1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 15
2.9. İKTİDARLA MUHALEFET ARASINDA GERGİNLİK
21 Temmuz 1946 tarihinde yapılacak olan genel seçimler nedeniyle DP
Aydın’da 17 Temmuz 1946 tarihinde bir miting düzenledi. Adnan Menderes, burada yapmıs oldugu konusmada DP’ye iktidar tarafından baskı yapıldıgını iddia etti. Adnan Menderes’e göre; CHP, DP’ye karsı demokratik olmayan bazı tedbirler almakta, DP’ye karsı tezvir ve iftiradan ibaret propaganda yapmakta ve müsait gördükleri idare amirleri vasıtasıyla DP’ye her türlü baskı uygulamakta dır. Adnan Menderes, mitingde “CHP, kendi iktidarını korumak için seçimleri öne almıstır ve seçimleri kazanmak için her türlü çareye müracaat etmektedir.” demistir.473
Muhalif gazeteler özellikle Recep Peker Hükümeti tarafından DP’ye baskı
uygulandıgı; bu hükümet döneminde DP ile CHP arasında çok sert iliskiler yasandıgını iddia etmislerdir. CHP Nazilli dare Heyeti, 27 Haziran 1946 tarihinde bütün köy muhtarlarını çagırarak DP’ye girmemeleri, girenlerin ise DP’den çıkmaları konusunda uyarmıstır. Bu durum köy köy dolasıp teskilatlanma çalısmaları yapan DP’lilerin hosuna gitmemistir.474 Sultanhisar’da DP Mütesebbis Heyeti’ne Milli Mücadele kahramanlarından Mahmudun Ali Efe katılmıs, bu katılımla birlikte Mütesebbis Heyeti Baskanı Kemal Bayman istifa ederek baskanlıgı Ali Efe’ye bırakmıstır. Efe’nin DP’ye katılımı Sultanhisar’da ciddi etki dogurmustur. Demokrat zmir gazetesinin ifadesine göre; Sultanhisar Jandarma Komutanlıgı, Efe’nin evine baskın düzenleyerek Milli Mücadele yıllarında Efe’nin kullanmıs oldugu silahı elinden almıstır. Bu silah Yörük
Ali Efe’nin gayreti ile hükümet tarafından Mahmudun Ali Efe’ye hediye edilmis, milli bayramlarda İzmir Fuarı’nda teshir edilmekteydi. Yasanan olaylar Sultanhisarlıları üzmüstü. Kurtulus Savası’nın ulusal kahramanları bile çok partili hayata geçisin bitmek tükenmek bilmeyen kavgaları arasında sıkısıp kalmıslardı.
Demokrat zmir gazetesi, 12 Temmuz 1946 tarihli sayında Aydın idare
amirlerinin DP’ye karsı tahrik ve baskının artmasından sikâyetçi olmustur. Gazete bu idare amirlerinin basında Aydın Valisi Salim Gündogan’ın oldugunu yazmıstır. Vali, DP’nin faaliyetini önlemek için bütün kuvvetiyle çalısmakta dır. 475 Dr. Mükerrem Sarol, anılarında bu olayı söyle anlatmaktadır: “Aydın Valisi birgün beni çagırdı ve DP’yle olan iliskimi derhal kesmem gerektigini; eger milletvekili olmak gibi bir istegim varsa, CHP’nin karsısında politika yaptıgım takdirde kendisinin Aydın Valisi oldugu sürece bunu engelleyecegini söyledi.”476
21 Temmuz 1946 genel seçimleri yaklastıkça muhalefet yanlısı Demokrat zmir
gazetesi DP’ye yapılan siyasi baskıların arttıgını yazmıstır. Yapılan haber baslıklarından bazıları söyledir: “Her yerde tazyik var.” “Kusadası Sıhhat Memuru Halk Partisi’ne kaydolmayanların esyalarını etüvden geçirecekmis.” “CHP’ye kaydolmayan vatandaslar kahvelerde dövülüyor.” “Nazilli’de DP’li bir vatandasın evi taslanıyor.” “Hayır! Kimse seni rey için tazyik ve tehdit edemez. Reyini tam serbestlikle DP’ye vermelisin.” “CHP Ortaklar Baskanı Ahmet Hamdi Öztürk DP’li Nesetiyeli Hasan Torun’u seni kırmızı kalemle isaretledim. Devlet seni sürgün edecek diyerek korkutmus.
İlgili kisiyi DP’den istifa ettirerek CHP’ye kaydını yaptırtmıstır.”477
Söke DP Mütesebbis Heyeti Baskanı Mehmet Özturanlı Akköy Beldesi’nde
propaganda yaparken Cumhurbaskanı İsmet İnönü’nün mevkii ve sahsiyetini rencide edecek mahiyette söz sarf etmis; dinleyiciler tarafından tutulan zabıtla durum kaymakamlıga bildirilmis; daha sonra söz konusu kisi adliyeye sevk edilmistir.478 Aydın ilinde Faik Özkonak adlı bir DP sempatizanı, karakola götürülmüstür. Burada DP’ye üye kaydettigi ve DP propagandası yaptıgı gerekçesiyle tehdit edilmistir. Sahsın yanında bulunan DP üye kayıt formları ve Demokrat zmir gazetesi suç delilleri seklinde gösterilmeye çalısılmıstır. Söz konusu kisi uzun süre karakolda tutulmustur.
DP İl İdare Kurulu bu olaydan sonra bir dilekçe hazırlayıp bu dilekçenin birer nüshasını Aydın Valiligi, Cumhuriyet Savcılıgı, CHP Aydın Bölge Müfettisligi’ne vermistir. Bir nüsha da DP Genel Merkezi’ne göndermistir. Bu dilekçede sorumlular hakkında yasal islem yapılması istenmis ve bu tip olayların vatandası DP’ye daha çok yaklastırdıgı ancak DP’nin kimsenin hürriyetinin sınırlandırılması na razı olmadıgı vurgulanmıstır.
Anadolu gazetesine göre; Aydın’da Faik Özkonak adlı DP’li vatandasın basına gelenler Demokrat İzmir gazetesinde anlatıldıgı gibi degildir. Söz konusu kisi kalpazan oldugu süphesiyle karakola götürülmüs, durum anlasılınca bir saat içerisinde serbest bırakılmıstır. Adı geçen kisinin üzerinde kimlik tasımadıgı, DP tarafından kendisine yetki belgesi verilmemesine ragmen DP’ye üye kaydettigi yapılan sorusturmada anlasılmıstır.479
Siyasi atmosferin gerildigi bir ortamda Adnan Menderes ve Celal Bayar 1946
yılının sonlarına dogru birlikte Ege gezisine çıkmıstır. Bu gezi Ege’deki DP
teskilatlarını kuvvetlendirme adına oldukça önemlidir. Adnan Menderes ve Celal Bayar bu gezilerinde pek çok il ve ilçeyi ziyaret ettiler. Gezinin Aydın ayagı pek çok olaya sahne olmustur. Liderler, Germencik ziyaretleri sırasında CHP’li kimi vatandasların fiili ve sözlü hücumuna ugramıslardır. Adnan Menderes ile Celal Bayar Söke ve Germencik dönüsünde İncirliova’ya ugradılar. Celal Bayar ile Adnan Menderes İncirliova istasyonunda büyük bir kalabalık tarafından karsılanmıslar. Bu iki liderin İncirliova DP binasındayken dısarıdaki bir gurup gürültü çıkarmıs; ıslık ve bagırıslarla Bayar ile Menderes’i protesto etmislerdir. Tecrübeli siyasetçi Celal Bayar, DP’lileri itidale davet etmistir. Heyet Koçarlı’ya dogru yola çıktıgında DP binasının camları indirilmis ve Etem Menderes’in soförü tartaklanmıstı. Olay çevrede infial uyandırmıstır. Heyet İncirliova’dan büyük bir üzüntüyle ugurlanmıs tır. Yasanan talihsiz olaylar üzerine on iki yedek belediye azası görevlerinden istifa ettiler. Kimi CHP’liler üzüntülerini bildirdiler. Belediye Baskanı, Celal Bayar ile Adnan Menderes’in DP binasındaki konusmaları sırasında elektriklerini kesmis, bina dısında bir gurup teneke çalarak gürültü yapmıstır.480 Söz konusu olaylar üzerine Fevzi Lütfi Karaosmanoglu bir kınama
ve uyarı yazısı nesretmistir.481 ktidar yanlısı gazeteler ise, Germencik ve İncirliova’da Celal Bayar ve Adnan Menderes’in ziyaretleri sırasında çıkan olayların muhalefet tarafından abartıldıgını iddia etmislerdir. Anadolu gazetesine göre;
-Elektrikler kasten degil elektrik motorunun arızalanması nedeniyle kesilmistir. Hatta bozulan motoru ilgili kisi, Demokrat Parti mensubu smail Kırbas ile birlikte tamir etmeye çalısmıstır. Ancak motor üç günde tamir edilebilmistir.
-Etem Menderes’in soförü dövülmemistir. Sadece arabasını tasıt trafigine kapalı yerden sürme konusunda ısrar edince kendisi belediye reisi ve zabıta memurları tarafından uyarılmıstır.
-Belediye azaları görevlerinden istifa etmemistir. Sadece yedek üyelerden yedi tanesi belediye reisiyle aralarındaki sorunlardan dolayı görevlerinden ayrılmıstır.
-Denizli dönüsü, Celal Bayar’ı kadınlı çocuklu bir gurubun İncirliova İstasyonu’nda çiçeklerle karsıladıgı ve nümayiste bulundugu dogru degildir.
-Germencik’teki toplantıda Celal Bayar, “Memlekette sefalet vardır. Bunu
kaldıracagız.” demistir. Bunun üzerine Halk Partisi mensubu Halil Zincircioglu
“Sözünüzü geri alınız. Memlekette sefalet yoktur. Cumhuriyet hükümetinin nimetleriyle yasıyoruz ve çalısıyoruz. ” diye karsılık vermistir. Bu kisi orada bulunan bir gurup tarafından alkıslanmıstır. Bayar bunun üzerine “Ben fırkacılık için gelmedim. Yanlıs anlasılmasın. Sefalet nispidir. Bunu gidermeye çalısacagız.” diyerek hitabesini sona erdirmistir. Bunun üzerine Halil Bahadır adlı DP’li, ‘Zincircioglu gibi adamları burada görmek istemiyoruz. Dısarı çıkartılsın’ deyince kisi kendiliginden dısarı çıkmıstır. Adı geçen kisinin dövüldügü iddiaları yanlıstır.482 CHP tarafından gönderilen söz konusu olaylarla ilgili tekzip muhalif gazete tarafından da yayımlanmıstır.483
Demokrat İzmir gazetesinin iddiasına göre; Nazilli Ortaokul Müdürü Arif
Gönendi, İstasyon Meydanı’nda ögrencilerin gögsünde DP rozeti görünce onları söküp herkesin gözü önünde yere atarak çignemistir.484 Arif Gönendi Anadolu ve Demokrat İzmir gazetelerine gönderdigi tekzip yazısında rozetleri çignemedigini sadece ögrencilerin yakasından çıkardıgını çünkü bu yastaki talebelerin siyasetle ugrasmasını uygun bulmadıgını ve bunun yönetmeliklere aykırı oldugunu söylemistir. DP’nin ise talebelere rozet vermesini hayret ettigini belirtmistir. Gönendi tekzibin devamında;
“Sabri Becerik, ortaokulda ögrenci olan oglunun yakasından DP rozetini aldı diye beni suçlamaktadır. Demokrat zmir’in böyle haberlerine alıstıgım için aleyhime çıkan habere sadece güldüm.” demistir.485 16 Mayıs 1947 tarihinde Çakırbeyli köyünde vazifedeki köy bekçisi Mehmet Kabakçı kendisine kahvede ikram edilen rakı teklifini kabul etmeyince CHP Baskanı Kamil Orcan tarafından kendisine ve DP’ye hakarette bulunulmus, bunun üzerine Kamil Orcan aleyhine hakaret davası açılmıstır. Görülen dava 12 Aralık 1947 tarihinde karara baglanmıstır. Yargıç Bayan Melahat Bibioglu TCK’nın 482. maddesine göre sanıgı 4 gün hapis, 91 lira 30 kurus para cezasına çarptırmıstır.486 1947 yılı DP Nazilli lçe Kongresi için Nazilli’ye gelen misafirlerin kimisinin polis baskısına ugradıgı seklinde dedikodular çıkmıs, ancak Anadolu gazetesi bu dedikoduların aslının olmadıgını okuyucularına duyurmustur.487
Demokrat İzmir gazetesinin yazdıgına göre; 12 Kasım 1948 tarihinde CHP,
Kusadası Türkmen mahallesinde atmıs kisinin katıldıgı bir törenle bir ocak açmıs, ancak bu açılıs tartısmalar arasında DP ile CHP arasında söz dalasına neden olmustur. Söz konusu gazeteye göre Muhtarlar ve devlet memurları mesai saatinde CHP ocagı açılıs törenine gittiklerinden görevlerini ihmal etmislerdi. Aynı olayda CHP ocak binasını kır bekçileri süslemis, DP tarafından keyfiyet Kaymakamlıga sikâyet edilmistir. Ancak kaymakam gerekli tahkikatın açılması konusunda agır davranmıstır. DP, CHP’yi mesru olmayan yollardan taraftar bulmaya çalısmakla suçlamıstır. DP’ye göre Kusadası’nda Çiftçi Mallarını Koruma Baskanlıgı ve Belediye teskilatı ile idare mekanizması CHP’nin bir subesi gibi çalısmaktadır.488
İleri Demokrasi gazetesi sahibi İlhami Kaymak ve Yazı sleri Müdürü lyas
Tunçaslan, memleket nizamını bozucu yayınlar yaptıkları iddiasıyla zmir Agır Ceza Mahkemesi’nde yargılanmıslardır. Mahkemenin vermis oldugu beraat kararı ragmen üst mahkeme tarafından bozulmustur. Dava uzunca süre devam etmistir.489 Trabzon DP İdare Kurulu Baskanı Kemal Atal, hükümete ve devlet baskanına hakaretten bir yıl agır hapis cezasına mahkûm edilmistir.490 Türkiye genelinde görülen bu tip olaylar Aydın yerelinde de yasanmıstır. Vatandaslar birbirlerini “hükümetin manevi sahsiyetine hakaret ettigi gerekçesiyle” sikâyet etmeye baslamıslar, bunun üzerine sikâyet edilen kisiler aleyhine ardı arkası kesilmeyen davalar açılmıstır. Mahkemelerde bu kisileri DP’li avukatlar savunmustur. Örnegin Mursallı köyünden brahim Bozok, Saban Mert’in sikâyeti üzerine tutuklanmıstır. Cevat Ülkü’nün savunma avukatlıgı yaptıgı davada sanık beraat etmistir. 21 Temmuz seçimleri sırasında Bozdogan İnebolu Köyü’ne müsahit olarak giden Resat Baslı, yapılan sikâyetler üzerine Reisicumhura
gıyabında sözle tecavüzde bulundugu gerekçesiyle tutuklanmıstır. Adı geçen kisi bir yıl hapis cezası almıs, ancak aldıgı ceza Yargıtay tarafından bozulmustur. Mahkeme sanıgı tahliye etmistir. Bu süreç tamamlanana kadar adı geçen kisi sekiz ay tutuklu kalmıstır.491 Kusadası’nda Kadir Ekmekçi hükümete hakaret ettigi gerekçesiyle agır ceza mahkemesine çıkarılarak tutuklanmıstır.492 Kusadası’nda hükümetin manevi sahsiyetini asagılama iddiasıyla aleyhinde dava açılan Fabrikatör Kemal Kutucu’nun yargılanması uzun sürmüstür. Durusma zmir’de devam etmistir.493 Yargılama sürecinde Savcı fabrikatörün cezalandırılmasını istemistir. Durumla ilgili ihbarda bulunan CHP’li Serif Manavlar ve tanık Mehmet Yerlikaya mahkemede dinlenmistir.494
Kusadalı fabrikatör Kemal Kutucu mensup oldugu partinin propagandasını yaparken hükümeti halk nazarında küçük düsüren kelimeler sarffetmis ve hükümeti Kireççili Halil Efe’ye benzetmistir. Sahitlerinin sahadeti, aksini ispat edecek güçlü delillerin bulunmamasına dayanarak sanıga isnat edilen suç mahkemece sabit görülmüstür.
Mahkeme, TCK’nın 159. maddesine göre sanıgın bir yıl hapsine; dört ay süre ile de İzmir’de mecburi ikametine Yargıtay yolu açık olmak üzere oybirligiyle karar
vermistir.495 Demokrat Nazilli gazetesinin yaptıgı bir siyasi haberden dolayı, gazete sahibi Sevki Hasırcı, Yazı sleri Müdürü Ahmet Türker, tutuklanma talebiyle savcılıkça mahkemeye sevk edilmis, ancak mahkeme kisileri delil yetersizliginden tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakmıstır.496 Savcılıgın duruma itiraz etmesi üzerine sanıklar tutuklanarak Aydın Cezaevi’ne gönderilmistir. DP’liler, cezaevine konan bu kisileri desteklemek için onlarca telgraf çekmislerdir.497 Dosyaya Aydın Agır Ceza Mahkemesi bakmıs, DP Afyon Milletvekili Kemal Özçoban’ın 19 Aralık 1948’de Nazilli DP Kongresi’nde yaptıgı konusmayı yayımladıkları ve bundan dolayı hükümete hakaret edilmesine aracı olmak suçuyla yargılanmıslardır. Tutuklu olarak yargılanan sanıkları zmirli avukatlardan Pertev Arat savunmustur.498 Sanıklar, görülen son davada mahkûm olmus ve birer yıl hapis cezası almıslardır.499 Yapılan temyiz basvuru sonucu Yargıtay, Aydın Agır Ceza Mahkemesi’nin kararını esastan bozmustur. Mahkemenin tahliye kararı vermesi ardından bu kisiler cezaevi çıkısında, çok büyük bir kalabalık ve güçlü bir tezahüratla karsılanmıstır. Adı geçen kisiler önceden hazırlanan konvoyla Umurlu, Kösk üzerinden Nazilli’ye gitmislerdir. Konvoy, Umurlu ve Kösk’te de tezahüratlarla karsılanmıstır.500 Daha sonra tekrar görülen durusmada Aydın Agır Ceza Mahkemesi sanıklar hakkında beraat kararı vermistir.501
DP’liler, CHP’nin baskılarına karsı sinmemislerdir. Örnegin 29 Nisan 1946’da
belediye seçimlerini CHP öne almayı teklif edince, buna Meclis’te engel olamayan DP seçimleri boykot etmistir. Yine seçim usulsüzlüklerini halka sikâyet etmekten de geri kalmamıstır.502 21 Temmuz 1946 genel seçimlerinde saldırganlıkları nedeniyle seçim kurulu, Söke DP Mütesebbis Heyeti’ni adli makamlara sikâyet etmistir. DP bunun üzerine su beyannameyi yayımlayarak daha sonra yapılan il genel meclisi seçimlerine girmemistir: “Giristigimiz insanlık davasında yılmadan, korkmadan, çekinmeden çalısmak partimizin en esaslı prensibidir. Davamız temiz ve büyüktür. Fikrimiz kuvvetlidir. Kuvvetli bir fikir hiçbir zaman tehdit, tazyik ve hile ile sindirilemez, öldürülemez. Tarih bunu ispat etmistir. Önümüzdeki vilayet meclisi seçimlerine istirak etmemek suretiyle mücadelemize devam kararını verdik. Bu da bir nevi mücadeledir.
Aynı kanun ile seçimlere istirak etmenin münasip olmayacagına, muhtar seçimlerini kazanmadan hiçbir sey elde edilemeyecegine kaniyiz. Bütün bunlardan dolayıdır ki muhtarlık seçimlerine kadar bütün demokrat arkadaslarımızın tarafsız ve pasif kalmaları partimizin yüksek menfaatleri geregidir.”503
Anadolu gazetesi DP’li vatandaslara baskı yapılıyor seklindeki haberleri çogu
zaman yalanlamıs, abartılı bulmustur. Hatta kimi zaman DP’nin CHP’ye baskı yaptıgını okuyucularına duyurmaktan geri kalmamıstır. Davutlar CHP Kongresi toplanacagı gün, DP Kusadası İlçe Baskanı Hulusi Buyral tarafından kamyona doldurulan 100 kadar kisi Davutlar’a gelmis sokaklarda yürüyüs yapmıs ve CHP aleyhine tezahüratlarda bulunmalarının ardından kongreyi sabote etmeye çalısmıslardır.504
İnceledigimiz 1946-1950 yılları arasında kalan süreç Demokrasi kültürünün
henüz yerlesmedigi, temel hak ve özgürlüklerin yalnızca kendi yandasları için istendigi bir ortamdır. Bu durum tasrada daha belirgin sekilde gözlenmistir. Söz konusu dönemde muhalefet ile iktidar arasındaki iliskiler sürekli gergin bir ortamda geçmistir. Partiler arası kimi zaman saglanan bahar havası kısa sürmüstür.
2.10. SİYASİ PARTİLER ve REKABET
Muhalefeti destekleyen gazeteler, DP’ye kaydolan ya da CHP’den istifa eden
kisilerin isimlerini 1946 senesinden 1950’ye kadar düzenli olarak köy köy, mahalle mahalle, bucak bucak yayınlamıslardır. Bu psikolojik harpte vatandasa her geçen gün iktidar partisinin çökmekte, muhalefet partisinin güçlenmekte oldugu mesajı verilmek istenmistir. Örnegin Ortaklar’da CHP’den istifa ederek DP’ye geçtigi iddia edilen onlarca kisinin ismi bu sekilde yayımlanmıstır.505 Demokrat zmir gazetesi 24 Kasım 1948’de Germencik Merkez ve bu ilçeye baglı Hıdırbeyli, Dagkaraca, Mursallı, Tekin ve Turanlar köylerinden CHP’den istifa ederek DP’ye geçen onlarca kisinin ismini yayınlanmıstır.506 Daha sonra da bu ilçede iktidar partisinden istifa edip DP’ye geçenlerin listeleri yayımlanmaya devam etmistir. Bu isim listelerinin basına konulan manset dikkat çekicidir: “İktidar Partisi her yerde oldugu gibi Germencik’te de köksüz bir agaç gibi yıkılmaya mahkûmdur”.507 Demokrat İzmir Gazetesi, Germencik’e dair listeler yayınlanmaya uzun süre devam etmistir.508 İnceledigimiz dönemde İzmir’e baglı Kusadası ilçesi’nde siyasi rekabet çok sıcak bir sekilde görülmüstür. Bu ilçede de mahalle mahalle, köy köy DP’ye kaydolan onlarca kisinin ismi yayınlanmıstır. Cami-i Atik, Hacı Feyzullah, Türkmen, Cami-i Kebir, Alaca Mescit Mahalleleri ile Davutlar Bucagı ve Kirazlı, Yayla köylerinde DP’ye onlarca kisi katılmıstır.509 Kusadası’na dair farklı isim listeleri uzunca süre Demokrat İzmir gazetesi tarafından yayımlanmaya devam etmistir.510
Çine ilçesinden de DP’ye katılan onlarca kisinin isimleri . Çine Hamidabat, Sevketiye, Sogancılar, Sarıoglu Mahalleleri, Genevis Köyü, Damarası(Altınova), Hallaçlar, Yörükler, Sarı köyleri DP’ye katılımın en çok yasandıgı yerler olmustur.511 Muhalif Demokrat İzmir gazetesinin DP il örgütünün kuruldugu ilk yılında Aydın vilayet merkezinde ‘3.200 kisi CHP’den istifa edip DP’ye geçmistir’ seklindeki haberi oldukça tartısılmıstır.512 Bundan sonra bu tarz haberler uzun süre gazetelerde yayınlanmaya devam etmistir. Örnegin Aydın’da CHP’den çekilip DP’ye katılan 500 kisinin isminin birer birer Demokrat zmir gazetesinde nesredilmesi hayli ilginç olmustur.513 1948 yılının sonuna dogru Aydın ilinde DP’ye son iki ay içinde, çogu CHP’den istifa etmis olan 1.000’e yakın vatandas katılmıstır.514
Söke ilçesinden de CHP’den istifa edip DP’ye geçenlerin isim listesi mahalle, köy köy ve bucak bucak yayımlanmıstır.515 Bir defasında sadece Umurlu Bucagı’nda DP’ye geçen 200 kisinin isim listesi aynı gün içinde yayımlanmıstır.516 Bozdogan ilçesinde de DP’ye katılan kisilerin isimleri muhalif gazeteler tarafından okuyucularına duyurulmustur.517 CHP’den istifa haberleri aralıksız devam etmistir.518 Bir yerlesim yerinin tanınmıs kisilerinin istifası özel haberle duyurulmustur. İncirliova’da Dr. Ali İrfan Aksoy519 Bozdogan Halk Partisi Baskanı Semi Duyar ve Aydın’da Çiftçi ve Fabrikatör Eyüp Sahin’in Halk Partisi’nden istifa ederek DP’ye katılımı buna örnek olarak verilebilir.520
İktidar yanlısı Anadolu gazetesi CHP’den istifa haberlerine karsılık DP’den
istifaları kendisine haber yapmıstır. Bu durum, 1950 senesine kadar devam etmistir.
Anadolu gazetesinin yazdıgına göre Ocak 1947 yılı sonlarında Çine ilçesine baglı
köylerden otuz iki vatandas DP’den çekilerek CHP’ye geçmistir.521 Söke ve
Yenipazar’da DP’den yetmis kadar kisinin istifa ettigi seklinde haberler gelmistir.522
Özellikle seçimler döneminde istifa haberlerinin arttıgı görülmüstür. Anadolu
gazetesinde yazıldıgına göre 21 Temmuz 1946 genel seçimlerine dogru, seçmen listeleri askıya çıkarıldıgı tarihlerde, Bagarası, Kösk, Ortaklar’da bir kısım vatandas, Nazilli’de pek çok köyde içlerinde DP’li ocak baskanlarının da bulundugu pek çok kisi bu partiden istifa edip CHP’ye geçmistir. Horsunlu, sabeyli, Ketenova, Dallıca, Çobanisa, Sinekler, Arpaz, Yalınkuyu, Dursallı, Yamalak, Görelköy, Malgaç, Kestel’de DP’den istifa edip CHP’ye geçen vatandasların sayısı 1.000’i bulmustur.523 Demokrat İzmir gazetesine benzer bir sekilde Anadolu gazetesi de istifaların fazlalıgını özel haberle duyurmustur.
1947 yılı Nisan ayında Aydın’da 3.771 kisinin DP’den istifasına dair yapılan haber buna örnektir.524
Anadolu gazetesi de bulundugu kentin önemli simalarını DP’den istifa
edisini özel haberle oyucularına duyurmustur. Basçayır Köyü DP Ocak Baskanı Fehmi Öz,525 İncirliova’nın sevilen doktoru Elmas Çetin,526 Kösk DP Baskanı Kazım Sengün 527 İncirliova’nın tanınmıs çiftçilerinden Nevzat Sarı’nın DP’den istifa ederek CHP’ye geçmeleri Anadolu gazetesi tarafından özel haberle okuyucularına iletilmistir.528 Anadolu gazetesi bazen istifa mektuplarını aynen yayımlayarak halka istedigi mesajı bu sekilde vermek istemistir.529
Muhtelif tarihlerde Kusadası ve buraya baglı Güzelçamlı’dan,530 ncirliova ve
köylerinden,531 Bozdogan ve köylerinden,532 Aydın vilayet merkezinden ve
köylerinden533 çokça kisinin DP’den istifa ettigi görülmüstür. Çine ve Koçarlı’dan,534
Bu asamada bu kisi Aydın Lisesi’ndeki bir tesisin yapılmasına katkı saglamak için babası rahmetli Ali Sarı adına iki cins tay bagıslamıstır. Okul aile birligi bu tayları satarak 506 lira gelir elde etmistir.
Feridun Güner’in DP’den istifa mektubu:
“DP’nin ilk kurulma asamasında memlekette hakiki ve samimi bir muhalefetin kurulmasını canı gönülden istedigimden DP’ye girmistim. Bunu kendimi bir vatan borcu saymıstım. Hâlbuki muhalefetin sadece TBMM’de yapılacagını düsünmüs, kahve köselerinde dedikoduyla, sahıslarla ugrasmak seklinde bir siyaset yapılacagını aklımızdan bile geçirmemistim. DP kurucuları muhalefet kahramanlıgına soyunmuslar ve memlekette hayırlı olan her ise dahi karısmak istemislerdir. Vatandaslar arasında ikilik çıkmasına meydan vermislerdir. Hatta komsuları, aile içinde bireyleri birbirine düsürmüslerdir.
Particilik ve muhalefet demek bu mudur? Niçin partili arkadaslar kendileri birbirleriyle konusamıyor, fikir münakasası yapamıyor ve dost kalamıyor?
İste bizler böyle bir muhalefet isteyerek DP’ye girdik.
DP, memlekete hiçbir sey kazandırmamıstır. Memlekette Cumhuriyetin kuruldugu günden beri hürriyetin yoklugunu savunanların ve bizi buna inanmaya zorlayanların hürriyet anlayısı farklıdır. Onlar yaptıkları her seyi hürriyet zannetmektedir. Artık bu hürriyet kahramanlarının arkasından gitmeyecegim.
Atatürk’ün temiz elleriyle Türk milletine sunulan CHP tüzügünün her maddesinde vatandaslık hak ve hürriyetleri korunmustur. Bizi karanlıktan aydınlıga kavusturan CHP’ye intisap ettigimden, DP’den istifamın kabulünü rica ederim.”
Söke ve köylerinden,535 Kösk ve köylerinden,536 Nazilli, bucak ve köylerinden,
537Germencik ve bu ilçeye baglı köylerden,538 DP’den istifa edip CHP’ye geçen
vatandasların isimleri sıkça yayımlanmıstır. Atça’da istifalar nedeniyle DP bucagı
dagılmıstır. Nazilli’den gelen DP heyetinin yeniden teskilat olusturma çabaları ilk
asamada sonuçsuz kalmıstır.539 Anadolu gazetesinin belirttigine göre; 1950 yılı bahar aylarında, Türkiye genel seçimlere giderken, Aydın ve Aydın’a baglı ilçelerden DP’den istifa haberleri gelmeye devam etmis, hatta kimi yerlerde DP teskilatları tamamen çözülmüstür.540
İstifalar konusunda gazeteler birbirini suçlamıslar ve yalan haber yazmakla
itham etmislerdir. Demokrat zmir gazetesinin yapmıs oldugu CHP’den istifa haberleri Anadolu, Anadolu gazetesinin DP’den istifa haberlerini Demokrat zmir zaman zaman yalanlamıstır.541 Bu durum neredeyse 1946-1950 döneminin tamamında devam etmistir. Kimi zaman partiler birbirini, birbirlerinin üyelerini usulsüz sekilde istifa ettirip kendi partilerine kaydetmekle suçlamıslardır. Anadolu gazetesinin haberine göre; Söke’nin Sarıkemer köyü’nde DP mütesebbis üyelerinden Sabri Sanlı’nın usulsüz ve halkı yanıltıcı sekilde DP’ye üye kaydetmistir.542 Demokrat İzmir gazetesinde yayımlanan baska bir haberde ise tam tersi bir durum anlatılmıstır. Germencik’in Mursallı Köyü’nde DP’li bazı kimselerin bugday makbuzuna mühür basacagız diye imza mühürleri alınmıs
ve DP’den istifa ettiklerine dair dilekçelerde kullanılmıstır. Durum anlasılınca ilgili DP’liler kendi imzalarıyla yazdıkları yeni dilekçelerle istifalarını iptal ettirmislerdir.543
Aynı gazetenin baska bir haberine göre; 15 Temmuz 1946 günü kimi DP’li vatandaslar DP’den istifa edip CHP’ye geçmistir. Dr. Hulusi Buyral istifa dilekçelerinin aynı el yazısıyla ve aynı günde yazıldıgından süphelenerek istifaların CHP tarafından yaptırıldıgı iddiasında bulunmustur.544 17 Kasım 1948 günü Demokrat İzmir’de çıkan
Kusadası’nda DP’ye yeniden katılımlar basladı seklinde haber Anadolu gazetesi
tarafından yalanlamıstır.545 Aynı hafta içinde Anadolu gazetesine göre Kusadası DP ilçe baskanı hayali kisileri, CHP’den istifa etti seklinde göstermeye çalısmıstır. CHP tarafından Kusadası DP’de kayıtlı kalanların çogunlugunu çocuk yasta kisilerin olusturdugu iddia edilmistir. Uzun bir süre DP’den istifalar devam etmis ve ilgili istifa listeleri yayımlanmıstır.546 Bozdogan Kamıslar köyündeki vatandasların kimileri, 17 Ocak 1948 tarih 384 sayılı Demokrat zmir gazetesinde CHP’li oldukları halde DP’li gibi gösterilmislerdir.547 Nazilli CHP Baskanı Hulusi Çogullu islerinin çoklugunu gerekçe göstererek CHP baskanlıgı görevini bırakmıstır. Yerine Nedim Yıldırım seçilmistir.548 DP’liler, bu olayı, ‘CHP’de çatlak’ seklinde yorumlamıslardır.
Partiler, birbirlerinden istifa edenlerin isim listelerini yayınlarken birbirlerini
yıpratma ya da halk nezdinde kendilerini güçlü göstermeyi amaçlamıslar ancak bu konuda asırıya kaçmıslardır. DP’nin kurulma asamasında bu partiye geçen kimi yurttasların aradıgını burada bulamaması sonucu tekrar CHP’ye geri dönüsler yasanmıstır. Peker Hükümeti zamanında DP’ye baskı uygulanması DP’den istifaların diger bir nedenidir. 1950 senesine dogru DP’nin güçlenmesi ve teskilatlanmasına baglı olarak bu partiye dogru bir üye akınının oldugu bir gerçektir. 1946-1950 yılları arasında kimi vatandaslar partiler arasında git gel yasamıslardır.
Siyasi Rekabet Boyutlarının Genislemesi Çok partili yasama geçis sürecinde hizmet kurulusu olan kooperatiflerden ticaret odaları’na her alanda, bütün kamu ve meslek kuruluslarında, özerk kurumlarda iktidar partisiyle muhalefet arasında kadrolasma konusunda ciddi bir rekabet ve tartısma yasanmıstır. İlginç olan iktidar da muhalefet de bu kurulusların birer meslek örgütü ya da özerk kurulus oldugunu ve buralara siyasetin bulasmaması gerektigini ileri sürmüs olmalarına ragmen, muhalefet iktidarı bu kuruluslardan el çekmemekle, iktidar da muhalefeti bu kurulusları ele geçirme planı içerisinde olmakla suçlamıstır.
Bu rekabet spor kulüplerinden resmi bayram kutlamalarına varıncaya kadar her alana yayılmıstır.
CHP, Hulusi Çogullu’nun görevi bırakmasında baska nedenler arayanların
ümitlerinin bosa çıkacagını söylemistir.
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
473 Adnan Menderes’in Konusmaları ve Demeçleri-Makaleleri (1991) c.I, s.94.
474 Demokrat İzmir, 2 Temmuz 1946.
475 Demokrat İzmir, 12 Temmuz 1946.
476 Sarol M. (1983) Bilinmeyen Menderes, c.II s.52.
477 Demokrat İzmir, 13 Temmuz 1946.
478 Anadolu, 24 Eylül 1946.
479 Anadolu, 29 Aralık 1946.
480 Demokrat İzmir, 19 Kasım 1946.
481 Demokrat İzmir, 21 Kasım 1946.
482 Anadolu, 1 Aralık 1946.
483 Demokrat İzmir, 2 Aralık 1946.
484 Demokrat İzmir, 29 Nisan 1947.
485 Anadolu, 7 Mayıs 1947.
486 Demokrat İzmir, 16 Aralık 1947.
487 Anadolu, 2 Ocak 1948.
488 Demokrat İzmir, 18 Kasım 1948.
489 Anadolu, 12 Mart 1947.
490 Demokrat İzmir, 30 Nisan 1949.
491 Demokrat İzmir, 10 Nisan 1948.
492 Demokrat İzmir, 9 Mart 1949.
493 Demokrat İzmir, 23 Mayıs 1947.
494 Demokrat İzmir, 7 Haziran 1947.
495 Demokrat İzmir, 26 Haziran 1947.
496 Demokrat İzmir, 7 Haziran 1949.
497 Demokrat İzmir, 9 Haziran 1949.
498 Demokrat İzmir, 14 Haziran 1949.
499 Demokrat İzmir, 15 Aralık 1949.
500 Demokrat İzmir, 2 Temmuz 1949.
501 Demokrat İzmir, 18 Agustos 1949.
502 Erogul, C. age., s.16.
503 Anadolu, 6 Eylül 1946.
505 Demokrat İzmir, 24 Kasım 1948.
506 Demokrat İzmir, 24 Kasım 1948.
507 Demokrat İzmir, 9 Aralık 1948.
508 Demokrat İzmir, 03 Kasım 1948. Demokrat İzmir, 23 Aralık 1948. Demokrat İzmir, 20 Agustos 1949
509 Demokrat İzmir, 1 Aralık 1948
510 Demokrat İzmir, 17 Şubat 1948. Demokrat İzmir, 11 Kasım 1948
511 Demokrat İzmir, 20 Ocak 1948.
512 Demokrat İzmir, 7 Temmuz 1946. 513 Demokrat İzmir, 09 Temmuz 1948.
514 Demokrat İzmir, 5 Aralık 1948. Demokrat İzmir, 27 Kasım 1948.
515 Demokrat İzmir, 29 Ocak 1948. Demokrat İzmir, 7 Ocak 1948.
516 Demokrat İzmir, 4 Mart 1948.
517 Demokrat İzmir, 17 Ocak 1948.
518 Demokrat İzmir, 9 Mayıs 1948.
519 Demokrat İzmir, 1 Aralık 1949.
520 Demokrat İzmir, 15 Temmuz 1946.
521 Anadolu, 31 Ocak 1947.
522 Anadolu, 4 Mayıs 1946.
523 Anadolu, 22 Subat 1947.
524 Anadolu, 19 Nisan 1947.
525 Anadolu, 3 Mart 1949.
526 Anadolu, 23 Mart 1947.
527 Anadolu, 9 Ocak 1949.
528 Anadolu, 13 Kasım 1949.
529 Anadolu, 17 Aralık 1948.
530 Anadolu, 26 Mart 1947. Anadolu, 4 Mart 1947.
531 Anadolu, 11 Mart 1947. Anadolu, 12 Mart 1947. Anadolu, 21 Mart 1947. Anadolu, 18 Nisan 1947.
532 Anadolu, 30 Mart 1947.
533 Anadolu, 9 Nisan 1947. Anadolu, 31 Ekim 1949.
534 Anadolu, 21 Temmuz 1946. Anadolu, 18 Eylül 1949.
535 Anadolu, 22 Nisan 1949.
536 Anadolu, 7 Şubat 1947. Anadolu, 21 Şubat 1947. Anadolu, 27 Nisan 1949. Anadolu, 7 Eylül 1949
537 Anadolu, 12 Mayıs 1948. Anadolu, 10 Mayıs 1950. Anadolu, 9 Mayıs 1950. Anadolu, 26 Şubat 1950.
538 Anadolu, 14 Şubat 1947. Anadolu, 23 Şubat 1947. Anadolu, 28 Şubat 1947/Anadolu. 24 Kasım 1948. Anadolu, 20 Nisan 1950.
539 Anadolu, 16 Temmuz 1948. Diger taraftan Atça DP Baskanı Rıfat Kundakoglu, idare kurulundan istifa eden Behçet Aydın hakkında sahsına ve DP’ye hakaret ettigi gerekçesiyle dava açmıstır.
540 Anadolu, 31 Mart 1950.
541 Demokrat İzmir, 23 Mayıs 1946.
542 Anadolu, 13 Temmuz 1946.
543 Demokrat İzmir, 12 Haziran 1946.
544 Demokrat İzmir, 20 Temmuz 1946.
545 Anadolu, 21 Kasım 1948.
546 Anadolu, 28 Kasım 1948. 547 Anadolu, 28 Ocak 1948.
548 Anadolu, 25 Ocak 1950.
16 CI BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder