlaşılabilir» diyordu. 

Her ne kadar AB üyesi ülkelerin Suriye konusunda neredeyse hiç olmadığı 
kadar aynı görüşte olmalarına rağmen, AB’nin Suriye konusunda etkin ve 
ortak bir politika geliştirebildiği ise kesinlikle söylenemez. AB’nin aldığı 
tedbir ve yaptığı açıklamaların Esed’in politikalarını ve uygulamalarını 
engellemekten son derece uzak, sembolik çıkışlar olduğu da net biçimde 
ortaya çıkmıştır.1 BM ve Arap Birliği’nin Suriye Özel Temsilcisi Kofi Annan’ın 
çalışmalarını destekleyen AB’nin Suriye’ye silah satışını durdurması 
yönündeki karar belki de bu çerçevede yapılan en önemli girişim olarak 
kabul edilebilir. Ancak Rusya’nın Suriye’nin silah tedarikçisi olması ve 
tedarike devam etmesi, bu kararın etkisini ciddi bir biçimde azaltmaktadır. 

Lizbon Anlaşması ile kısmen güçlendirilen ve ortak politikalar geliştirme 
konusunda umut yaratan Avrupa Birliği Dışİlişkiler Yüksek Temsilciliği 
ve onun başındaki Cathron Ashton sıkça eleştirilerin hedefi olmaktan 
kurtulamıyor. Zira Suriye’de devam eden insanlık dramının engellenebilmesi 
için doğrudan askeri müdahale olmasa da AB’nin öncülüğünde dünya 
kamuoyunun daha etkin hale getirilmesi ve daha etkili caydırıcı yaptırımların 
uygulanması gerekiyor. AB yoğun kamuoyu baskısı ile şu ana kadar Suriye 
Merkez Bankası’nın Avrupa Birliği’ndeki bütün banka hesaplarını dondurdu 
ve banka ile tüm finansal işlemlere son verildi; Suriye uçuşşirketlerine 
ait kargo uçaklarının Avrupa Birliği’ne uçuşları yasaklandı. Suriye ile 
değerli maden ticaretine de yasak getirildi. 27 ülkenin dışişleri bakanları 
Polonya’daki toplantıda Suriye petrolünü boykot kararı adlı. Ancak İtalya 
boykota yürürlükteki bir sözleşme yüzünden 15 Kasım’da başlayabileceğini 
duyurdu. Bu arada, Devlet Başkanı Esed’in kabinesindeki dokuz bakana 
daha Avrupa Birliği’ne seyahat yasağı getirildi ve Avrupa’daki banka 
hesapları donduruldu. AB ilki Tunus’ta ikincisi ise İstanbul’da gerçekleşen 
“Suriye Halkının Dostları Grubu” toplantılarında da aktif yer aldı. Bu arada 

C. Ashton AB adına Suriye muhalefeti olarak “Suriye Ulusal Konseyi”nin 
muhatap alınacağını açıkladı. Ancak Ashton’a göre “Avrupa Birliği askeri 
müdahaleyi düşünmeyerek Suriye krizine çözüm bulmaya çalışıyor.” 
Eleştirilerin hedefinde olan Ashton’a Euronews muhabirinin “Suriye 
konusunda çok açıktınız ve net konuşuyordunuz. Ancak öyle görünüyor 
ki, geçtiğimiz birkaç hafta içinde hararetinizi kaybettiniz” sorusuna Yüksek 
Temsilci “Tam olarak değil. Ancak şu anda yapmamız gereken sistematik 
bir şekilde Suriye’ye baskı uygulamak” dedikten sonra Libya türü bir 
müdahaleye çok da sıcak bakmadığını ortaya koyuyordu. 

AB’nin Dış Politikasızlığı 

< AB’nin politika üretememesi kuşku yok ki sadece Yüksek Temsilci ile açıklanamaz. Ancak son dönemde Ashton’un hem AB hükümetleri hem 
de bizzat Avrupa Parlamentosu tarafından çok ciddi bir şekilde eleştirildiği 
görülmektedir. SDE Analiz >

AB’nin yeteneksizliği ve politika üretememesi kuşku yok ki sadece Yüksek 
Temsilci ile açıklanamaz. Ancak son dönemde Ashton’un hem AB hükümetleri 
(özellikle de Fransa ve İngiltere) hem de bizzat Avrupa Parlamentosu 
tarafından çok ciddi bir şekilde eleştirildiği, “görevinde yeterince etkili 
olmadığı” düşüncesinin sıkça tekrarlandığı görülmektedir. Ashton’u daha 
aktif olmaya çağıran AB Parlamentosu milletvekilleri, Ortadoğu’da yaşanan 
olaylara ilişkin AB’nin uluslararası alanda tavrını belli etme konusunda geç 
kaldığını ifade ederken C. Ashton’un verdiği cevap son derece çarpıcıdır: 
“En önemli şeylerden biri insanları dinlemek. Biz, Mısır ve Tunus halkını 
desteklemek için neler yapabileceğimizi düşünürken onlar geleceklerini 
güvence altına almak istiyor. Onların ihtiyaçlarına kulak vermek bir bakıma 
tepki göstermektir.” Bu açıklama AB’nin kapasite ve politik gücünü görmek 
bakımından oldukça önemli bir açıklama olarak kabul edilebilir. Ancak 
sorunun sadece Ashton değil, üye ülkeler arasındaki çıkar farklılığı olduğu 
görüşü de yine sıkça dile getirilmektedir. Örneğin Avrupa Parlamentosu 
Sosyalist Grup Başkanı M. Schulz, bazı üye ülkelerin kendi çıkarları için 
çalışmaktan vazgeçmeleri gerektiğini söylüyor ve “Onun için en büyük 
engel, Almanya’nın Dışişleri Bakanı G. Westerwelle, Londra’da W.Hague, 
Paris’te A. Juppe veya herhangi bir diploması şefi. Çünkü onlar önce ülkem 
daha sonra Avrupa Birliği diyor. Bu düşünce tarzı değişmeli” eleştirisini getirmektedir. 

< Soğuk Savaş sonrasından günümüze, AB’nin neredeyse hiçbir dış krizde 
birlik politikaları geliştiremediği net olarak ortaya çıkmıştır. Hiç kuşku yok ki, derin olmayan ve AB üyeleri arasında ciddi politika farklılıklarının yaşanmadığı 
krizlerde AB bir “yumuşak güç” olarak devreye girmiştir. SDE Analiz  >

Bilindiği üzere karar alma mekanizmasını hızlandırmayı hedefleyen Lizbon 
Antlaşması, Avrupa Birliği’nin tek bir ağızdan konuşmasını hedefliyor. 
Ancak pek çok AB milletvekiline göre o günden bu yana hiç bir değişiklik 
olmadı. Alman Yeşiller Partisi Avrupa Parlamentosu Üyesi Daniel Cohn-
Bendit, “Bence en büyük sorun Sayın Ashton’un kendini koordinatör olarak 
görmesi oysa o tavrını belli etmeli. Gerekirse üye ülkeleri eleştirmeli çünkü 
dış politika sorunu “tek bir ağızdan konuşmak”. Bu sorun aşılmadıkça 
ilerleme kaydedemeyeceğiz” demektedir. Avrupa Parlamentosu’ndaki (AP) 
Liberal Grup Başkanı G. Verhofstadt ise hem AB hem de BM’yi sert şekilde 
eleştirilerek «AB ve uluslararası ortakları sadece oturup Esed’in sıradan 
işiymiş gibi katliamı sürdürüp kendileriyle alay etmesini seyredemezler. 
Diplomasi politikanın ikamesi değildir. AB ve BM’nin Suriye krizini yönetme 
başarısızlığı Esed sayesinde ortaya çıkmıştır. AB’nin dış ilişkilerle ilgilenen 
değil dış politika yapan bir Yüksek Temsilciye ihtiyacı var» demiştir. 

Yumuşak Güç Suriye’yi Korumada Yetersiz Kalıyor 

< Savunma harcamalarından kaçan ve sorunları ABD ve NATO eliyle çözmeye 
çalışan yaklaşım, AB’nin edilgen bir pozisyonda kalmasına neden olmaktadır. Bunun için Amerikalılar “pay, but not play” diyebilmektedirler. SDE Analiz  >

Soğuk Savaş sonrasından günümüze, AB’nin neredeyse hiçbir dış krizde 
birlik politikaları geliştiremediği net olarak ortaya çıkmıştır. Hiç kuşku 
yok ki, derin olmayan ve AB üyeleri arasında ciddi politika farklılıklarının 
yaşanmadığı krizlerde AB bir “yumuşak güç” olarak devreye girmiştir. 
Ancak bunun dışında AB’den operasyonel bir tavır beklemek ve krizleri 
engelleyecek, durduracak ya da çözüme ulaştıracak bir güç olarak söz 
etmek son derece zordur. Suriye konusunda da AB’nin etkin ve çözüm 
üretecek bir politika izlemesini beklemek çok gerçekçi olmayacaktır. Ancak 
AB’nin demokrasi, insan hakları, hukuk devleti, sivil toplum vb. konularda 
ortaya koyduğu söylemin uzun vadede bölgede toplum nezdinde katkısı 
olacağı söylenebilir. AB’nin bu tür krizlerde etkili olabilmesinin iki önemli 
zemini olması gerektiği açıktır. Bunlardan birincisi AB’nin çıkar uyuşmasını 
sağlaması, yani AB çıkarları ile üye devletlerin çıkarları arasındaki çelişkilerin 
en az düzeye indirilmesidir. Bu AB’nin gerçek bir birlik olmasının da 
ön koşuludur. İkinci önemli zemin ise AB’nin ortak dış politika ile savunma 
politikasını daha yüksek bir kapasite ve öncelikle ele almasıdır. Savunma 
harcamalarından kaçan ve sorunları ABD ve NATO eliyle çözmeye çalışan 
yaklaşım, AB’nin edilgen bir pozisyonda kalmasına neden olmaktadır. 
Bunun için Amerikalılar “pay, but not play” diyebilmektedirler. Aslında 
ortak dış ve güvenlik politikalarının, ortak bir AB’yi de birlik olma konusunda 
geliştireceği ve küresel-bölgesel düzeyde ciddiye alınır bir güç olmasına 
büyük katkı sağlayacağı söylenebilir. Kendi insanına savaş ilan edip ateş 
edebilen zulümde sınır tanımayan bir rejimin AB’yi ciddiye almasını ve 
yaptırımlarından ürkmesini gerektirecek çok az unsur bulunduğu üzücü bir 
gerçektir.