Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 7

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 7

Rusya’nın Suriye Politikası 

Amine YAZICI 

< 25 Şubat 1954 askeri darbesinden sonra yönetimin değişmesi ile birlikte Suriye siyasi hayatında Baas Partisi’nin ön plana çıktığını ve bununla birlikte Suriye’nin SSCB açısından önemli bir ülke haline geldiğini söyleyebiliriz. 

SDE Analiz  >

Ocak 2010’da Tunus’ta başlayan Arap Baharı aradan geçen bir buçuk yıllık 

sürede Ortadoğu coğrafyasının büyük bir bölümünü yenidenşekillendirmiştir. 

Tunus, Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn’de yaşanan olaylar kimi yerde yönetim 

değişikliğini, kimisinde ise reform süreçlerini başlatmıştır. Arap Baharı’nın 

belki de en uzun durağı olan Suriye’de olaylar Mart 2011’den bu yana devam 

etmektedir. Suriye’de yaşananlara özellikle Libya’ya karşı gerçekleştirilen 

NATO müdahalesinin ardından daha temkinli yaklaşan dünya, süreci 

uzaktan ve dikkatle izlemektedir. Batının başını çektiği ve BM çatısı altında 

kararlar almaya çalışan devletlerin karşısında, Suriye’deki sorunların bir iç 

mesele olduğunu savunan bu nedenle herhangi bir dış müdahaleye karşı 

çıkan Rusya, Çin ve İran yer almaktadır. Bu yazıda, Sovyetler Birliği’nden 

bugüne Rusya-Suriye ilişkileri incelenecek ve Rusya’nın Suriye’de yaşanan 

devrim sürecine bakışı ve tutumu değerlendirilecektir. 

Suriye- SSCB İlişkileri 

Suriye ve SSCB tarih boyunca yakın ilişkiler yürütmeyi başarmış iki devlet 

olmuştur. İkinci dünya savaşı sonrasında 17 Nisan 1946’da bağımsızlığını 

ilan eden Suriye’nin siyasal istikrara kavuşması uzun sürmüştür. 1949-1953 

yılları arasında Suriye’de üç defa hükümet darbesi, 21 kabine değişikliği 

olmuş ve bu esnada iki askeri diktatörlük kurulmuştur.10 25 Şubat 1954 

askeri darbesinden sonra yönetimin değişmesi ile birlikte Suriye siyasi 

hayatında Baas Partisi’nin ön plana çıktığını ve bununla birlikte Suriye’nin 

SSCB açısından önemli bir ülke haline geldiğini söyleyebiliriz. 

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Ortadoğu’ya nüfuz etmek isteyen 

Sovyetler ilgisini bu bölgeye yoğunlaştırmış, Suriye’nin bağımsız bir 

devlet olması ve İsrail’in Filistin topraklarında bağımsız bir devlet kurma 

fikrini desteklemiştir. Yeni kurulan İsrail devleti ABD ile yakın ilişkiler 

geliştirince Sovyetler bölgede başka müttefikler aramaya başlamıştır. 

Suriye’de başa gelen Baas Partisi ideolojik olarak Pan-Arabizim ve 

Sosyalizm’e dayanıyordu, bu nedenle Baas Partisi Sovyetler ile yakın ilişkiler 

geliştirmiş ve bu sayede meşruiyetini pekiştirmiştir. SSCB-Suriye ilişkileri 1 

Şubat 1946’da imzalanan gizli bir anlaşma ile başlamış ardından 1 Nisan 

1950’de imzalanan saldırmazlık paktı ile ilişkiler bir ileri boyuta taşınmıştır. 

Baas Partisi’nin komünizme sıcak bakması ve propaganda aracı olarak anti-

emperyalizmi seçmesi Suriye’nin SSCB yanında hareket etmesine neden 

olmuştur. Ortadoğu’da İsrail’in kendisine müttefik olarak ABD’yi seçmesi 

SSCB’nin Suriye ve Mısır’dan yana tutum belirlemesine neden olmuştur. 

Suriye Komünist Partisi’nin oldukça güçlü olması ve Suriye’nin sahip olduğu 

jeostratejik konum SSCB için yine oldukça büyük önem arz ediyordu. 

ABD’nin aksine SSCB’nin Ortadoğu’ya yönelme gerekçesi petrol 

kaynaklarına ulaşmak değildi, ABD’nin kendisine karşı yürüttüğü “çevreleme 

politikası11”nın etkisini kırmak ve bölgede ABD’nin tek hegemon güç 

olmasını engellemek istiyordu. Bu nedenle SSCB Ortadoğu’da yaşanan 

her gelişmenin yakından izleyicisi olmuş ve kendi menfaatlerini ön planda 

tutarak süreçleri yönlendirmiştir. Soğuk Savaş esnasında bölgede yaşanan 

her olay Suriye’yi SSCB’ye yaklaştırmıştır. 1956 Süveyş Krizi sırasında Mayıs 

ve Kasım 1956’da iki ülke arasında askeri işbirliği anlaşmaları imzalanmış, 

SSCB Suriye’ye 60 milyon dolarlık yardım yapmıştır. 28 Ekim 1957’de yapılan 

anlaşma ile SSCB Suriye’ye 168 milyon dolarlık yardım yapmıştır ancak 

bu yardımları askeri alanda değil, baraj, köprü, demiryolu gibi Suriye’nin 

ekonomik kalkınmasını sağlayacak alanlarda kullanması için vermiştir.12 

< Hafız Esed ilk yurt dışı ziyaretini Moskova’ya gerçekleştirerek SSCB ile ilişkilere verdiği önemi göstermiş oldu. Hafız Esed yönetime geldiğinde 

önemli bürokratik görevlere kendisi gibi asker kökenli kişileri atamış, askeri mantığın ağırlık kazandığı bir kurumsal yapı ortaya çıkarmıştır. SDE Analiz >

1970’de Suriye’de başa gelen Hafız Esed ilk yurt dışı ziyaretini Moskova’ya 

gerçekleştirerek SSCB ile ilişkilere verdiği önemi göstermiş oldu. Asker 

kökenli olan Hafız Esed yönetime geldiğinde önemli bürokratik görevlere 

kendisi gibi asker kökenli kişileri atamış, askeri mantığın ağırlık kazandığı 

bir kurumsal yapı ortaya çıkarmıştır. Sovyet modeli bir askeri ve ekonomik 

yapılanması olan Suriye’nin SSCB’den aldığı istihbarat desteğini içeride 

muhalefete karşı kullanması, yönetimin ideolojik taban olarak SSCB ile 

örtüşmesi yakın ilişkileri devam ettirmesinin nedenleri olarak sıralanabilir.13 

Hafız Esed döneminde Suriye SSCB ilişkilerini etkileyen bir diğer gelişme 

Mısır’da Nasır’ın ölümünden sonra Enver Sedat’ın başa geçmesi olmuştur. 

Sedat’ın izlediği ABD yanlısı dış politikayı iyi gözlemleyen Hafız Esed SSCB 

ile ilişkileri ileri düzeye taşıyacak yeni askeri anlaşmalar imzalamıştır. 26 

Mart 1979’da imzalanan Camp David Anlaşması’ndan sonra 8 Ekim 

1980’de imzalanan 15 maddelik SSCB-Suriye Dostluk ve İşbirliği Anlaşması 

ilişkilerin en üst seviyeyi çıkartıldığı anlaşma olmuştur. Anlaşmanın 5. 

maddesine göre; taraflardan herhangi birinin barış ve güvenliğinin tehdit 

edilmesi halinde, bu tehdidin bertaraf edilmesi ve barışın yeniden tesisi 

amacı ile işbirliği yapmak için derhal birbirleriyle temasa geçeceklerdi. 

Bir anlamda garantörlük anlaşması niteliği taşıyan bu anlaşmanın gizli 

protokolüne göre SSCB olası bir İsrail saldırısında tüm gücüyle Suriye’ye 

yardım etme garantisi de veriyordu.14 

<Rusya’da Yeltsin dönemi boyunca iç politikada ülkeye ekonomik ve siyasi yük getirecek dış politika yükümlülükleri altına girmemeye özen gösterilmiştir. 

1990’larda Rusya Ortadoğu politikasını, Ortadoğu barış sürecinde konumunu 

muhafaza etmek üzerine kurmuştur. SDE Analiz >

SSCB’nin Afganistan’ı işgali ile başlayan süreç Ortadoğu’da Suriye’yi bir 

anlamda SSCB’nin uydusu konumuna getirmiş askeri açıdan bağımlılığını 

artırmıştır. SSCB Doğu Akdeniz’de varlığını devam ettirmek ve Batı bloğuna 

karşı elini güçlendirmek için, Suriye ise bölgesinde giderek güçlenen 

İsrail’e karşı ikili ilişkileri geliştirmiştir. 

Soğuk Savaş Sonrası İlişkiler 

SSCB ve Suriye arasında seksenlerle birlikte zirve yapan ilişkiler SSCB’nin 

dağılması ile son bulan Soğuk Savaş’ın ardından yeni bir döneme girmiştir. 

İki kutuplu sistemin sona ermesiyle birlikte Rusya kendi iç meselelerine 

dönmüş ve bu durum da ABD’nin özellikle Ortadoğu’da tek taraflı ve 

baskın politikalar izlemesine imkân sağlamıştır. SSCB’nin yıkılması ile 

birlikte Suriye pragmatik dış politika anlayışı çerçevesinde 1991’deki 

Birinci Körfez Savaşı’nda Amerika’nın başını çektiği ittifaka katılarak Irak’a 

saldırmıştır. SSCB’nin dağılmasıyla birlikte Suriye’nin silah temini sıkıntısı 

başlamıştır. 1993’de Rus dış politikası “yakın çevre”15 doktriniyle eski Sovyet 

coğrafyasında daha aktif bir politika izlemeye başlamıştır. 

Rusya’da Yeltsin dönemi boyunca iç politikada ülkeye ekonomik ve siyasi yük 

getirecek dış politika yükümlülükleri altına girmemeye özen gösterilmiştir. 

1990’larda Rusya Ortadoğu politikasını, yakın çevre politikası çerçevesinde 

etkinliğini korumak ve Ortadoğu barış sürecinde konumunu muhafaza 

temek üzerine kurmuştur. 1999’da Putin’in başa gelmesiyle birlikte Rus dış 

politikasında aktif bir döneme girilmiştir. Putin, SSCB zamanında oluğu gibi 

bölgedeki rejimleri destekleyerek, onlara silah satarak, bazı ülkelerin SSCB 

zamanından kalan borçlarını silerek ve özellikle enerji alanında olmak 

üzere yeni iş birlikleri oluşturarak 21. Yüzyılda bölgedeki etkisini yeniden 

artırmıştır. 

Arap Baharı ve Rusya 

Suriye’de Arap Baharı’nın fitilini ateşlediği olaylar diğer ülkelerden daha 

farklı bir seyir izledi. Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de sonuca daha hızlı 

ulaşılmış olmasına rağmen Suriye’de olaylar aradan geçen 14 aya rağmen 

hala şiddetli bir şekilde devam etmektedir. Rusya, Suriye’de yaşanan 

olayları ilişkilerinin sahip olduğu tarihsel derinlik ve karşılıklı menfaatler 

çerçevesinde yakından izlemekte ve daha temkinli davranmaktadır. Arap 

Baharı ile Ortadoğu’da yaşanan rejim değişiklikleri ve eski yönetimlerin 

yerine batı yanlısı yönetimlerin gelmesi ihtimali Rusya’da bölgedeki etkisini 

yitireceği endişesi yaratmıştır. Rusya Suriye hususunda daha etkin bir politika 

izlemiştir, bunun nedenleri Suriye’nin coğrafi açıdan sahip olduğu öneme 

ek olarak Rusya’nın bölgede sahip olduğu ticari üstünlük ve Suriye’de ki 

Çerkez Diasporası’nı da unutmamak gerekir. Rusya, Sovyet ardılı ülkelerde 

yaşanan renkli devrimlerden16 sonra Ortadoğu’da yaşanan gelişmelere 

şüpheci yaklaşmakta, bölünmüş bir Suriye devletini istememektedir. Rusya, 

Suriye’ye yönelik bir dış müdahale istemediği için BM çatısı altında 4 Şubat 

2012’de alınan ambargo kararını veto etmiş ve sorunu Esed yönetiminin 

çözmesi gerektiğini söylemiştir. NATO müdahalesi ile değişen Trablus 

yönetiminde Rusya hem silah ticaretinden hem de ülkedeki petrol/gaz 

yataklarının işletilmesi alt yapı inşasında elde edilecek kârlardan mahrum 

kalmıştır. Benzer durumu Suriye’de yaşamamak için mümkün olan son ana 

kadar Esed rejimine desteğini sürdürecektir. 

Sonuç 

Suriye’ye yapılacak bir dış müdahale pek çok uzmana göre ülkenin 

bölünmesini beraberinde getirecektir. Böyle bir durumda Suriye’nin Rusya 

ile olan tarihi ittifak ilişkisi sona erecektir. Rusya Akdeniz’deki tek askeri 

limanı olan Tartus’u kaybedebilir ve bu durum Rusya’nın yeniden aktif bir dış 

politika izlemeye başladığı dönemde hiç istemeyeceği bir gelişme olacaktır. 

Rusya Suriye’nin parçalanarak bölgede yeni bir oluşumun hazırlanmasını 

kabul etmeyecektir. 

Rusya, Suriye’de yaşanan olaylara karşı çok boyutlu bir politika izlemektedir, 

Suriye muhalefetiyle de görüşmekte ve arabuluculuk yapmaya çalışmaktadır. 

Batı’nın Suriye politikalarına karşı Çin ile birlikte hareket eden Rusya, insani 

müdahale kavramı altında Suriye’ye yapılacak Batı merkezli bir askeri 

müdahalede verdiği siyasi desteği askeri boyuta taşıyıp Suriye’nin yanında 

yer alması da seçenekler dâhilinde değerlendirilmelidir. Mart 2012’deki 

seçimlerde Devlet Başkanı olan Putin, Rusya’nın Akdeniz hassasiyeti ve 

yukarıda saydığımız derin ilişkilerden ötürü Suriye’ye destek vermeye devam 

edecektir. Ancak Suriye’de olaylar bu hızla sürer ve Batı’nın hem Suriye 

hem de ona destek veren ülkelere karşı yürüttüğü baskı politikası artarak 

devam ederse Rusya’nın Suriye politikasında konjonktüre bağlı zorunlu bir 

değişime gideceğini söylemek de mümkündür. 

< Batı’nın Suriye politikalarına karşı Çin ile birlikte hareket eden Rusya, insani müdahale kavramı altında Suriye’ye yapılacak Batı merkezli bir askeri müdahalede verdiği siyasi desteği askeri boyuta taşıyıp Suriye’nin yanında 

yer alması da seçenekler dâhilinde değerlendirilmelidir. SDE Analiz >

8. Cİ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 6

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 6

Suriye Krizi ve İslâm Dünyası 

Doç. Dr. Ahmet UYSAL 

< Osmanlı İmparatorluğu’nun parçalanmasından sonra bugün Ortadoğu diye 

adlandırılan bölgede yirmiden fazla ülke oluşmuştur. 

Bu ülkelerin sınırları sosyolojik sınırlara göre değil işgal edenlerin isteklerine göre çizilmiştir.  SDE Analiz >

Arap Baharı diye bilinen ve bütün Ortadoğu’yu ve dolayısıyla dünyayı 

etkileyen Arap isyanlarının Tunus ve Mısır gibi ülkelerden sonra Suriye’ye 

ulaşmasından bugüne bir yılı aşkın bir süre geçtiği halde halen soruna 

kalıcı bir çözüm bulunabilmiş değil. Suriye’deki Baas rejiminin yıkılması 

veya isyancıları ve rejimin uzlaşacağı bir çözüm bulunmasının gecikmesi 

Suriye rejiminin iç sosyal, kültürel ve siyasi yapısıyla ilgili olduğu kadar, dış 

dengelerle de yakından ilgilidir. Peki, bu sorun konusunda İslam dünyasının 

ve bu ülkelerin en önemli şemsiye kuruluşu olan ve başkanlığını Ekmeleddin 

İhsanoğlu’nun yaptığı İslam İşbirliği’nin Suriye Krizinde tavrı ve çözüm rolü 

ne olmalıdır? 

İslam Dünyası’nın genel problemi parçalanmışlık ve baskıcı yönetimlerdir. 

Dolayısıyla, genel olarak demokratik Arap devrimlerine ve özel olarak 

Suriye Krizine bakarken bu iki kriteri dikkate almak gerekmektedir. Osmanlı 

İmparatorluğu’nun parçalanmasından sonra bugün Ortadoğu diye 

adlandırılan bölgede yirmiden fazla ülke oluşmuştur. Bu ülkelerin sınırları 

sosyolojik sınırlara göre değil işgal edenlerin isteklerine göre çizilmiştir. 

Ortadoğu dışındaki Orta ve Güney Asya’daki İslam ülkelerinin sınırları 

Rus, İngiliz ve diğer batı ülkelerinin işgali ve bu işgale karşı mücadele ile 

şekillenmiştir. 

Parçalanmışİslam Dünyası’nda devlet yapıları rejim açısından krallıklar 

ve cumhuriyetler olarak tasnif edilebileceği gibi, demokrasiler ve otoriter 

rejimler olarak veya ulus-devletler ve teritoryal devletler olarak da ayrılabilir. 

İslam coğrafyasında bu parçalı yapı sömürü döneminde kurulmasına rağmen 

bağımsızlık döneminde de aşılamamıştır. Hem Ortadoğu’daki devletler hem 

de Orta Asya ülkeleri bu özellikleri taşımaktadır. Bu farklı ve parçalı yapı 

İslam ülkelerinin herhangi bir sorun karşısında ortak tutum geliştirmelerine 

engel olmaktadır. Parçalı yapı hem ülkeleri kendi iç sorunlarıyla meşgul 

etmekte hem de dış sorunlara yeterince eğilmelerini engellemektedir. 

Suriye Krizine İslam ülkelerinden net ve ortak bir tutum geliştirilememesinin 

nedeni budur. 

İslam Dünyası’nda otoriter rejimlerin yaygın olması da demokrasi talebiyle 

ortaya çıkan devrimlere halkları sıcak baksa bile yönetimlerin baskıcı olması, 

kendi halklarına örnek olmaması açısından tedirginlik yaratmaktadır. 

İkinci Dünya Savaşı sonrasında anti-emperyalist akımları başa getiren bu 

baskıcı yapılar genellikle meşruiyetini halk iradesinden değil sömürgeci 

güçlere karşı verilen bağımsızlık mücadelesinden almaktadırlar. Nasırizm, 

Baasçılık ve Kaddafi örnekleri bu durumu iyi yansıtır. Tunus’taki devrimden 

Kaddafi’nin çok rahatsız olması bu yüzden şaşırtıcı değildi. 

Suriye Krizi’nde, İslam ülkeleri arasında demokratik bir ülke olması 

dolayısıyla özgün bir yeri olan Türkiye’nin Suriye halkı için demokrasi 

talebiyle dış politika çıktılarını belirlemesi doğaldır. Aynı tutumu demokratik 

geçişte büyük bedel ödemiş Tunus hükümeti de sergilemiştir. Endonezya 

ve Filistin gibi demokrasi yolunda görece mesafe almışİslam ülkeleri de 

Suriye’deki demokrasi mücadelesine sempati ile bakmışlardır. Mısır’ın da 

halk olarak Suriye Devrimi’ne sempati ile yaklaşması normaldir. Ancak, 

henüz demokratik bir hükümet yerine Yüksek Askeri Konsey’in ve onun 

görevlendirdiği eski siyasetçilerin görev başında olması Suriye demokratik 

hareketine destek vermesine engel olmaktadır. Malezya’da bile demokrasi 

belli düzeye ulaşmış olsa da hükümet aleyhinde gösterilerin yapılması9 başka 

yerlerdeki demokratik gösterilerin desteklenmesine engel olmaktadır. 

< Suriye Krizi’nde, İslam ülkeleri arasında demokratik bir ülke olması dolayısıyla özgün bir yeri olan Türkiye’nin Suriye halkı için demokrasi talebiyle dış politika çıktılarını belirlemesi doğaldır. Aynı tutumu demokratik geçişte büyük bedel ödemiş Tunus hükümeti de sergilemiştir. SDE Analiz >

Suriye Krizi’ne destek olan Körfez’deki Arap ülkeleri demokratik kaygılarla 

değil daha çok stratejik gerekçelerle yaklaşmaktadırlar. Özellikle zengin 

Körfez ülkeleri İran tehdidinden büyük rahatsızlık duymaktadırlar. Bu tehdit 

algısında İran’ın ideolojik farklılığı, nükleer sevdası ve bölgedeki Şiileri 

tahrik etmesi önemli rol oynamaktadır. Ayrıca, Bahreyn hariç bu ülkeler 

büyük bir protesto dalgasıyla karşılaşmadıkları için bölgedeki hareketlilikten 

etkilenmeyecekleri düşüncesindedirler. Bu algı, Körfez ülkelerinin Suriye 

Devrimi’ne destek vermesini kolaylaştırmaktadır. 

Türkiye bir demokrasi olduğu için demokratik devrimleri kolay destekleyebildiği gibi İran da tam tersine demokrasiden uzaklaştıkça demokratik hareketleri desteklemesi zorlaşmaktadır. İran’ın Suriye rejimiyle ideolojik olmasa bile mezhepsel yakınlığı bulunmaktadır ve ulusal çıkarlar yüzünden Suriye’de demokrasiyi değil Baas rejimini desteklediği  bilinmektedir.  

< Arap Baharı konusunda en ilginç tavır Irak’tan gelmiştir. Şekil yönü daha ağır 

bassa da bir demokratik süreçle başa gelen Nuri el-Maliki, Mısır ve Tunus devrimlerine destek verirken, terör, istikrasızlık ve temel hizmetler konularında 

sorun yaşanan Irak’ta gösterilerin başlaması tedirginlik yaratmıştır. SDE Analiz  >

Irak, Suriye ve Lübnan hattındaki Şii etkisinin kaybolma 

tehlikesini de gördüğü için bu rejime destek vermektedir. İran’ın tavrını 

etkileyen diğer bir sebep ise protestoların ülkesine sıçramasından duyduğu 

endişedir. Özellikle son iki seçime hile karıştığı söylentileri ve sonrasında 

ortaya çıkan büyük protestolar olması bu tehlikeyi artırdığı için İran 

Suriye’deki krizin demokratik bir süreçle çözümlenmesi noktasında olumsuz 

tavır içerisindedir. Ancak Mısır’da İsrail yanlısı Mübarek’in düşmesi veya 

Şii nüfusun etkili olacağı Bahreyn’deki muhalif gösterilerde gözlemlendiği 

gibi İran, ulusal çıkarları ile uyumlu olduğunu düşündüğü protestoları 

desteklemekten de geri durmamaktadır. 

Arap Baharı konusunda en ilginç tavır Irak’tan gelmiştir. Şekil yönü daha 

ağır bassa da bir demokratik süreçle başa gelen Nuri el-Maliki, Mısır ve 

Tunus devrimlerine destek verirken, terör, istikrasızlık ve temel hizmetler 

konularında sorun yaşanan Irak’ta gösterilerin başlaması tedirginlik yaratmış 

ve demokrasi yanlısı tutum değişmeye başlamıştır. Irak’ın tutumunda son 

zamanlarda İran etkisinin giderek artması da etkili olmuştur. Özellikle, 

Suriye’de dış müdahale ile demokrasi gelmesine karşı çıkmaktadır. Hâlbuki 

Irak’a demokrasi gelmesi de ABD ve müttefiklerinin müdahalesiyle olmuş ve 

Saddam’ın Baas rejimi yıkılarak demokratik süreç başlamıştı. 

İKÖ ve Suriye 

Suriye Krizi’nde çözüm yolunda daha büyük rol oynaması gereken kuruluş 

İslam İşbirliği Örgütü’dür. Bırakın masum insanların düzenli ordu tarafından 

her gün öldürülmesini, İslam coğrafyasında yaşanan bu insanî kriz yalnızca 

kınamayla ve beyanatlarla geçiştirilmeyecek kadar ciddi bir sorundur. 

Ayrıca, Suriye Krizi çözülmediği için bir iç savaşa ve bölgesel çatışmaya 

dönüşme riski de taşımaktadır. 

Suriye Krizi’ne çözüm bulunma sürecinde etkili olması beklenen 

kurumlardan birisi de İslam İşbirliği Örgütü’dür. Suriye Krizi her açıdan 

İslam İşbirliği Örgütü’nün müdahale etmesi gereken bir sorundur. Ayrıca, 

İKÖ Başkanı’nın bir Türk bilim adamı olması ve doğal olarak Türkiye’nin 

önemsediği konuları belli düzeyde önemsemesi beklenen bir kurum olması 

dolayısıyla da hem İKÖ’nün daha fazla sorumluluk alması gerekir hem de 

sorunun çözümüne destek anlamında katkı sağlamalıdır. 

Suriye gibi diktatör rejimlerinin en büyük dayanağı uluslararası meşruiyettir. İslam Dünyası’nın şemsiye kuruluşu olması beklenen İslam İşbirliği Örgütü’nün İran gibi Suriye rejimine destek olan üyeleri de vardır. 

Ancak bu ülke kamuoylarının Suriye’de sivillere yapılan muameleye karşı 

tepkili olmasını beklemek zor değildir. Suriye’nin kınanmasına bazı 

İslam ülke yönetimleri destek olmasalar bile kamuoyu desteğiyle bu yapılabilir. 

Diğer bir ifade ile başkanlık düzeyinde Suriye’de sivillere yapılan baskı ve 

saldırıların kınanması mümkündür. Rusya, Çin ve İran desteğinden cesaret 

alan rejimin yalnızlaştırılması ancak meşruiyetini kaldıracak bir hareket tarzı 

benimsemekle olabilir. 

İKÖ, Esed rejiminin gitmesi yönünde tavır takınmak istemiyorsa en azından 

birbirine üstün gelmeleri zor olması dolayısıyla çok can kaybına yol açacağı 

anlaşılan taraflar arasında diyalog zemini geliştirebilir. Çok kan döktüğü 

için yenildiğinde intikamdan korkan ve bu yüzden eski politikalarına devam 

eden Esed rejimine güvenli çıkış için yol gösterebilir. Yine bir şemsiye 

kuruluş olarak İKÖ siyasi tutumdan uzak insani bir misyon benimseyebilir. 

Bu yöntem İKÖ etkisi olmadan Yemen’de denendi ve bir çıkış yolu bulunabildi. 

Suriye’de uluslararası güçlerin birbirini bloke etmeleri dolayısıyla bu rolü 

oynama fırsatı bulunmaktadır. 

İslam Konferansı Örgütü şu anda daha çok sığınmacılara mali yardım gibi 

küçük ölçekli yaraları sarma faaliyetleri yürütmektedir. Hâlbuki yaraları 

sarmak yerine savaşı durduracak çözümler aramak için daha aktif ve etkili 

politikalar üretmesi gerekmektedir. Soruna taraf olmuyorsa bile sorunun 

çözümü için daha fazla irade oluşmasında ilgili taraflara baskı ve çağrı 

yapılmasına engel olan bir durum yoktur. Esed rejimi daha yerinden 

kımıldamadan Libya Krizi’nden ölenlerin yarısına yakın insan Suriye’de 

hayatını kaybetmiştir. Ancak, dünya kamuoyu ve İslam Dünyası Libya’ya 

gösterdiği hassasiyeti Suriye Krizi’nden esirgemektedir. İKÖ’nün söyleminin 

ve çağrılarının çözüm yönünde iradenin güçlenmesinde ciddi bir katkısı 

olacaktır. 

İKÖ’nün her durumda Suriye’de daha büyük bir krize ve kriz sonrasına 

kendisini hazırlaması gerekir. Çünkü büyük çatışmalardan sonra rejim 

devrildiğinde iç savaş, katliamlar, intikam ve toplu cezalandırma olmasın 

diye rol üstlenmesi gerekli olacaktır. Ülkedeki demokratik sürece destek 

veren Suriye’nin Dostları Grubu’nu oluşturan ülkeler arasında pek çok 

Müslüman ülke olması gerçeğinin üzerine faaliyetlerini inşa edebilir. Ayrıca, 

diğer ülkelerle de yapılacak faaliyetleri koordine etme fırsatı doğacaktır. 

Böyle bir insani soruna neden karıştığını kimse sorgulayamayacaktır. Suriye 

Krizi, İslam Konferansı Örgütü’ne dünya çapında etkinliğini ve meşruiyetini 

artırmasına yardımcı olacak bir fırsat da sunmaktadır. 

< İKÖ’nün her durumda Suriye’de daha büyük bir krize ve kriz sonrasına kendisini hazırlaması gerekir. 

Çünkü büyük çatışmalardan sonra rejim devrildiğinde iç savaş, katliamlar, 

intikam ve toplu cezalandırma olmasın diye rol üstlenmesi gerekli olacaktır. 

SDE Analiz  >

7. CI  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 5

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 5

Çin’in Suriye Politikası ve Çözüm Planı 

Doç. Dr. Erkin EKREM 

< Çin, BM Güvenlik Konseyi’nin 4 Ekim 2011, 4 Şubat 2012 ve 17 Şubat 2012 

tarihlerinde sunmuş olduğu Suriye’ye yönelik yaptırım kararlarına karşı 

çıkmıştı ayrıca 1 Mart ve 23 Mart 2012 tarihlerinde BM İnsan Hakları 

Komisyonu’nda Suriye’deki insan hakları durumu ile ilgili karar taslağına da ret oyu vermişti. SDE Analiz >

21 Mart 2012’de BM Güvenlik Konseyi, BM-Arap Birliği’nin Suriye özel 

temsilcisi Kofi Annan’ın sunduğu altı maddelik öneriye destek vermiştir. 

Kofi Annan’a tam destek verilen başkanlık açıklamasında, Suriye’nin 

egemenliğine, bağımsızlığına, birliğine ve toprak bütünlüğüne de güçlü 

destek verilmişti. Bu açıklamada, Suriye hükümetine ve muhalefete, Annan 

ile Suriye krizine barışçıl çözüm bulma yolunda iyi niyet içinde işbirliği 

yapmaları, beraber çalışmaları ve altı maddelik öneriyi tamamen ve derhal 

uygulamaları çağrısında bulunulmuştu. Başkanlık açıklamasında, Suriye’de 

yaşanan tüm şiddetin ve insan hakları ihlallerinin derhal durdurulması, 

insanî yardımın sağlanması ve demokratik, çoğulcu ve eşitlikçi bir siyasi 

sistemin oluşturulması için Suriyeliler tarafından yürütülecek olan siyasî 

geçiş sürecinin kolaylaştırılması yönünde destekleneceği ifade edilmektedir. 

BM-Arap Birliği’nin Suriye özel temsilcisi Annan, misyonuyla ilgili olarak 

Güvenlik Konseyi’ne uygun görünen bir tarihte bilgi verileceğini ve bu 

bilgiler ışığında Güvenlik Konseyi’nin uygun şekilde başka adımlar atmayı 

da düşüneceğini açıklamıştır. Yani Şam hükümeti, Annan’ın altı maddelik 

önerisini tamamen uygulamadığı takdirde Suriye’ye yeni yaptırım kararı 

çıkmasına yol açacaktır. Çin de Annan’ın söz konusu planına destek vermiş 

ve Çin’in destek verdiği bu planın uluslararası kamuoyunda olumlu tepkiler 

aldığı anlaşılmaktadır. 

Fakat Çin, BM Güvenlik Konseyi’nin 4 Ekim 2011, 4 Şubat 2012 ve 17 Şubat 

2012 tarihlerinde sunmuş olduğu Suriye’ye yönelik yaptırım kararlarına 

karşı çıkmıştı. Çin, ayrıca 1 Mart ve 23 Mart 2012 tarihlerinde BM İnsan 

Hakları Komisyonu’nda Suriye’deki insan hakları durumu ile ilgili karar 

taslağına da ret oyu vererek karşı çıkmıştı. Dolayısıyla Batı ülkelerinin Çin’in 

geçmişteki bu tutumundan dolayı Annan’ın barış planına karşı Çin ve 

Rusya’nın engellerine uğrayacağına dair endişeleri vardı. Çin’in Annan’ın 

sunduğu teklife destek vermesinin nedenleri ise, BM Güvenlik Konseyi 

Başkanlığı’nın açıklamasında tek taraflı Suriye’ye baskı yapmamış, kınama 

sözcüğü yer almamış ve Suriye rejimini değiştirme ifadesi kullanılmamıştır. 

Yani, tehdit ve yaptırım veya içişlerine müdahale gibi BM tüzüğünün ve 

uluslararası ilişkilerin ilkelerine aykırı olan terimler kullanılmamış olarak 

gösterilmektedir. Ayrıca, Çin’e göre, Başkanlık açıklamasında BM Güvenlik 

Konseyi’nin Suriye egemenliğine ve toprak bütünlüğüne saygı göstereceğini 

vurgulayarak BM tüzüğünün amaçları ve ilkelerini yerine getirmiştir. 

Neticede Batılıların Suriye sorunu üzerindeki tutumu değişmiştir ve büyük 

ölçüde geri adım atılmış, Çin ve Rusya’nın adil duruşundan böyle bir 

sonuca varılmıştır. Bazı Çinli uzmanlara göre, Güvenlik Konseyi Başkanlık 

açıklamasında yer alan ifadeler Çin’in sunduğu tekliflerle örtüştüğü 

için Pekin hükümeti Annan teklifini kabul etmiştir. Çin’in Suriye sorunu 

üzerindeki görüşünün ve tutumunun uluslararası kamuoyu tarafından kabul 

ettiğini ileri sürmektedir. Bazıları Çin’in çabalarıyla Suriye krizinin olumlu 

yöne doğru değiştiğini ileri sürerken, bazıları bütün bu gelişmelerin Çin’in 

başarısı olarak vurgulamaktadır. Çin uzmanlarına göre, Çin ve Rusya’nın 

çabası Suriye krizinin siyasî çözümü için zaman ve mekân kazandırmıştır, 

Çin ve Rusya’nın çabaları olmasaydı, Annan’ın diplomasi girişimleri 

gerçekleşemezdi ve Suriye’nin durumu bambaşka bir tablo ile karşı karşıya 

kalacaktı. Ancak, Batı ülkeleri Çin ve Rusya’nın Annan barış planına destek 

vermesinin nedenini bu iki ülke’nin Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed’ın 

uygulamasına karşı sabırlarının tükendiğine yönelik olarak yorumlanmıştır. 

< Batılıların Suriye sorunu üzerindeki tutumu değişmiştir. Çin ve Rusya’nın 

adil duruşundan böyle bir sonuca varılmıştır. Bazı Çinli uzmanlara göre, Güvenlik Konseyi Başkanlık açıklamasında yer alan ifadeler Çin’in sunduğu tekliflerle örtüştüğü için Pekin hükümeti Annan teklifini kabul etmiştir. 

SDE Analiz >

Çin’in BM Daimi Temsilcisi Li Baodong, söz konusu Başkanlık açıklamasını 

Güvenlik Konseyi’nin ortak sesini yansıtması olarak yorumlamış ve Suriye 

sorununun siyasî çözümü yolunda olumlu bir adım atıldığını beyan etmiştir. 

Li Baodong’a göre, Çin, Suriye’deki gelişmelerle ciddi ilgilenmektedir; Çin 

her zaman Suriye’nin bağımsızlığı, egemenliği ve toprak bütünlüğüne saygı 

gösterilmesini savunuyor, Suriye halkının siyasal tercihine saygı gösteriyor 

ve siyasî diyalog yoluyla adaletli, barış ve uygun bir şeklide Suriye krizinin 

çözülmesi görüşündedir. Suriye meselesinin nihai olarak Suriye halkının 

takdiri ile karar verileceğini ifade eden Li Baodong, Suriye’ye yönelik 

herhangi bir dış gücün askerî müdahalesine veya zorla rejim değişikliğine 

izin verilmemesi gerektiğini de vurgulamaktadır. Li Baodong, Çin’in 

Suriye üzerindeki çıkış noktasının BM tüzüğünün amaçları ve ilkeleriyle, 

uluslararası ilişkilerin temel ilkelerini korumaktır, Suriye halkının kendi 

işlerine kendilerinin karar vermesi hakkını savunmaktır, bu Ortadoğu 

bölgesinin barışı ve istikrarı ve dünyanın barış ve huzurunu sağlamaktır diye 

açıklamıştı. 

< Çin’e göre, Suriye’nin geleceği ve kaderine, sadece Suriye halkının takdirine göre karar verilmelidir. Çin özel temsilcileri Çin’in Suriye üzerindeki tutumunun Arap ülkelerle aynı olduğu mesajını vermeye de çalışmıştı. SDE Analiz >

Çin daha önce, Suriye ile ilgili bazı teklifnamelere karşı çıkmış, ancak 

çözüm planlarını ortaya koymamıştı. 4 Şubat 2012 tarihinden sonra Çin 

hükümeti önce Suriye muhalif gruplarını Pekin’e davet ederek görüşlerini 

almaya çalışmış ve sonra 10 Şubat’tan itibaren bölge ülkelerine özel elçi 

göndererek bu ülkelerin Suriye tutumunu öğrenmeye ve fikir alışverişinde 

bulunmaya başlamıştı. 17 Şubat’ta Suriye’ye özel elçi gönderen Çin, 

Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed’in görüşlerini almaya çalışmıştır. 6-7 

Mart tarihlerinde Suriye, 10-14 Mart tarihlerinde Arap ülkelerine tekrar 

özel elçi göndermiştir. Pekin hükümeti bu diplomasi girişimleri ile 

Suriye’deki tarafların bütün şiddeti hemen ve tam bırakmasını ve önkoşulsuz 

görüşmelerini, kapsamlı siyasî reform programı ve mekanizması hakkında 

müzakereleri başlatmasını önermiştir. Çin’e göre, Suriye’nin geleceği ve 

kaderine, sadece Suriye halkının takdirine göre karar verilmelidir. Çin özel 

temsilcileri Çin’in Suriye üzerindeki tutumunun Arap ülkelerle aynı olduğu 

mesajını vermeye de çalışmıştı. Çin’in bu yoğun diplomasi girişimi etkili bir 

sonuç yaratmamış olabilir, ancak Suriye sorununda kendisinin var olduğunu 

kanıtlamaktadır. Bu esnada Çin hükümeti Suriye’ye yönelik insanî yardım 

yapma kararı da almıştır. Çin’in kapsamlı Suriye çözüm planı 4 Mart’ın gece 

yarısında beyan edilmiştir. 

< Çin, BM’in öncü rol oynamasını ve insanî yardımı koordine etmesini destekler. 

Yani Suriye egemenliğine saygı göstermek şartı ile BM veya Suriye taraflarının 

kabul edebileceği tarafsız bir örgüt Suriye’deki insanî durum üzerinde objektif ve kapsamlı değerlendirme yapmalıdır. SDE Analiz  >

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi  ve < Çin’in Altı Maddelik Teklifi  > kARŞILAŞTIRALIM..,

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

1. Suriyeli halkın meşru taleplerine ve endişelerine yanıt verecek şekilde

Suriyeliler tarafından yürütülecek ve herkesi kapsayacak siyasi süreç için

özel temsilciyle (Annan) çalışmayı taahhüt etmek ve bu amaçla gerekirse

(müzakereler için) bir temsilcinin atanmasına onay vermek.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

1. Suriye Hükümeti ve ilgili taraflar derhal kapsamlı ve koşulsuz bütün şiddet

eylemlerine son vermelidir, özellikle masum sivillere karşı şiddet eylemleri

durdurulmalıdır. Suriye’deki taraflar şiddet içermeyen yollarla siyasî iradesini

ifade etmelidir.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

2. Saldırıları bırakıp, BM tarafından gözetilecek ateşkesin derhal sağlanması,

bu amaçla öncelikle Suriye hükümetinin, halkın yaşadığı bölgelerde ağır silahların kullanılmasına son verilmeli ve askerlerin geri çekilmesi;

muhalefetin (ve Suriye’deki diğer unsurların) saldırıları bırakıp ateşkesin sağlanması için işbirliği yapılması çağrısı yapılıyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

2. Suriye’deki taraflar, uzun vadeli ulusal çıkarlarını ve halkın menfaatlerini esas

alarak BM ve Arap Birliği’nin Suriye temsilcisinin tarafsız çabaları çerçevesinde,

önkoşulsuz, varsayılan sonuçları olmayan ve kapsayıcı siyasî diyaloga girmeli dir. Ulusal istikrar ve sosyal düzeni sağlamak için kapsamlı ve ayrıntılı

reformun yol haritası ve takvim üzerinde mutabakata varılmalı ve uygulamaya

konulmalıdır.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

3. İnsani yardımın gerekli olan her yere ulaşabilmesi için ilk adım olarak derhal

uygulanmak üzere günde 2 saat insani yardım için çatışmaların durdurulması

isteniyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

3. Çin, BM’n öncü rol oynamasını ve insanî yardımı koordine etmesini destekler.

Yani Suriye egemenliğine saygı göstermek şartı ile BM veya Suriye taraflarının

kabul edebileceği tarafsız bir örgüt Suriye’deki insanî durum üzerinde objektif

ve kapsamlı değerlendirme yapmalı ve insanî yardımın teslim ve dağıtımı sağlanmalıdır. Çin, Suriye halkına insanî yardım sağlamaya hazırdır. Çin, insanî

meseleyi bahane ederek Suriye’nin içişlerine karşı herhangi bir müdahaleyi

kabul etmemektedir.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

4. Keyfi olarak tutuklanan ve gözaltına alınanların serbest bırakılması talep

ediliyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

4. Uluslararası toplumun tarafları, Suriye’nin bağımsızlığı, egemenliği ve

toprak bütünlüğüne samimiyetle saygı göstermelidir; Suriye halkının siyasî

düzen ve kalkınma yolunu tercih etme haklarına saygı gösterilmelidir. Bu şekilde

Suriyeli siyasî gruplar için diyalog koşullarının yaratılmasına ve gerekli yapıcı yardımın sağlanmasına katkılarda bulunacaktır, bununla birlikte tarafların

görüşme sonuçlarına saygı gösterilmelidir. Çin, Suriye’ye yönelik askerî

müdahale veya zorla rejim değişikliği girişimlerine karşıdır; tehdit veya yaptırım

uygulamanın, sorunun çözüme kavuşmasına katkısı yoktur.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

5. Gazetecilerin ülke içinde serbestçe dolaşmalarının sağlanması isteniyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

5. Çin, Suriye’deki krize ilişkin olarak BM ve Arap Birliği’nin ortak atanan temsilcisi karşılamaktadır ve Suriye krizinin siyasal çözüm için oynayacağı yapıcı rolünü desteklemektedir. Çin, Arap ülkeleri ve Arap Birliği’nin kriz için siyasî çözüm arayışı konusunda yapılan olumlu çabalarını desteklemektedir.

Kofi Annan’ın Altı Maddelik Teklifi 

6. Barışçıl toplanma ve protesto hakkına saygı duyulması talep ediliyor.

< Çin’in Altı Maddelik Teklifi  >

6. Güvenlik Konseyi’nin üyeleri BM tüzüğünün amaçları ve ilkeleriyle, uluslararası ilişkilerin temel ilkelerine uymalıdır. Güvenlik Konseyi’nin Daimi Üyesi olarak Çin, sadakatle kendi görevini yerine getirecektir, diğer taraflarla birlikte Suriye krizinin siyasî çözümü için eşit düzeyde, sabırlı ve kapsamlı istişare etmeye devam edecektir ve Güvenlik Konseyi’nin birliğini korumak için çaba gösterecektir.

...

< Rusya’dan olumlu tepkileri alan Annan, 26 Mart günü Moskova havaalanından 

Pekin’e doğru giderken Suriye krizinin sonsuza dek devam etmeyeceğini ve 

Suriye yönetiminin dönüşüm rüzgârlarına karşı gelemeyeceğini beyan etmiştir. 

SDE Analiz  >

Çin’in Suriye krizine yönelik çözüm planında Çin’in izlediği Suriye politikasını hülasa etmek mümkündür: 

-Suriye sorununa, BM tüzüğünün amaçları ve ilkeleriyle, uluslararası 

ilişkilerin temel ilkeleri çerçevesinde çözüm bulunmalıdır; 

-Suriye sorununu siyasî ve diplomasi yöntemiyle sonuca kavuşturma ve 

yabancı güçlerin rejim değiştirme amacıyla her türlü müdahalesine 

karşıdır; 

-Suriye muhalifleri dâhil Suriye hükümetinin de şiddet kullanmasını 

tasvip etmemekte ve reform yapmasını önermektedir;  Çin’in bu politikasının temelinde birçok güvenlik, ekonomik (enerji) ve jeopolitik kaygılar yatmaktadır. 

Annan’ın Ziyareti ve Çin’in Suriye Politikası 

BM-Arap Birliği’nin Suriye özel temsilcisi Annan, barış planını gerçekleştire  bilmek için Rusya ve Çin ziyareti gündeme gelmiştir. Rusya’dan olumlu tepkileri alan Annan, 26 Mart günü Moskova havaalanından Pekin’e doğru giderken Suriye krizinin sonsuza dek devam etmeyeceğini ve Suriye yönetiminin dönüşüm rüzgârlarına karşı gelemeyeceğini beyan etmiştir. 27 Mart’ta, Çin Başkanı Wen Jiabao ile görüşen Annan Çin’in de desteğini almıştır. 

Çin Başbakanı Wen Jiabao, Suriye hükümeti ve ilgili taraflara yönelik ikna etme girişimini arttıracağını ve onların bu önemli fırsatları kaçırmadan gerçek uygulamalarla özel temsilcinin çabalarına olumlu yanıt vermesini ve verdiği sözü tutmasına dair çaba göstereceğini ifade etmişti. 

Suriye krizinin Suriye halkına felaket getirdiğini ve Ortadoğu bölgesinin 

barış ve istikrarını da etkilediğini belirten Başbakan Wen Jiabao, şu anda 

acil yapılması gereken işlerin Suriye tarafları arasında ateşkesin sağlanması 

ve diyalogun başlatılması ve bu çerçevede uluslararası insani yardımla 

barışçıl çözüm sürecinin temelinin hazırlanması olduğunu ifade etmiştir. 

Başbakan Wen Jiabao’ya göre, Suriye’de uzun vadeli barışın sağlanabilmesi 

için Suriye halkının reform arzusu yerine getirilmelidir, onların yasal hakları 

korunmalıdır, ekonomik kalkınması sağlanmakla halkın iktisadi hayatı 

düzeltilmelidir. Bunları yapabilmek için Suriye hükümeti ile ilgili tarafların 

ortak çabalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Neticede Suriye’nin kaderi Suriye 

halkının kararıyla olacaktır. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Hong Lei’nin 

28 Mart’taki basın toplantısında, uluslararası kamuoyunun Suriye barışı ve 

istikrarı için zemin hazırlaması gerektiği de ifade edilmiştir. 

< Özel temsilci Annan’ın Çin ziyareti sırasında, Suriye hükümetinin Annan Barış 

Planı’nı kabul ettiğini açıklamıştır. 

Beşşar Esed yönetimini bir ölçüde destekleyen Rusya ile Çin’in Annan Barış 

Planı’na olumlu bakması Suriye hükümetinin bu kararı almasına neden olmuş 

olabilir. SDE Analiz  >

Özel temsilci Annan’ın Çin ziyareti sırasında, Suriye hükümetinin Annan 

Barış Planı’nı kabul ettiğini açıklamıştır. Beşşar Esed yönetimini bir ölçüde 

destekleyen Rusya ile Çin’in Annan Barış Planı’na olumlu bakması Suriye 

hükümetinin bu kararı almasına neden olmuş olabilir. Aslında Rusya, 

Annan planı Güvenlik Konseyi’nde kabul etmesinden önce ve sonra Suriye 

yönetimine dolaylı baskı yapmaya başlamıştı. 16 Mart’ta Moskova hükümeti, 

Beşşar Esed yönetiminin özel temsilci Kofi Annan ile işbirliğine ikna etmeye 

çalışacağını bildirmiş ve 20 Mart’ta, Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, 

Kofi Annan’ın Suriye için hazırladığı barış planını desteklemeye hazır 

olduğunu açıklamıştı. Lavrov, çıkarılacak karar tasarısının Beşşar Esed 

hükümeti için bir ültimatom niteliği taşımaması gerektiğini ifade ederken, 

25 Mart’ta Annan’ı kabul eden Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev, 

Annan’ın misyonunun Suriye’de sivil savaşı önlemek için son şans olduğunu 

söylemiştir. Çin Başbakanı Wen Jiabao da bu önemli fırsatı kaçırmama 

uyarısını yapmıştır. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Hong Lei’nin 28 Mart’taki 

basın toplantısında Suriye hükümetinin bu önemli fırsatı yakalamasının 

önemini vurgulamıştır. Bununla birlikte Arap Birliği’nin Bağdat zirvesinde 

Annan Planı’na destek vereceğini beyan etmiştir. Her şeye rağmen Beşşar 

Esed yönetiminin Annan Planı’nı kabul etmesi uluslararası kamuoyuna umut 

vermiştir. Ancak, Suriye muhalifleri Esed yönetimine güvenmediği için söz 

konusu planın nasıl uygulanabileceği merak konusu olmuştur. 

Çin’in Annan Planı’na verdiği desteği, Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü 

Hong Lei’nin 30 Mart’taki basın toplantısında Suriye’ye yönelik arttırmış 

olduğunu baskıdan anlamak mümkündür. Hong Lei’ye göre, Çin tarafı 

Suriye hükümetinin Annan’ın altı maddelik planına verdiği olumlu cevabı 

karşılamaktadır, Suriye tarafının en kısa sürede uygulamaya geçmesini 

umuyoruz. Aynı zamanda Çin tarafı, Suriye muhaliflerinin Annan Planı’na 

derhal ve ciddiyetle yanıt vermesi ve şiddetin tamamen durdurulması ve 

siyasî diyalogun başlatılması için gerekli koşulların oluşturması için çağrıda 

bulunuyor. Bununla birlikte, uluslararası toplumun ilgili tüm tarafların 

Annan’ın çabalarını desteklemesini umuyor ve Suriye sorununun adil, 

barışçıl ve uygun çözümü için katkılarda bulunmalıdır. Suriye sorununun 

çözümü ile ilgili Çin, artık kendi altı maddelik planın yerine Annan Planı’nı 

ciddi olarak desteklemeye başlamıştır. 

Annan ve Çin Planların Uygulama Güçlükleri 

< Gerek Annan barış planı, gerekse Çin’in çözüm planı, ideal bir plan olmasına rağmen uygulanmasında birçok zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. 

Özellikle Annan Planı’nı kabul eden Suriye hükümetinin nasıl bir uygulama  sergileyeceği şüphelidir. SDE Analiz  >

Gerek Annan barış planı, gerekse Çin’in çözüm planı, ideal bir plan olmasına 

rağmen uygulanmasında birçok zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır. 

Özellikle Annan Planı’nı kabul eden Suriye hükümetinin nasıl bir uygulama 

sergileyeceği şüphelidir. Nitekim Esed yönetimi tarafından kabul edilen 

ve Rusya ile Çin tarafından da uygun görülen Annan Planı’nın Suriye’de 

devam eden şiddetlerden dolayı uygulamasının zor olduğu işaret 

edilmektedir. Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed, Annan Planı’nı uygun 

şartla uygulanacağının sinyallerini vermiştir. Suriye lideri Esed 30 Mart’ta 

Hindistan’da düzenlenen BRICS toplantısına mektup yazarak, Annan Planı’nın 

uygulanabilmesi için önce Suriye’deki terör bataklığının kurutulması, terör 

faaliyetlerinin durdurulması, bazı ülkelerin Suriye muhaliflerine para ve 

silah yardımının kesilmesi gerektiğini belirtmiştir. Suriye lideri Esed’e göre 

bazı komşu ülkeleri Suriye’deki teröristlere kolaylık sağlamaktadır. Yani bu 

sorunlar çözülmeden Annan Planı’nın uygulanmasının imkânı yoktur. Suriye 

yönetiminin bu tutumu Çin’in Suriye’ye uygulanan politikası ve önerdiği 

planı ile de aykırıdır. Annan Planı başarısız olduğu halde Güvenlik Konseyi 

Başkanlık Açıklaması’nda ifade edildiği gibi yeni adımlar uygulanacaktır. 

Uluslararası kamuoyunda Annan Planı’nın uygulanmasına ilişkin kuşkular 

vardır. Esed yönetiminin destekçisi olarak görünen Çin kamuoyunun da 

şüpheleri vardır. Bazı Çinli uzmanlara göre, Annan’ın barış girişimleri 

birçok zorluklarla karşı karşıya kalmaktadır, önemli sorundan biri şiddetin 

nasıl durdurulacağıdır. Yani hükümet ile muhaliflerin hangileri önce ateşkes 

yapacak ya da aynı anda mı ateşkes yapacaklardır? Batılılar Beşşar Esed 

yönetiminin önce ateşkes yapmasını istemekte, gelişmelere göre Suriye 

muhaliflerin silah bırakıp bırakmamasına bakacağını belirtmektedir. 

Diğer bir önemli sorun ise Suriye’de reform mu yapılacağı yoksa rejim değişikliği mi yapılacağıdır. Çinli uzmanlara göre, Batılılar rejim değişikliği peşindedir ve kendilerinin siyasî çıkarlarının gerçekleşmesi için uğraşmaktadır. Dış güçlerin desteğini alan Suriyeli muhaliflere dış destek arttıkça hükümet ile 

uzlaşmaya yanaşmamaktadır. Bu çerçevede bazı Çinli yorumcular, Annan 

Planı’nın gerçekleşmesine kuşku ile yaklaşmaktadır, bazıları Suriye’nin 

geleceğinin belirsiz olduğu kanaatindedir. Çinli yorumcular Suriye hükümeti 

ile muhalefetlerin uzlaşacağından da şüphe duymaktadır. Çin uzmanlarına 

ve yorumcularına göre Annan Planı’nın işlememesi durumunda, Çin’in 

Suriye planını da hayata geçirmesi zor olacaktır. 

< Çin tarafı, en çok Batı ülkelerinin Suriye’ye yönelik askerî müdahalesinden 

endişe duymaktadır. Şu ana kadar bir askerî müdahale hazırlığı yoktur, ancak Esed’in istifa etmesi talep edilmektedir. ABD de henüz bir askerî operasyona karar vermiş değildir. SDE Analiz  >

Çin tarafı, en çok Batı ülkelerinin Suriye’ye yönelik askerî müdahalesinden 

endişe duymaktadır. Şu ana kadar bir askerî müdahale hazırlığı yoktur, 

ancak Esed’in istifa etmesi talep edilmektedir. ABD de henüz bir askerî 

operasyona karar vermiş değildir. Buna rağmen Çin uzmanları böyle bir 

ihtimalin mevcut olduğunu sürekli vurgulamaktadır ve sonuçta Suriye’nin 

ikinci Libya olacağını ileri sürmektedirler. Çinli uzmanlar, Libya askerî 

müdahalesinden iki ibret çıkarmıştır: siyasî dönüşümün acele başlaması 

kargaşa ve felaket getirmiştir ve Batılıların Ortadoğu’daki silahlı askerî 

müdahaleleri sadece yıkıcı sonuçlar getirmektedir. Çinli yorumculara göre 

Batılılar Beşşar Esed yönetimine son vermek istiyor, muhalifler hükümetin 

yerel seçim sonuçları kabul etmiyor ve hükümet ile arasında güven sağlanmış 

değil ve iç savaş ortamı giderek gerginleşmektedir. Böyle bir ortamda siyasal 

çözüm sürecini başlatması fevkalade zor olacaktır. Bazı Çinli uzmanlara 

göre dış güçler henüz silahlı müdahale niyetinden vazgeçmiş değildir, 

sadece karar verememişlerdir. Bunun yanında Suriye muhalif güçleri kendi 

başına hareket etmektedirler ve el-Kaide örgütü de fırsatı bularak sızmış 

durumdadır. Böyle bir ortamda Annan Planı’nın uygulanması şüphelidir. 

Arap Baharı ile beraber Ortadoğu’da bir dizi siyasal değişimler yaşanmıştır. 

Bu değişimlerde Libya Modeli, Mısır Modeli ve Yemen Modeli gibi üç 

çeşit model ortaya çıkmıştı. Her üç modelin sonucunda büyük bedeller 

ödenmiştir ve ödenmeye devam etmektedir. Bazı Çinli uzmanlar Suriye 

krizinin ancak siyasal reformla çözüleceğini ileri sürerek, Suriye’nin siyasal 

dönüşümü Beşşar Esed yönetimi ile ancak gerçekleşeceğini ve tepeden 

aşağı doğru bir dizi reformla sonuç alabileceğini ortaya koymaktadır. Yani 

Annan Planı’nın sonuç alması kolay olmayacaktır. 

6. CI  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 4

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 4

Fransa’nın Suriye Politikası 

Zeynep SONGÜLEN İNANÇ 

< Fransızlar her ne kadar özerklik taleplerini destekleseler ve bu itibarla zayıf federal birimler inşa etseler de 1925-1927 yılları arasında Fransa’ya karşı 

direnişte önemli rolü olan isyanlar yoğunlaşmıştır. SDE Analiz >

Osmanlı Devleti’nde on altıncı yüzyıldan itibaren merkezi yapının ve 

bölgesel otoritenin zayıflamasıyla Avrupalı devletler ve özellikle İngiltere ile 

Fransa, Suriye coğrafyasına ilgi göstermişlerdir. Ancak I. Dünya Savaşı’nın 

sonuna kadar Suriye, Osmanlı Devleti’nin yönetimi altında kalmıştır. 

1916’da gizlice bir araya gelen Fransa, İngiltere, İtalya ve Rusya Ortadoğu 

ve Arap topraklarının geleceğini belirleyen kararlar almışlardır. 

Sykes-Picot Antlaşması olarak bilinen bu antlaşmayla İngiltere ile Fransa, Suriye ve Lübnan’ın Fransız; Irak ve Ürdün’ün ise İngiliz nüfuzuna bırakılması 

konusunda uzlaşıya varmışlardır. Buna göre Lazkiye, Trablusşam, Beyrut 

ve Sur gibi liman şehirlerinde Fransızların yönetiminin kabul edilmesiyle 

Suriye’de kurulacak Fransız mandasına ilişkin önemli bir adım atılmıştır. 

1920’de düzenlenen San Remo Konferansı’nda Suriye Ulusal Kongresi 

tarafından seçilen Kral Faysal yönetimi (1918-1920) ve Suriye’nin bağımsızlığı 

tanınmamıştır. Konferans’ta Sykes-Picot Antlaşması’nda kararlaştırıldığı 

şekilde Arap toprakları bölünmüş ve Suriye ile Lübnan Fransız mandasına 

bırakılmıştır. 1920’den itibaren başlayan Fransız mandası döneminde 

benimsenen böl ve yönet anlayışına uygun olarak Suriye, dini ve bölgesel 

farklılıklar üzerinden siyasi olarak zayıf ve küçük özerk bölgelere ayrılmıştır. 

Böylelikle Fransızlar, Arap milliyetçiliğinin önüne geçmek ile İngilizlerin bu 

yöndeki kışkırtmalarından sakınmak ve Fransız mandasını güçlendirmek 

için altı ayrı siyasi birim kurmuşlardır. 

Buna göre Alevilerin idaresindeki Lazkiye, Dürzîlerin yoğun olduğu 

Cebel-i Dürzî, Sünni unsurlara dayanan Halep ve Şam devletleri ile 

Lübnan ve Hatay olarak bölünmüştür. Fransızlar her ne kadar özerklik 

taleplerini destekleseler ve bu itibarla zayıf federal birimler inşa etseler 

de 1925-1927 yılları arasında Fransa’ya karşı direnişte önemli rolü olan 

isyanlar yoğunlaşmıştır. Düzenin yeniden sağlanmasının ardından Fransız 

yönetimi, Milletler Cemiyeti tarafından talep edilen bir yükümlülük olarak 

“kendi kendini idare” yönünde adımlar atmış ve 1927’de “Vatan Kitlesi”nin 

kurulmasına izin vermiştir. Ayrıca Fransa, 1930’da Suriye’nin bağımsızlığını 

da Fransız mandası altında olmak koşuluyla tanımıştır. Vatan Kitlesi’nin 

önderliğinde devam eden bağımsızlık hareketleri, pek çok yerel yetkinin 

merkezi Suriye hükümetine devredilmesinde etkili olmuştur. Bunun 

üzerine Suriye’deki yerel hareketler, Fransa’dan Fransa-Suriye ilişkilerinin 

nihai hedefini düzenleyen bir antlaşma yapılmasını talep etmişlerdir. Bu 

antlaşmanın görüşmeleri devam ederken II. Dünya Savaşı’nın başlaması 

görüşmelerin sonuca ulaşmasını engellemiştir. Fransa’nın işgalinin ardından 

iktidara gelen Vichy hükümeti Suriye’ye yeni bir komiser atamışsa da Vichy 

kuvvetlerinin yenilgiye uğramasıyla Suriye, Özgür Fransa otoritelerinin 

yönetimine geçmiştir. 

< 1944’te Suriye hükümeti, 1920’den beri Fransızların kontrolünde olan gümrükler, sosyal işler, emtia vergileri, şirket imtiyazlarının kontrolü ve 

kabilelerin denetimi gibi 14 idari daireyi kendisine bağlamıştır. SDE Analiz  >

1944’te Suriye hükümeti, 1920’den beri Fransızların kontrolünde olan 

gümrükler, sosyal işler, emtia vergileri, şirket imtiyazlarının kontrolü ve 

kabilelerin denetimi gibi 14 idari daireyi kendisine bağlamıştır. Fransa ise 

sosyal ve kültürel işlerini, eğitim hizmetlerini ve güvenlikle ilgili “Levant 

Özel Kuvvetleri”nin sorumluluğunu üstlenmiştir. Fransa’nın itirazına rağmen 

Sovyetler Birliği, ABD ve İngiltere, Suriye ile Lübnan’ı egemen devletler 

olarak tanımışlar ve Fransa’ya Suriye’yi boşaltması yönünde telkinde 

bulunmuşlardır. 1945’te Suriye milli ordusunun kurulmasının ardından ittifak 

devletlerine savaş ilan edilmiştir. Takiben Suriye, kurucu üye sıfatıyla BM’ye 

kabul edilmiş ve Arap Ligi anlaşmasını imzalamıştır. Fransa ise kuvvetlerini 

çekmeden önce kültürel, ekonomik ve stratejik çıkarlarının korunmasını bir 

antlaşma ile garanti altına almıştır. II. Dünya Savaşı’nın ardından Fransa, 

Suriye’den çekilmiş ve Suriye, 1946’da Suriye Arap Cumhuriyeti adıyla 

BM’ye katılmıştır.2 

Fransa-Suriye ilişkileri, Fransız mandasının sona ermesinden sonra da yakın 

biçimde devam etmiştir. Fransa yalnızca Suriye sınırlarının belirlenmesinde 

söz sahibi olmamış; aynı zamanda devlet yönetiminin örgütlenmesinde ve 

toplumsal hayatın düzenlenmesinde doğrudan etkili olmuştur. Bu anlamda 

Fransa’nın Suriye’ye olan ilgisi azalmadan ve kimi dönemlerde siyasi 

ortama bağlı olarak artarak devam etmiştir. 1960’lı ve 1970’li yıllarda İsrail 

ile ilişkilerini mesafeli bir çerçevede yürüten Fransa, tüm Arap devletleriyle 

ve Suriye’yle işbirliğini geliştirmeye yönelmiştir. Bu dönemde Fransa’daki 

üçüncü dünyacı yaklaşımlar dış politikanın şekillenmesinde etkili olmuş 

ve sömürgecilik algısı oluşturmamak amacıyla kurumsal ve uzun vadeli 

bir strateji ortaya konulmamıştır. Ancak belirtmek gerekir ki Fransa’nın 

Suriye politikası her zaman Fransa’nın Lübnan’daki çıkarları doğrultusunda 

şekillenmiştir. 

1981’de seçilen François Mittérand döneminde Akdeniz’e ve oradan 

Ortadoğu’ya açılma hedefi belirlenmiştir. Bir başka deyişle Fransa’nın 

geçmişten getirdiği yakın bağlarının Akdeniz coğrafyasında yeniden tesis 

edilmesi amaçlanmıştır. Bu anlamda F. Mittérand, Müslüman Kardeşler’i 

destekliyor durumda olmamak için 1982 Hama katliamını sessizlikle 

karşılamıştır. 1983 yılında Lübnan’daki Fransız askerlerinin öldürülmesinde 

Suriye’nin parmağı olduğu düşünülse de 1984 yılında F. Mittérand, Suriye’ye 

bir gezi düzenlemiştir. Böylelikle Suriye yönteminin kullandığı yöntemler 

tasvip edilmese de Suriye devletine duyulan saygı ortaya konmuştur. Bu 

itibarla Fransa, Akdeniz’de etkinlik kazanmayı hedefleyen politikasını 

kesintiye uğramadan uygulamayı tercih etmiştir. 

< Suriye askerlerinin Lübnan’dan çekilmesini ve Lübnan’daki Suriye  müdahalesinin sona ermesini öngören 1559 Sayılı BM Kararı’nın kabul 

edilmesiyle Fransa-Suriye ilişkilerinde bir dönüm noktası yaşanmıştır. SDE Analiz  >

Fransa ile Suriye arasındaki yakınlık 1990’larda devam etmiş ve Hafız Esed’ın 

cenaze törenine katılan tek batılı cumhurbaşkanı Jacques Chirac olmuştur. 

Buna ek olarak Fransız basınında babasının yerine geçmeye hazırlanan 

Beşşar Esed’a J. Chirac’ın koçluk yaptığı yönünde yorumlara yer verilmiştir.3 

2004 yılında Lübnan’daki iktidar tercihleri konusunda ayrı düşen Fransa ile 

Suriye arasındaki ilişkiler, J. Chirac’ın önderliğindeki diplomatik girişimle 

son derece gergin bir döneme girmiştir. Suriye askerlerinin Lübnan’dan 

çekilmesini ve Lübnan’daki Suriye müdahalesinin sona ermesini öngören 

1559 Sayılı BM Kararı’nın kabul edilmesiyle Fransa-Suriye ilişkilerinde 

bir dönüm noktası yaşanmıştır. 2005 yılında eski Lübnan başbakanı ve J. 

Chirac’ın yakın arkadaşı Rafik Hariri’nin bir suikasta kurban gitmesinin 

ardından J. Chirac, Suriye’nin diplomatik olarak tecrit edilmesi yönünde 

her türlü çabayı sarf etmiş ve Hariri suikastıyla ilgili Uluslararası Adalet 

Divanı’na başvurmuştur. 

2007 yılında Nicolas Sarkozy’nin iktidara gelmesiyle birlikte Suriye ile 

ilişkiler yeniden düzenlenmeye başlamıştır. Bu anlamda N. Sarkozy, iktidara 

gelmesinin ardından Elysée Sarayı genel sekreteri Claude Guéant ile dış 

politika danışmanı Jean-David Levitte’yi Şam’a göndererek Lübnan’daki 

başkan seçimi sürecinde Suriye ile diyalog kurulması için girişimde 

bulunmuştur. Ancak Lübnan konusunda yaşanan anlaşmazlıklar ve fikir 

ayrılıkları Şam ile temasın kesilmesiyle son bulmuştur. 2008 yılında Lübnan 

konusunda uzlaşılan zemin, Fransa cumhurbaşkanının Suriye devlet 

başkanını Akdeniz için Birlik projesi kapsamında Paris’e davet etmesiyle 

sonuçlanmıştır. Fransız devleti, Suriye devlet başkanının insan hakları 

konusunda mükemmel örnek olmadığını ve fakat çaba gösterdiğini ifade 

etmiş ve bu çerçevede Suriye ile ilişkilerin geliştirileceğini ortaya koymuştur. 

Fransa’nın Suriye ile ilişkilerini geliştirmesinin en önemli göstergelerinden 

biri 2008 yılında düzenlenen 14 Temmuz kutlamaları olmuş ve Beşşar Esed 

kutlamaları Paris’te resmi tribünden izlemiştir. 2010 yılı dâhil olmak üzere 

Şam ile Paris arasında karşılıklı geziler düzenlenmiş ve siyasi yakınlaşma 

sağlanmıştır. 

< Fransa’nın Suriye politikası diplomatik unsurlara ve diyaloga dayanmaktadır. 

Her ne kadar ikili ilişkilerde ve bölgesel meselelere bakış açısında farklılıklar olsa da asgari bir münasebetin korunmasına ve iletişim kanallarının açık tutulmasına çalışılmıştır. SDE Analiz  >

J. Chirac’ın Suriye politikası ile N. Sarkozy’nin Suriye politikası önemli 

farklılıklar barındırmaktadır. J. Chirac’ın dış politikası ABD’ye mümkün 

ölçüde meydan okumaya dayanırken (2003 yılındaki Irak müdahalesine 

karşı çıkılması gibi) N. Sarkozy, ABD’nin uluslararası alandaki rolüne ve 

önemine (1966’da General de Gaulle döneminde terk edilen NATO’nun 

askeri kanadına 2009’da geri dönülmesi gibi) dikkat çekmektedir. İran ile 

ilgili olarak J. Chirac, nükleer tehdide inanmadığını dile getirmiş ve bu 

doğrultuda Suriye’yi nükleer konularla ilgili bir aktör olarak görmemiştir. 

N. Sarkozy ise Suriye’den İran’ın nükleer faaliyetlerinin sınırlandırılması 

konusunda ikna edici olmasını beklemektedir. Ayrıca İsrail konusunda J. 

Chirac daha mesafeli bir politika izlerken N. Sarkozy Suriye ile İsrail arasında 

Şeba Çiftlikleri meselesiyle ilgili arabuluculuk yapabileceğini açıklamıştır. 

Bu bakış açısı farklılığı, J. Chirac’ın Lübnan merkezli bir Akdeniz politikasını 

desteklemesiyle; N. Sarkozy’nin ise Lübnan’ı unutmamakla birlikte daha 

pragmatik ve müdahaleci bir tavır benimsemesiyle açıklanmaktadır. 

Bu anlamda Suriye ile ilişkilerin geliştirilebilmesine uygun bir zemin 

yaratılmasına ve bu zeminin korunmasına önem verilmektedir. 

Fransa’nın Suriye politikası diplomatik unsurlara ve diyaloga dayanmaktadır. 

Her ne kadar ikili ilişkilerde ve bölgesel meselelere bakış açısında farklılıklar 

olsa da asgari bir münasebetin korunmasına ve iletişim kanallarının açık 

tutulmasına çalışılmıştır. Suriye’ye ilişkin bu politika tercihinin somut 

sonuçlar verdiği düşünülmemekle birlikte Fransa’nın bölgedeki ekonomik 

çıkarlarının gözetildiği hatırlanmalıdır. Suriye’nin Hizbullah, Hamas, 

Lübnan, İran ve İsrail’e karşı tavrının Fransa’nın beklentilerine paralel 

biçimde geliştiğini söylemek mümkün değildir.4 Bu itibarla Fransa’nın 

Suriye’ye yönelik politikasının ilk önceliğini ekonomik ve ticari ilişkilerin 

oluşturduğu görülmektedir. Ayrıca Fransa’nın, geçmişteki Fransız etkisi 

doğrultusunda Suriye ile ilişkilerinde kültürel, bilimsel ve teknolojik 

işbirliğine önem vermekte ve özellikle eğitim alanında pek çok işbirliği 

projesi hayata geçirilmektedir.5 

< Fransa’nın Suriye politikası çok taraflılığı savunan bir yaklaşıma işaret etmektedir. Fransa, Arap Ligi nezdindeki Suriye ile ilgili kararlarda etkin 

rol oynamaktadır. Buna ek olarak AB tarafından benimsenecek tavrın oluşmasına yoğun katkıda bulunmaktadır. SDE Analiz  >

Arap Baharı ve Suriye Krizi Karşısında Fransa 

Fransa, 2010 yılının sonlarında Kuzey Afrika ve Ortadoğu coğrafyasında 

başlayan Arap Baharı karşısında ilk başta hazırlıksız ve yetersiz kalmıştır. 

Tunus’ta ilk isyan dalgası başladığında Fransa, Tunus’a isyanın 

bastırılmasında kullanılmak üzere ek polisiye kuvvet gönderme teklifinde 

bulunmuş ve halkların yanında yer almak yerine mevcut rejimleri koruyan 

bir görüntü çizmiştir. Halk hareketlerinin bu ölçüde genişleyeceği ve 

uzun süreceği öngörülmediği için yönetimlerin desteklenmesi söz konusu 

olmuştur. Ancak Fransa hızlı biçimde tarihin akışına uyum sağlamış ve 

halkların taleplerinin yanında yer alan bir tavır sergilemiştir. Bunun 

göstergesi olarak Libya’ya müdahalede başı çekmiş ve uluslararası 

kamuoyuna geniş Ortadoğu bölgesindeki dönüşümde etkin rol alacağını 

göstermiştir. 15 Mart 2011’de Suriye’nin Dera kentinde başlayan hareketler 

karşısında ise Fransa, ABD ve Almanya ile koordinasyon halinde el altından 

desteklediği Suriye içerisindeki muhalifler tarafından rejimin devrilmesine 

destek vermektedir. 

Fransa’nın Suriye politikası çok taraflılığı savunan bir yaklaşıma işaret 

etmektedir. Fransa, Arap Ligi nezdindeki Suriye ile ilgili kararlarda 

etkin rol oynamaktadır. Buna ek olarak AB tarafından benimsenecek 

tavrın oluşmasına yoğun katkıda bulunmaktadır. Bu itibarla Suriye’deki 

Fransız büyükelçi geri çekilmiş ve ambargo düzenlemeleri uygulamaya 

konulmuştur. Fransa bu kurumsal tasarrufları desteklerken Suriye’deki 

muhaliflerin taleplerini ve beklentilerini esas almaktadır. BM çerçevesinde 

ortak bir politika geliştirilememesinin sonucunda Fransa, Suriye Halkı’nın 

Dostları Grubu’nun kurulmasına öncülük etmiştir. Ayrıca Fransa, Suriye 

Ulusal Konseyi’ni Suriye muhalefetinin meşru temsilcisi olarak tanıyan 

ilk ülke olmuştur. Ayrıca mevcut rejimin uluslararası meşruiyetinin sona 

ermesinin bir göstergesi olarak Özgür Suriye Ordusu’na eğitim desteği 

vermekte ve operasyonel kapasitesinin artmasına katkıda bulunmaktadır. 

Buradan hareketle Fransa’nın Suriye’deki muhaliflere silah sağladığı 

düşünülmektedir. Bu itibarla Fransa, Suriye ile yakından ilgilenmekte ve 

uluslararası arenada Suriye ile ilgili çok taraflılığı teşvik eden bir politika 

sürdürmektedir. Ayrıca sivillerin korunması ve sivil halka yardım edilmesi 

amacıyla Fransa, Suriye’ye insani koridor açılmasını savunmaktadır.6 

< Sarkozy’nin Başar Esed’ın geleceğinin Kaddafi’ninkine benzememesine vurgu yapması operasyon tercihiyle birlikte değerlendirilmektedir. Bu itibarla Fransa ’nın uygun koşullar ortaya çıktığında operasyon seçeneğine ilkesel olarak karşı çıkmayacağı görülmektedir. SDE Analiz >

Suriye’deki olaylar başladığında askeri bir operasyonun söz konusu olmadığı 

Fransız yetkililer tarafından çeşitli vesilelerle ifade edilmiştir.7 Bununla birlikte 

Suriye’deki olayların başlamasından beri geçen süre boyunca Fransa’da 

askeri operasyon seçenekleri gündeme getirilmiştir. Fransa uluslararası 

bir karar olmadan Suriye’ye dışarıdan müdahalede bulunulmasına karşı 

olduğunu tekrarlamaktadır. Ancak hem Suriye’nin kuzeyinde bir tampon 

bölge kurulması hem Özgür Suriye Ordusu’na destek verilmesi hem de 

Suriye’den kaçan askerlerin ve sivillerin korunması için sınırlı bir NATO 

operasyonu çerçevesinde Türkiye’nin de içerisinde olduğu bir operasyona 

Fransa’nın sıcak baktığı yönünde haberler basında yer almaktadır.8 

N. Sarkozy Suriye’ye operasyona sıcak bakılmadığını belirtirken ardından 

Başar Esed’ın geleceğinin Kaddafi’ninkine benzememesine vurgu yapması 

operasyon tercihiyle birlikte değerlendirilmektedir. Bu itibarla Fransa’nın 

uygun koşullar ortaya çıktığında operasyon seçeneğine ilkesel olarak karşı 

çıkmayacağı görülmektedir. 

5. Cİ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 3

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 3

Avrupa Birliği’nin Suriye Politikası 

Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN 

< Dünyanın sadece % 7-8’lik bir nüfusuna ama en müreffeh ve barışçı bölgelerinin başında olan AB’nin ortak bir dış ve güvenlik politikası konusunda uzun zamandır ortaya koyduğu çabaların hala son derece yetersiz olduğu bizzat AB üyeleri tarafından da kabul edilen bir gerçektir. SDE Analiz >

Uluslararası krizlerde Avrupa Birliği sıklıkla gövdesi ile kafası arasındaki 

dengesizliğin vurgulandığı benzetmelerle ifade edilir. Bu durum özellikle 

Soğuk Savaş sonrasındaki dünyada daha da belirgin bir hal aldı. 1990’ların 

ilk yarısında önce Körfez Krizi, ardından Balkanlardaki savaşlar AB’nin ulus 

devletlerin birliği olduğunu ve ortak bir dış politika geliştirme konusunda son 

derece yetersiz olduğunu çarpıcı bir biçimde ortaya koydu. “AB ekonomik 

bir dev, siyasi bir cüce ve askeri anlamda bir elma kurdu” olarak tanımlandı. 

Ancak AB’nin küreselleşmenin önlenemez biçimde her alanda yaygınlaştığı 

ve eş zamanlı olarak da bölgeselleşmenin yaşandığı dünyada yeni bir 

siyasi kimliğe sahip olması gereği bizzat Avrupalılarca sıkça dile getirildi. 

Bu nedenle ortak dış ve savunma politikasının geliştirilmesi, buna yönelik 

gerekli lojistik ve altyapının NATO ile işbirliği halinde gerçekleştirilmesi 

hususunda önemli adımlar da atılmaya çalışıldı. 

Ancak başını FransaAlmanya’nın çektiği AB ile “ABD’siz olmaz” diyen İngiltere ve çevresindeki AB üyeleri için ortak bir dış politika geliştirmenin ne kadar zor olduğu her krizde tekrarlandı. Bunlardan en çarpıcılarından birisi 2003’de ABD’nin Irak operasyonunda da yaşandı. Fransa-Almanya ABD’nin müdahalesine karşı AB içinde cephe oluşturmaya çalışırken, AB içinde başta İngiltere ve İspanya olmak üzere pek çok üye ABD ile işbirliği yönünde karar aldı. Daha çarpıcı olan ise AB ile üyelik müzakeresi içindeki pek çok AB adayı ülkenin ABD’yi AB’ye tercih etmeleri oldu. 

Dünyanın sadece % 7-8’lik bir nüfusuna ama en müreffeh ve barışçı 

bölgelerinin başında olan AB’nin ortak bir dış ve güvenlik politikası 

konusunda uzun zamandır ortaya koyduğu çabaların hala son derece 

yetersiz olduğu bizzat AB üyeleri tarafından da kabul edilen bir gerçektir. AB 

politikalarının “Soft Power” kavramı çerçevesinde değerlendirilmesi mümkün 

olsa da, bunun krizler için etkisinin son derece sınırlı kaldığı da açıktır. 

Lizbon Anlaşması ile çerçevesi oluşturulmaya çalışılan ve dış politikada tek 

sesliliği amaçlayan düzenleme ile AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek 

Temsilciği oluşturuldu. Halen Catherine Ashton’nun üstlendiği bu görev, 

hem kurumsal hem de Ashton’un yetkinliği çerçevesinde sıkça eleştirilere 

uğramaktadır. Bu durum Suriye Krizi’nde de tekrar yoğun olarak gündeme geldi. 

Tunuslu Muhammed Buazizi’nin kendisini yakması ile Ortadoğu’da başlayan 

ve adına “Arap Baharı” / “Arap Uyanışı” denilen süreç sadece bölge 

ülkeleri için değil, aynı zamanda dünyaya şekil veren güçler bakımından 

da son derece önemli bir sınava dönüştü. AB bütün bu gelişmelerde 

hem kendi içinde birlik görüntüsü vermekten uzak oldu hem de özellikle 

Fransa, Almanya, İngiltere, İtalya arasındaki ciddi politika farklılıkları 

çatışmalarla anıldı. Tunus’ta Buazizi’nin kendini yakması ile ilk hareketlenme 

başladığında, Fransa “isyancıların bastırılması için Tunus yönetimine destek 

verme” önerisinde bulunmuştu. Ancak olaylar kontrolden çıkıp Ortadoğu 

rejimleri teker teker bu dalganın karşısında sarsılınca, başta Fransa olmak 

üzere bütün AB ülkeleri politikalarında radikal değişiklik ihtiyacını hissettiler. 

Bu konuda en şaşırtıcı değişimlerden birisi de Libya krizinde yaşanmış, 

Kaddafi’nin “kazanamayacağını” farkeden Fransa, İngiltere ve İtalya önce 

muhalefeti örgütlemiş, ardından da BM’den çıkan müdahale kararının baş 

aktörleri olmuşlardı. 

< Suriye’nin başta petrol olmak üzere doğal kaynaklarının yeterince çekici olmaması, ülkede yaşanan isyan hareketine yönelik Beşşar Esed rejiminin aşırı güç kullanımı da belki de ilk kez AB içinde “daha ortak” bir yaklaşımla eleştirildi, reddedildi. SDE Analiz >

Suriye’de yaşanan kriz, Ortadoğu’da yaşanan “uyanış” hareketinin son 

halkalarından birisi olarak aslında önemli bir tecrübe birikimi ile karşılandı. 

Suriye’nin başta petrol olmak üzere doğal kaynaklarının yeterince çekici 

olmaması, ülkede yaşanan isyan hareketine yönelik Beşşar Esed rejiminin 

aşırı güç kullanımı da belki de ilk kez AB içinde “daha ortak” bir yaklaşımla 

eleştirildi, reddedildi. AB’ye yön veren Fransa, Almanya, İngiltere ve 

diğer AB üyesi ülkeler Suriye’de yaşananlar konusunda ağız birliği içinde 

doğrudan Esed rejimini ve özellikle de Beşşar Esed’i eleştirdiler ve hatta 

suçlu ilan ettiler. Bu arada AB üyesi ülkeler, BM ve Arap Birliği’nin Suriye 

Özel Temsilcisi Kofi Annan tarafından yapılan çalışmalara da tam destek 

verdiklerini net bir biçimde ortaya koyarlarken, Rusya ve Çin’i de eleştirdiler. 

AB’nin Dağınıklığı 

AB politikalarına yön verme kabiliyetinde olan İngiltere, Fransa ve 

Almanya’nın Suriye politikalarına yakından bakıldığında, en azından söylem 

bazında önemli bir yakınlaşma olduğu dikkati çekmektedir. İngiltere’de 

Cameron hükümeti Esed yönetiminin kendi halkına uyguladığı şiddet 

politikasını derhal sonlandırması çağrısında bulunurken, Esed yönetimini 

şiddeti sona erdirmeye mecbur bırakacak yaptırımların bir an önce yürürlüğe 

girmesi konusunda da son derece istekli bir görüntü vermektedir. İngiliz 

Dışişleri Bakanı William Hague, Tunus’ta gerçekleşen Suriye’nin Dostları 

Toplantısı’nda Suriye’deki muhalefete desteklerini açıkça dile getirmiş, 

Güvenlik Konseyi’ne hitaben “Dünyanın büyük bir çoğunluğunun gözünde 

bu konsey Suriyelilere karşı sorumluluklarını yerine getirmekte başarısız 

olmuştur” diyerek, üyeleri birlik olmaya çağırmış, Suriyelilerin öncülük ettiği 

bir siyasi değişimi’ desteklerini ifade etmiştir. İngiliz hükümetinin Suriye’ye 

rejiminin biran önce demokratikleşmesi ve muhaliflerin taleplerinin yerine 

getirilmesine dair beklentisi son dönemde yerini Esed yönetiminin acilen 

tasfiyesi beklentisine bırakmıştır. İngiltere’nin Suriye’ye yönelik bir askeri 

müdahaleye sıcak bakmadığı da anlaşılmaktadır. 

< Her ne kadar AB üyesi ülkelerin Suriye konusunda neredeyse hiç olmadığı kadar aynı görüşte olmalarına rağmen, AB’nin Suriye konusunda etkin ve ortak bir politika geliştirebildiği ise kesinlikle söylenemez. SDE Analiz >

Suriye ile yakın tarihi ve siyasi bağları olan Fransa’nın Esed rejimine 

karşı yaklaşımı da oldukça serttir. N. Sarkozy, açık bir biçimde Suriye 

Devlet Başkanını suçlayarak “Esed, utanmadan yalan söylüyor” demiş ve 

Kaddafi’nin Bingazi’yi yok etmek istediği gibi Esed’in de Humus’u yok etmek 

için çalıştığını şeklinde bir açıklama ile Suriye’ye yönelik askeri müdahale 

ihtimalini de akıllara getirmektedir. 

AB’nin diğer büyük gücü Almanya da benzer tepkileri verirken, bu konuda 

özellikle ABD ile yakın davranmayı önemsediğini de belli ediyor. İstanbul’da 

gerçekleştirilen Suriye’nin Dostları İkinci Toplantısı’nda Alman Dışişleri 

Bakanı G. Westerwelle Suriye’de çözüm konusunda bir mühlet tanınmasına 

bile karşı olduklarını söyledi. Bir zaman kısıtlamasına gitmenin çözüm 

üretmeyeceğini belirten Westerwelle, «Bir sınırlandırma bu dönemde yanlış 

anlaşılabilir» diyordu. 

Her ne kadar AB üyesi ülkelerin Suriye konusunda neredeyse hiç olmadığı 

kadar aynı görüşte olmalarına rağmen, AB’nin Suriye konusunda etkin ve 

ortak bir politika geliştirebildiği ise kesinlikle söylenemez. AB’nin aldığı 

tedbir ve yaptığı açıklamaların Esed’in politikalarını ve uygulamalarını 

engellemekten son derece uzak, sembolik çıkışlar olduğu da net biçimde 

ortaya çıkmıştır.1 BM ve Arap Birliği’nin Suriye Özel Temsilcisi Kofi Annan’ın 

çalışmalarını destekleyen AB’nin Suriye’ye silah satışını durdurması 

yönündeki karar belki de bu çerçevede yapılan en önemli girişim olarak 

kabul edilebilir. Ancak Rusya’nın Suriye’nin silah tedarikçisi olması ve 

tedarike devam etmesi, bu kararın etkisini ciddi bir biçimde azaltmaktadır. 

Lizbon Anlaşması ile kısmen güçlendirilen ve ortak politikalar geliştirme 

konusunda umut yaratan Avrupa Birliği Dışİlişkiler Yüksek Temsilciliği 

ve onun başındaki Cathron Ashton sıkça eleştirilerin hedefi olmaktan 

kurtulamıyor. Zira Suriye’de devam eden insanlık dramının engellenebilmesi 

için doğrudan askeri müdahale olmasa da AB’nin öncülüğünde dünya 

kamuoyunun daha etkin hale getirilmesi ve daha etkili caydırıcı yaptırımların 

uygulanması gerekiyor. AB yoğun kamuoyu baskısı ile şu ana kadar Suriye 

Merkez Bankası’nın Avrupa Birliği’ndeki bütün banka hesaplarını dondurdu 

ve banka ile tüm finansal işlemlere son verildi; Suriye uçuşşirketlerine 

ait kargo uçaklarının Avrupa Birliği’ne uçuşları yasaklandı. Suriye ile 

değerli maden ticaretine de yasak getirildi. 27 ülkenin dışişleri bakanları 

Polonya’daki toplantıda Suriye petrolünü boykot kararı adlı. Ancak İtalya 

boykota yürürlükteki bir sözleşme yüzünden 15 Kasım’da başlayabileceğini 

duyurdu. Bu arada, Devlet Başkanı Esed’in kabinesindeki dokuz bakana 

daha Avrupa Birliği’ne seyahat yasağı getirildi ve Avrupa’daki banka 

hesapları donduruldu. AB ilki Tunus’ta ikincisi ise İstanbul’da gerçekleşen 

“Suriye Halkının Dostları Grubu” toplantılarında da aktif yer aldı. Bu arada 

C. Ashton AB adına Suriye muhalefeti olarak “Suriye Ulusal Konseyi”nin 

muhatap alınacağını açıkladı. Ancak Ashton’a göre “Avrupa Birliği askeri 

müdahaleyi düşünmeyerek Suriye krizine çözüm bulmaya çalışıyor.” 

Eleştirilerin hedefinde olan Ashton’a Euronews muhabirinin “Suriye 

konusunda çok açıktınız ve net konuşuyordunuz. Ancak öyle görünüyor 

ki, geçtiğimiz birkaç hafta içinde hararetinizi kaybettiniz” sorusuna Yüksek 

Temsilci “Tam olarak değil. Ancak şu anda yapmamız gereken sistematik 

bir şekilde Suriye’ye baskı uygulamak” dedikten sonra Libya türü bir 

müdahaleye çok da sıcak bakmadığını ortaya koyuyordu. 

AB’nin Dış Politikasızlığı 

< AB’nin politika üretememesi kuşku yok ki sadece Yüksek Temsilci ile açıklanamaz. Ancak son dönemde Ashton’un hem AB hükümetleri hem 

de bizzat Avrupa Parlamentosu tarafından çok ciddi bir şekilde eleştirildiği 

görülmektedir. SDE Analiz >

AB’nin yeteneksizliği ve politika üretememesi kuşku yok ki sadece Yüksek 

Temsilci ile açıklanamaz. Ancak son dönemde Ashton’un hem AB hükümetleri 

(özellikle de Fransa ve İngiltere) hem de bizzat Avrupa Parlamentosu 

tarafından çok ciddi bir şekilde eleştirildiği, “görevinde yeterince etkili 

olmadığı” düşüncesinin sıkça tekrarlandığı görülmektedir. Ashton’u daha 

aktif olmaya çağıran AB Parlamentosu milletvekilleri, Ortadoğu’da yaşanan 

olaylara ilişkin AB’nin uluslararası alanda tavrını belli etme konusunda geç 

kaldığını ifade ederken C. Ashton’un verdiği cevap son derece çarpıcıdır: 

“En önemli şeylerden biri insanları dinlemek. Biz, Mısır ve Tunus halkını 

desteklemek için neler yapabileceğimizi düşünürken onlar geleceklerini 

güvence altına almak istiyor. Onların ihtiyaçlarına kulak vermek bir bakıma 

tepki göstermektir.” Bu açıklama AB’nin kapasite ve politik gücünü görmek 

bakımından oldukça önemli bir açıklama olarak kabul edilebilir. Ancak 

sorunun sadece Ashton değil, üye ülkeler arasındaki çıkar farklılığı olduğu 

görüşü de yine sıkça dile getirilmektedir. Örneğin Avrupa Parlamentosu 

Sosyalist Grup Başkanı M. Schulz, bazı üye ülkelerin kendi çıkarları için 

çalışmaktan vazgeçmeleri gerektiğini söylüyor ve “Onun için en büyük 

engel, Almanya’nın Dışişleri Bakanı G. Westerwelle, Londra’da W.Hague, 

Paris’te A. Juppe veya herhangi bir diploması şefi. Çünkü onlar önce ülkem 

daha sonra Avrupa Birliği diyor. Bu düşünce tarzı değişmeli” eleştirisini getirmektedir. 

< Soğuk Savaş sonrasından günümüze, AB’nin neredeyse hiçbir dış krizde 

birlik politikaları geliştiremediği net olarak ortaya çıkmıştır. Hiç kuşku yok ki, derin olmayan ve AB üyeleri arasında ciddi politika farklılıklarının yaşanmadığı 

krizlerde AB bir “yumuşak güç” olarak devreye girmiştir. SDE Analiz  >

Bilindiği üzere karar alma mekanizmasını hızlandırmayı hedefleyen Lizbon 

Antlaşması, Avrupa Birliği’nin tek bir ağızdan konuşmasını hedefliyor. 

Ancak pek çok AB milletvekiline göre o günden bu yana hiç bir değişiklik 

olmadı. Alman Yeşiller Partisi Avrupa Parlamentosu Üyesi Daniel Cohn-

Bendit, “Bence en büyük sorun Sayın Ashton’un kendini koordinatör olarak 

görmesi oysa o tavrını belli etmeli. Gerekirse üye ülkeleri eleştirmeli çünkü 

dış politika sorunu “tek bir ağızdan konuşmak”. Bu sorun aşılmadıkça 

ilerleme kaydedemeyeceğiz” demektedir. Avrupa Parlamentosu’ndaki (AP) 

Liberal Grup Başkanı G. Verhofstadt ise hem AB hem de BM’yi sert şekilde 

eleştirilerek «AB ve uluslararası ortakları sadece oturup Esed’in sıradan 

işiymiş gibi katliamı sürdürüp kendileriyle alay etmesini seyredemezler. 

Diplomasi politikanın ikamesi değildir. AB ve BM’nin Suriye krizini yönetme 

başarısızlığı Esed sayesinde ortaya çıkmıştır. AB’nin dış ilişkilerle ilgilenen 

değil dış politika yapan bir Yüksek Temsilciye ihtiyacı var» demiştir. 

Yumuşak Güç Suriye’yi Korumada Yetersiz Kalıyor 

< Savunma harcamalarından kaçan ve sorunları ABD ve NATO eliyle çözmeye 

çalışan yaklaşım, AB’nin edilgen bir pozisyonda kalmasına neden olmaktadır. Bunun için Amerikalılar “pay, but not play” diyebilmektedirler. SDE Analiz  >

Soğuk Savaş sonrasından günümüze, AB’nin neredeyse hiçbir dış krizde 

birlik politikaları geliştiremediği net olarak ortaya çıkmıştır. Hiç kuşku 

yok ki, derin olmayan ve AB üyeleri arasında ciddi politika farklılıklarının 

yaşanmadığı krizlerde AB bir “yumuşak güç” olarak devreye girmiştir. 

Ancak bunun dışında AB’den operasyonel bir tavır beklemek ve krizleri 

engelleyecek, durduracak ya da çözüme ulaştıracak bir güç olarak söz 

etmek son derece zordur. Suriye konusunda da AB’nin etkin ve çözüm 

üretecek bir politika izlemesini beklemek çok gerçekçi olmayacaktır. Ancak 

AB’nin demokrasi, insan hakları, hukuk devleti, sivil toplum vb. konularda 

ortaya koyduğu söylemin uzun vadede bölgede toplum nezdinde katkısı 

olacağı söylenebilir. AB’nin bu tür krizlerde etkili olabilmesinin iki önemli 

zemini olması gerektiği açıktır. Bunlardan birincisi AB’nin çıkar uyuşmasını 

sağlaması, yani AB çıkarları ile üye devletlerin çıkarları arasındaki çelişkilerin 

en az düzeye indirilmesidir. Bu AB’nin gerçek bir birlik olmasının da 

ön koşuludur. İkinci önemli zemin ise AB’nin ortak dış politika ile savunma 

politikasını daha yüksek bir kapasite ve öncelikle ele almasıdır. Savunma 

harcamalarından kaçan ve sorunları ABD ve NATO eliyle çözmeye çalışan 

yaklaşım, AB’nin edilgen bir pozisyonda kalmasına neden olmaktadır. 

Bunun için Amerikalılar “pay, but not play” diyebilmektedirler. Aslında 

ortak dış ve güvenlik politikalarının, ortak bir AB’yi de birlik olma konusunda 

geliştireceği ve küresel-bölgesel düzeyde ciddiye alınır bir güç olmasına 

büyük katkı sağlayacağı söylenebilir. Kendi insanına savaş ilan edip ateş 

edebilen zulümde sınır tanımayan bir rejimin AB’yi ciddiye almasını ve 

yaptırımlarından ürkmesini gerektirecek çok az unsur bulunduğu üzücü bir 

gerçektir. 

4. CÜ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***