1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 27
3.2.2. 1947 YILI KONGRELERİ
Ocak ve Bucak Kongreleri
1947 yılı DP ocak kongreleri Kasım ayından itibaren baslamıstır. 2 Kasım 1947
tarihinde toplanan Germencik Hıdırbeyli Köyü DP Kongresi’ne Adnan Menderes, Av. Refik Gürel, Av. Sahap Gürsel, Av. Cevat Ülkü de katılmıstır. Bu heyet Turanlar, Üzümlü, ve Aslan Köy(*) kongrelerinde de bulunmustur.
(*)Bu köylerde son muhtarlık seçimlerinin baskı ve siddet altında yapıldıgı iddia edilmistir.
Adnan Menderes kongre konusmasında:
“Temin ederim ki yakın bir gelecekte vicdanınızın emriyle DP’ye
girmenizden dolayı kimse sizi gizli veya açık tazyik edemeyecektir. Oylarınızı istediginiz sekilde kullandıgınızdan dolayı kimse sizi baskı ve takibe maruz bırakamayacaktır. Artık kimse bu memlekette muhalefeti maksatlarından süphe olunan, gizli veya açık takibi lüzum görülen ve mevcudiyeti bela kabul edilen bir varlık olarak göremeyecektir. Kimse muhalefetin varlıgını adeta yarı mesru görme cesaretini gösteremeyecektir. Muhalefetin hükümet kadar mesru oldugu, milletin en esaslı haklarından birisi oldugu telakkisine varılmıs olması fikrimce inkılâpların en ilerisi ve en mühimi olacaktır.” demistir.790
10 Kasım 1947 tarihinde Etem Menderes, Kütahya Milletvekili Adnan Menderes
ve beraberindekiler parti kongresi için Germencik Reis Köy’e gitmistir. Anadolu
gazetesi’ne göre kongrenin yapılacagı salon dısarıdan gelenlerle ancak
doldurulabilmistir. Kongrede DP’lilerle köy halkı arasında karsılıklı söz düelloları da yasanmıstır. Adnan Menderes’in: “Siz DP’li arkadaslar yasayınız. Biz Halk Partisi gibi İl Özel İdare bütçesinden tahsisat alarak köyleri bedavadan dolasmıyoruz, biz kendi paramızla geziyoruz. Biz millet mebusuyuz, hükümetin mebusu degil.” seklinde konusmasına Salih Karaoglan isimli Reis köylü bir vatandas “Affedersiniz Adnan Bey, 5 yıl önce siz de CHP’nin en kıymetli mebusu degil miydiniz? Bize millet mebusu ile hükümet mebusu arasındaki farkın ne oldugunu açıklayabilir misiz? Siz Halk Partisi mebusu oldugunuzda köyleri dolasmıyorken simdi hangi sebeple dolasıyorsunuz?” seklinde cevap vermistir. Adnan Menderes de: “Ben o zaman köyleri dolasıp sizlerin haklarını aramıs olsaydım beni asarlardı. Siz bunu Cumhurbaskanı’na söyleyin.” tarzında karsılıkta bulunmustur. DP Germencik Ocak Baskanı Kamil Sözer bagırarak:
“Bu adam sarhostur. Sözünü dinlemeyin.” diyerek münakasayı kesmistir. Kongre sonrası DP’liler ‘Yasasın DP’liler’ diye bagırmıs ve silah atmıslardır. Köyün huzuru bozuldugu için DP aleyhine gerekli makamlara sikâyetler yapılmıstır.”791 Anadolu gazetesi DP’lilerin daha sonra tekrar bu köye gelerek halkı rahatsız ettigini iddia etmistir. Etem Menderes, 50–60 kisilik bir grupla Reis Köy’e gelerek bir binanın kapısını kırıp, sahibinin izni olmadan burayı parti ocak binası yapmak istemistir. Yine “CHP’liler jurnalcidir, komitacıdır, zavallıdır. Biz onların bu kalesini yıkmaya geldik. Halk Partisi sizin verdiginiz paralarla yeni meclis binası ile kendi ocak binalarını yaptırıyor. Menderes Nehri’nin üzerinde köprü yok buna bakmazlar.” diyerek CHP’yi hedef almıstır. Köyde yapılan taskın eylemlerin ardından Cemiyet Kanunu’na muhalefetten ve CHP’ye hakaret etmekten, halkı birbirine, hükümete, demokrasiye ve CHP’ye karsı kıskırtmak suçlamasıyla DP’liler hakkında hazırlanan tutanaklar resmi makamlara ulastırılmıstır.792
Aydın Germencik Turanlar Köyü DP Kongresi Eczacı Mithat Levent
baskanlıgında yapılmıstır. Kongreye köy halkı ve Germencik’ten otobüs ve
otomobillerle gelen DP’liler de katılmıstır. Etem Menderes kongrede yapmıs oldugu konusmada, “CHP’nin israf zihniyetine sahip oldugunu, Halkevine ayrılan 25.000 liranın CHP’ye aktarılmasının dogru olmadıgını” belirtmistir. Aynı gün içinde Aydın’ın diger köylerinden İmamköy ve Pınarderesi kongreleri de yapılmıstır.793
Ortaklar Kongresi.,
DP Ortaklar Kongresi, 06 Aralık 1947 tarihinde yapılmıstır. Kongreye Aydın,
Söke ve Germencik’ten gelen pek çok demokrat katılmıstır. Kongre baskanlıgına Dr. Baki Öktem seçilmistir. Ortaklar DP Baskanı Recep Süzen partinin bir yıllık faaliyet raporunu okumustur. Rapor üzerinde faydalı tenkitler yapılmıstır. Hesap tetkikleri yapılmıs ve hesaplar onaylanmıstır. Kongrede dare Kurulu’nun 1948 yılı bütçe tasarısı tartısılmıs, bir takım degisiklikle onaylanmıstır.
Kongre dilek ve temennilerinde su konular dile getirilmistir:
- Orman isleri ıslah edilmelidir.
- Anayasa’nın tam tatbiki saglanmalıdır.
- DP’nin radyodan yararlanması saglanmalıdır.
- Seçim Kanunu yeniden düzenlemelidir.
- Tapu ve nüfus isleri çabuklastırılmalıdır.
- Vakıf hizmetlerindeki sorunlar giderilmelidir.
- Hürriyet Misakı tam olarak tahakkuk etmedigi taktirde DP milletvekilleri sine-i millete dönmelidir.
- Ortaklar, kaza merkezi yapılmalıdır.
Kongre’de DP Aydın Merkez lçe Baskanı Rıza Gökdag, Dr. Baki Öktem ve
Ortaklar DP Bucak Baskanı Recep Süzen birer konusma yapmıslardır. Dr. Baki Öktem konusmasında halka Hürriyet Misakı’nın önemini anlatmıstır.
Recep Süzen: “Bize Ortaklar’ın çelik bir kaleye benzedigini ve burada DP
teskilatının asla kurulamayacagını söylediler. Fakat bugün her sey asikârdır. Sizlerin partinize baglılıgınız ve cesaretiniz sayesinde Ortaklarda DP kurulmus ve bugünkü muazzam ve nurlu durum hâsıl olmustur.”
Rıza Gökdag: “Bu memlekette bir hak ve hürriyet davası vardır. Fakat bu millet,
bu haklı davayı mutlaka kazanacak ve milli iradeyi tecelli ettirecektir. Bundan kimsenin süphesi olmasın.” seklinde konusmuslardır.
Kongre’de İdare Kurulu’na: Recep Süzen, A. Rıza Alsan, Hüsnü Çelik, Mustafa
Yılmaz, Mehmet Akkan, Hursit n, Mustafa Atan;
İlçe Kongresi Delegeligine ise: Recep Süzen, Emin Girgin, Abdullah Yıldırım, Mustafa Yılmaz seçilmislerdir.794
Söke Sazlıköy Kongresi
Kongre, 09 Kasım 1947 tarihinde Dr. Baki Öktem’in konusmasıyla açılmıstır.
Kongre baskanlıgına Abdullah Gören, baskan vekilligine Süleyman Çankaya, kongre kâtipligine Sıtkı Özyıldırım seçilmistir. Kongre dilek ve temenniler bölümünde su konular dile getirilmistir:
- Toprak Kanununun tatbiki hızlandırılmalıdır.
- Seçim Kanunu degistirilmelidir.
- İsçilere refah temin edilmelidir.
- DP’nin devlet radyosundan yararlanması saglanmalıdır.
- Hayat pahallılıgı önlenmelidir.
Kongre’de İdare Heyeti’ne: Mehmet Kale, İsmail Kıran, Arif Efe, Nuri Tuzova,
Ali Kahveci, M. Ali Tekin, M. Ali Zincirkıran,
İdare Kurulu yedek üyeliklerine: Mehmet Varan, Hasan Deniz, Sadık Aras, Mahmut Ova, Süleyman Demir, Rahim Genegeç, Ali Gün
İlçe Kongre delegeliklerine ise : Ahmet Koyuncu, smail Kıran, Hüseyin Yavuzer, Nuri Tuzova seçilmislerdir.795
Bagarası Kongresi
21 Kasım 1947 tarihinde toplanan DP Bagarası Bucak Kongresi’ne Aydın DP l
Baskanı Etem Menderes, Söke lçe Baskanı Dr. Baki Öktem de katılmıstır. Kongre baskanlıgına Dr. Baki Öktem, baskan vekilligine brahim Yurtçu, kâtipligine Kemal Özcan seçilmistir. Kongrede Dr. Baki Öktem’in tesekkür konusmasından sonra ölen Eski Bucak dare Heyeti Baskanı Mehmet Yurtçu için 2 dakikalık saygı durusu yapılmıstır. Daha sonra geçmis dönemin faaliyet raporu ve hesapları okunmus ve bunlar üzerinde tartısmalar yapılmıstır. Yeni yıl bütçesi, bazı düzeltmelerle kabul edilmistir.
Kongre’nin dilek ve temenniler bölümünde partililer su taleplerde
bulunmuslardır:
- Seçim Kanunu ve diger antidemokratik kanunların degistirilmesi saglanmalıdır.
- Hayat pahalılıgı önlenmelidir.
- Köylü ve çiftçiye ziraat aleti ve tohumluk temin edilmelidir.
- Toprak Kanunu’nun tatbiki hızlandırılmalıdır.
- Menderes nehri ıslah edilmelidir.
- Söke-Bagarası yolu yapılmalıdır.
- Memur Kadınlardan da yol vergisi alınmalıdır.
- Bagarası Bucagı’nda belediye teskilatı kurulmalıdır.
- Atatürk’ün Anıtkabir’i geciktirilmeden yaptırılmalıdır.
Kongre’de bir konusma yapan ve CHP’de uzun yıllar görev yapan Etem Menderes eski partisine karsı agır suçlamalarda bulunmustur: “CHP müfettisleri, hükümeti yanlıs yola sevk ediyorlar ve kendi partilerine zarar veriyorlar.
Geçen seneden beri önemli gelismeler olmustur. Korka sine toplanan bizler simdi sinmeden toplanıyoruz. Bu siyaset mektebi milletimizi olgunlastırmıstır. Karakol, baskı, dayak, kırbaç bizlere korkusuzlugu ögretmistir. Bu millet kıyama kalkmıstır ve davasını halletmeden de oturmayacaktır.”
Kongrede seçimlerin açık oylamayla yapılmasına karar verilmistir. Yapılan
seçimlerin ardından;
İdare Heyeti’ne: Sabri Özkan, Servet Uysal, Kasım Güler, İbrahim Yurtçu, Mehmet Sevim, Kamil Kınacı, Kemal Özcan;
İdare Heyeti yedek üyeliklerine: Nuri Güney, Mustafa Söyler, Mehmet Selçuk,
Süleyman Yılmaz, Ahmet Karabas, Ali Çandır, Muhittin Özdemir;
İlçe Kongresi delegeligine: Sabri Özkan, Süleyman Seyfun, Kamil Serbest, Hüseyin Cengiz, M. Ali Tanyılı, Servet Uysal, Hasan Özcan, Mehmet Sevim, İbrahim İnegöl, Kasım Güler seçilmislerdir.796
Sultanhisar Kongresi
3 Aralık 1947’de toplanan DP Sultanhisar Kongresi’ne Nazilli DP dare
Heyeti’nden pek çok kisi katılmıstır. Sevki Hasırcı kongre açılısında yapmıs oldugu konusmada: “DP’nin kurulusundan beri bugüne kadar yapılan tazyik, demokratları asla yıldırmayıp bizi çeliklestirmistir. Allah bizimle beraberdir. Azimle çalısacagız.” demistir. Kongre baskanlıgına Cevat İnci, 2. baskanlıga Muzaffer Akçora, yazmanlıga Cevdet Köskdereli seçilmislerdir. DP Sultanhisar Baskanı Süleyman Kayaalp tarafından kongreye sunulan dare Heyeti’nin çalısma raporu ve hesapları kongrece onaylanmıstır.
Daha sonra ,dare Heyeti’nin 1948 bütçesi incelendikten sonra kabul edilmistir. Seçimler açık oylamayla yapılmıs, yapılan seçimler sonucunda;
İdare Kurulu’na: Muzaffer Akçora, Haydar Tekeli, Cevdet İnci, Hulusi Güngör,
Süleyman Kayaalp, Nuri Yanık, Mehmet Atak;
İdare Kurulu yedek üyeliklerine: Hüseyin Akın, Mustafa Özdemir, Esat Ege, Hidayet Erdogan, Hasan Güzeban, İbrahim Urungu, Mustafa Kiraz;
İlçe Kongre delegeligine: Hüseyin Akın, Muammer Keskin, Hidayet Erdogan, Rıza Uysal, Muzaffer Akçora, Haydar Tekeli seçilmislerdir.797
İlçe Kongreleri
Bozdogan Kongresi
Bozdogan DP lçe Kongresi 11 Aralık 1947 tarihinde toplanmıstır. Kongre
dilekler ve temenniler kısmında yapılan konusmalarda partililer, Seçim Kanunu ile Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nun degistirilmesi üzerinde durmustur. Kongre seçimleri gizli oy esasına göre yapılmıstır.
Yeni seçilen İdare Kurulu su isimlerden olusmustur: Hüdaverdi Çakır (Baskan),
Kemal Senyılmaz (Baskan Vekili), Nuri Pirim (Muhasip), Kazım Yıldırım (Üye),
Ahmet Peker (Üye).798
Germencik Kongresi
11 Aralık 1947 tarihinde yapılan DP Germencik Kongresi’ne Aydın, Söke ve
Ortaklar’dan gelen pek çok demokrat ve Aydın DP İl Baskanı Etem Menderes ile
Merkez lçe Baskanı Rıza Gökdag da katılmıstır. Delege yoklaması sonucu ekseriyetin saglandıgı görülünce kongre baslatılmıstır. Kongre baskanlıgına Rıza Gökdag seçilmistir. Kongrede Etem Menderes ve Germencik DP Baskanı Kamil Sözer birer konusma yapmıslardır. Kongrede yapılan konuşmalarda;
Etem Menderes: “Celal Bayar Germencik’e geldigi gün –karsımızdaki en büyük
düsman sefalettir- demistir. Bir vatandas da bu konusma yapılırken –memlekette saltanat yok, cumhuriyet var.- seklinde bagırmıstır. Recep Peker’in İçisleri Bakanı Sükrü Sökmensüer, bir gezi esnasında Germencik’e gelerek Celal Bayar’a bagıran bu kisiyi yanına çagırarak sırtını sıvazlamıstır. Bu hareket tarzı komitacılıktır. DP, böyle hareketlere tevessül etmez. DP’nin mücadelesi daima hak, adalet ve kanun dairesinde olacaktır. Vatandasın hak ve hürriyetleri kesin saglandıktan sonra DP daha müspet çalısma fırsatı elde edecektir. O zaman her sey daha iyi olacaktır. DP safında yer almakla bu memlekete hizmet etmis oluyorsunuz.”
Kamil Sözer: “Belediyenin kamyonundan CHP her zaman yaralandıgı halde;
kongre yapmak için köylere gitmek gerektiginde parasını ödemek kosuluyla dahi DP’liler bu kamyondan yararlanamamaktadır. Fakat buna ragmen partinin isleri hiçbir zaman aksamıs degildir.” diyerek CHP’ye sert elestiriler yöneltmislerdir.
1946 yılı faaliyet raporu ve hesapları Germencik DP baskanı tarafından
kongreye sunulmus ve bunlar kongrede kabul edilmistir. İdare Kurulu’nun 1948 yılının bütçe tasarısı kongrede siddetli tenkide ugramıstır. Kongre’nin dilek ve temenniler kısmında partililer su konuları dile getirmişlerdir:
- Seçim ve Polis Vazife Kanunu değiştirilmelidir.
- Memurin Kanunu ıslahı edilmelidir.
- Halkevleri CHP’den ayrılmalıdır.
- DP’nin radyodan yaralanması saglanmalıdır.
- Çok partili yasama geçildikten sonra yapılan tüm seçimler yenilenmelidir.
- Gayrimesru karı-koca yasayısı(Nikahsız birlikte yasamak) önlenmelidir.
- Vergiler sahısların maddi gücüne göre tespit edilmelidir.
- Köy salmaları herkesin gelirine göre ayarlanmalıdır.
Kongre’de yapılan seçimler sonucunda; İlçe İdare Kurulu’na : Kamil Sözer,
Mehmet Aksoy, Hüseyin Akgün, Kemal Salıncalı, A. Sükrü Albayrak, Halil Bahadır, Kadri Biber,
İdare Kurulu yedek üyeliklerine: Mehmet Kalkancı, İsmail Özsoy, Ruhi Özenç, Mustafa Mercimek, İrfan Semerci, Ahmet Okyar, M. Ali Dagarcı,
İl Kongresi Delegeligine: Kamil Sözer, Mehmet Aksoy, Mehmet Kalkancı, H. Fevzi Akgün, Recep Ulus, Refik Gürel seçilmislerdir.799
Kuşadası Kongresi
28 Kasım 1947 tarihinde yapılan Kusadası DP Kongresi’ne zmir DP dare
Heyeti’nden Haydar Dündar, Ragıp Sirmen Ok ve Kusadası Kaymakamı da katılmıstır.
Çok sık rastlanan bir durum olmadıgı için Kaymakam’ın DP kongresine katılması bazı kimseler tarafından takdirle karsılanmıstır. Kaymakam Cezmi Özısık, kongrenin dilek ve temenniler bölümünde dile getirilen sorunların çözümü hakkında kongrede söz alıp konusmustur.800
Çine Kongresi
DP’nin ilk ilçe örgütü Çine’de kurulmustur. Bu açıdan Çine Kongresi oldukça
önemlidir. Kongre, 24 Aralık 1947 tarihinde toplanmıstır. Yagan yagmurlar nedeniyle Çaltı Köprüsü’nün yıkılmasından dolayısıyla pek çok delege bu kongreye katılamamıstır. Kongre baskanlıgına Cevat Ülkü seçilmis ve kongreye 15 gün önce göreve baslayan yeni Çine kaymakamı da katılmıstır.
Kongrede yaptıgı konusmada Cevat Ülkü: “Çok partili sistem asrın icabıdır.
Millet kendi yurdunda insan hak ve hürriyetlerini arzu ettiginden DP meydana
gelmistir. DP’nin anlayısında Anayasal teminat altına alınmıs hak ve hürriyetleri
gerçeklestirme esası hâkimdir. Bizim birtakım hak ve vazifelerimiz vardır. Bunların basında hürriyetimiz gelir. Hürriyet en tabii hakkımızdır. Türk hür dogar, hür yasar. Her seyden önce hürriyet hakkımızın bize teslimini istiyoruz. Söz ve düsünce hürriyetinin gerçeklesmesini istiyoruz. Hürriyet her seyimizin üzerindedir. Kanunlar karsısında kimseye imtiyaz tanınamaz. Bu kongrede mesut ve müreffeh bir yolun yolcuları olarak istediginizi söyleyin.” diyerek çok partili yasamın ve anayasal düzenin gerekliligini savunmustur.
Kongrede faaliyet raporu ve yeni dönem bütçesi, üzerinde tartısıldıktan sonra
kabul edilmistir. Bazı delegeler “Belediye bütçelerinden DP’ye de pay ayrılsın”
demistir.
Cevat Ülkü bunun üzerine “DP’nin, amme hizmeti için ayrılan paralara hiçbir
zaman el uzatmayacagını” belirtmistir. Bu sözler üzerine kimi delegeler “CHP’nin de amme paralarından yararlanması engellensin.” demislerdir.
Etem Yaman Kongre’de yaptıgı konusmada: “Çine’de geçen yıl 1.500 ton tütün
üretildi. Bunun 200 tonu kesildi. Hükümet, -bu kesintiyle size bankalar açacagım, krediler temin edecegim, müdahil sıfatıyla piyasa istikrarını saglayacagım.- dedi. Aradan 1 yıl geçti, bu paralar hala Ziraat Bankası kasalarında atıl durmaktadır.
Bundan birkaç gün önce mümessiller Ankara’ya çagrıldı ve bir toplantı yapıldı. Ben de toplantıdaydım. Toplantıda %5’lik kesintinin devamına karar verildi. Biz bu memleket için her seyimizi hatta canımızı bile veririz. Ancak biz bu paraların memleketin hayrına sarf edilmesini istiyoruz.” diyerek Çine’yi yakından ilgilendiren tütüncülük sektöründe yasanan sıkıntılara dikkati çekmistir.
Kongre’nin dilek ve temenniler bölümünde yapılan konusmalarda partililer,
“Her sene tahribat yapan Çine Çayı’nın ıslah edilmesi, imece yükünün köylü kadınların sırtından alınması, Seçim Kanunu ile anti demokratik kanunların degistirilmesi, yol vergisinin adil bir sekle sokulması, Çaltı Köprüsü’nün tamir edilmesi” gibi taleplerde bulunmuslardır. Dilek ve temennilerde dile getirilen sorunlar için Çine Belediye Baskanı ve Kaymakamı kongrede söz alarak sorunların çözümüyle ilgili açıklamalar yapmıslardır. Kongre seçimleri sonrasında; dare Kurulu üyeliklerine: Necip Güney, Hüsamettin Çoskun, Hasan Tatlıbas, Etem Yaman, Ali Sen, Dr. Hüsnü Gökpınar, Ali Dinçer;
İdare Kurulu yedek üyeliklerine: Hüsnü Erol, Ömer Gürdeniz, Necip Çoskun, Halis Kabadayı, Tahsin Eroglu, Lütfi Türksoy, Osman Kagnıcı
İl Kongresi delegeligine: Etem Yaman, Ali Sen, Hüsamettin Çoskun, Hüsnü Gökpınar, Hasan Tatlıbas, Ali Dinçer, Necip Güney seçilmislerdir.801
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
790 Demokrat İzmir, 4 Kasım 1947. Hıdırbeyli Köyü’nde 21 Temmuz 1947’de yapılan muhtarlık seçimlerini bu köyde DP adayı kazanmıştır. Ancak seçim kaymakam tarafından iptal edilmiş ve bir başka kisi muhtar olarak atanmıştır.
791 Anadolu, 12 Kasım 1947.
792 Açılan soruşturmanın akıbetiyle ilgili herhangi bir bilgiye ulaşamadık. Anadolu, 21 Kasım 1947.
793 Demokrat İzmir, 5 Kasım 1947.
794 Demokrat İzmir, 10 Aralık 1947.
795 Demokrat İzmir, 13 Kasım 1947.
796 Demokrat İzmir, 25 Kasım 1947.
797 Demokrat İzmir, 5 Aralık 1947.
798 Demokrat İzmir, 13 Aralık 1947.
799 Demokrat İzmir, 14 Aralık 1947.
800 Demokrat İzmir, 2 Aralık 1947.
801 Demokrat İzmir, 26 Aralık 1947.
28 CU BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
