1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 10
Aydın Belediyesi, bu dönemde her alanda hizmet üretmeye baslamıstır. 1947
yılının kıs aylarında sehirde bas gösteren kömür sıkıntısını Aydın Belediyesi almıs oldugu tedbirlerle ortadan kaldırmıstır. Belediye bununla ilgili sıkıntıyı gidermek için Ortaklar’dan iki vagon kömür getirmis ve bu kömürleri maliyetine satarak sıkıntıyı gidermeyi amaçlamıstır.282
Nazilli:
Aydın’ın en büyük ilçelerinden Nazilli’de 1946 senesinde 20.000’e yakın insan
yasamaktaydı. Bu sehre et 1 saat uzaklıktaki mezbahadan belediyenin çöp arabasıyla ve yolların bozuk olması nedeniyle tozun topragın içinde getiriliyordu. Belediye sehre, kuyu ve dere suyunu karıstırarak veriyordu. Bu durum muhalif basın tarafından ciddi bir biçimde elestirilmistir. Kentin su sebekesi bozuk oldugu gibi su depolarının da üstü açıktı. Belediyenin saglamıs oldugu içme suyu bu yüzden saglıklı degildi. Zenginler, litresi 40 kurusa memba suyu alabiliyorken çesme suyu kullanan fakir halk arasında dizanteri, tifo gibi hastalıklar yaygın olarak görülüyordu. Söz konusu dönemde Nazilli’de pazar hafta sonları kurulmaktaydı. Ancak her sey tozun topragın içerisinde satılıyor, belediye ise bununla ilgili bir önlem alamıyordu.283 Yine Nazilli Belediyesi’nin elektrik dagıtımında halktan usulsüz para topladıgına dair iddialar olmustur. Gazeteler, usulsüz olarak toplanan bu paraları belediye tarafından halka iade edilmesini istemislerdir.284 Nazilli içinden geçen dere defalarca tasıp civar evleri sular
altında bıraktıgı halde mülki idare ve belediye derenin ıslahı için uzun süre hiçbir sey yapamamıstır. Aynı zamanda bu civarda izinsiz palamut kesilip demiryoluyla sevk edildigi halde hiçbir sorumlu tarafından olaya müdahale edilmemistir.285
1947 yılından sonra ülke II. Dünya Savası’nın getirmis oldugu sıkıntılardan
kurtuldukça Nazilli Belediyesi tekrar hizmet atagına geçmistir. Bu dönemde Nazilli Belediyesi’ne bulundugu bina dar gelmeye baslayınca 1947 yılı belediye bütçesine kentin adına yakısır bir hizmet binası yapılabilmesi için ödenek konmustur.286
1950 senesinin baslarında Nazilli Belediyesi hizmet binasının temel atma töreni yapılmıs ve insasına baslanmıstır.287
Sümerbank Basma Fabrikası ürettigi elektrigin bir kısmını Nazilli’ye vermistir.
Ancak verilen bu enerji kentin tamamının aydınlatılması için yeterli degildir. Nazilli Belediye Baskanı Rıfat Tuncer, kentin aydınlatma projesine destek saglamak için defalarca Ankara’ya gidip gelmistir. Burada çesitli anlasmalar yapmıstır. Yapılan planlamayla 23 Nisan 1947’ye kadar tüm Nazilli’nin aydınlatılması öngörülmüstür.288
Belediye, Nazilli’nin su sebekesi için ller Bankası’ndan 250 bin liralık ödenek
çıkartmıstır. Sebekede kullanılacak boruların bir ngiliz firmasının tarafından ithal edilebilmesi için Sanayi Bakanlıgı’ndan ilgili onayı vermistir. Nazilli’ye 25 km uzaklıktaki 16 pınarın suyu toplanarak bir boruya alınacak ve sehre aktarılacaktı.289
Bunun yanında CHP idaresinde olan Nazilli Belediyesi, sehirdeki susuzluk sorununu çözmek için sehre yakın bir yerde sondaj çalısması yapmıstır. 230 metre derinlikte çok güçlü bir su kaynagı bulunmustur. Amerika’dan ithal edilen pompalarla sehre saatte 36 ton su bu derinlikten pompalanmaya baslanmıstır .290
Bu yatırımların dısında Sümerbank Basma Fabrikası’yla sehir arasına otobüs konmustur. Sehir ortasındaki yıkıntılar kaldırılıp yerine park yapılmıstır. Yeni bir pazaryeri ve hal binası insa edilmistir.291
Yapılan çalısmalarla Nazilli’de çagdas bir kent yaratma yolunda önemli mesafeler katledilmistir.
Söke:
II. Dünya Savası sürecinde Söke’de belediye hizmetlerinde sokakların
temizlenmemesi, sehrin gece aydınlatılamaması, vergilendirmede ve sunulan hizmette mahalleler arasında adalet ilkesine uyulmaması gibi ciddi sorunlar yasanmıstır.292
Ancak ilerleyen süreçte yıgılan sorunların bir bir çözümlendigi görülmüstür. Bu
baglamda Söke Belediyesi ve kaymakamlıgı öncülügünde, Söke’nin elektrik isleri tamamen bir çözüme kavusturulmustur.293 Söke Belediyesi’nin 1950 yılı bütçesi 277.860 liradır. Bu bütçede yer alan yatırım planlamasına göre Belediye, ileride kentte çıkabilecek mesken buhranını önlemek için ilçenin genisleme alanları içerisinde kamulastırma çalısmalarına hız vermis ve vatandasa ucuz ve imarlı arsa saglamıs, kentin içme ve kullanma suyunu takviye etmis ve kent sokaklarına parke tası dösetmistir.
Belediye aynı zamanda merkezi hükümetin yetki ve sorumlulugundaki kentteki
yatırımlara da destek olmustur. Örnegin Söke Belediyesi kentte yapılmakta olan
hastanenin biran evvel bitirilmesi için 10.000 lira yardım etmistir.294
Söke’de Belediye Baskanı Adil Azbardar öncülügünde Söke’de çok büyük bir
hayvan panayırı açılmıstır. Açılısa Aydın Valisi Rüknettin Nasuhioglu, Milletvekili
General Refet Alpman ve Aydın Veteriner Müdürü Selim Yatagan da katılmıstır.
Panayırda Aydın ovasında yetistirilmesi amaçlanan merinos koyunlar, damızlık bogalar, inekler sergilenmistir.295
Diger Belediyeler:
Çok partili yasama geçis sürecinde Aydın ilinde Merkez ilçe, Söke ve Nazilli
dısında Atça, Sultanhisar, Kuyucak, Koçarlı, Karacasu, Çine, Bozdogan, Kusadası, Yenipazar, Germencik, ncirliova ve Umurlu belediye teskilatı olan diger yerlerdir. 1945’li yıllarda Kuyucak Belediyesi’nin, vergilerin toplanmasında gösterdigi hassasiyeti sokakların temizligi ve aydınlatılması konusunda göstermedigi dönemin gazeteleri tarafından iddia edilmistir. Buna ragmen Belediye azalarının kapılarının önünde ise lambaların muntazam yanması halk nezdinde sikayet konusu oldugu muhalif gazetelerde sıkça dile getirilmistir.296
II. Dünya Savası yıllarında Kusadası’nda herhangi kalkınma hamlesi
gözlemlenmemis, bunun ötesinde Ada’nın sokakları dogru dürüst süpürülmemistir.
Belediye bununla ilgili olarak tahsilâtın yeterli olmadıgını söylemistir. Ancak sonuç olarak halk Kusadası’nda belediye hizmetlerinden memnun kalmamıstır.297
Kusadası halkı kuyu suyu kullanmıstır. Kent, uzun süre susuzluk çekince Dr Hulusi Buyral ve Cihan Acun, zeytin müstahsillerinin prinaların su sebekesi ve yolunu yaptırmak üzere belediyeye teberru etmelerini saglamıstır. İlçe Kaymakamı Cezmi Özısık da buna destek çıkmıstır. Cezmi Özısık baskanlıgında bu konuyla ilgili müstahsil ve fabrikatörlerle bir toplantı yapılmıstır.298 Toplantıya Mustafa Berberoglu (Ali Demirel adına), Sedat Akdogan (Naci Akdogan adına), Mustafa Adalıoglu, Kemal Kutucu gibi kentin ileri gelenleri katılmıstır.299 Halkın belediyeye teberrularla yardım etmesi, suyun kente
getirilme isini kolaylastırmıstır.
Hükümet tarafından Atça’nın su ve elektrik tesisatının tamamlanması için
belediye’ye 92.520 lira bir ön ödenek çıkartılmıstır. 40.000 lira ayrıca fonlardan tahsisat yapılmıstır. Belediye bu islerin ihalesini yaparak kenti 3–4 ay içerisinde elektrik ve suya kavusturmustur.300 Germencik’in ilçe oldugu 2 Ocak 1948 tarihinde kentin elektrik tesisatının açılısı, birçok davetlinin hazır bulundugu bir törenle Aydın Valisi Salim Gündogan tarafından yapılmıstır.301
1947 yılında ncirliova Belediyesi’nin kentin aydınlatılması için hazırladıgı
elektrik projesi ve fenni mezbaha ile302 belediyeye ait yeni hizmet binası projeleri Bayındırlık Bakanlıgı tarafından onaylanmıstır.303 Yeni hizmet binası 10 odalı kâgir bir bina seklinde projelendirilmistir. Bir de hizmet binasına baglı büyük bir nikâh salonu yapılması düsünülmüstür.304 2007 yılına gelindiginde Kösk ve ncirliova’da bu kentleri süsleyen pek çok çam fıstıgı 1947 yılında dikilmistir.305 Bozdogan Belediyesi ise, kentte pazar kuruldugu zamanlarda köylerden gelen kisilerin hayvanlarını baglayabilecekleri bir ahır insa etmeye baslamıstır. Bununla ilgili gerekli istimlaklar yapılmıstır. Sehir böylece hayvan pisliklerinden kurtarılmıstır. Yine belediye sehre yakın meyve bahçelerinin sulanabilmesi gerekli yatırımlara girismis, aynı zamanda sehir meydanına
çok büyük bir çesme yaptırmıstır. 306
II Dünya Savası sırasında ortaya çıkan sorunların agırlıgı nedeniyle, savas
sonrasında ülke ekonomisindeki sıkıntıların giderilmesine paralel olarak belediye
hizmetlerindeki görülen hızlı iyilesmeye ragmen halkın çogunlugu belediye
seçimlerinde tercihini DP’den yana kullanmıstır.
2.1.9. Aydın İlinde İmar ve Ulasım Faaliyetleri
28 Aralık 1946 yılında yapılan CHP Aydın İl Kongresi’ne, ilçe ve bucak
kongrelerinden yazılı olarak belirtilen köprü, yol yapım ve onarımı hakkında onlarca istek damgasını vurmustur. Bu isteklerin her biri il kongresinde tartısıldıgı gibi yazılı olarak geregi yapılmak üzere CHP Genel Sekreterligi’ne iletilmistir.307 Bu kongreden sonraki süreçte hükümet tarafından bayındırlık sahasında gereken pek çok seyin yapıldıgı görülmüstür. II. Dünya Savası’nı atlatan Türkiye, tekrar imar faaliyetlerine yönelebilmistir. Bu nedenle aynı dönemde Aydın ilinin imar faaliyetlerinde ciddi bir gelisme görülmüstür.
Aydın Merkez İlçe
Milli Mücadele döneminde Yunan isgal güçleri tarafından yakılmıs ve yıkılmıs
Aydın’da bulunan Eski Rum Mahallesi, 23 yıl boyunca yıkıntıların tam anlamıyla
kaldırılamaması sonucu harabe görüntüsünden kurtarılamamıstır. Buradaki kalıntılar II. Dünya Savası sonrası dönemde tamamen temizlenebilmistir. Vali Salim Gündogan önderliginde kurulan bir kooperatif eliyle Aydın’da 103 evin yapımına baslanmıstır. Zahire pazarı, yüzme havuzu, hal, mezbaha, sehir gazinosu ve misafirhanesi, talebe yurdu, pazaryeri insaatı planlanan yatırımlardan bir kaçı olmustur.308 Vali önderliginde kurulan kooperatif Kepez mevkiinde yapılmakta olan 40 evin 35’ini kısa sürede bitirerek sahiplerine teslim etmistir. Kepez mevkiinde Aytepe adında yeni bir mahalle kurulmus ve bu mahalle Cumhuriyet’in imar ve bayındırlık anlayısıyla olusturulmustur. Evler üç tipte ve kooperatif ortaklarından toplanan aidatlarla ve Emlak Bankasın dan saglanan krediyle yapılmıstır.309
Aydın kent merkezi için planlanan yüzme havuzu insaatı da bitirilerek hizmete sokulmustur.310 Tüm ülkeye hizmet için dagılacak olan kaymakam stajyerleri atama öncesi Aydın’a getirilmis ve onlara buradaki yüzme havuzu, kooperatif evleri örnek uygulama olarak gösterilmistir.311 1949 yılı il idare bütçesinden Memleket Hastanesi’ne ek pavyon yapılması için ödenek ayrılması parti
kongrelerinde önerilmistir. Memleket Hastanesi’nin ahsap olan pek çok yerinin
betonarme hale getirilmesi için 90 bin liraya ihtiyaç duyulmustur. 1948 yılında Gençler için spor kompleksleri yapılması düsünülmüs fakat gerekli ödenek saglanamamıstır.312
Aydın Valisi Ruknettin Nasuhioglu Ankara’da Aydın’ın sorunlarını çözmek için pek çok temaslarda bulunmustur. Gelen egitim ödenegiyle Aydın Lisesi’ne ek bir pavyon daha yapılırken egitim binası eksigini gidermek için hayırsever vatandaslardan destek istenmis, bu destek bizzat Vali tarafından dile getirilmistir.313
Diger İlçeler
Bozdogan’da bir hükümet konagı yaptırılması için 200 bin liralık ödenek
ayrılmıstır.314 Karacasu’da kasaba’nın gelisim alanında yeni bir Halkevi binası
yaptırılmıstır. Bunun kasabının gelisimine katkı saglayacagı düsünülmüstür.315
Bozdogan’da yeni cezaevinin insaatına baslanmıstır. Temel atma töreni mülki amirlerin katılımıyla yapılmıstır. Yapı, Cumhuriyet idaresinin yeni bir eseri olarak degerlendirilmis ve törende kurbanlar kesilmistir.316
Germencik’e baglı Ortaklar köy muhtarlıgı kanalizasyon yaptırarak pis suların
sokak aralarından akmasını engellemistir. Böylece sıtma tehlikesi kısmen önlenmistir. Köy Enstitüsü üzerindeki eski köprü yıktırılarak yerine betonarme bir köprü yaptırılmıstır. Hayvan pazarının duvarları yükseltilmistir. Vatandaslardan kimileri bir okul yaptırılması için muhtarlıga teberruda bulunmuslardır. Bir vatandas da köyün yıkık minaresini tamir ettirmis ve köy sokaklarına parke tası dösenmesi için yardımda bulunmustur. Muhtar vilayet tarafından yaptıgı çalısmalar nedeniyle takdirnameyle ödüllendirilmistir.317
Ulasım ve Bayındırlık Sahasındaki Gelismeler
Aydın-İzmir arasında çok zayıf bir karayolu baglantısı vardı.318 Ancak çok
partili yasama geçis sürecinde Eski Aydın-İzmir yolunun tadilatına baslanmıstır. Tadilat çalısmaları sırasında Malgaç, Koçak ve Musluca köprüleri de yaptırılmıstır. Aydın- İzmir karayolunun Çamlık-Selçuk kesiminin bozuk olması nedeniyle genelde Aydın’dan İzmir’e gidecekler Söke-Kusadası-Pamucak-Selçuk güzergâhını kullanıyorlardı. Bu yol 64 km daha uzun ve 1946’lı yıllarda Amerikan cipleriyle yaklasık 7 saat sürmekte idi. Sonraki yıllarda Kusadası-Söke, Kusadası-Selçuk arasına sose yol yapılmıs ve bu hatlar üzerinde kalan bazı köprüler tamir edilmistir.319
1948’li yıllarda Aydın il dâhilinde 430 kilometrelik yol vardı. Buna ragmen yeni
yolların yapılmasına ihtiyaç duyulmus, mevcut yolların ise ciddi ıslahı gerekmistir. Yol islerinde en büyük güçlük köprü ve menfez yapımında yasanmıstır. II. Dünya Savası sonrası Aydın ilinin pek çok yerinde ulasımın saglanabilmesi için zaruri olan köprü yoktu. Mevcut köprülerin çogu agaçtan yapılmıstı. l Genel Meclisi’nce olusturulan üç yıllık imar planı Bayındırlık Bakanlıgı tarafından kabul edilmistir. Plana göre 1948 yılında 5–6 metre uzunlugundaki betonarme köprülerin yapılmasına agırlık verilecekti.320 Yine aynı plan dogrultusunda Söke-Bagarası yolu üzerinde yapılması zorunlu olan altı betonarme köprünün üçünün yapılması ve ncirliova-Koçarlı yolu üzerindeki Menderes köprüsünün köklü bir sekilde tamiri için ihale açılmıstır. Nazilli-
Bozdogan yolu üzerindeki ahsap köprüler betonarme seklinde yeniden yapılmıs,
Yenipazar ve Söke’de Menderes köprülerinin yeniden yapılması için gerekli projeler tamamlanmıstır. Vali Rukneddin Nasuhioglu, Bayındırlık, Milli Egitim ve Ziraat müdürleriyle beraber ilçe, belde ve köyleri dolasmıs, eksikler ve ihtiyaçları tespit ederek ileride tamamlanmak üzere not almıstır.321 Bu geziler esnasında edinilen izlenimlerle Bagarası-Söke yolu üzerinde Menderes üzerine 4,5 metre genisliginde tahtadan bir köprü yapılmasına karar verilmisti. Koçarlı ve Moralı köprülerinin tamiratı bitmistir.322
Yenipazar’da Menderes Nehri üzerindeki ahsap köprünün yıkılmasından sonra uzun süre yenisi yaptırılmamıstır.323 1948 senesinde ise buraya bir köprü yaptırılması için vilayet tarafından ihaleye çıkılmıstır.324 Halkın da katılımıyla Nazilli’de fabrika yolu yenilenmistir. Aynı zamanda Hükümet, Nazilli-Mugla arasına sose yol yapımı için 30.000 lira tahsisat ayırmıstır. Anadolu Gazetesi bunu gelecek adına önemli bir yatırım olarak degerlendirmistir.325 ktidar Partisi CHP, Aydın-Marmaris arasına yol yapım projesini, 1.400.000 liralık ödenekle uygulamaya koymustur.326 Bu proje kapsamında daha önce ahsap olan Menderes nehri üzerindeki betonarme köprü ile Çine çayı üzerindeki köprü 1947 baharına kadar bitirilecektir. Küçük on dokuz köprünün yapımı
ise bitirilmistir. Gazeteler proje kapsamında yirmi köprü daha yapılacagını
duyurmustur.327 Yol yapım çalısmaları hızlansa dahi yol vergisinin zengin fakir
demeden aynı miktarda alınması sıkça sikâyet edilen bir konu olmustur. Çünkü bu vergi fakire çok agır; zengine ise önemsiz bir sey gelmistir. Yine yol vergisi gelirlerinin, bu vergiyi veren kentlere tahsis edilmesi parti kongrelerinde dile getirilen önemli dilekler arasında yer almıstır.328
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
282 Anadolu, 10 Ocak 1947.
283 Demokrat İzmir, 5 Mayıs 1946.
284 Demokrat İzmir, 17 Mayıs 1946.
285 Demokrat İzmir, 11 Aralık 1946.
286 Anadolu, 5 Mart 1947.
287 Anadolu, 2 Şubat 1950.
288 Anadolu, 10 Subat 1947.
289 Anadolu, 11 Kasım 1946.
290 Anadolu, 3 Kasım 1949.
291 Anadolu, 12 Mayıs 1946.
292 Demokrat zmir, 16 Aralık 1947.
293 Anadolu, 19 Agustos 1948. Elektrik isleri için 190 bin lira ller Bankası’ndan kredi saglanmıstır. Proje
için kente 400 elektrik diregi dikilmis ve 120 beygir gücünde iki tane dizel elektrik motoru satın
alınmıstır. Daha sonra bu islere katkı saglamak için çisleri Bakanlıgı fonlarından 148 bin liralık tahsisat
yapılmıstır. Kentin elektrik isleri ihale usulüyle müteahhit firmalara yaptırılmıstır(Anadolu, 4 Mayıs 1949).
294 Anadolu, 19 Subat 1950.
295 Anadolu, 3 Ekim 1948.
296 Demokrat İzmir, 23Aralık1948.
297 Demokrat İzmir, 22 Subat 1947
298 Demokrat İzmir, 19 Aralık 1947.
299 Demokrat İzmir, 23 Aralık 1947.
300 Anadolu, 23 Mart 1949.
301 Demokrat İzmir, 7 Ocak 1948.
302 Anadolu, 16 Haziran 1947.
303 Anadolu, 26 Ocak 1947.
304 Anadolu, 24 Subat 1947.
305 Anadolu, 24 Subat 1947.
306 Anadolu, 10 Mart 1947.
307 BCA, 490.01/233.918.2.
308 Anadolu, 2 Ocak 1946.
309 Anadolu, 10 Ocak 1947.
310 Demokrat zmir, 12 Aralık 1946.
311 Anadolu, 11 Ekim 1946.
312 Anadolu, 31 Mart 1948.
313 Anadolu, 13 Aralık 1948.
314 Anadolu, 10 Subat 1946.
315 Anadolu, 18 Temmuz 1948.
316 Anadolu, 22 Aralık 1948.
317 Anadolu, 29 Mayıs 1946.
318 Ugur A. agt., s.196.
319 Anadolu, 20 Ekim 1946. Ortaklar-Çamlık-Selçuk arasında kalan yolda bir tüneldeki 2 kilometrelik tesviye çalısması bitirilemedigi için uzun zaman zmir’e gitmek için Ortaklar-Söke-Kusadası-Selçuk yolu kullanılmıstır. Hâlbuki Çamlık yolu üzerinde daha önce yirmiden fazla beton menfez ve birçok köprü
buradan ulasımın bir evvel saglanabilmesi için bitirilmistir. Son kalan bu isin tamamlanmamıs olması dönemin basını tarafından elestirilmistir (Anadolu, 30 Temmuz 1948).
320 Anadolu, 21 Mart 1947.
321 Anadolu, 21 Nisan 1948.
322 Anadolu, 13 Aralık 1948
323 Demokrat zmir, 03.06.1948. Yenipazar, ‘Dertli Pazar’ olarak nitelendirilmistir. Anadolu Gazetesi ise bu iddiaları yalanlamıstır. Yenipazar’da Menderes üzerinde tahta köprü yıkılmıstır. Ancak bu köprü uzun süre II. Dünya savası nedeniyle yaptırılamamıstır. Vatandasın magdur olmaması için belediye Menderes üzerine bir sal koymustur.
324 Anadolu, 9 Haziran 1948.
11 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder