5 Mart 2019 Salı

CUMHURİYET DÖNEMİNDE BAKANLAR KURULU KARARI İLE YASAKLANAN YAYINLAR 1923-1945 BÖLÜM 6

CUMHURİYET DÖNEMİNDE BAKANLAR KURULU KARARI İLE YASAKLANAN YAYINLAR 1923-1945  BÖLÜM 6


DİPNOTLAR DEVAMI;


[30]3 Temmuz 1337 tarihli ve 1037 sayýlý karar için bkz. Baþbakanlýk Cumhuriyet Arþivi, 030.18.01.03.29.8. Bundan sonra Baþbakanlýk Cumhuriyet Arþivi, B.C.A. diye kýsaltýlarak verilecektir.
[31]8 Teþrinievvel 1337 tarih ve 1114 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararý ile Tercüman-i Hakikat gazetesinin "...devam eden neþriyatý Hükümet-i Milliyenin noktai nazarýna muvafýk olduðundan emsali misilli iþbu gazeteninde Anadolu'ya ithaline müsade olunmasý..."na karar veriliyordu. Bkz. B.C.A., 030.18.01.03.33.5.
[32]Türk-Sovyet yakýnlaþmasý ve sol hareketler için bkz, Mustafa Yýlmaz, "1920-1921 Yýllarý Arasýnda Anadolu'da Sol Hareketlerin Oluþumu Üzerine", Türk Kültürü Araþtýrmalarý, Prof.Dr.Oktay Aslanapa'ya Armaðan, Yýl XXXI/1-2, Anakara 1995.
[33]B.C.A.,030.18.01.07.21.13.
[34]B.C.A.,030.18.01.07.25.18.
[35]Bu insanlar da yine Bolþevik ihtilale muhalefet eden ve karþý olan kiþilerden oluþuyordu.
[36]B.C.A., 030.18.01.09.27.8.
[37]B.C.A.,030.18.01.010.40.14.
[38]B.C.A.,030.18.01.013.25.12.
[39]B.C.A.,030.18.01.013.29.4.
[40] B.C.A., 18.86.56.1925.
[41]B.C.A.,030.18.01.015.49.9.
[42] B.C.A., 18.86.66.1925
[43]B.C.A.,030.18.01.014.34.1. Dr. Fuat Sabit'in Erzurum Kongresinde alýnan kararlar gereðince Bolþeviklerle kurulacak iliþkilerde Doðu Cephesinin yetkili kýlýnmasý ile Dr. Ömer Lütfi ile birlikte Bolþeviklerle temas için görevlendirilmesi ve onlarýn Türkiye Komünist Fýrkasýný kuruþlarý ve diðer geliþmeler için bkz.  Mustafa Yýlmaz,           Milli Mücadelede Yeþil Ordu, Ankara 1987.
 [44]Almanya'dan yurda dönen diðer isimlerle birlikte Türkiye Ýþçi ve Çiftçi Sosyalist Fýrkasý'nýn kuruluþu ile almanya'da çýkarýlan Kurtuluþ dergisinin yurda getirilmesi yolunda faaliyetlerde bulunan Dr. Þefik Hüsnü için bkz. Yýlmaz, Yeþil..., s.15-17.
[45]B.C.A.,030.18.01.20.38.2. Ayný doðrultuda baþka bir karar için bkz.B.C.A.,030.18.01.63.21.12.
[46]B.C.A.,030.18.01.013.20.4.
[47]B.C.A.,030.18.01.1.1.14.
[48]B.C.A.,18.86.92.1928.
[49]B.C.A.,030.18.01.25.2.19.
[50]Kararýn Eki için bkz.B.C.A.,18.86.114.1931.
[51]B.C.A.,030.18.01.35.30.3.
[52]B.C.A.,030.18.01.36.33.6.
[53]B.C.A.,030.18.01.49.77.15.
[54]B.C.A.,030.18.01.51.4.4.
[55]B.C.A.,030.18.01.52.19.17.
[56]B.C.A.,030.18.01.61.10.15.
[57]B.C.A.,18.86.212.1936.
[58] B.C.A., 18.86.127.1933
[59]B.C.A.,030.18.01.71.6.9.
[60]B.C.A.,18.86.286.1937.
[61]B.C.A.030.18.01.82.18.18.
[62]B.C.A.030.18.01.84.64.5. Bu gazetenin Ermeni "Ramgavar Partisi"'nin yayýn organý olduðu ve parti politikalarý doðrultusunda yayýnlarý ile özellikle son günlerde Hatay meselesi ile ilgili olarak Türkiye karþýtý bir tavýr sergileyerek Türkiye'deki Ermenileri bu doðrultuda kýþkýrttýðý Ýçiþleri Bakanlýðý'nýn 29.6.1936 tarihli yazýsý ile Baþbakanlýða bildiriliyordu. Bkz. B.C.A., 18.86.318.1938.
[63]"Kitap Kürtçülük maksadý ile Esseyid Hüseyin Hazeniyyül Hüseyni tarafýndan propaganda amacýyla yazýlmýþ ve Ateþmend Sami- Esbak Kastamonu Valisi Daniþmend tarafýndan bastýrýlmýþtý".Bkz. B.C.A.,030,18,01.014.48.14.
[64]B.C.A.,030.18.01.030.58.2.
[65]Hoybun cemiyeti'nin temelleri 1920 yýlýnda atýlmýþtýr ve 1927 yýlýnda Kürt kongresinde resmen kurulan bu cemiyet (leya partisi), Kürtçe "benlik", Ermenice "Ermeni Yurdu" anlamýna gelmektedir. Ýngiltere ve Fransa'nýn güdümünde olan Hoybun Kürt ve Ermeni siyasi liderlerinin birlikte oluþturduklarý bir cemiyettir. Cemiyetin lider kadrosu içinde Þeyh Sait'in kardeþi Ali Rýza, eski Osmanlý Van Mebusu Ermeni Vahan Papapazyan, Ýngilizlerin Revandiz Kaymakamý Seyit Taha, Avrupa temsilcisi Süreyya Bedirhan gibi kiþiler bulunmaktadýr. Irak, Suriye ve Lübnan'da toplantýlar yaparak teþkilatlanan Hoybun Cemiyeti Türkiye'ye karþý bölücü faaliyetlerin organize edilmesinde, özellikle de Aðrý isyanýnda önemli rol oynamýþtýr. Bu cemiyet ile ilgili bir yazý yazmak üzere çalýþmalarda bulunan Yrd.Doç.Dr.Yusuf Sarýnay'a verdiði bu bilgiler için teþekkür ederiz.
[66]B.C.A.,030.18.01.19.30.2.
[67]B.C.A., 030.18.01.29.43.13. Ýçiþleri Bakanlýðýnýn yazýsýnda ekte bir nüshasýnýn sunulduðu belirtilmekle birlikte Arþivde adý geçen gazetenin nüshasý elde edilememiþtir. Kararýn eki için bkz. B.C.A.18.86.118.1932.
[68]B.C.A., 030.18.01.47.54.16.
[69]B.C.A.030.18.01.67.69.9. Kararýn ekinde yine adý geçen 507 ve 508 numaralý iki plaðýn sunulduðunun belirtilmesine karþýlýk Arþivden istenilen belge eklerinde bu plaklar çýkmamýþtýr. B.C.A.,18.86.231.1936. Bkz.Ek.I .Yine ayný kiþi tarafýndan okunduðu söylenen 1 ve 256 numaralý Kürtçe plaklar zararlý sözler taþýdýðý için 28.1.1937. tarihinde tekrar yasaklanmýþtýr. B.C.A, 030.18.01.71.8.6.
[70]Kitap, Fransýzler lehine faaliyetlerde bulunan ve Suriye'de yaþayan Muþlu Kürt Hilmi tarafýndan "Hoybun Cemiyet"nin katkýlarýyla Þam'da basýlmýþtýr. Bkz. B.C.A., 030.18.01.68.74.1. Kararýn eki için bkz. B.C.A., 18.86.236.1936.
[71]B.C.A., 030.18.01.8.10.18.
[72]B.C.A.,030.18.01.29.44.14.
[73] Kararýn eki ve gazetenin bir nüshasý için bkz. B.C.A., 18.86.101.1930.
[74]B.C.A.,030.18.01.50.81.7.
[75]B.C.A.,18.86.162.1934. Gazetede yer alan yazýlardan örnekler için bkz. Ek.II.
[76]B.C.A.,030.18.01.54.36.14.
[77]B.C.A.,18.86.196.1935.
[78]B.C.A.,030.18.01.65.49.11.
[79]1936 yýlýnda Cevat Rifat  tarafýndan bastýrýlan kitapta, Cevat Rifat'ýn "Milli Birlik", baþlýklý yaziþi ve Tedor Friç'in "Yahudilik Meselesi Nasýl Halledilecek" baþlýklý yazýsý ile Leon de Poncins'in "Masonluk ve Yahudilik" adlý yazýlarý bulunmaktaydý. Ýçiþleri Bakanlýðýnýn konuya iliþkin yazýsýnýn ekinde verilen kitap için bkz.B.C.A.,18.86.225.1936.
[80]B.C.A.,030.18.01.5.50.18.
[81]Bkz.B.C.A.,18.86.97.1929.
[82]B.C.A.,030.18.01.33.1.10.
[83]Türkiye'ye ve Mustafa Kemal Paþa'ya karþý olumsuz tavýr içeren kitabýnýn Türk ve Ýngiliz resmi çevrelerinde yarattýðý etki ve Türkiye'nin bu konudaki tepkisi için bkz. Mustafa Yýlmaz, "Harold C.Armstrong'un Grey Wolf Mustafa Kemal An Intimata Study of a Dictator (Bozkurt-Mustafa Kemal) Kitabý Üzerine"Atatürk Araþtýrma Merkezi dergisi, Sayý:33. 1996.
[84]B.C.A.,030.18.0141.85.15.
[85]B.C.A.,030.18.01.48.69.20. "Bozkurt" adlý yazý için bkz. B.C.A., 18.86.157.1934.
[86]B.C.A.,030.18.01.69.86.13.
[87]B.C.A.,030.18.01.59.85.9.
[88]Adý geçen gazetenin yasaklanmasý için Dahiliya Vekaleti, Matbuat Umum Müdürlüðü'nün yazýsý ve 26 Temmuz 1936 ve 27 Temmuz 1936 tarihli nüshalarýnda yer alan yazýlar için bkz. B.C.A.,18.86.530.1936.
[89]B.C.a.,030.18.01.78.73.1.
[90]Bu konuda The Literary Digest te çýkan yazý için bkz. B.C.A.,18.86.281.1937.
[91]Bu konuda örnekler için bkz. Mustafa Yýlmaz, British Opinion and the Turkish Republic 1923-1938, Manchester Üniversitesi, yayýnlanmamýþ doktora tezi, 1993.
[92]Bu konuda yani inkýlaplara muhalefet ve iktidarýn buna tepkisi konusunda basýna getirilen yasaklama dýþýnda kalan Bakanlar Kurulu Kararlarý üzerinde ayrýca çalýþmaktayýz.
[93]B.c.A.,030.18.01.19.15.12.
[94]Bkz.B.C.A.,18.86.34.1924.
[95]B.C.A.,030.18.01.014.44.14. Yine inkýlaplara muhalefet edici tavrýndan dolayý yasaklanan bir diðer gazete ise Halep'te basýlan Vakit gazetesi idi. Gazete "Tarikat-ý Selahiyyye'nin Beyannamesi"'ni yayýnlamýþtý. B.C.A.,030.18.01.015.61.1.
[96]Bu gazete Yüzellilikler listesine dahil olan Tarýk Mümtaz tarafýndan çýkarýlýyordu. B.C.A.,030.18.01.12.42.9. Bakanlar Kurulu Kararý ekinde bir nüshasý verilen bu gazete'nin alt baþlýðýnda, "Þimali Kafkasya evlatlarýnýn ilim, marifet, sanat ve ticaret yollarýnda uyanmasýna çalýþýr gazetedir" ibaresi yer alýyordu. Bkz. B.C.A.18.86.102.1930.
[97]B.c.A.,030.18.01.20.40.5.
[98]B.C.A.,030.18.01.33.6.3.Benzerleri gibi inkýlaplara muhalefet eden ve irticayý teþvik edici bir tavýr sergileyen bu gazete ile ilgili kararýn eki için bkz. B.C.A.,18.86.121.1933.
[99]Yeþil Ordu hareketi içerisinde yer alan ve daha sonra Yeþil Ordu'nun kapatýlmasý üzerine Mustafa Kemal Paþa ve Ýnkýlaplara muhalif tavrýný sürdüren Arif Oruç'un yarýn adlý broþürü ile ilgili yasaklama için bkz. B.C.A.,030.18.01.37.46.14.
[100]B.C.A.,030.18.01.50.89.17.
[101]B.C.A.,18.86.168.1934. Ek.III. Yine bu baðlamda bir diðer karar ile 24 Ocak 1935'te Misyonerler tarafýndan yayýnlanan Krallýk ve Dünyanýn Ümidi adlý Türkçe bir kitap, inkýlaplara ve laiklik ilkesine aykýrý bulunarak daðýtýmý yasaklanmýþtýr. B.C.A.,18.86.174.1935.
[102]Ýlk nüshasý 27 Mart 1935 tarihinde yayýnlanan gazetenin üç nüshasý üzerinde yapýlan incelemden gazetenin; Trakya'da Müslümanlarýn "Mudafaai Ýslam" adý altýnda birleþmesi istenirken Türkiye'de laiklik doðrultusunda gerçekleþtirilen ýnkýlaplara tepki, Mýsýr'da yayýnlanan "Elfetih"'te çýkan yazýlara dayanýlarak Türkiye'de Hacca gidenlerin kara listeye alýndýðý Peçe ve Çarþaf'ýn kaldýrýldýðý yolunda haberlere yer verilirken Türk Milliyetçiliðine ve ulusak kültüre karþý bir tavýr sergileniyordu. Ek..IV.
[103]B.C.A.,18.86.192.1935.
[104]B.C.A.030.18.01.67.61.2.
[105]B.C.A.,030.18.01.71.9.14. Ayrýca Bulgaristan'ýn Osman Pazarý kasabasýnda Cumhuriyet aleyhtarý kiþilerce çýkarýlan Ýntibah adlý gazete'de halký irticaya teþvik edici ve Türk hükümetlerinin icraatlarýný eleþtiriri yayýnlarýndan dolayý ülkeye giriþi yasaklanmýþtýr. B.C.A.,030.18.01.1.4.18.
[106]B.C.A.,030.18.01.37.48.7.
[107]Bulgaristan Türklerinden Hüseyin Nazif adlý kiþinin müstear adla (Natanail Naziziof) Razgrat'ta çýkardýðý bu risalenin iki nolu nüshasý için bkz. B.C.A.,18.86.131.1933.
[108]B.C.A.,030.18.01.47.58.2.
[109]B.C.A.,18.86.255.1934. Ek V. Bu Türden yasaklanan diðer bir kitap ise Hatip Þemsettin Yeþil tarafýndan yazýlan Derslerim Ýslamiyetin ruhu, Ahlaký, Ýtikadý adlý kitaptý. Bkz. B.C.A.130.18.01.81.105.3. Ayrýca Arjantin'de basýlan El Camiatül Ýslamiyetül Aleviye cemiyetinin yayýnladýðý bir risalede yasaklanmýþtý. Bkz. b.C.A.,030.18.01.71.8.16.
[110]Nitekim  bu baðlamda 16 Ocak 1935 tarihli Bakanlar Kurulu Kararýnda Matbuat Kanunundan yararlanarak Ýstanbulda çýkarýlan Fransýzca, Ýtalyanca ve Latince olarak çýkarýlan yayýnlarýn yasaklandýðýný görüyoruz. B.C.A.,030.18.01.51.4.12.
[111]B.C.A.,030.18.01.51.8.13.
[112]B.C.A.,030,18,01.69.88.18.
[113]B.C.A.,030.18.01.76.57.16.
[114]B.C.A.,030.18.01.82.17.3.Mecmuanýn kapaðý için bkz. B.C.A.18.86.305.1938.
[115]B.C.A.,030.18.01.51.4.5.Bu konuda baþka bir örnek ise 13 Eylül 1927 tarihli Bakanlar Kurulu Kararý ile geçici olarak kapatýlan Resimli Cuma mecmuasýdýr. Ýstanbul'da Acýmusluk sokaðýnda çýkarýlan bu mecmuanýn "Bab-ý Ýçtihadý Ýstanbul'da Açtdým" baþlýklý mülakattta halkýn dini duygularýný rencide edebilecek nitelikte olduðu belirtilmektedir. B.C.A., 030.18.01.126.55.2.
[116]B.C.A.,030.18.01.78.76.20.
[117]Rapor için bkz. B.C.A.,18.86.171.1935.
[118]B.C.A.,18.86.284.1937.
[119]B.C.A.,030.18.01.013.12.12.Daha öncede belirttiðimiz gibi geçici olarak yayýný durdurulan bu ve diger gazetelere için yine Bakanlar Kurulu Kararý ile tekrar yeniden yayýn izni verildiðini görmekteyiz.
[120]B.C.A.,030.18.01.013.13.7.
[121]B.C.A.,030.18.01.013.17.17.
[122]B.C.A.,030.18.01.013.25.13.
[123]B.C.A.,18.86.52.1925.
[124]B.C.A.,030.18.01.013.28.8.
[125]B.C.A.,030.18.01.013.30.20.
[126]Polinya gazetesinde yer alan bu haber ve buna iliþkin deðerlendirme için bkz. 18.86.58.1925. Ayný konuda Akbaba gazetesinin 252 numaralý nüshasýnda yer alan "Meþhedin Köpeði" baþlýklý bir yazýda zabýtayý rencide edici tavrýndan dolayý yasaklanmýþtýr. Bkz. B.C.A.,030.18.01.014.34.4.
[127]B.C.A.,030.18.01.017.42.20.
[128]B.C.A.,030.18.01.025.46.7.
[129]B.C.A.,030.18.01.022.74.4. Bu tür yayýnlar halký tembelliðe, dünyanýn boþ çalýþmanýn gereksiz olduðuna kýsacasý halký taasuba teþvik edici bulunuyordu.
[130]B.C.A,030.18.01.1.2.13. Türkiye'de harf inkýlabýnýn yapýlmasý sonrasýnda ülke dýþýnda Arap harfleri ile Türkçe olarak yayýnlanan gazetelere getirilen yasaða raðmen, cumhuriyet ve Türkiye Cumhuriyeti yöneticileri aleyhine yayýn yapan bu tür gazeteler latin harfleri ile basýlarak Türkiye’ye girmeye devam etmiþtir. Osmanlý gazetesi buna bir örnektir. B.C.A.,18.86.93.1928.
[131]B.C.A.030.18.01.2.20.8.
[132]B.C.A.,030.18.01.2.16.39.
[133]B.C.A.,030.18.01.018.21.8.
[134]B.C.A.,030.18.01.018.17.11.
[135]B.C.A.,030.18.01.14.63.17.
[136]B.C.A.,030.18.01.15.76.15.
[137]B.C.A.,030.18.01.39.64.5.
[138]B.C.A.,030.18.01.46.48.3.
[139]B.C.A.,030.18.01.46.48.11.Matbuat Umum Müdürlüðünün yasaklamayý teklif eden yazýsý için bkz. B.C.A.,18.86.147.1934.
[140]B.C.A.,030.18.01.50.81.10. Çarlýk Rusyasý erkanýndan Milikof tarafýndan çýkarýlan bu gazete, Türkiye'nin iç ve dýþ yaseti aleyhine bir tavýr sergilemekteydi ve Türkiye'deki Beyaz Ruslar tarafýndan ilgi ile takip edilen bir gazete idi. Gazete 19 11. 1934 tarihli nüshasýnda Mustafa Kemal Paþa'nýn aþçýbaþýnýn her gün yarým saatten fazla çalýþmadýðhalde yýlda 250.000 frank maaþ aldýðýný yazýyordu. "Ancak onun gördüðü iþ çok tehlikelidir. O, Türkiye Diktatörünün sofrasýna çýkacak her bir yemek çeþidini tatmakla muvazzaftýr" demekteydi. Bkz. B.C.A.,18.86.163.1934.
[141]B.C.A.,030.18.01.50.85.15.
[142]B.C.A.,030.18.01.50.87.6.
[143]B.C.A.,030.18.01.53.30.5.
[144]B.C.A.,030.18.01.,71.6.10.
[145]Adý geçen mecmua'nýn 31 Mart ve 7 Nisan 1935 tarihli nüshalarýnda Ýstanbul'da uyuþturucu ve kadýn ticareti yapýldýðýna iliþkin bilgiler verilmektedir. Bkz. Ek.VI.
[146]B.C.A.,030.18.01.65.44.16.
[147]B.C.A.,030.18.01.84.69.7.
[148]B.C.A.,030.18.01.84.78.20.
[149]B.C.A.,030.18.01.68.73.20.
[150]B.C.A.,030.18.01.84.69.1. Kitaba iliþkin olarak Dahiliye Vekaleti Matbuat Umum Müdülüðünce Baþbakanlýða yazýlan yazýlan yazýda, kitabýn "Türkiye ve Türklük hakkýnda gayaet garazkarane iftiralarla dolu" olduðu belirtiliyordu. B.C.A.,18.86.321.1938.
[151]B.C.A.,030.18.01.63.30.17.
[152]B.C.A.,030.18.01.70.93.4.
[153]B.C.A.,030.18.01.76.60.5.
[154]B.C.A.,030.18.01.78.73.17.
[155]B.C.A.,030.18.01.46.48.2.
[156]B.C.A.,030.18.01.47.55.15.
[157]B.C.A.,030.18.01.47.57.9.
[158]B.C.A.,030.18.01.49.72.12.
[159]B.C.A.,030.18.01.50.88.8.
[160]B.C.A.,030.18.01.84.73.13.
[161]B.C.A.,030.18.01.68.79.3. Mecmuada yer alan "Türkiye Matbuatý Yahudi Kontrolünde" adlý baþmakalede Türkiye'de basýnýn milli olmadýðý ve yabancý kontrolünde ve Yahüdilerin elinde olduðu belirtilmekteydi. B.C.A., 18.86.241.1936.
[162]B.C.A.,030.18.01.79.82.4.
[163]B.C.A.,030.18.01.84.73.13.
[164]B.C.A.,030.18.01.84.73.13.
[165]B.C.A.,030.18.01.020.58.8. Karar baðlý olarak sunulan ekte verilen gazete nüshasýndan yasaklamaya neden olan konunun Türkiye'ye yerleþtirilmesi düþünülen Ýtalyan koloniler ile ilgili idi. Bkz. B.C.A.,18.86.78.1926.
[166]B.C.A.,030.18.01.22.59.13.
[167]B.C.A,030.18.01.37.46.10.
[168]B.C.A.,18.86.129.1933.
[169]B.C.A.,030.18.01.50.87.7. Mehmet Emin Bey daha önce ülke içerisindeki siyasi faaliyetleri nedeniyle ülke dýþýna çýkarýlmýþtý ve Berlinde Türkçe Ýstiklal gazetesi ile Sovyetler'e karþý bütün doðulu milletleri ve özellikle Türk milletini ihtilale çaðýrýyordu. Bu gazete ayný zamanda Müsavat Fýrkasý'nýn Türkiye'de propagandasýný yapmakta ve Ýstiklal gaztesini çeþitli okullara, kulüplere ve þahýslara göndermekteydi. Ayný gazetenin yasaklanmasý ile bu kez Berlin'de Kurtuluþ adý altinda yayýnlanmaya baþladýðý ve Azerbaycan Milli Kurtuluþ hareketinin organý olarak kurtuluþ mücadelesi verildiði bu durumun ise Sovyetlere yönelik Türkiye'nin takip ettiði politikalara ters düþtüðü yolundaki bilgiler için bkz.B.C.A.,18.86.282.1934.
[170]B.C.A.,030.18.01.49.72.13. Gazetelerde bu haber, "Büyük Millet Meclisinde Gizli ve Aleni celselerde Yugoslav ve Romanya Muahedeleri Konusunda", baþlýðý ile yer alýyordu. Bkz. Ek.VII.
[171]B.C.A.,030.18.01.51.5.5.
[172]Daha önce sözünü ettiðimiz bazý kararlarda olduðu gibi 29.7.1935 tarih ve 2/3060 sayýlý Bakanlar Kurulu Kararýnýn ekinde Millet Bayraðý mecmuasý iliþik olarak takdim kýlýnmýþtýr denilmesi raðmen arþivde bulunamamýþtýr.
[173]B.C.A.,030.18.01.60.92.12.
[174]B.C.A.,18.86.207.1935. Gazetenin adý geçen nüshasýndan, yasaklamaya konu edilen sayfalar için bkz. Ek. VIII
[175]B.C.A.,030.18.01.65.46.14.
[176]Akbaba'nýn ilgili sayýsýnýn kapaðý için bkz. B.C.A.,18.86.223.1936.Ek.IX
[177]B.C.A.,030.10.01.62.20.11.
[178]Karikatürler ve yazýlar için bkz. B.C.A.,18.86.214.1936.Ek.X
[179]B.C.A.,030.18.01.69.86.15. Mecmuanýn Temmuz Aðustos 1936 tarihli nüshalarýnda Sovyetlerde yaþanan iç siyasi çekiþmeler "Moskova Mahkemesi" baþlýðý altýnda anlatýlmaktaydý. B.C.A.,18.86.246.1936.
[180]B.C.A.,030.18.0171.5.8.
[181]Bu konuda Baþbakan Ýsmet Ýnönü'nün "Atatürk'ün Yüce huzuruna" baþlýklý 27.1.1937 tarihli yazýsý için bkz. B.C.A.,18.86.253.1937.
[182]B.C.A.,030.18.01.74.33.17.
[183]B.C.A.,18.86.267.1937.
[184]B.C.A.,030.18.01.17.61.5.Metaksas hükümeti aleyhine Fransadaki çumhuriyetçi Yunanlýlar tarafýndan Paris'te çýkarýlan Rumca mecmuanýn kapaðý için bkz. B.C.A.,18.86.277.1937.Memuanýn kapaðýnda yer alan Roman Rolland tarafýndan yazýlan mektubun tercümesi için Halim Çavuþoðlü'na teþekkür ederiz. Demokrat Yunanlýlar Birliði Genel Sekreterliði'ne gönderolen mektuptan Þöyle bahsediliyordu:
"Aþaðýda büyük yazar Roman Rolland'ýn birlik genel sekreterine gönderdiði þahane mektubu yayýnlýyoruz.
 10 Nisan 1937
 Sevgili bay

Mektubunuz beni derin duygulandýrdý. Fransadaki Demokrat Yünanlýlar Birliðine ve hedeflediði her gerçek demokratýn amacý, hakkýnda desteðini dile getirmek isterim.
Yunanistan'ý tüm Avrupa'da olduðu gibi en temel ve en kutsal özgürlükleri tehtid eden faþizme karþý yürüttüðünüz mücadeleleri destekliyorum.
Teklif ettiðiniz gibi eðer adým þerefli komitenizin baþkanlýðý için iþinize yarayacaksa bunu kullanmanýzdan mutluluk duyarým. Bu nezaketinizden dolaysize teþekkür ederim.
Komitenize sizlerle çalýþmak arzumu lütfen iletin ve derin samimiyet duygularýmdan emin olun.
                                        Roman Rolland"


[185]B.C.A.,030.18.01.79.89.4.
[186]B.C.A.,18.86.309.1938.
[187]B.c.A.,18.86.307.1938.
[188]B.c.A.,18.86.313.1938.
[189]B.C.A.,030.18.01.84.89.11. Bu dergilerde çýkan yazýlarda Azerbaycan'ýn istiklaline kavuþmasý için yazýlmýþ yazýlar yanýnda, dünya'da yaþanan olaylar özelikle uluslararasý iliþkiler, Milletler Cemiyeti'nin etkisini yitiriþi, Rusya'da Bolþevik ihtilal sonrasý kurulan yeni düzenin insanlaraý mutlu emediði ve yeni yönetimin terör, iþkence getirdiði ifade edilerek Stalin ve onun uyguladýðý politikalar eleþtiriliken, Almanya-Avusturya ittifaký lehine, Hitler lehine bir tavýr sergileniyordu. Bu yazýlardan örnekler için  bkz.B.C.A.,18.86.288.1937;18.86.304.1938;18.86.307.1938;18.86.313.1938.
[190]Varþova'da Ali Mirza tarafýndan çýkarýlan Ýleri adlý mecmuada yukarýda örneklerini verdiðimiz Türk-Rus iliþkilerine zarar verici mecmualarla ayný olup yurda giriþi yasaklanmýþtý. B.C.A.,030.18.01.79.84.14.
[191]1937 yýlý Kasým ayýnda bir numaralý nüshasýnda yer alan yazýlarýn Rusça ve Fransýzca olarak deðiþik zamanlarda Kavkaz ve Le Caucase 'da çýktýðý belirtilen yazýlar Kafkasya problemi ve Kafkasya ve Rusya, Kafkasya ve Türkiye ile ilgili makalelerden oluþuyordu ve 104 sayfa idi. Derginin yayýnlanmasýndaki amaç ise Kafkas halklarýnýn amaç ve milli istekleri hakkýnda Ýngilizler ve diðer Avrupa ülkelerini bilgilendirmekti. Bunun yanýnda Kafkaslarda Sovyetlere karþý bir birliðin ve kafkas federasyonunun kurulmasýnýn baþarý için gerekli olduðu vurgulanýyordu. Bkz. B.C.A.,18.86.298.1937. Yine ayný baðlamda Ýstanbul'da çýkan Haber gazetesinin 10 Þubat 1938 tarihli nüshasýnda yer alan bir karikatür ile Adana'da çýkan Yeni Adamgazetesinin 8 Þubat 1938 tarihli nüshasýnda Moskova sefaretimize saldýrýda bulunulduðuna iliþkin haberin "...dost münasebetler idame ettiðimiz devletleri rencide edecek mahiyette..." bulunmasý nedeniyle adý geçen gazetelerin üç gün süre ile kapatýlmalarýna karar verilmiþtir. Bkz. B.C.A.,030.18.01.82.8.15.
[192]B.C.A.,030.18.01.84.65.18.
[193]Adý geçen mecmuanýn 10 Haziran 1938 tarihli nüshasýnda "Yakýn Þarktaki Ekalliyetler" baþlýklý yazý ülkenin iç ve dýþ  politikasýna zarar verici bulunmuþtur. B.C.A.,18.86.316.1938.
[194]B.C.A.,030.18.01.82.14.12.
[195]Yeni Adam 'ýn Romanya'da Octavien Goga kabinesinin düþüþü ve Goga'nýn geçmiþi ile ilgili yazýsý için bkz. B.C.A.,18.86.302.1938.Ek.XI.
[196]B.C.A., 030.18.1.2.92.77.11.
[197]B.C.A.,030.18.1.2.95.63.7.Yine 06.07 1942 tarihinde Ýstanbul Belediyesi içerisinde bulunan kaðýtlara el konulup bunlarýn ihtiyacý olanlara daðýtýlmasý ile ilgili olarak alýnan bir karar vardýr. Bkz.B.C.A.,030.18.1.2.97.115.17.
[198]Ülke aleyhine ve kamuoyunu bozucu yayýnlar baþlýðý altýnda toplanan yayýnlarda yasaklama nedenleri, vatandaþlarý birbiri aleyhine tahrik eder mahiyette oluþ, memlekt hakkýnda yanlýþ malumat ihtiva eden, memleketin umumi siyasetine dokunur, devletin umumi siyasetine dokunacak ( özellikle ülke içerisinde çýkarýlan Türkçe yayýnlarýn yasaklanmasýnda bu ibare sýkça kullanýlmýþtýr) ve memleket için zararlý gibi ifadeler oluþturmaktadýr.
[199]8 Aðustos 1931 tarihli Resmi Gazete'de yayýnlanan Matbuat Kanunu için bkz. B.C.A.,18.86.129.1933.
[200]Aslýnda Ýnönü dönemine denk gelmesine raðmen 1944 Türkçülük hareketi ve bu konudaki yayýnlara getirilen yasaklamanýn olmayýþý ilginçtir sanýrýz.
[201]B.C.A.,030.18.01.85.10.5.17.
[202]B.C.A.,030.18.01.07.30.11.
[203]B.C.A.,030.18.01.95.64.15.
[204]B.C.A.,030.18.01.85.101.14.
[205]B.C.A.,030.18.01.86.23,1.
[206]B.C.A.,030.18.01.87.55.5.
[207] Ekinin verildiði söylenilen kararlarýn bir bölümünde olduðu gibi verildiði söylenilen ekler bulunamamýþtýr. Aras adlý Ermenice bu gazeteninde eki bulunamamýþtýr.
[208]B.C.A.,18.86.360.1934.
[209]B.C.A.,18.86.360.1939.
[210]B.C.A.,18.86.381.1941.
[211]B.C.A.,030.18.01.95.60.3.
[212]2/15005 sayýlý ve 31.12.1940 tarihli bu yazýdan anlaþýlacaðý gibi II.Dünya Savaþý sýrasýnda Türkiye takip ettiði dýþ politikada esas olarak savaþa girmemeyi hedeflemekteydi. Sanýrýz bu karar Türkiye'nin o günlerdeki hassasiyenin bir yansýmasýdýr.
[213]B.C.A.,030.18.01.85.100.13.
[214]Kararýn ekinde verilen mecmua Türkçe ve Rusça olarak yayýnlanmaktaydý. Mecmuanýn yasaklamaya neden olan Temmuz-Aðustos 1938 tarihli sayýsýnýn içindeki yazýlar; "Boþa Çýkan Bir Böbürlenme"s.1, "Ýstiklal Ýçin Çarpýþan Kafkasya"s.2-6, "Hür Kazaklar Hakkýnda"s.6-10, "Yeni Ruslaþtýrýlmýþ Alfabeler"s.10-12. idi. Bkz.  B.C.A.,18.86.339.1938.
[215]B.C.A.,89.129.16.1940.
[216] Bu ve diðer Fransýzca metinlerin tercümesinde yardýmlarýný gördüðümüz Saime S. Gökgöz'e teþekkür ederiz.
[217]B.C.A.,030.18.01.93.103.20. Kapatma ile igili olarak Matbuat Umum Müdürlüðü'nün Baþvekalete yaptýðý kapatma ile teklif için bkz. B.C.A.,18.86.375.1940.
[218]14 Þubat 1941 tarihinde Kitabýn toplattýrýlmasýna Bakanlar Kurulu 14 Þubat 1941 tarihinde karar vermiþtir.
[219]B.C.A.,18.86.328.1941.
[220]B.C.A.,95.61.20.1941.
[221]Gazetede yer alan bu yazý üzerine harekete geçen Ýspanya sefareti yazýyý yazan kiþi aleyhine adli takibata gidilmesi isteðinde bulunmuþtu. Bunun mümkün olmayacaðýný belirten Matbuat Umum Müdürlüðü Hariciye Vekaletinden Matbuat Umum Müdürlüðü'ne gönderilen 29.1.1943 tarihli ve 1574 /39 sayýlý yazýda Ýspanya sefaretinden bir nota alýndýðýný ve notada gazetede çýkan bu yazýyý yazarýn aleyhine adli takibat yapýlmasýnýn istendiði ve buna Türkiye'deki yasalarýn izin vermediði belirtilerek,"Türkiye'nin dostu olan bir memleketi tahkir edici mahiyette ve esas yönergeye aykýrý bulunan bu makaleyi, evvelce de bu vadide vaki þifahi ikaz ve ihtarlara raðmen neþreden" Journal d'Orient gazetesinin bir gün müddetle kapatýlmasýna karar verilmiþti.
[222]B.C.A.,030.18.01.106.67.5. Tasviri Efkar gazetesi bundan bir süre önce yine dýþ politika aleyhine yayýn yapmaktan iki gün süre ile kapatýlmýþtý. Bkz.B.C.A.,030.18.01.101.16.14.
[223]B.C.A.,030.18.01.85.77.15.
[224]B.C.A.,030.18.01.85.97.17.
[225]B.C.A.030.18.01.86.14.16.
[226]B.C.A.,030.18.01.105.28.20.
[227]B.C.A.,030.18.01.107.80.3.
[228]B.C.A.,030.18.01.107.103.13.
[229]B.C.A.,030.18.01.108.43.9.
[230]B.C.A.,030.18.01.85.101.16.
[231]B.C.A.,030.18.01.85.102.17. Bu gazetenin yurda giriþ kararýnýn 19.1.1940 tarihli bir Bakanlar Kurulu Kararý ile kaldýrýldýðýný görüyoruz. Bkz. B.C.A., 18.86.369.1940.
[232]B.C.A.,030.18.01.,85.102.18. Verilen kararda gazetenin 1.12.1938 tarihli nüshasýndan itibaren Türkiye'ye sokulmasýnýn ve satýþýnýn yasaklandýðý belirtiliyordu.
[233]B.C.A.,030.18.01.87.55.3.
[234]B.C.A.,030.18.01.88.80.20.
[235]B.C.A.,030.18.01.88.83.15.
[236]B.C.A.,030.18.01.88.85.15. Bunlardan baþka Selanik'te çýkarýlan Hakikat ve Ýmdad gazeteleri ile, Taþnaklar tarafýndan Sofya'da Ermenice olarak çýkarýlan Azad Hosk adlý gazetelerinde ülkeye giriþi yasaklanmýþtýr. Bunlardan Ermeni Taþnak partisinin yayýn organý olan Azad Hosk adlý gazetenin 19 Haziran 1939 tarihli nüshasýnda "Yakýn Þark'ta Türk Ajanlarý" baþlýðý ile Halep'te Türk propagandasý ve örgütlenmesinden söz edilerek bu bölgenin Türklerce ilhak edileceði ileri sürülüyor ve Araplarýn Türklere karþý düþmanca hisler beslediðine iþaret ediliyordu. Bkz. B.C.A.,18.86.359.1939.
[237]B.C.A.,18.86.364.1939.
[238]B.C.A.,030.18.01.92.79.18.
[239]B.C.A.,030.18.01.94.16.20.
[240]Adý geçen gazetenin Rusça'dan Türkçe'ye çevirisini yapan Elnur Aðayev'e teþekkür ederiz.  Bu konu ile ilgili daha önce örneklerini verdiðimiz yasaklanmýþ yayýnlar tekrar yasaklama kararlarýnýn kaldýrýldýðýna iliþkin bir baþka örnek, 12.3.1945 tarihinde Beyrut'ta basýlan Le Creve-Coeur adlý kitaba iliþkin olarak verilmiþ olan yurda giriþinin ve daðýtýmýnýn yasaklanmasý ile mevcutlarýnýn toplattýrýlmasý hakkýndaki karardýr.
[241]B.C.A.,030.18.01.86.39.17.
[242]B.C.A.,030.18.01.87.71.14.
[243]B.C.A.,030.18.01.88.98.12.
[244]B.C.A.,030.18.01.92.85.17.
[245]B.C.A.,030.18.01.92.88.7.
[246]B.C.A.,030.18.01.92.94.13.
[247]B.C.A.,030.18.01.93.112.15.
[248]B.C.A.,030.18.01.93.1.9.
[249]Bu gazete, 8 Mart 1941 tarihli nüshasýnda yer alan baþ makalede Alman Ordusu hakkýnda hakaret içeren tabirlerin yer almasý nedeni ile kapatýlmýþtý. Bkz.B.C.A.,030.18.01.94.20.8. Kararýn ekinde verilen Matbuat Umum Müdürlüðü'nün yazýsýnda "...muhrip devletlerin askeri kuvvetleri hakkýnda tahkir amiz tabirler kullanýlmasýna dair olan 20/7 1941 tarihli tamimimizin 7.nci maddesinde de serahaten aykýrý görülmüþtür". Denilmekteydi. Bkz.B.C.A.,18.86.384.1941.
[250]B.C.A.,030.18.01.94.23.3.
[251]B.C.A.,030.18.01.94.34.10. Ek. XII.
[252]B.C.A.,030.18.01.95.57.17.
[253]B.C.A.,030.18.01.96.82.6.
[254]B.C.A.,030.18.01.96.98.20. 14 Eylül 1942 tarihinde verilen bir baþka karar ile "Türkiye'de intiþar eden ve iliþik listede adlarý ve çýktýklarý yerler yazýlý olan Gazete ve Mecmualarýn, seferde kapanmalarý umumi hayatý tazyik eder mahiyette müesseseler olduðu, Milli Müdafa Vekilliðinin 14.8.1942 tarih ve 39875 sayýlý tezkeresi ile yapýlan teklifi üzerine..." kabul ediliyordu. Biz kararýn ekinde verildiði söylenilen listeyi elde edemedik. Daha öncede belirttiðimiz gibi bir çok kararda ekin verildiði belirtilmesine raðmen bunlara Baþbakanlýk Arþivinde ulaþmak mümkün olamamýþtýr. Bkz. B.C.A.,030.18.01.99.82.19.
[255]B.C.A.,030.18.01.101.33.1.
[256]Görüldüðü gibi yönetim sadece ülke içinde uygulanan poitikalar aleyhinde yayýnlara karþý olmayýp ayný zamanda Avrupa'daki geliþmeler ve bu geliþmelerin kamuoyuna nakledilmesi konusundada titizlik göstermiþtir. Bkz.

 B.C.A.,030.18.01.105.28.15.
[257]B.C.A.,030.18.01.105.31.8.
[258]B.C.A.,030.18.01.,106.55.6.
[259]B.C.A.,030.18.01.,106.58.15.
[260]B.C.A.,030.18.01.106.67.6
[261]B.C.A.,030.18.01.106.76.16.
[262]B.C.A.,030.18.01.107.94.15. Yönetimin gazetelere ilişkin olarak 30 Mart 1945 tarihinde aldığı bir Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul kütüphanelerinde bulunan gazete ve dergilerdeki değerli yazıların bibliyografyasının yapılması ile ilgili eleman temin yolunda bir karar aldığını görüyoruz. Bkz. B.C.A.,030.18.01.107.107.18.
[263]B.C.A.,030.18.01.108.47.12.
[264]B.C.A.,030.18.01.109.51.6.Ek.XIII.

 http://www.ait.hacettepe.edu.tr/akademik/arsiv/ysk.htm


***
ADMİN zaman: Hiç yorum yok:
Etiketler: , , , ,

CUMHURİYET DÖNEMİNDE BAKANLAR KURULU KARARI İLE YASAKLANAN YAYINLAR 1923-1945 BÖLÜM 5

CUMHURİYET DÖNEMİNDE BAKANLAR KURULU KARARI İLE YASAKLANAN YAYINLAR 1923-1945  BÖLÜM 5


    Adana'da çıkarılan Bugün gazetesi 5.11.1940. tarihinden geçerli olmak üzere iki hafta süre ile dış politika aleyhine yazıları nedeni ile kapatılmışti[217]. Türkiye'nin komşu ülkelerle olan ilişkileri konusunda İnönü dönemindeki hassasiyetini gösterir bir başka örnek ise Reha Oğuz Türkkan tarafından yazılan Türkçülüğe Giriş adlı kitaba getirilen yasaklamadır[218]. Türkkan'ın kitabına ilişkin olarak Matbuat Umum Müdürlüğü'nün 7.2.1941 tarihinde Başvekalet Yüksek Makamına gönederilen yazıda, "Türkçülüğe Giriş" kitabı hakkında Hariciye Vekaletinin yüksek makamınıza arzedilen 29 Sonkanun 1941 tarih ve 1306/51 numaralı tezkeresinde, Sovyet Rusyadaki Türklar mevzuuna temas eden kısımlar hakkında, Sovyet Büyük Elçiliği tarafından Hariciye Vekaletine müracaatda bulunulduğundan bahisle harici münasebetlerin nezaket kesbettiği şu anda komşu devleti rencide edecek olan bu kitabın toplattırılması mütalaasında bulunulmaktadır". Denilmekteydi[219]. İkinci Dünya savaşı sırasında Almanya’nın Rusya’da ilerleyişi sonrasında Almanların teşvikiyle Türkiye’de gündeme gelen Turancı Akım Türkiye’nin dış politikası gereği başlangıçta hoşgörüyle karşılanmıştır. Ama daha sonra savaşın Almanya aleyhine dönmesiyle hükümet bu tür faaliyet ve yayınlara karşı tepki göstermiştir. Bu tepki 1944 yılı tutuklamaları ve 1945 yılında ise Türk asıllı mültecilerin ülkeye kabul edilmemesi ile zirveye ulaşacaktır.
    Türkiye'nın dostane ilişkiler içerisinde bulunduğu ülkeler aleyhine yayın yapmaktan İkdam gazetesi geçici olarak[220], İstanbul'da Fransıca olarak çıkarılan Journal d'Orient gazetesi Albert Karasu tarafından yazılan bir makele'de İspanya'nın Fas'a ilişkin politikasını eleştirmesi nedeniyle bir gün[221], Tasviri Efkar gazetesi Muharrem Feyzi Togay imazası ile yayınlanan ve o günlerde Bulgaristan'da meydana gelen olaylara değinen yazı nedeniyle geçici olarak kapatılmıştı[222].
    Sonuçta İnönü döneminde ülkenin dış politikası ve komşu devletlerle olan iyi ilişkilere zarar verebilecek yayınlara karşı gösterilen hassasiyet ülkenin takip ettiği dış politika ile örtüşüyordu. Nitekim bu politikalar meyvesini vermiş ve Türkiye II.Dünya Savaşına girmeyerek savaşın yarattığı olumsuzlukları en az yaşayan ülke olmuştur.

4-Dini propaganda yapan yayınlar.

    Atatürk ile birlikte Milli Mücadele'yi yürütmüş ve kazanılan zaferi takiben Atatürk tarafından yeni ve modern bir ulus devleti olama yolunda gerçekleştirilen ınkılapların gerek yapılma gerekse onların toplum tarafından benimsenmesinde çaba sarfetmiş olan İnönü'nün Atatürk'ün ölümü sonrasında yine aynı kararlılıkla yeni anlayışın devamı doğrultusunda bir tavır sergilediğini görmekteyiz.
    Bu anlamda gerek inkılaplara muhalefet edici, gerekse eskiye dönüş özlemi ile  yapılan yayınlara karşı bir titizlik gösterilmiştir. Bu bağlamda İstanbul'da basılan ve İsmail Nazım Ergenel tarafından yazılan En'ami Şerif adlı bröşür toplattırılmıştır[223]. Yine aynı konuda İsatanbul'da Mustafa Kocabaş tarafından yazılmış olan Din Klavuzu adlı eser[224], İman ve Amel adlı kitap[225], Ayet, Hadis ve ahlaki öğütleri içeren Arapça levhalar[226], Dua Mecmuası adlı broşür[227], Çocuklarımıza Din Okuma Kitabı adlı eser[228]ve Tam ve İlaveli Mevlüdü Nebi adlı kitabın satışının yasaklandığını görüyoruz[229].
    Yönetim bu konuda sadece İslami eserler konusunda hassas olmayıp, İstanbul'da 15.yyz.mistiklerinden Thomas A.Kempıs'tan S.Nuri imazası ile tercüme edilen Imitation yahut Mesihe Uymak adlı kitabın satışınıda yasaklamıştır[230].

5-Ülke Aleyhine ve Kamuoyunu Bozucu Yayınlar.

    İnönü döneminde ülke aleyhine ve kamuoyunu bozucu yayınları nedeniyle yayını durdurulan, satışı ve ülkeye girişi yasaklanan yayınlar görüleceği üzere diğer konulardaki yasaklamalara oranla daha fazladır. Bunları tarih sırası ile ve ülke dışında yayınlanan ve ülke içerisinde yayınlanan ayırımına göre incelemek sanırız daha yararlı olacaktır.
    Ülke dışında çıkarılan yayınlara getirilen yasaklamaya ilk örnek, Paris'te çıkarılan Le Jour-Echo de Paris gazetesinin 1.12.1938 tarihli sayısının toplattırılmasıdır[231]. Konuya ilişkin diğer örnekler, Paris'te çıkarılan Le Soir gazetesi[232], Varşova'da çıkan Yedi Yıldız, Berlinde çıkarılan Delik ve Pariste yayınlanan Kafkas Eli adlı mecmualar[233], Torino'da çıkan La Stampa adlı gazete[234], Ermeniler tarafından Beyrutta çıkarılan Ararat adlı Ermenice gazete[235], Paris'te çıkarılan La Nation adlı mecmuadır[236].
    La Nation adlı mecmuanın 15.7.1939 tarihli nüshasında Louis Marin imzası ile yayınlanan makelenin muhtevası Atatürk'ün gerçekleştirmiş olduğu inkılaplara muhalefet edici idi. Özellikle aynı mecmuada yer alan başka bir yazıda Hatay'ın Türkiye'ye bırakılması eleştirilmekteydi[237]. Mecmua, "Organe de la Federation Republicaine de France" tarafından çıkarılmaktaydı. La Nation'da yer alan "Alexandrette" başlıklı yazıda İskenderun'un stratejik açıdan önemi belirtiliyor ve bu bölgenin kontrolünün I.Dünya Savaşı sonrasında Fransızların denetime geçmesi ile zaten verimli topraklara sahip olan İskenderun'un Fransızlar tarafından elektrik, su, sağlık ve eğitim alanında yeniden inşa edilerek 1919-1924 yılları arsında bölgedeki üretimin dört kat arttığı söyeleniyordu. Yine aynı makalede bölgede yaşayan halkın Ermeni-Arap ve Hristiyanlardan oluştuğu ve bu insanların Türk yönetimi yerine Fransızları tercih ettikleri iddia ediliyordu.
