1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 9
2.1.7. Aydın İlinde Egitim Durumu
Cumhuriyet’in ilk yıllarında laik, ulusal, kamusal, zorunlu, karma, çagdas bir
egitim anlayısı amaçlanmıstır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu, bu egitim anlayısının hukuki alt yapısını olusturmustur. Halkevleri ve Köy Enstitüleri egitim amaçlarına ulasmanın araçları olmuslardır. Cumhuriyet’in kurulusuyla birlikte Türkiye’de egitim alanında büyük atılımlar yapılmıstır. Örnegin 1923 yılından 1928 yılına kadar 4.770 olan ilkokul sayısı 6.060’a çıkmıstır. Bu rakam toprakları isgalden yeni kurtulmus, kaynakları talan edilmis bir ülke için oldukça büyüktür. Bu yatırımlar daha sonraki yıllarda da artarak devam etmistir. Ancak egitim yatırımları, II. Dünya Savası’nın baslaması nedeniyle neredeyse durma noktasına gelmistir.245 Bu durum, ülke içinde çesitli kentlerde oldugu
gibi Aydın ilinde de ciddi egitim sorunlarını beraberinde getirmistir. Aydın’ın egitim durumuyla ilgili yapılan degerlendirmelerde 1940 senesinden 1948’e kadar Aydın merkezde ilkokullarda sınıfların kalabalık oldugu ifade edilmistir. CHP kongrelerinde Aydın merkeze en az dört tane daha ilkokulun acilen yapılması gerektigi vurgulanmıstır. Yine bu kongrelerde kimi ilkokulların geçici binalarda hizmet vermesi elestiri konusu olmustur.246 Anadolu’nun en seçkin kentlerinden birisi olan Nazilli için söz konusu dönemle ilgili verilecek egitim istatistigi karsılasılan sorunları bize açıkça göstermektedir. 1946 yılı itibariyle Nazilli’de kent merkezinde kız çocuklarının % 42’si, erkeklerin ise % 17’si; köylerdeyse kız çocuklarının % 51’i, erkeklerin % 21 okula devam etmemistir. Diger bir ifadeyle toplamda 5.789 kız çocugundan sadece 2.985 kisisi ilkokula gidebilmistir. 6.385 erkek çocugunun 4.793’ü okula gidebilmistir.
Kızlarda okula gitmeme oranı % 49, erkeklerde ise % 25 olmustur. Nazilli merkez ilçede 4, köylerde 35 olmak üzere toplam 39 tane okul egitim-ögretim faaliyetini yürütüyordu. lçeye baglı 72 köyün yarısından fazlasında ilkokul yoktu. Nazilli’de mevcut bir ortaokulda okuyan 371 ögrencinin sadece 79’u kızdı. İlçede 1.795 kisi merkezde, 5.984 kisi köylerde olmak üzere toplam 5.984 ögrenci vardı. 36 ögretmen merkezde, 62 ögretmen degisik köylerde olmak üzere toplam ögretmen sayısı 98 idi.
Her ögretmene ortalama 79 ögrenci düsüyordu.247 Aydın ilinin tamamında egitim alanında benzer sorunlar yasanmıstır. Örnegin inceledigimiz dönemde Aydın Merkez İlçe’ye baglı Erbeyli Köyü demiryolu güzergâhında kalmasına ragmen 1933-1953 yılları arasında Erbeyli lkokulu’na kaydolan toplam 692 ögrencinin sadece 150’si kız ögrenciydi. 104 ögrenci ise egitimlerini tamamlayamadan okulu terk etmislerdi. Erbeyli İlkokulu ögrenci kütüklerinde ögrenciler için “evlendiginden kaydı silindi, fakir olmasından dolayı aile kayıt sildirdi, göçmen olduklarından ögrencinin kaydı silindi.” gibi ifadelere sıkça rastlamak mümkündür.248 Kimi zaman yapılan okul binaları ögretmen yoklugundan zamanında açılamamıs, açılıs bir sonraki seneye ertelenmistir.
Muhalif gazeteler bu durumu ögretmen yokluguna degil ekonomik sorunlara
baglamıstır.249 Çok partili yasama geçis sürecinde egitim isleri sadece ögrenci ve bina boyutunda degil, egitim çalısanları da ciddi sorunlar yasamıstır. Ögretmenlerin maas ve özlük sorunları en basta geliyordu. Bu nedenle Aydın’da görev yapan ögretmenler Milli Egitim Bakanlıgı’na açık mektup yazmıs, sorunlarına çözüm bulunmasını istemislerdir.250
Aydın ilinde okullasma oranında gözle görülür degisim 1945–1950 yılları
arasında gerçeklesmistir. 1946 yılının basında dönemin Aydın Valisi Salim Gündogan 4 yıl içerisinde okulsuz köy bırakmamayı amaçladıklarını söylemistir.251 Rüknettin Nasuhioglu’nun Aydın valiligi döneminde egitim sorunlarını çözmek için kendi baskanlıgı’nda kaymakamlar, il süreli komisyon üyeleri, bayındırlık ve milli egitim müdürleri, müfettis ve memurları, gezici basögretmenler ve köy muhtarlarının katıldıkları bir toplantı yapılmıstır. Bu ciddi çabalar sonucunda 1948 senesi itibariyle Aydın ilinde ilkokul sayısı 105’ten 205 ulasmıstır. Aynı yıl itibariyle 64 okul ve 34 ögretmen evi (lojman) insaatı ise devam etmekteydi. Bunların yanı sıra 20 ögretmen evi daha yapılması planlanmıstı. Bütün iyi niyetli girisimlere ragmen köy okullarının kadro
eksigi hayli fazlaydı. Bu eksikligi gidermek için 591.000 lira bakanlıktan yardım
ödenegi istenmisti. 1948 yılı verilerine göre 248 köyde okul bulunmuyordu. Köy
Enstitüsü mezunu ögretmenlerin bazılarının bu köylere gönderilmesiyle buralarda okul yapımının hızlanacagı düsünülmüs, çocuk sayısı 30’un altında olan köylere köy egitmeni gönderilmesi planlanmıstır. 1943-1948 yılları arası Aydın ilinde okullu köylerin sayısı hızla artmıstır. Ancak sorunlar o kadar büyüktür ki Salim Gündogan’ın valiligi dönemindeki egitim yatırımları planı revize edilmistir. Yeni yapılan planda 10 yıllık stratejiye göre 1957 senesine kadar Aydın ilinde okulsuz köy bırakılmaması hedeflenmistir.252 Okul durumu çok sıkısık olan Aydın merkezde l Genel Meclisi 1950 senesi bütçesine ilkokul yapımı için 100 bin liralık bir ödenek koymustur. Bu, kentte sevinçle karsılanmıstır.253 Asagı Nazilli’den Yukarı Nazilli’ye ögrencilerin kıs
sartlarında okula gelmeleri güç olunca Asagı Nazilli’de ayrı bir okul yaptırılmıs,
Sümerbank ve İl Özel daresi bu isin bitirilmesi için parasal kaynak saglamıstır.254
Çok partili yasama geçiste ilkokul yatırımları yanında orta egitim yatırımlarına
da büyük önem verilmistir. 1948 yılında Aydın Lisesi ve Aydın Ticaret Lisesi
açılmıstır. Aydın Lisesi, ilin ilk lisesi olma özelligindedir.255 Aydın Lisesi’nin
açılmasıyla azalmaya yüz tutan ortaokul talebesi yine artmaya baslamıs ve Aydın kültürel açıdan ileri kentlerden biri haline gelmistir. Aydın Lisesi, Ticaret Lisesi ve Kız Sanat Okulu’yla birlikte ilin üçüncü ve köklü bir okulu olmustur. Aydın Lisesi sıkıntılı bir dönemde açıldıgından bu durum, Cumhuriyet’in bir zaferi ve insanlarımızın is yapma becerisi olarak algılanmıstır.256 Aydın Lisesi, 60 ögrenciyle egitime baslamıstır. Aydın Halkevi 8 ögrenci kürsüsünü okula bagıslamıs, tüm varlıklı kimseleri de Aydın Lisesi’ne katkı yapmaya çagırmıstır.257 1943 yılında özel mahiyette açılan Söke Ortaokulu 1946 senesinde Milli Egitim Bakanlıgı’na devredilmistir. 1946 senesi itibariyle bu okulda 30’u kız, 105’i erkek olmak üzere 135 ögrenci egitim görmüstür.
Bu okul ögrencileri tüm Sökelilerin takdirini kazanan faaliyetlerde bulunmustur.258
Aynı dönem içerisinde Çine ilçesi tüm mülki erkânın katıldıgı bir açılıs töreniyle bir ortaokula kavusmustur.259 1949–1950 egitim yılında Karacasu ortaokulu açılacaktır.
