ABD NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE YE OLASI YANSIMALARI, BÖLÜM 3

ABD NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE YE OLASI YANSIMALARI, BÖLÜM 3

Öte yandan ABD, IŞİD tehdidinin belirginleşmeye başlamasının ardından ilk olarak Irak’a 300 askeri danışman göndermişti. Ardından IŞİD’in ilerleyişini kırmak ve kuşatma altında tuttuğu yerlerde IŞİD karşıtı grupları desteklemek 
amacıyla 8 Ağustos 2014’ten itibaren 

Irak’ta IŞİD hedeflerine karşı hava saldırılarına başlamıştı. Bu hava saldırıları, kapsamlı bir strateji içermekten ziyade Iraklı Kürt ve Şii milis grupların IŞİD karşısında ilerlemesini desteklemek amacıyla taktik amaçlı bir hareket olup, 
Obama yönetimi IŞİD sorununun çözümünde öncü rolü oynamak istemiyordu. Yaklaşık 500 askeri danışmanın daha gönderildiği Irak’ta Obama’nın öncü rol oynamak istememesi, 28 Ağustos 2014’te yaptığı IŞİD’e karşı “henüz bir 
stratejimiz yok” ifadesiyle de anlaşılmaktaydı. Bununla beraber Obama 10 Eylül 2014 tarihinde IŞİD’e karşı mücadele stratejisini açıklamıştır. 
Obama, bu stratejinin açıklanmasından önce eşzamanlı olarak Irak’ta hükümet kurma çalışmalarına destek vermiş, Wales’teki NATO Zirvesi’nde IŞİD’e karşı 10 NATO üyesinin oluşturduğu çekirdek koalisyonu kurmuş ve IŞİD karşıtı koalisyona katılmaları için Ortadoğu’daki Arap müttefikleriyle görüşmelerde bulunmuştur. 

Bu noktada üç faktörün Obama’yı IŞİD’e karşı bir stratejileri olduğunu deklare etmek zorunda bıraktığı söylenebilir. 

Öncelikle Obama’nın iki hafta önce yapmış olduğu “henüz bir stratejimiz yok” açıklaması kendi kamuoyunda ve uluslararası toplum nezdinde tepki toplamıştı. 

İkinci olarak Irak kırılgan yapısı ve kendi kaynaklarıyla IŞİD sorununu çözmekten oldukça uzaktı ve yaşanabilecek olumsuz gelişmeler, Irak’ın parçalanmasına ve gelişmelerin geri döndürülemez bir noktaya gelmesine neden olabilirdi. 
Üçüncü olarak Suriye’de yaklaşık 250.000 kişi hayatını kaybederken harekete geçilmemesinin maliyeti ABD yönetimince göze alınmıştı. 
Ancak IŞİD’in   güçlenmesi ve özellikle örgüte katılan Amerikalı ve Batı Avrupalı kişiler, örgütün eylem yapma kapasitesini Suriye dışına ve özellikle kendi  topraklarına taşıma ihtimalini doğurmuştu. 
ABD’nin geç de olsa bir IŞİD stratejisi açıklamasında özellikle son iki faktör belirleyici bir rol oynamıştır. 

5. Obama’nın IŞİD Stratejisinin Ana Hatları, 

Obama, 10 Eylül 2014 akşamı yaptığı televizyon konuşmasıyla IŞİD ile mücadele stratejisini açıklamıştır. Stratejiyi açıklamadan önce kendi başkanlığı döneminde El-Kaide’ye karşı mücadelesine değinen Obama, bunu yaparken Amerikan askerlerini Irak’tan çektiğini ve Afganistan’daki Amerikan muharip birliklerinin sene sonunda çekileceğini ifade etmiştir. Diğer bir ifadeyle, önceki döneme göre daha az maliyetle ve Amerikan askerlerini yurt dışında tahkim etmeden El-Kaide’yle mücadelede başarı sağladığına dikkat çekmiştir. Hedeflerinin kapsamlı ve sürdürülebilir bir terörle mücadele stratejisiyle IŞİD’i “geriletmek ve ortadan kaldırmak” olduğunu açıklayan Obama, bu hedefi gerçekleştirmek için dört ayaklı bir strateji açıklamıştır:4 

a. IŞİD hedeflerine hava saldırıları düzenlenmesi 
b. IŞİD’le sahada mücadele eden güçleredestek sağlanması 
c. IŞİD’in saldırılarını önlemek için terörle mücadele kapasitesinin
    kullanılması
d. IŞİD saldırıları nedeniyle yerinden edilmiş kişilere insani yardımların       devam ettirilmesi. 

İlk stratejiden başlamak gerekirse, ABD bu stratejiyi ilan etmeden önce Irak’taki IŞİD hedeflerine karşı hava saldırılarına 8 Ağustos 2014’te başlamış ve 10 Eylül’e gelindiğinde 77’si Musul barajı civarında olmak üzere 154 hava saldırısı  düzenlemişti.5 Ancak bu saldırıların hepsi Irak topraklarındaydı ve Obama öncekilerden farklı olarak Suriye’deki IŞİD hedeflerini vurabileceklerini 
de açıklamaktaydı. 

İkinci stratejiyle ilişkili olarak Obama, IŞİD’le mücadelede Amerikan kara güçlerinin muharip bir görevi olmayacağını ve Irak’ta yeni bir kara savaşına girmeyeceklerini vurgulamıştır. Bununla beraber Irak ordusu ve Kürt güçlere eğitim, istihbarat ve malzeme desteği vereceklerini ve bunların organize edilmesi amacıyla Amerikalı askeri danışmanların Irak’ta görev yapacaklarını 
belirtmiştir. Irak’ın yanı sıra Suriye’deki IŞİD faaliyetleriyle mücadele için Esad rejimini muhatap almayacaklarını belirten Obama, bunun yerine Suriye muhalefetine askeri yardımda bulunacaklarını açıklamış ve Kongre’yi bu kararına destek vermeye çağırmıştır. 

Üçüncü stratejiye ilişkin olarak IŞİD saldırılarını önlemek için müttefiklerle çalışacaklarını belirten Obama, terörle mücadele kapasitesi bağlamında IŞİD’in finansmanının kesilmesi, istihbaratın güçlendirilmesi, IŞİD ideolojisine 
karşı çıkılması gibi konulara dikkat çekmiştir. IŞİD mensubu yabancı savaşçılar konusuna da değinen Obama, yabancı savaşçıların IŞİD saflarına 
katılmasının ve bölge dışına çıkmasının engellenmesine vurgu yapmıştır. 

Dördüncü olarak IŞİD saldırıları nedeniyle yerinden edilmiş Sünni, Şii, Hıristiyan ve diğer dini azınlıklara insani yardım vermeye devam edeceklerini açıklayan Obama, bu stratejiler çerçevesinde “kanser” olarak tanımladığı IŞİD 
ile mücadelenin kısa vadeli olmadığını, zaman alacağını belirtmiştir. 

6. IŞİD Karşıtı Koalisyon Oluşumu. 

Obama, IŞİD stratejisini deklare etmeden önce NATO bünyesinde ABD’nin yanı sıra İngiltere, Fransa, Almanya, Türkiye, İtalya, Danimarka,  Polonya, Kanada ve Avustralya’nın içinde yer aldığı IŞİD karşıtı bir çekirdek koalisyon oluşturma girişiminde bulunmuştur. Stratejinin açıklanmasından önce IŞİD karşıtı koalisyona bölgesel destek bulmak amacıyla Ortadoğu turuna çıkan Dışişleri Bakanı John Kerry, stratejinin ilanından sonra da ziyaretlerine devam etmiştir. 

Bu bağlamda IŞİD karşıtı koalisyonun oluşmasında önemli aşamalardan birisi 12 Eylül 2014 tarihinde Cidde’de yapılan toplantı olmuştur. ABD ve Türkiye’nin yanı sıra Suudi Arabistan, Irak, Mısır, Ürdün, Katar, Bahreyn, Lübnan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Umman’ın katıldığı toplantıda IŞİD ile mücadele konusunda mutabık kalınmıştır. Toplantı sonrasında 10 Arap ülkesinin imzaladığı bildiride yabancı savaşçıların IŞİD’e katılımının engellenmesi, IŞİD’in ve diğer radikal grupların finansmanının kesilmesi, IŞİD ideolojisinin reddedilmesi gibi 
ilkeler teyit edilmiştir. 6 

IŞİD karşıtı koalisyonun oluşturulmasında bir diğer aşama ise 15 Eylül 2014’te Paris’te düzenlenen ve 26 ülke ile Avrupa Birliği ülkelerinin, Arap Birliği’nin ve BM temsilcilerinin katıldığı “Irak’ta Barış ve Güvenlik” başlıklı uluslararası 
konferans olmuştur. Toplantı sonrasında yayınlanan bildiride Suriye’deki IŞİD faaliyetlerine herhangi bir atıf olmamakla beraber Irak’taki IŞİD tehdidi ve bununla mücadele için Irak’ın siyasi ve askeri açıdan desteklenmesi dile getirilmiştir.

Son olarak ABD yönetimi koalisyonun genişletilmesi ve uluslararası toplumun desteğininsağlanması için BM nezdinde de girişimlerde bulunmaktadır. 
Bu bağlamda Obama, uluslararası toplumu IŞİD’le mücadelede harekete geçirmekiçin bir Güvenlik Konseyi toplantısına başkanlıkyapacağını açıklamıştır. Aynı şekilde BM GenelKurulu’nun açılışında IŞİD ile mücadelede koalisyonun 
genişletilmesi ve destek sağlanması için görüşmelerin yoğunlaşması da beklenmektedir. 

7. ABD’nin IŞİD Stratejisinin IrakBağlamında Değerlendirilmesi. 

ABD’nin IŞİD stratejisi IŞİD’le mücadelede ve Irak’ta yeni bir dönemin başlangıcı olarak ele alınabilir. 
IŞİD’in Irak’ta Haziran 2014’te başlayan ilerleyişi Irak’taki güç dengelerini değiştirmiş ve bu durum yerel siyasette köklü değişikliklere yol açmıştır. IŞİD’in Irak’ın Musul, Selahaddin, Di-yala, Anbar ile Bağdat ve Kerkük’ün çevresinde 
kontrol alanları sağlaması, siyasi istikrarsızlıklar içindeki Irak’ta ayrışmaları derinleştirmiştir. Siyasi ayrışmaların yanı sıra, Irak’ta etnik ve mezhepsel 
kutuplaşma ve kamplaşmalar ön plana çıkmıştır. Özellikle Irak merkezi hükümetinin desteğiyle Şii milis güçlerin yeniden aktive olması, hatta yeni oluşumların ortaya çıkması, mezhepsel çizgideki kutuplaşmanın tetikleyicisi 
konumuna gelmiştir. Bu ortam içerisinde Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) ve Irak merkezi hükümetinin yanı sıra yerel yönetici otoritelerin IŞİD’le mücadele sürecinde yetersiz ve etkisiz kalması, Irak’ı bölgesel ve uluslararası destek 
arayışlarına itmiştir. Nitekim IŞİD’in IKBY’nin merkezi Erbil’e yakınlaşması ve Peşmergelerin IŞİD karşısında gerilemesi sonrasında Irak’ın çağrısıyla ABD, Irak’ta IŞİD’e karşı hava operasyonları düzenlemiş ve IŞİD’in Irak’taki hareket 
kabiliyeti azalmıştır. Ancak IŞİD’in Irak’taki kontrolü tamamen kırılabilmiş değildir. 

a. IŞİD hedeflerine hava saldırıları düzenlenmesi ,

ABD’nin IŞİD stratejisinin temelini oluşturan hava saldırılarının genişletilmesi düşünülmektedir. ABD’nin öncülüğünde oluşturulacak çekirdek koalisyona katılacak ülkelerin de hava saldırılarına destek vermesi beklenmektedir. 
Zira Paris toplantılarının hemen ardından Fransa, Irak üzerinde istihbarat uçuşlarına başlamış, Norveç de askeri destek vereceğini söylemiştir. 
Her ne kadar ABD karadan bir operasyon yapılmayacağını ve ABD askerlerinin Irak’ta muharip güç olarak bulunmayacağını açıklasa da, Barack Obama, 17 Eylül’de yaptığı konuşmada, bazı ülkelerin Irak’a karadan destek verme yönünde istekli olduğunu ifade etmiştir. ABD’nin mevcut durum itibariyle Irak’ta IŞİD hedeflerine yönelik olarak yaptığı 170’den fazla hava saldırısında sivil bölgelerin de vurulması tepkilere yol açarken, Irak Başbakanı Haydar El-Abadi, IŞİD militanları olduğu bilinse bile sivillerin yaşadığı bölgelerde hava ve topçu saldırılarının yapılmayacağını açıklamıştır. 

Bu politika hava saldırılarını kısıtlayıcı bir gelişme olarak ortaya çıkmaktadır. Sistematik hava saldırılarının IŞİD militanlarının mobilizasyonunu engelleyecek olmasına rağmen, IŞİD kontrol noktalarının dışında halkın yaşam alanlarını 
kontrol etmekte ve halkın içerisinde barınmaktadır. Hava saldırılarının halkın yaşam alanları dışında yapılacak olması, IŞİD’i yaşam alanlarının içerisine sokacaktır. Bu durum iki etkiyi beraberinde getirebilir. Öncelikle IŞİD’in yaşam 
alanlarının içerisine hapsedilmesi halka uyguladığı baskı ve zulmün artmasına neden olabilir. Ancak IŞİD’le mücadelenin karadan da devam edecek olması nedeniyle de IŞİD’in mevcut alanı daralacaktır. Bu noktada özellikle Sünnilerin 
yaşadığı bölgelerde IŞİD karşıtı koalisyona yerel desteğin sağlanması önemlidir. Irak güvenlik güçleri ve IŞİD’le mücadele eden silahlı gruplara yerelden verilecek doğru istihbarat IŞİD’le mücadelenin yönünü belirleyici nitelikte olabilir. Bu nedenle Sünnilerin siyasi sürece entegrasyonu ve hükümet içerisinde aldıkları pay önemli bir değişken olarak kalacaktır. 

b. IŞİD’le sahada mücadele eden güçlere destek sağlanması , 

ABD’nin IŞİD planına göre, IŞİD’e karşı mücadele eden gruplara eğitim, istihbarat ve ekipman yardımı sağlanması öngörülmektedir. Burada 
özellikle IŞİD’le mücadele eden gruplara verilecek silah ve askeri teçhizat önemli olacaktır. Ancak bu durum birçok tehlike ve çatışma riskini beraberinde getirmektedir. Bilindiği gibi başta ABD, İngiltere, Fransa ve Almanya olmak üzere pek çok ülke Irak’a silah ve askeri malzeme yardımı yapmaktadır. Bu yardımların bir kısmı Irak merkezi hükümetine verilirken, bir kısmı da Bağdat’ın bilgisi dâhilinde IKBY’ye gönderilmektedir. Ancak Bağdat yönetiminin IKBY’ye 
gönderilen silahlar konusunda hiçbir tasarrufu ve denetimi yoktur. Erbil-Bağdat arasında yapılan anlaşmaya göre, IKBY’ye yapılan silah yardımı sadece Bağdat’a beyan edilecek, ancak Irak merkezi hükümeti hiçbir şekilde bu silahları kontrol edemeyecektir. Böylece Peşmergelerin Irak güvenlik güçlerinden ayrı bir birim olarak kabul edildiğini ve uluslararası meşruiyet kazandığını söylemek yanlış olmayacaktır. 

Mevcut durum itibariyle IKBY ve Irak merkezi hükümeti ortak düşmana karşı birlikte bir mücadele verse de IŞİD tehdidinin ortadan kalkması ya da zayıflaması durumunda, IKBY ve Irak merkezi hükümeti arasındaki tartışmalı konular yeniden gündeme gelebilecektir. IKBY’nin bağımsızlık söylemleri de dikkate alındığında önümüzdeki dönemde Bağdat-Erbil arasında çatışma riski ortaya çıkabilecektir. Bu durumda her iki tarafa da yapılan askeri yardımların kullanılması beklenebilir. Böylece yapılan ve yapılacak askeri yardımlarla çatışma riskinin tırmandırılması söz konusudur. 

Diğer taraftan Irak’ın savunma birimlerinin yeniden yapılandırılarak Sünnilerin kendi bölgelerindeki kontrolü ele alması ABD’nin yeni IŞİD stratejisinde yer alan önemli konulardan biridir. Sünnilerin Irak’taki devlet yapılanmasına entegre edilmesi, IŞİD’e verilecek desteğin önüne geçilmesini mümkün kılarken, yerel 
güçlere yapılacak askeri yardımlar, milis güçler arasındaki mücadelenin de yeniden başlamasına yol açabilecek niteliktedir. Zira, özellikle IŞİD’e 
karşı mücadelede mezhepsel algıların ön plana çıkmış olması çatışma riski açısından tedirginlik yaratmaktadır. IŞİD’le mücadelede Irak merkezi 
hükümetinin desteğini alan Bedir Tugayları, Asaib Ehlül Hak, Barış Tugayları, Ketaib Hizbullah veya Muhtar Ordusu gibi Şii milis grupların önemli bir yer edinmiş ve başarı sağlamış olması, Irak’ta milisleşmenin yeniden önünü açmış 
görünmektedir. 

4 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,

***

ABD NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE YE OLASI YANSIMALARI, BÖLÜM 2

ABD NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE YE OLASI YANSIMALARI, BÖLÜM 2

1. Bush’tan Obama’ya Kalan Sorunlu Miras:

Irak ve IŞİD’e Giden Yol 

ABD Başkanı Barack Obama 2008’de göreve geldiğinde, Ortadoğu özelinde üç önemli sorunla karşı karşıyaydı. Bunlardan birincisi Irak’ta istenen istikrarın sağlanamaması ve ülkedeki yaklaşık 140,000 Amerikan askeri, ikincisi Afganistan operasyonu ve Irak işgali nedeniyle dünya genelinde ve Ortadoğu özelinde artan Amerikan karşıtlığı, üçüncüsü de İran’ın nükleer faaliyetleriyle ilişkiliydi. 

Göreve geldiği ilk dönemde üç konuyla ilgili George W. Bush döneminden farklı bir politika izleyeceği sinyali veren Obama, önceliğinin Irak’taki Amerikan askerlerini çekmek olduğunu ifade etmiş ve bölgedeki Amerikan imajını yenilemek için George W. Bush döneminden farklı olarak daha ılımlı bir retorik kullanmaya başlamıştı. Irak savaşı ve Amerikan karşıtlığı gibi faktörlerin yanında yaşadığı ekonomik krizin de etkisiyle Ortadoğu’ya yönelik angajmanını düşürme ye başlayan Obama yönetimi, bir yandan genel savunma   harcamalarında kesintiye giderken diğer yandan Irak’taki Amerikan askerlerinin çekilme 
işlemlerinin 2011 Aralığında tamamlanacağını duyurmuştu. Başta Basra Körfezi olmak üzere Ortadoğu genelinde bir güç boşluğunun ortaya çıkmaması için, bölge ülkeleri ittifak ilişkisi çerçevesinde daha yüksek hacimli silah satışlarıyla 
desteklenmeye başlanmıştı. 

Bununla beraber, biri Irak iç siyasetindeki köklü dönüşüm, diğeri Arap baharı olmak üzere iki gelişme, ABD’nin yeni politikasını Ortadoğu bağlamında zorlamaya başlamıştır. Zira Amerikan askerleri Irak’tan çekilirken arkalarında istikrarlı bir Bağdat yönetimi bırakamamıştı. Nuri El-Maliki’nin özellikle 2010’da başlayan ikinci döneminde uyguladığı politikalar, Irak’ta zaten pamuk ipliğine bağlı dengeleri sarsmaya başlamıştı. 

Bir taraftan Sünni Arapları sistemden dışlayan Maliki, diğer taraftan Kürt gruplarla petrol gelirlerinin paylaşımı ve ihtilaflı bölgeler konusunda sorunlar yaşamakta ve uyguladığı politikalardan diğer Şii gruplar da rahatsızlık 
duymaktaydı. 

Irak’ta güvenlik sorunları Maliki’nin politikalarından önce de bulunmaktaydı ancak bu durum 

Maliki’nin kutuplaştırıcı politikaları ile süreklilik kazandı. Örneğin IŞİD’in henüz saha kontrolünü ele geçirmediği 2013 yılında Irak’ta gerçekleştirilen bombalı saldırılar sonucunda ayda ortalama 800’ün üzerinde Iraklı öldürülmekteydi. 
Dolayısıyla Maliki yönetimi ve uygulamaları, Irak’taki bütün tarafların ortak bir uzlaşma zemini bulmasının önünde en önemli engeldi. 

Ancak ABD, Irak’ta giderek kötüleşen bu durum karşısında angajmanını düşük düzeyde sürdürmeye devam etmiş, Maliki’ye karşı çıkmamış, hatta kerhen desteğini sürdürmüştü. ABD’nin bu politikası ülkedeki krizi derinleştiren önemli 
bir faktör olarak rol oynamış ve ülkenin kırılganlığını arttırmıştı. 

2. Arap Baharı, 

Obama’nın Kırmızı Çizgilerive Suriye Obama yönetimi, Arap baharı ile başlayan Ortadoğu’daki dönüşüm sürecinin ilk aşamalarında da açık bir pozisyon almaktan çekinmişti. Nitekim 2010 yılının sonunda başlayan halk hareketleri sonucunda Tunus’ta ve Mısır’da iktidarlar değişmiş, Obama ise bundan yaklaşık altı ay 
sonra 19 Mayıs 2011’de “bölgedeki değişim hareketlerini desteklediğini” belirtmekle beraber – Irak tecrübesine atıfta bulunarak- güç kullanma yoluyla yapılan rejim değişikliğinin zor ve maliyetli olduğunu da vurgulamıştı.1 
Bu bağlamda Irak ve Afganistan’da yaşanan tecrübelerin etkisiyle, askeri müdahalelerle yapılan rejim değişikliklerinde ABD’nin artık öncü rolü oynamayacağı deklare edilmekteydi. Bir anlamda ilan edilmemiş bir Nixon doktrinine benzeyen ve güvenlik politikalarında Vietnam sendromunun  gölgesinde gelişen düşük profilli Amerikan politikası, Libya’da Kaddafi güçlerine karşı düzenlenen askeri harekâtta da kendini göstermişti. 
Zira Libya’da düzenlenen operasyonda “geriden liderlik” olarak ifade edilen pozisyonu takınan Obama yönetimi,2 daha önce olduğunun aksine bu operasyona öncülük etmemiş, geri planda kalarak sadece bazı taktik katkılarla destek vermeyi tercih etmişti. 

Ortadoğu’daki değişimin kısa bir zaman dilimi içinde ve hızlı bir akışla gerçekleşmesi nedeniyle Obama’nın Ortadoğu’ya yönelik dış politikası gerek bölgede gerekse Amerikan kamuoyunda ilk dönemlerde çok fazla sorgulanma mıştı. Ancak Suriye’de 2011 yılının Mart ayından itibaren başlayan halk hareketi ve sonrasında gelişen iç savaş, Amerikan politikalarının ciddi şekilde 
sorgulanmasına yol açtı ve Obama pozisyonunu, kerhen de olsa revize etmek zorunda kaldı. 
Bu çerçevede Esad rejiminin sivillere yönelik katliamları sonucunda henüz 2,000 Suriyeli hayatını kaybetmişken Obama ilk kez 2011 Ağustos’unda 
“Esad’ın gitmesi gerektiğini” açık bir şekilde ifade etmiş, ancak bu söylemi retorikten ibaret kalmıştı. Sahada Esad güçleriyle çatışan muhaliflerin ve ABD’nin Ortadoğu’daki müttefiklerinin en büyük beklentisi, ABD’nin uluslararası 
bir koalisyon oluşturarak Esad yönetiminin sivillere yönelik katliamının durdurul ması veya en kötü ihtimalle muhaliflere askeri ve lojistik destek verilmesiydi. Ancak Obama yönetimi, bunun yerine sahadaki muhaliflere öldürücü olmayan lojistik yardım ve istihbari bilgi sağlamayı tercih etmişti. 

Suriye’de ölü sayısının 20,000’in üzerine çıktığı ve sahadaki insani durumun giderek daha kötü bir hal aldığı 2012 yılında uluslararası toplumdan gelen ‘insani müdahale’ taleplerine karşı Obama, 21 Ağustos 2012’de yaptığı açıklamada, 
Şam yönetimine yönelik doğrudan askeri müdahale için kimyasal silah kullanımını kırmızı çizgi olarak ilan etmişti.3 Bir anlamda Suriyelilerin 
konvansiyonel silahlarla öldürülmesine müdahale etmeyeceğini ancak kimyasal silah kullanımına karşı çıkacağını açıklayan Obama’nın kırmızı çizgisinin çiğnendiği daha önceleri iddia edilse de, Esad rejimi tarafından 23 Ağustos 2013’te gerçekleştirilen Guta saldırısı, söz konusu kırmızı çizginin açık bir ihlali olmuştu. Bu kimyasal saldırı sonrasında Esad rejimine yönelik bir Amerikan müdahalesinin artık kaçınılmaz olduğu düşünülmekteydi. 
Bu bağlamda müdahalenin Esad rejimine son vermek için mi yoksa sadece kimyasal silah stokunun ortadan kaldırılmasına yönelik mi olacağı tartışmaları 
yaşanırken, Suriye’nin Kimyasal Silah Sözleşmesi’ne katılması ve elindeki kimyasal silahları teslim etmesi karşılığında Obama yönetimi müdahaleden vazgeçmişti. Bu dönemde BM verilerine göre Suriye’de ölü sayısının 100,000’in 
üzerine çıktığı ifade edilmekteydi. 

3. Radikalizmin Artması, 

IŞİD ve ABD 2000’li yıllarda ortaya çıkan iki gelişme, Ortadoğu genelinde ve Irak ile Suriye özelinde radikal örgütlerin ve bu örgütlere katılımın artmasına neden olmuştur. Irak’tan başlamak gerekirse, 2003 Mart’ında yaşanan Amerikan işgali ve 2011 Aralığı’na kadar devam eden Amerikan askeri varlığı, daha önce Afganistan, Çeçenistan, Bosna gibi yerlerde savaş tecrübesine sahip yabancı savaşçıların Irak’a girmesine ve örgütlenmelerine neden olmuştu. Irak’ın işgaliyle beraber ülkenin “Sünni Arap” kimliğinin ortadan kalkması ve özellikle Sünni Arap kesimin yeni oluşturulan sistemden dışlanması, söz konusu örgütlere yerel katılımın artmasında önemli bir faktör olmuştu. Bu sorunun farkına varan ABD, Sünni grupları yeniden şekillenen sisteme entegre etmeye çalışmış, yerel aşiretlerle uzlaşma yoluna giderek desteklerini almış ve bu sayede söz konusu örgütlerin hareket alanlarını büyük ölçüde sınırlandırmıştı. Ancak Maliki  yönetimi nin özellikle Amerikan askeri varlığının ülkeden çekilmesinden sonra uyguladığı politikalarla Sünni gruplar yeniden sistemden dışlanmaya başlamıştır. Bu durum ise Bağdat yönetimine karşı mücadele eden radikal örgütlere yerel katılımın ve desteğin artmasına neden olmuştur. 
Nitekim birçok Sünni Arap, Maliki’nin politikalarına duydukları tepki nedeniyle bu örgütlere katılmasa bile en azından örgütlerle mücadele etmemiştir. 

Suriye’ye bakıldığında ise radikal örgütlerin sayısının ve etkisinin artması, Suriye’deki iç savaşın uzamasıyla doğru orantılı bir seyir izlemiştir. 
Zira Suriye’de halk hareketinin başladığı 2011 yılı içinde ülkede sayıları yüzlerle ifade edilen yabancı savaşçı bulunmaktaydı. Bunlar arasında daha ziyade Arap baharındaki dönüşümün yaşandığı Libya, Tunus ve Mısır’dan gelenler ço-
ğunluğu oluştururken, El-Kaide ile ilişkili olan veya El-Kaide gibi örgütlerin çizgisine sahip kişi sayısı oldukça sınırlıydı. Ayrıca ilk aylarda yabancı savaşçılar  ın çoğunun temel motivasyonu Esad rejiminin devrilmesiydi. Çünkü bu kişiler 
Suriye’ye kendi ülkelerinde yaptıkları devrimin benzerini gerçekleştirmek için gelmişti. Bu nedenle ilk dönemde Esad karşıtı gruplar birbirlerine saldırmaktan ziyade Esad güçlerine karşı mücadele etmekte ve bu mücadelede zaman zaman 
işbirliğine gidebilmekteydi. 

Bununla beraber, muhalif grupların kendi içindeki örgütlenme sorunları, ülke dışından bekledikleri silah ve lojistik desteği alamamaları, Esad rejiminin bilinçli bir şekilde uyguladığı politikalar ve dışarıdan El-Kaide zihniyetine sahip daha 
fazla kişinin gelmesi ile beraber Suriye’de radikal örgütlerin etkisi giderek artmaya başlamıştır. 
Bu noktada muhaliflerin askeri ve lojistik destek alamaması, buna karşılık radikal örgütlerin hem askeri hem finansal açıdan üstün durumda bulunmaları 
ve Esad rejiminin uyguladığı bilinçli politikaların etkili olduğunu vurgulamak gerekir. 
Zira savaşma kabiliyeti yüksek, silah donanımı iyi ve finansal açıdan mensupları nı tatmin eden radikal örgütler, özellikle bazı bölgelerde saha hâkimiyeti ni ele geçirmekte zorlanmamış ve Esad rejiminin hareketsizliği de bu örgütlerin 
sahada elde ettikleri başarılarda önemli bir rol oynamıştır. 

Esad rejimi, bu örgütlerle doğrudan mücadele etmek yerine daha ziyade Özgür Suriye Ordusu’nun üzerine gitmeyi tercih etmiş ve bu durum da kaçınılmaz olarak söz konusu örgütlerin sahadaki kazanımlarını pekiştirmelerine yol açmıştır. Ilımlı muhalefet ise büyük ölçüde Suriye Ordusu’ndan kaçan askerlerin beraberlerinde getirdiği silahlarla ve dışarıdan alabildikleri sınırlı silah ve mühim mat desteğiyle hem Esad güçlerine hem de bu örgütlere karşı mücadele etmeye çalışmıştır. Dolayısıyla Suriye’deki iç savaşın uzamasıyla hem ülkeye gelen yabancı savaşçı sayısı artmış hem de ılımlı muhalefetin büyük ilerlemeler kaydedememesi nedeniyle radikal örgütlere yerel katılım artmıştır. Bu örgütler içindeyse hareket tarzı ve etkisi açısından IŞİD ön plana çıkmıştır. 

Buradan hareketle radikal örgütlerin gerek Irak gerekse Suriye’de etkisini arttırması, aslında öngörülemeyen bir gelişme değildi. Bu durum, öngörülebilir olduğu gibi, önlenebilirdi. Nitekim Irak’ta Maliki’nin kutuplaştırıcı ve özellikle 
Sünni Arapları sistem dışına iten politikaları önlenebilseydi, IŞİD’e yerel halk desteği günümüzdeki kadar olmaz ve IŞİD Irak içinde harekete geçmeye çalıştığında, ciddi bir Sünni Arap muhalefetiyle karşılaşırdı. Öte yandan, Suriye’de ılımlı muhalefet desteklense ve Esad rejiminin gerçekleştirdiği katliamlara karşı yaptırımlar uygulanabilseydi, IŞİD’in sahada kalıcı kontrolü 

söz konusu olmaz, örgüte özellikle yerel katılımlar düşük düzeyde kalabilirdi. Ancak Obama yönetimi, Irak ve Suriye’de radikalizmin artması sürecinde, genel Ortadoğu politikasıyla uyumlu olarak sürece müdahil olmamış ve deyim 
yerindeyse seyirci kalmıştır. Bu noktada sürece müdahil olmaktan kastedilen, Suriye ve Irak’ta Amerikan askeri müdahalesi değildir. Zira bu noktaya gelmeden çok sayıda politika alternatifi bulunmaktaydı ve bunlar uygulanmış olsaydı, bugün IŞİD’in söz konusu ülkelerde ve bölge genelinde oluşturduğu tehdit konuşulmayacaktı. 

4. IŞİD’le Mücadele Stratejisinin Arka Planı, 

IŞİD her ne kadar Irak kaynaklı ortaya çıksa da, esas kazanımlarını Suriye’de elde etmiş ve 2014 Haziran’ında Musul’u işgaliyle beraber Suriye ve Irak’ın bazı bölgelerinde saha hâkimiyetini ele geçirmiştir. IŞİD’in Suriye’de kontrolü altında 
bulundurduğu topraklar, muhaliflere yönelik saldırıları ve Irak’ta gerçekleştirdiği katliamlar ilk aşamada ABD ve uluslararası toplumun gündeminde fazla yer bulmamıştı. Bununla beraber, IŞİD’in Irak’ta ilerleyişini sürdürmesi ve ülkedeki etnik ve dini gruplara karşı gerçekleştirdiği katliamlar, kafa kesme şeklindeki infaz görüntüleriyle beraber IŞİD tehdidi konusunda farkındalığın artmasına neden olmuş ve Obama yönetimini harekete geçirmiştir. Nitekim hâlihazırda Nuri El-Maliki’nin politikaları nedeniyle parçalanmanın eşiğine gelen Irak’taki 
istikrarsızlık, IŞİD’in ilerleyişiyle beraber farklı bir noktaya gelmişti. Bunun üzerine ABD, Irak’ı parçalanmadan kurtarmak için daha önce kerhen destekledi ği Maliki’den desteğini çekmiş, Sünni Arap ve Kürt grupların desteğini almak 
amacıyla yeni bir başbakan belirlenmesi sürecini desteklemiştir. Bu bağlamda 30 Nisan 2014’te yapılan seçimlerden üç ay sonra Fuad Masum Cumhurbaşkanı olarak seçilebilmiş ve yeni Irak hükümeti yoğun pazarlıklar sonucunda seçimlerden ancak 5 ay sonra 2014 yılının Eylül ayında kurulabilmiştir. 

3 CÜ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,


***

ABD NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE YE OLASI YANSIMALARI, BÖLÜM 1

ABD NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE YE OLASI YANSIMALARI, BÖLÜM 1

ORSAM Rapor No: 191 
Eylül 2014 
ISBN: 978-605-4615-91-9 
Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2014 

Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. 


Hazırlayanlar: 
Doç. Dr. Ferhat Pirinççi, ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi 
Oytun Orhan, ORSAM Araştırmacısı 
Bilgay Duman, ORSAM Araştırmacısı 
ORSAM Rapor No: 191, Eylül 2014 


İçindekiler 
Takdim..............................................................................5 
Giriş..................................................................................7 

1. Bush’tan Obama’ya Kalan Sorunlu Miras: Irak ve IŞİD’e Giden Yol...9 
2. Arap Baharı, Obama’nın Kırmızı Çizgileri ve Suriye.........................9 
3. Radikalizmin Artması, IŞİD ve ABD............................................10 
4. IŞİD’le Mücadele Stratejisinin Arka Planı.....................................11 
5. Obama’nın IŞİD Stratejisinin Ana Hatları.....................................12 
6. IŞİD Karşıtı Koalisyon Oluşumu..................................................13 
7. ABD’nin IŞİD Stratejisinin Irak Bağlamında Değerlendirilmesi........13 
8. ABD’nin IŞİD Stratejisinin Suriye Bağlamında Değerlendirilmesi.....16 
Sonuç........................................................................................ 20 


ORSAM Rapor: 191, Eylül 2014 

TAKDİM 

Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) Irak’ta Musul’u ele geçirdikten sonra kısa süre içinde İran sınırına kadar uzanan bir bölgede hâkimiyet kurdu. Örgüt uzun süredir Suriye’de etkili olsa da Irak’taki kazanımları sonrasında ABD başta olmak üzere Batı’nın hedefi haline gelmiştir. Batı açısından bakıldığında dönüm noktası IŞİD’in Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) başkenti Erbil’in sınırlarına dayanması olmuştur. Bunun üzerine ABD ani bir kararla Irak’ta IŞİD mevzilerini havadan bombalamaya başlamıştır. Bu süreç kısa vadeli de olsa Iraklı Kürtler üzerindeki IŞİD tehdidini bertaraf etmiştir. ABD’nin havadan verdiği destek ve karadan Irak merkezi ordusu ile Peşmerge güçlerinin ilerlemesi ile IŞİD Irak’ta bir nebze olsun geriletilmiştir. 

Hava saldırıları ABD Genelkurmay Başkanı’nın ifade ettiği üzere IŞİD’in kısa vadeli taktiksel hedeflerinde değişiklik yapacak ancak IŞİD tehdidini kalıcı şekilde yok etmeye imkân sağlamayacaktır. 
ABD tarafından son yıllarda karşılaşılan en büyük tehdit olarak nitelenen IŞİD’in kalıcı olarak bertaraf edilmesi için ABD Başkanı Barack Obama 10 Eylül 2014 günü ülkesinin IŞİD’e yönelik stratejisini açıklamıştır. 
IŞİD’e yönelik hava saldırıları, terörle mücadele kapasitesinin artırılması, yerel güçlerin  desteklenmesi ve insani yardımın artırılması gibi başlıkları içeren 4 ayaklı planın başarılı olması için de NATO ve müttefiklerini devreye sokarak bir koalisyon oluşturulmuştur. Söz konusu süreç IŞİD’in geleceğini etkileyeceği gibi Irak ve Suriye’deki güvenlik durumu, siyasi ortam, insani boyut gibi açılardan kritik etkiler yaratacaktır. 

ORSAM tarafından yayınlanan elinizdeki rapor temel olarak iki noktaya odaklanmaktadır. Birincisi IŞİD’i ortaya çıkaran faktörler ile IŞİD’le mücadele için oluşturulan koalisyonun oluşum süreci. 
İkincisi IŞİD ile mücadelenin Irak ve Suriye bağlamında yaratacağı etkiler. “ABD’nin IŞİD Stratejisi ve Irak ile Suriye’ye Olası Yansımaları” başlıklı raporumuzun IŞİD meselesinin dünya gündeminin en üst sırasında yer aldığı şu günlerde tartışmalara ışık tutacağını umuyor ve kamuoyunun ilgisine sunuyor  uz. Keyifli Okumalar. 

Doç. Dr. Şaban Kardaş 
ORSAM Başkanı 
ORSAM 
Rapor: 191, Eylül 2014 
Hazırlayan: Doç. Dr. Ferhat Pirinççi, ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi 
Oytun Orhan, ORSAM Araştırmacısı 
Bilgay Duman, ORSAM Araştırmacısı 

ABD’NİN IŞİD STRATEJİSİ VE IRAK İLE SURİYE’YE OLASI YANSIMALARI 

Giriş;

Irak 2003 işgalinden bu yana güvenlik ve siyasal istikrarsızlık sorunları ile boğuşmaktadır. İşgal sonrasında devletin tasfiyesi ile yaşanan otorite boşluğu, istikrarın bir türlü sağlanamamasına neden olmuştur. Sonraki süreçte merkezi otoriteyi ele geçiren güçlerin toplumun önemli bir kesimini dikkate almayan politikalar izlemesi merkez kaç kuvvetlerin güçlenmesine neden olmuştur. Merkezden umudunu kesen kesimler dışlanmışlık ve umutsuzluk duygusu içinde farklı siyasal arayışlara girmiştir. Suriye ise Arap Baharı sürecinin devamı olarak 2011 yılının Mart ayından bu yana muhalif hareketlerin merkezi otoriteye yönelik başta sivil sonradan silahlı boyut kazanan ayaklanmasına sahne olmaktadır. 
Uluslararası toplumun söylem düzeyinde sert ancak pratiğe dönüşmeyen politikaları neticesinde Suriye’deki ayaklanma etnik-mezhepsel boyutu ağır basan bir iç savaşa dönüşmüştür. Esad rejimi, uluslararası sistemin sağladığı rahat hareket alanından faydalanarak ayaklanmayı her türlü şiddet yöntemini kullanarak bastırmaya çalışmıştır. Bunun sonucunda yaklaşık 250.000 kişi hayatını kaybetmiş, ayaklanma öncesi 23 milyon olan nüfusun yarıya yakını ya iç ya da dış göçe maruz kalmıştır. Rejim ve muhalifler arası mücadele tam bir kördüğüme dönüşmüş ve ülkede kaotik bir ortam hüküm sürmektedir. 

Irak ve Suriye’de yaşanan istikrarsızlık, şiddet kullanımı ve siyasal dışlanmışlığın iki önemli sonucu olmuştur. Birincisi radikal düşünceye sahip gruplar açısından yeni bir savaş alanı doğmuştur. İkincisi, umutsuzluk duygusuna kapılan geniş halk kitleleri radikal gruplara katılmaya; en azından bu gruplara sempati duymaya başlamıştır. İşte bu sürecin ortaya çıkardığı sonuçlardan biri Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütüdür. Kökeni Irak’ta işgal sonrası kurulan 
Irak El Kaidesi’ne dayanan IŞİD, Suriye iç savaşının yarattığı ortamdan faydalanarak kısa sürede ülkenin kuzey bölgesinde etkinlik kazanmıştır. 

Suriye’de kontrol ettiği kaynaklar ve savaştan elde ettiği silah gücünü Irak’ta kullanan örgüt, merkezi otoritenin politikalarından rahatsız kitlelerin desteğinden de faydalanarak kısa süre içinde Musul’dan İran sınırına uzanan bir hattı kontrol etmeyi başarmıştır. Bu döneme kadar IŞİD’e karşı eyleme geçmeyen Batı, örgütün Erbil sınırlarına dayanması ile karar değişikliğine gitmiştir. ABD’nin hava saldırıları ile başlayan süreç 10 Eylül 2014 tarihinde ABD Başkanı Obama’nın IŞİD’e yönelik dört ayaklı mücadele planını ilan etmesi ile devam etmiştir. ABD IŞİD ile mücadele planına müttefiklerini de dâhil ederek IŞİD’i yok etmeye yönelik uzun süreli bir mücadele başlatmıştır. 

Genel kabul IŞİD ile Irak ve Suriye’de birlikte mücadele etmeden yok edilmesi nin mümkün olmadığıdır. Dolayısıyla Irak ile başlayan hava saldırılarının Suriye ile devam etmektedir. IŞİD ile mücadele örgütü yok etmenin ötesinde mücadelenin yürütüleceği Irak ve Suriye’de güvenlik, siyasal ortam, insani durum gibi açılardan önemli etkiler yapması beklenmektedir. Bu çalışma da temel olarak bu soruya odaklanılmaktadır. Çalışmada ilk olarak IŞİD’in oluşumuna giden süreç ele alınacaktır. IŞİD’i doğuran en önemli faktörün Irak ve Suriye’deki istikrarsızlık ve merkezi otoritelerin dışlayıcı politikaları olduğu tespitinden hareket edilecektir. IŞİD’in doğuşu ve gelişimini ele alan bölümün ardından ABD başta olmak üzere Batı’nın IŞİD’e yönelik harekete geçme süreci ele alınacaktır. Bu kısımda ABD tarafından açıklanan IŞİD ile mücadele 
planının içeriği ele alınacaktır. Sonraki iki kısımda ise IŞİD ile mücadele planının Irak ve Suriye bağlamında etkileri değerlendirilecektir. 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,


***