    Yurt dışında basılan yabancı dillerdeki yayınlara ilişkin son iki yasaklama örneğinin ilki; 10.8.1940 tarihinde Bulgar Yüzbaşı Safof Pençodur tarafından 1938 yılında Sofya'da basılan, Kahraman'a Hürmet ve yine Peke Peef tarafından yazılan Kumandanlarımız adlı kitapların yurda girişinin yasaklanmasına ilişkin olanıdır[238]. İkincisi ise, 1 Mart 1941 tarihli kararla Belgrat'ta Rusça olarak yayınlanan Russky Golos isimli gazetenin yurda girişinin yasaklanmasıdır[239]. Gazetenin kapatma gerekçesi ise, Türkiye'deki askeri durum hakkında yanlış ve zararlı bilgiler vermekti. Kararın ekinde verilen gazetenin 15 Ocak 1940 tarihli nüshasında, Türkiye nüfusunun onüç milyon olduğu ve teorik olarak yüzellibin kişilik bir ordusunun bulunduğu ve bu sayının tam olarak techiz edilememesinden dolayı bu sayınında gerçek rakam olmadığı belirtiliyordu. Devamla Türk ordusunun modern silahlardan yoksun olduğu, ve hareket kabiliyetinin olmadığı çünkü bu hareketi sağlayacak yapıda Türkiye'de yolların olmadığı söyleniyordu. Yine gazetede yer alan yazıya göre Türk Deniz Kuvvetleri bir muze'yi andırıyordu. Çünkü deniz kuvvetlerinin oluşumunda Alman, Fransız, İspanyol, Amerikan, Hollanda ve İngiliz etkisi vardı denilerek deniz kuvvetlerinin esasını Yavuz adlı gemi ile Hamidiye ve Mecidiye gemilerinin oluşturduğu iddia ediliyordu. Yazıda yine özetle Deniz, Hava ve Kara kuvvetlerinin bir genel değerlendirmesi yer alıyordu[240].
    Bu konuda ülke içerisinde çıkarılan gazetelerden ülke aleyhine ve kamuoyunu bozucu bulunarak yasaklanlar ise şunlardı: Bir ay süre ile kapatılan Akşam gazetesi[241], geçici olarak kapatılan Köroğlugaztesi[242], Fransızca olarak İstanbul'da yayınlanan İstanbul gazetesinin bir gün süre ile kapatılması[243], Tasviriefkar, Tan ve Haber gazetelerinin yedi gün süre ile kapatılması[244], Fransızca olarak yayınlanan Beyoğlu gazetesinin 10.9.1940 tarihli nüshasında yer alan yazının hükümetin umumi siyasetine aykırı görülerek kapatılması[245], yine Fransızca Journal d'Orient gazetesinin yedi gün süre ile kapatılması[246], umumi siyasete aykırı yayını nedeni ile Tan ve Tasviriefkar gazetelerinin geçici olarak kapatılması[247], aylık Bozkurt mecmuasının geçici olarak kapatılması[248] ve son olarak Yeni Sabah gazetesinin bir gün süre ile kapatılmasıdır[249].
    Görüleceği üzere İnönü'nü dönemide Atatürk dönemi gibi ülke'de iç asayişi bozucu ve kamuoyunu yanlış yönlendirici yayınlara karşı duyarlı olmuş ve ülkenin askeri durumu ile ilgili yanlış ve maksatlı yayın yapılmasına izin verilmemiştir. Daha öncede değindiğimiz gibi dünya'da bir savaşın yaşanıyor olması ve Türkiye'nin savaş dışında kalmaya yönelik politikası gereği Türkiye yürüttüğü bu politikaya aykırı yayınlara karşı normal zamanlarda görülmeyecek bir hassasiyet göstermiştir. Nitekim bu bağlamda bir yasaklamayı 17 Nisan 1941 tarihli karar gereği yasaklanan M.Talat Sümer tarafından yazılan Tarihte Almanlar adlı kitap ile Yeni Devir Basımevi tarafından bir seri şeklinde çıkarılan, Balkanlar, Beşinci Kol, Alman İlmi Bir Zehirdir, Beynelmilel Muazenede On İki Ada ve İtalya, İngiltere ve Zaferi, İngiltere ve Müttefikler adlı broşürlerin içeriklerinin ülkenin genel politikasına aykırı görülerek toplattırılması ve dağıtımının yasaklanmasında görmek mümkündür[250].
    Ülke içerisinde yayınlanan eserlere getirilen yasaklamalara ilişkin verilen kararları tarih sırası ile vermeye devam edelim. Mersinde yayınlanan Ege gazetesinin 21 Nisan 1941 tarihli nüshasında yer alan H.Dayı Gürepik imzalı yazı'da "Ekselans Bay Hitler'e" başlığı ile Balkanlardaki gelişmelere değiniliyor ve Balkanlardaki milletler gelişmelere karşı uyanık olmaya çağırılıyordu. Bu muhteva nedeni ile gazete bir hafta süre ile kapatılıyordu[251]. Tasviriefkar gazetesi 3 Temmuz 1941 tarihli karar gereği bir ay süre ile kapatılıyordu[252].Vakit gazetesi 23.Eylül 1941 tarihinde on gün süre ile[253], Vatan gazetesi kırkbeş gün süre ile[254],Jounal d'Orient gazetisi ise 8 Mayıs tarihinde bir gün süre ile kapatılmıştır[255]. İstanbul'da basılan Yeni Avrupa Haritası'nın dağıtımının yasaklanması ve mevcutlarının toplattırılmasına 9 Mayıs 1944 yılında[256], Ankara'da çıkarılan Adımlar, Yurt ve Dünya, Samsunda çıkan Kopuz ve İstanbul'da yayınlanan Verim mecmualarının 16 Mayıs 1944 tarihinde geçici olarak kapatılmasına[257], İstanbul'da Rumca olarak yayınlanan Metapo Litefsis gazetesinin 13 Temmuz 1944 tarihinde geçici olarak kapatılmasına[258], 12 Ağustos 1944 tarihinde defalarca tavsiyeler ve uyarılara rağmen yurt içinde "...tehlikeli nifak tohumları eken ve vatandaşları birbiri aleyhine tahrik eder mahiyette yazılar ve haberler neşretmekte ısrarlı ve sistemli bir surette devam eden" Tan gazetesinin geçici olarak kapatılmasına[259] ve "son günlerdeki neşriyatında varlık vergisi mevzuu yeniden ele alınarak vatandaşları birbiri aleyhine tahrik edici mahiyette yazılar görülmekte olduğundan" Vatan gazetesinin 30 Eylül 1944 tarihinde geçici olarak kapatılmasına karar verildiğini görüyoruz[260].
    Aynı konuda kitaplara getirilmiş olan yasaklamalar ise şöyledir: Abidin Dino tarafından yazılan ve Adana'da basılmış olan  Kel adlı piyes'in 28.10.1944 tarihinde verilen bir karar ile toplattırılmasına[261], Heyber Kalesi Cengi, Muhammet Hanefi Cengi ve Tam Syfizülyezen Hikayesi adlı eserlerin dağıtımının önlenmesi ve toplattırılmasına[262], İstanbulda basılan ve Şemsettin Yeşil tarafından yazılan Kızlar Niçin Evlenmiyor, Evlenenler Neden Çabuk Boşanıyorlar adlı kitabın dağıtımının yasaklanarak mevcutlarının toplattırılmasına 27.7.1945 tarihinde karar verdiğini görüyoruz[263].
    Yukarıda diğer örneklerini gördüğümüz gibi basına sadece yasaklama getirilmemiş aynı zamanda basın'ın günün şartlarına kendini uyarlaması onun güçlenmesi ve teknolojik açıdan kendini yenilemesi için yönetim yardımcı olmuştur ve hükümetler bu konularda basına imkan sağlama yoluna gitmiştir.
    Basın dışında yine kamuoyu oluşturma araçlarından biri olan sinama ile ilgili olarak hükümet 20.8.1945 tarihinde vermiş olduğu bir Bakanlar Kurulu Kararı ile; "film ticareti ve sinamacılıkla uğraşan gerçek ve tüzek kişilerin ellerinde ve gümrüklerde bulunan ve bundan sonra gelecek olan sinema filmlerini beyanname ile bildirmeleri, beyan edilecek sinema filmlerine Hükümetçe el konulması ve Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü'nün bu filmleri almağa, maksada göre dağıtmağa ve satmağa ve ihtiyacı olanlara karar vermeğe yetkili kılınması" kararlaştırılıyordu[264].

    Sonuçta Atatürk ve ınönü dönemlerinde Bakanlar Kurulu Kararları ile yasaklanan yayınların konuları itibarı ile büyük bir benzerlik gösterdiklerini ve her iki dönemdede bu konulara karşı aynı hassasiyetin sürdürüldüğünü söylemek mümkündür. İki dönemdede yasaklamaya neden olan konular ise şunlardır: Komünizme karşı gösterilen duyarlılık ve komünist propagandaya karşı oluş, ülkenin yeni yapısına yani laik ve milli bir devlete aykırı olan veya geçmişe dönüşü amaçlayanlayan oluşum ve bunlara destek veren ve bu yolda yapılan yayınlara karşı oluş, inkılaplara muhalefet edici yayınlar ve her iki dönemdede eşit denilebilecek sayıda yasaklamaya neden olan devletin dış politikasına ve komşu ülkeler ile olan ilişkilerine zarar verici yayınlara gösterilen tepkidir. İncelediğimiz dönemde hem Atatürk'ün hemde İnönünün basın'a bir kurum olarak saygı ile baktıklarını ve onun gelişmesi için her türlü kolaylığı gösterdiklerini söylemek mümkündür. Ancak içinde yaşanılan günler ve şartlar gereği yani ülke gerçeği ve dünya gerçeği bu iki liderin zaman zaman basın'a yasaklamalar getirmesine neden olmuştur. Ama görüldüğü gibi bu süreklilik arzetmeyip verilen yasaklama kararlar daha sonra kaldırılmıştır.



DİPNOTLAR;
 
[1] Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Öğretim Üyesi.
[2]Dönemi 1945 tarihi ile sýnýrlandýrmamýzýn nedeni Baþbakanlýk Cumhuriyet Arþivinde 1945 sonrasýnýn araþtýrýcý için henüz hazýr olmayýþý ve Bakanlar Kurulu Kararlarýnýn 1945 yýlýna kadar olan dönemin araþtýrýcýya sunulmuþ olmasýdýr.
[3] Osmanlý’dan 1960 tarihine kadar olan dönemi kapsayan Kamuoyu, basýn ve iktidar iliþkilerini ele alan Kemal H.Karpat’ýn “The Mass Media” adlý makalesinde radyo’nun 1927 yýlýnda yayýn hayatýna giriþi ve 1938 yýlýnda Ankara’da devlete baðlý bir kurum olarak genç Cumhuriyetin yeni rejimini ve gerçekleþtirilen inkýlâplarý halka anlatmada üstlendiði rol ve proðramlarý hakkýnda bilgi verilmektedir. Bkz. Political Modernization in Japan and Turkey, Edit. Robert E.Ward Dank ward, A.Rustow, Princeton, New Jersey, 1964.
[4] Orhan Koloðlu, Takvim-i Vakai, Türk Basýnýnda 150 Yýl (1831-1981), Ankara 1982; Mehmet Seyitdanlýoðlu, Takvim-i Vekai, (Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1985. Osmanlý Ýmparatorluðunda bundan önce ilk gazete Fransýz ihtilali ile ilgili olarak Ýstanbul’daki Fransýz elçiliði’nce çýkarýlmýþtýr. 1795’te Bulletin des Nouveiles (Haberler Bülteni) adý ile çýkarýlan bu ve diðer gazeteler ve Ýstanbuldaki basýmevlerine iliþkin olarak bkz. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.I. s.202-203, Karpat, s.257
[5] Servet Ýskit, Türkiye’de Matbuat Ýdareleri ve Politikalarý, istanbul 1943, Cevdet Perin, Tarih Boyunca Düþünce ve Basýn Özgürlüðü, Ýstanbul 1974; Hülya Baykal, Türk Basýn Tarihi, Ýstanbul 1990; Hýfzý Topuz, 100 Soruda Türk GazetecilikTarihi, Ýstanbul 1973, s.8.
[6] Tercüman-ý Ahval için bkz. Türkiye’de Matbuat Ýdareleri ve Politikalarý, Ýstanbul 1939, s.14-15. Tasvir-i Efkar için bkz. Refik Ertuð, Basýn ve Yayýn Hareketleri Tarihi, Ýstanbul 1959, s.181-182. Basýna yeni bir düzenleme getirilmesinde anýlan bu gazetelerin yayýnlarýnýn neden olduðu bilinmektedir. Karpat, s.259.
[7] Düstur, C.II, s.220-226
[8] Ýskit, s.696
[9] Server Tanelli, Anayasalar ve Siyasal Belgeler, Ýstanbul 1962, s.15. Abdülhamit dönemi sansür ve basýn hayatý için bkz. N.A.Banoðlu, Basýn Tarihimizin Kara ve Ak Günleri, Ýstanbul 1960, s.5; M.Nuri Ýnuður, Basýn ve Yayýn Tarihi, Ýstanbul 1978, s.184; Cevdet Kudret, Abdülhamit Devrinde Sansür, Ýstanbul 1977; Türker Acaroðlu, “Sultan Abdülhamit Devrinde Dýþ Yayýn Yasaklamalarý”, Ulusal Kültür, Sayý 5, Temmuz 1979; Karpat, s.265 vd.
[10] Ýnuður, s.287-288. 1908 Sonrasýnda yaklaþýk 350 adete ulaþan basýlý yayýn 1913’te 389’a ulaþtý. Gazeteler artýk belirli partilerin veya siyasi akýmlarýn sözcüsü olmaya baþlamýþlardý. Bu konuda örnekler için bkz. Karpat, s.268-269
[11] Düstur, C.I. s.395
[12] Ýskit, s.166. 16 sayfalýk sansür Talimatnamesi için bkz. Sansür Talimatnamesi, Matbaayi Askeriye, Ýstanbul 1330.
[13]Bu doðrultudaki çalýþmalarýna örnek olarak; 14 Eylül 1919 tarihinde çýkarýlan Ýrade-i Milliye gazetesi ve 10 Ocak 1920 tarihinde Hakimiyet-i Milliye gazetesinin yayýnlanmasý verilebilir. Yine bu doðrultuda Anadolu'nun çeþitli yerlerinde yayýnlanan Yeni Adana, Babalýk, Doðru Söz, Ýzmir'e Doðru, Albayrak, Ahali ve Iþýk gibi mahalli basýn da milli davayý anlatma amacý doðrultusunda yapýlan yayýn faaliyetleri arasýnda verilebilir.
[14]Dönemin basýný Milli Mücadele yanlýsý basýn, Milli Mücadele karþýtý basýn ve yabancý basýn diye tasnif edilebilir. Bunlarýn hangi gazetelerden oluþtuðuna iliþkin olarak bkz, Ý. Ceyhan Koç, Tek Parti Döneminde Basýn Ýktidar Ýliþkileri, Hacettepe Üniversitesi, Yayýnlanmamýþ doktora tezi.  Padiþah yanlýsý basýn, Saltanatý ve Hilafeti korumaya karþýlýk her türlü tavizi vermeye ve Ýtilaf devletlerini  özellikle Ýngiltere’yi kýzdýrmamaya ve onlarýn her dediðini yerine getirmeye yönelik bir tavýr sergilemekteydi. Diðer yandan ise Mustafa Kemal Paþa’yý ve onun çevresindekilerin benimmsediði; Ulusal eðemenliðe ulusal sýnýrlara dayalý bir ulus devleti kurmayý savunan basýn yer almaktaydý.Mustafa Kemal Paþa'nýn sosyal ve ekonomik konulara iliþkin fikirleri vardý. Bu fikirler ve amaçlanan hedefler doðrultusunda Mustafa Kemal Paþa basýn ile sýký temas kurdu. Özellikle Anadolu'da geniþ halk kitlelerini harekete kazandýrmak için el ilaný ve küçük kitapçýklar daðýtýlmasý gibi her türlü yolu denemiþtir. Karpat, s.270-271.
[15] Süleyman Beyoðlu, “1919’da Basýnýn Sansürüne Dair Bir Belge” , Türk Dünyasý Dergisi , Haziran 1992                 S.43. Mütareke döneminde yine Anadolu’da giriþilen hareketi destekler nitelikte bir gazete olan Öðüt       benzeri Anadolu basýný gibi Ýtilaf Devletlerinin baský ile kapatýlmýþtý.
[16]Ýzzet Öztoprak, Kurtuluþ Savaþýnda Türk Basýný, Ankara 1981,s.41.
[17] Mete Tunçay, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulmasý 1923-1931, Ýstanbul 1992, s.141.
[18]Bu dönemde basýn iktidar iliþkileri için bkz. Ömer Sami Coþar, Milli Mücadele Basýný, Ýstanbul. Yücel Özkaya, Milli Mücadele'de Atatürk ve Basýn, 1919-1921, Ankara 1989. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti.
[19]Koç, s.26.  Mustafa Kemal Paþa’nýn kiþisel olarak basýna ve basýn özgürlüðüne olan inancý yanýnda onun basýn için saðladýðý maddi ve manevi destek bilinmektedir. Koç doktora çalýþmasýnda gençliðinden baþlayarak Atatürk'ün basýn ile iliþkilerini anlatmýþtýr. s.24-28.
    [20]Basýna karþý sertlik yanlýlarýnýn görüþleri ve karþý tezler için bkz. Koç,s.38-42.
    [21]Bu kanun, 25.7. 1931 tarihinde kabul edilmiþ olup, Resmi Gazetede 1881 kanun numarasý ile yayýnlanmýþtýr.
[22]Diðer maddeler ve Matbuat Umum Müdürlüðünün faaliyetlerinden olan Basýn Kongresi toplanmasý youlndaki bilgiler için bkz. Koç, s.75-85.
[23]Koç, s.80.
[24]Bu kongre'nin toplandýðý tarihte ülke genelinde 38 günlük gazete ve 78 süreli gazete ve 127 derginin çýktýðý görülmektedir. 28 Haziran 1938'de Türkiye Büyük Millet Meclisinde kabul edilen Türk Basýn Birliði Kanunu için bkz. 14 Temmuz 1938 tarihli Resmi Gazete.
[25]Bakanlar Kurulu kararý ile yayýnýna ara verilen, kapatýlan veya yurda sokulmasý yasaklanan gazete ve dergi ile, yasaklanan yurtiçi ve yurtdýþýnda basýlan kitaplarýn adlarý yayýn tarihleri ve kýsa bir açýklama ile Bakanlar Kurulu Kararýnda sözü edilen yasaklama gerekçeleri metin içerisinde verilmeðe çalýþýlmýþtýr.
[26]Bakanlar Kurulu Kararý ile gazete kaðýdýnýn gümrük vergisinden muaf tutulmasýna iliþkin alýnan kararlara örnek olarak: Kastamonu'da yayýnlanan Açýksöz, Ýstanbul'da yayýnlanan Akbaba, Ordu'da yayýnlanan Azim, Ýstanbulda yayýnlanan Akþam,Konya'da yayýnlanan Babalýk, gibi gazeteler için alýnan kararlar verilebilir. Farklý tarihlerde alýnmýþ bu tür bir çok karar görmek mümkündür.
[27]Wolf Ajansý'ýn Türkiye Temsilcisi muhabir Schmidt Dumon'a Haydarpaþa- Ankara arasýnda gidip gelmesi için paso verilmesine iliþkin karar için bkz. B.C.A.030.18.1.2.17.3.16. Daha sonra bu permiye adý geçen muhabirin kýzý ve eþi de dahil edilmiþtir. Bu yönde örnekler için bkz. B.C.A.030.18.1.2.92.75.4, 03.18.01.26.13.14.Bu tür izinler dýþýnda 19 Þubat 1928'de alýnan bir kararda; Türkiye Cumhuriyeti hakkýnda Avrupa'da özel bir sayý yayýnlayacak olan Eksportatör gazetesinin Ankara temsilcisine bin lira verilmesi yolunda karar için Bkz. B.C.A.030.18.01.027.11.5.
[28]Yasaklamaya iliþkin Bakanlar Kurulu Kararý 144 iken yaptýðýmýz bu konu tasnifine girenlerin sayýsý 125 tane olup diðerleri bu tasnifin dýþýnda tutulmuþtur.
[29] Bakanlar Kurulu Kararlarýnýn çoðunun eki olmadýðý gibi eki gözükenlerin de tamamýna ulaþýlamamaktadýr. Bu nedenle bazý kararlarýn muhtevasý hakkýnda kesin bir þey söylemek mümkün deðildir. Sadece Bakanlar Kurulu Kararlarýnda yer alan "memleketin umumi siyasetine dokunur" olmak dýþýnda açýklayici bilgi bulmak mümkün deðildir.



6 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***

ADMİN zaman: Hiç yorum yok:
Etiketler: , , , ,
Kaydol: Kayıtlar (Atom)