Okulun ögretmen kadrosu atanmıstır. Geçici olarak okul, bir ilkokul binasında hizmet verecektir.260 Kusadası’nda da bir ortaokul açılmıstır. 261 Koçarlı’da bir ortaokul yaptırılması için deve güresi tertip edilmistir. Buradan 4.500 lira gelir temin edilmistir.262 Nazilli Ortaokulunu sıkısıklıktan kurtarmak için 60 bin lira kesifle bu okula ek bir pavyon binası yaptırılmıstır.263 Ortaklar Köy Enstitüsü bünyesine 1949 senesi itibariyle 3 yeni bina daha kazandırılmıstır.264 Enstitü’nün kuruldugu saha bataklık, kıraç bir araziydi. Burası, tarım yapılabilecek bir sekle dönüstürülmüs ve köylüye örnek, modern bir irfan yuvası haline getirilmistir. Enstitü çevresindeki sıtma tehlikesi de ortadan kaldırılmıstır. Ögrencilere isliklerde marangozluk demircilik, yapıcılık (insaat), tarım alanlarında uygulamalı egitim verilmistir. Okula ait 3000 dekarlık arazinin 970 dekarında çiftçilik uygulamaları yapılmıstır. Okulun elindeki fazla arazinin ise köylüye dagıtılması düsünülmüstür. 1949–1950 egitim-ögretim döneminde
ögrenci sayısı 400’den 481’e; 18 olan kız ögrenci sayısı da 51’e ulasmıstır.265
görülmeyince Tekel daresi’ne ait bir binayı Milli Egitim istemistir. Bunun üzerine iki kurum arasında çok büyük bir tartısma çıkmıstır (Anadolu, 13 Kasım 1949).
Tablo 2.28: Egitim Durumu Aydın İlinde İlkokul Düzeyinde Egitim Durumu266
yasama geçis sürecinde tekrar ivme kazanmıstır. İktidar Partisi CHP, egitim kurumlarını bu dönemde tekrar güçlendirmeye, daha yaygın ve çesitle hale getirmeye çabalarken, bir yandan da muhalefetin bu egitim kurumlarına getirmis oldugu elestirilere cevap vermeye çalısmıstır. Yapılan çalısmalar halkın siyasi tercihinin ortaya çıkısında etkili olmustur.
2.1.8. Aydın İlinde Belediye Hizmetleri
Belediyeler, saglık alanından spor faaliyetlerine çok genis bir alanda hizmet
üretirler. Ancak bir ülkenin saglık, egitim, sosyal, ekonomik ana politikalarını
belirleyen kurumlar degillerdir. Ama ürettikleri hizmet oranıyla halk saglıgını, halkın sosyal ve kültürel dokusunu direk etkilerler. Bu açıdan çok partili yasama geçis döneminde Aydın halkının sosyal ve kültürel yapısını daha net koymak için bu ildeki belediye hizmetlerine deginmek yararlı olacaktır. Belediye meclisleri ve baskanlarının seçimle belirlendigi göz önüne alınacak olursa belediyelerin ürettikleri ya da üretemedikleri hizmetler halkın yeni siyasi tercihlerinin ortaya çıkmasında etkili olmaktadır.
Kurtulus Savası’nın basarıyla bitirilmesiyle birlikte isgalci Yunan güçleri geriye
yakılmıs ve yıkılmıs bir Aydın bırakmıslardır.267 Cumhuriyet ilan edildikten sonra belediyeler Aydın’ı yeniden imar etme konusunda yogun bir çaba harcamıslardır.
Örnegin Cumhuriyet Devri’nin ilk Aydın belediye baskanı olan Fuat Sahin Erlaçin
döneminde kent planı ve haritası hazırlanmıs ve bu plana göre arsa üretilip Aydınlılara dagıtılmıstır. Böylece kentin ilk dokusu ortaya çıkmıstır.268 Aydın ilinde belediyeler yaptıkları hizmetlerle isgalin izlerini büyük ölçüde silmislerdir. Bu sekilde hızla hizmet üreten belediyelerin çalısmaları II. Dünya Savası’nın getirmis oldugu zorluklar nedeniyle durma noktasına gelmistir. Kereste pahalılıgı, insaat malzemelerinin yoklugu, çimento sıkıntısı kentteki imar faaliyetlerini olumsuz etkilemistir. Bu sıkıntılar, II. Dünya Savası’nın bitimiyle bir süre daha devam etmistir. Bu süreç, aynı zamanda Türkiye’de çok partili yasama geçis dönemine denk gelmistir. 1940-1945 yılları arasında had safhada görülen belediyelerin hizmet sorunları, 1945’ten sonra tekrar iyilesmeye baslamıstır. Ancak yıgılan sorunların çözümlenmesi için zamana ihtiyaç
duyulmuştur.
Aydın Merkez İlçe:
Türkiye’de çok partili yasama geçis süreci basında yerel yönetimler ciddi
sorunlarla karsı karsıya kalmıstır. Örnegin II. Dünya Savası’yla ortaya çıkan fiyat artıslarından vatandası korumak isteyen Aydın Belediyesi’yle esnaf gurupları arasında kimi zaman sürtüsmeler çıkmıstır. Girdi fiyatlarındaki asırı artısı ve kazanç vergisini göz önünde bulundurmadan belediye çogu kez esnafın ürettigi mamuller için maliyetlerin altında fiyat belirlemistir. Gazeteler, aynı zamanda belediyenin esnaf gurupları arasında adil davranmadıgını iddia etmistir.269 Aydın’da itfaiye teskilatının ne kadar yetersiz oldugu Memleket Hastanesi’nde çıkan bir yangın sonucunda anlasılmıstır. Bu yangın askeriyenin yardımıyla söndürülebilmistir.270 Aydın Belediyesi, kentin aydınlatılması için 119 liraya mal olan üçüncü bir elektrik motoru satın aldıgı halde aydınlatma sorunu uzun süre çözülememistir.271 Elektrik motorlarının sık sık arızalanması nedeniyle kent genellikle ısıksız kalmıstır. talya’dan alınan elektrik motorlarının yedek parçası temin edilememistir. Bunun üzerine devreye sokulan Sanat
Okulu’nun elektrik motorlarından sehrin çok az bir kısmına elektrik verilebilmiş tir.272
Arızalanan elektrik motorları da günlerce tamir edilememistir. Aydın kenti uzun süre ısıksız kalmıstır. Tek parti döneminin yöneticilerine karsı acımasız bir elestiri politikası izleyen Demokrat zmir gazetesi Aydın halkının Aydın Valisi ve Belediye Baskanı’nın Sanat Okulu’nun elektriginden yararlandıkları için halkın derdini anlayamadıklarını ve bu nedenle konuyla ilgili istekli davranmadıklarını iddia etmistir. Gazeteye göre bu dönemde Aydın’ın iki önemli sorunu olmustur; ısıksızlık ve issizlik.273 Yagmur yagdıgı zaman Aydın’da caddelerin pek çogu sular altında kalmıstır.274 Aydın’da kentin içinden geçen Tabakhane Deresi ıslah edilemedigi için Orta, Tatar ve Cuma Mahalleri çogu kez sel baskınına ugramıstır. Halk kazma kürekle sel sularının yönünü çevirmek için çogu zaman kendisi mücadele etmek durumda kalmıstır.275
Bunun yanında kentin içme suyu sıkıntısı uzun süre çözümlenememistir. 1930
senesinden sonra Tabakhane Deresi kullanılarak yapılan sistemle Aydın kentine ilk kez su verilmeye baslanmıstır. Ancak II. Dünya Savası’nın araya girmesiyle bu su, filtre edilmeden sehre verilmistir. Bu saglıksız su sevkıyatı 1956 yılına kadar sürmüstür. 276
II. Dünya Savası’nın bitimine müteakip Aydın Belediyesi’nin vatandasa
sundugu hizmetlerde bir iyilesme görülmüstür. 1949 yılında Aydın Belediyesi daha iyi hizmet verebilmek için yeni binasına tasınmıstır. Sehir parkı içindeki eski bina kütüphane olarak düzenlenmistir.277 Çok partili yasama geçis sürecinde Aydın Belediyesi’nin özellikle sehir içme suyunun saglıklı bir sekilde temin edilmesi ve kentin aydınlatılması için tekrar büyük yatırımlar yaptıgı görülmüstür. Yine İller Bankası’ndan Aydın Belediyesi’ne kentin imarı için 300.000 liralık tahsisat ayrılmıstır. Belediye bu parayla asri bir mezarlık, hal, zahire pazarı, kültür park ve belediye sehir gazinosu yapmıs, mezbahayı da genisletmistir.278 Bunların yanında Aydın Belediyesi Pınarbası alanını güzellestirmis ve burada bir mesire alanı olusturmustur.279
Yukarıda söz edildigi gibi Aydın Belediyesince kentin aydınlatılması için satın
alınan elektrik motorları sürekli arızalanınca halk aylarca sıkıntı çekmistir. Bu elektrik motorlarının yedek parçalarını temin konusunda zorluklar çıkması üzerine Belediye elektrik motorlarını yenilemeye karar vermistir. Bunun için de İçisleri Bakanlıgı’ndan 175.085 liralık ödenek çıkartılmıstır. Yapılan yatırımlarla elektrik sebekesi yenilenmistir. Yol yapımı ve elektrik sebeke islerinde çalıstırılmak üzere belediye iki mühendis almıs, yapılan yatırımlarla sehre kesintisiz elektrik verilmeye çalısılmıstır.
Belediye ayrıca bakanlıktan gelen ödenekle ayrıca içerisinde 40 dükkân bulunan bir pazaryeri yapmıstır. Bunun yanında üzeri örtülü bir yogurt ve peynir pazarı da insa etmistir. Gelen ödeneklerle sehir içme suyu tesisatı bir nebze de olsa iyilestirilmistir. Su sebekesinin tevsi, ıslahı ve filtresi için 282.229 lira kesif bedeli belirlenmistir. Bu paranın 25.094 lirasını Belediye, 157.135 lirasını hükümet karsılamıstır. Aynı zamanda 100 bin lira tutarında da ller Bankası kredisi kullanılmıstır.280 Su baglanan ev sayısı artmıstır. Bunun dısında sehre 11 tane daha umumi çesme konmustur.
Aydın Belediyesi halk saglıgını korumak adına söz konusu dönemde esnaf
üzerindeki denetimlerini artırmıstır. Aydın Belediye encümeni tüm han, dükkân ve kahvehanelerin kireçle boyanmasına karar vermis, han ücretlerinin han duvarlarına asılması saglanmıstır.281
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
245 Öztürk Adil A. (1999) Türkiye Modern Egitimin Gelisimi ve Aydın li, s.57-71.
246 CHP Aydın İl Kongresi (3.12.1948) lçe Kongrelerinden Gelen Dileklerin Özeti, s.1.
247 Demokrat İzmir, 16 Mayıs 1946.
248 Aydın, İncirliova, Erbeyli İlkögretim Okulu, 1 ve 2 Numaralı Ögrenci Kütükleri (1933-1953).
249 Demokrat İzmir, 30 Ekim 1948.
250 Anadolu, 10 Eylül 1948.
251 Anadolu, 2 Ocak 1946.
252 Anadolu, 24 Mart 1948.
253 Anadolu, 30 Ocak 1950.
254 Anadolu, 7 Mart 1949.
255 Ugur A. agt., s.233.
256 Anadolu, 26 Eylül 1948.
257 Anadolu, 13 Ekim 1948.
258 Anadolu, 5 Ocak 1946.
259 Demokrat İzmir, 11 Ekim 1948.
260 Anadolu, 30 Agustos 1949.
261 Anadolu, 2 Ekim 1949. Bu okul ögretmen kadrosu geçici olarak ilkokul ögretmenlerinden olusturulmustur. Bu okula ait bina yapılması ise ekonomik sebeplerden dolayı kısa zamanda mümkün
262 Anadolu, 3 Subat 1950.
263 Anadolu, 11 Kasım 1946.
264 Bunlardan bir tanesi 500 kisilik yemekhane salonudur. Bu yemekhane salonunun üst katı yatakhane olarak kullanılacaktır.
265 Anadolu, 18 Ocak 1950.
266 Aydın İl Yıllıgı (1973) s.83.
267 Gökbel, A. (1964) Milli Mücadelede Aydın, s. 345.
268 Günes, G. (2003) Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aydın, s.239.
269 Demokrat İzmir, 21 Kasım 1946.
270 Demokrat İzmir, 31 Ekim 1947.
271 Demokrat İzmir, 18 Haziran 1947.
272 Anadolu, 22Aralık 1948.
273 Demokrat İzmir, 8 Subat 1949.
274 Demokrat İzmir, 29 Temmuz 1947.
275 Özden, Kadir. 1932 Bozdogan Güvendik köyü dogumlu, 1940 yılından beri Aydın’da yasıyor. Görüsme Tarihi: 22.10.2006.
276 Ugur, A. agt., s.325.
277 Ugur, A. a.g.t, s.243.
278 Anadolu, 31 Mart 1946.
279 Anadolu, 31 Ocak 1946.
280 Anadolu, 5 Haziran 1949.
281 Anadolu, 9 Nisan 1947.
10 CU BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder