ATATÜRK’ÜN BAKIŞ AÇISIYLA AZINLIKLAR BÖLÜM 7

ATATÜRK’ÜN BAKIŞ AÇISIYLA AZINLIKLAR BÖLÜM 7

Madde 40: Müslüman-olmayan azınlıklara mensup Türk uyrukları hem hukuk bakımından hem de uygulamada Türk uyruklarıyla aynı işlemlerden ve aynı güvencelerden (garantilerden) yararlanacaklardır. Özellikle giderlerini kendileri ödemek üzere, her türlü hayır kurumlarıyla dinsel ve sosyal kurumlar her türlü okullar ve buna benzer öğretim ve eğitim kurumlan kurmak, yönetmek ve denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullanmak ve dinsel ayinlerini serbestçe yapmak konularında eşit hakka sahip olacaklardır. 

Madde 41: Genel (kamusal) eğitim konusunda Türk hükûmeti, Müslüman olmayan uyrukların önemli bir oranda oturmakta oldukları il ve ilçelerde bu Türk uyruklarının çocuklarına ilkokullarda ana dilleriyle öğretimde bulunulmasını sağlamak bakımından uygun düşen kolaylıkları gösterecektir. Bu hüküm, Türk hükûmetinin söz konusu okullarda Türk dilinin öğrenimini zorunlu kılmasına engel olmayacaktır. 

Müslüman-olmayan azınlıklara mensup Türk uyruklarının önemli bir oranda bulundukları il ve ilçelerde, söz konusu azınlıklar, devletler bütçesi, belediye bütçesi ya da öteki bütçelerce, eğitim, din ya da hayır işlerine genel gelirlerden sağlanabilecek paralardan yararlanmaya ve pay ayrılmasına hak gözetirliğe uygun ölçülerde katılacaklardır. Bu paralar, ilgili kurumların (etablissements et institutions) yetkili temsilcilerine teslim edilecektir. 

Madde 42: Türk Hükûmeti, Müslüman olmayan azınlıkların aile durumlarıyla (statüleriyle, aile hukukuyla) kişisel durumları (statüleri, kişi halleri) konusunda, bu sorunları, söz konusu azınlıkların gelenek ve görenekleri uyarınca çözümlen mesine elverecek bütün tedbirleri almayı kabul eder. 
Bu tedbirler, Türk hükûmetiyle ilgili azınlıkların her birinin eşit sayıda temsilcilerinden kurulu özel komisyonlarca düzenlenecektir. Anlaşmazlık çıkarsa Türk Hükûmeti’yle Milletler Cemiyeti Meclisi, Avrupalı hukukçular arasından  birlikte seçecekleri bir üst-hakem atayacaklardır. 

Türk Hükûmeti, söz konusu azınlıklara ait kiliselere, havralara, mezarlıklara ve öteki din kurumlarına tam bir koruma sağlamayı yükümlenir. Bu azınlıkların Türkiye’deki vakıflarına din ve hayır işleri kurumlarına her türlü kolaylıklar ve izinler sağlanacak ve Türk Hükûmeti, yeniden din ve hayır kurumlan kurulması için bu nitelikteki öteki özel kurumlara sağlanmış gerekli kolaylıklardan hiçbirini 
esirgemeyecektir. 

Madde 43: Müslüman-olmayan azınlıklara mensup Türk uyrukları, inançlarına ya da dinsel ayinlerine aykırı herhangi bir davranışta bulunmaya zorlana mayacakları gibi, hafta tatili günlerinde mahkemelerde hazır bulunmaları ya da kanunun öngördüğü herhangi bir işlemi yerine getirmemeleri yüzünden haklarını yitirmeyeceklerdir. 

Bununla birlikte bu hüküm, söz konusu Türk uyruklarını, kamu düzeninin korunması için, öteki uyruklarına yükletilen yükümler dışında tutar anlamına gelmeyecektir. 

Madde 44: Türkiye, bu kesimin bundan önceki maddelerindeki hükümlerin, Türkiye’nin Müslüman olmayan azınlıklarıyla ilgili olduğu ölçüde, uluslararası nitelikte yükümler meydana getirmelerini ve Milletler Cemiyeti’nin güvencesi (garantisi) altına konulmalarını kabul eder. Bu hükümler, Milletler Cemiyeti Meclisi’nin çoğunluğunca uygun bulunmadıkça, değiştirilemeyecektir. İngiliz imparatorluğu, Fransa, İtalya ve Japon hükûmetleri, Milletler Cemiyeti Meclisi’nin çoğunluğunca razı olunacak, herhangi bir değişikliği reddetmemeyi, işbu Antlaşma uyarınca kabul ederler. 

Türkiye, Milletler Cemiyeti Meclisi üyelerinden her birinin bu yükümlerden herhangi birine aykırı herhangi bir davranışı ya da böyle bir davranışta bulunmama tehlikesini meclise sunmaya yetkili olacağını ve meclisin duruma göre, uygun ve etkili sayacağı yolda davranabileceğini ve gerekli göreceği yönergeleri (talimatı) verebileceğini kabul eder. 

Türkiye, bundan başka bu maddelere ilişkin olarak, hukuk bakımından ya da uygulamada, Türk Hükûmeti’yle imzacı öteki devletlerden herhangi biri ya da Milletler Cemiyeti Meclisi’ne üye herhangi bir başka devlet arasında görüş ayrılığı çıkarsa, bu anlaşmazlığın, Milletler Cemiyeti Misakı’nın 14. maddesi uyarınca uluslararası nitelikte sayılmasını kabul eder. Türk Hükûmeti, böyle bir anlaşmazlığın, öteki taraf isterse, Milletlerarası Daimi Adalet Divanı’na götürülmesini kabul eder. Divanın karan kesin ve Milletler Cemiyeti Misakı’nın 13. maddesi uyarınca verilmiş bir karar gücünde ve değerinde olacaktır. 

Madde 45: Bu kesimdeki hükümlerle, Türkiye’nin Müslümanolmayan azınlıklarına tanınmış olan haklar, Yunanistan’ca da, kendi ülkesinde bulunan Müslüman azınlığa tanınmıştır. 


DİPNOTLAR;

1 Azınlık kavramının ortaya çıkışı ve bu konudaki tartışmalar hakkında bkz. Levent Ürer, Azınlıklar ve Lozan Tartışmaları, İstanbul 2003, s. 1-112. 
2 Azmi Özcan, “Azınlıklar”, Günümüz Dünyasında Müslüman Azınlıklar, İstanbul 1998. s.9-11. 
3 Osmanlı azınlıkları konusunda geniş bilgi için bkz. Justin Mcarthy, Müslümanlar ve Azınlıklar, İstanbul 1998; Yavuz Ercan. Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluştan Tanzimat ‘a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları, Ankara 2001; Bilal Eryılmaz, Osmanlı Devleti ‘nde  Gayrimüslim Teb ‘anın Yönetimi, İstanbul 1990; Gülnihal Bozkurt, Gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının Hukuki Durumu, Ankara 1989; Ali Güler, XX’: Yüzyıl Başlarının Askeri ve Stratejik Dengeleri içinde  Türkiye’de Gayrimüslimler, Ankara 1986; Ufuk Gülsoy, Osmanlı Gayrimüslimlerinin  Askerlik Serüveni, İstanbul 2000. 
4 Ali Fuat Cebesoy, Sınıf Arkadaşım Atatürk, İstanbul 2000, s. 138-139, Bu ifadelerin benzeri bir anlatım için bkz. Falih Rıfkı Atay, Çankaya-Atatürk’ün 
Doğumundan Ölümüne Kadar, İstanbul 1984. s.48. 
5 Arif Necip Kaskatı, Atatürk’ ün Selanik’teki Hülyaları- Atatürk’ün Nükteleri-Fıkraları Hatıraları, Haz. Hilmi Yücebaş, İstanbul 1983, s. 62-63; Mustafa Kemal’in büyük devletlerin Osmanlı Devleti’nde yapacağı bir tasfiye yerine kendi başına bir Türk çoğunluğunun yaşadığı bölgede bir Türk devleti 
kurma konusundaki başka bir anekdot için bkz. Kani Sarıgöllü, Atatürk ve İlkeleri, İstanbul (b.y), s.7; F. R. Alay, Aynı eser, s.47; Yusuf Hazma, “Atatürk 
ve Makedonya’da Yaşayan Türkler ve Azınlıklar”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu (9-11 Eylül 1991), II, Ankara 1996, s. 1328-1344. 
6 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s.9. 
7 Mim Kemâl Öke, Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu, İstanbul, İstanbul 2003, s.300. 
8 Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, II, İstanbul 2001, s.702. 
9 M.K. Öke, Aynı eser, s.300-301. 
10 Milli Mücadele yıllarında Amerika Birleşik Devletleri’nin bu konudaki faaliyetleri bkz. Hasan Köni, “Kurtuluş Savaşı Öncesi Azınlık Sorununa Bir Bakış”,  Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu(9-11 Eylül 1996), I, Ankara 1996, s.287-298. 
11 Nutuk. I, s.2. 
12 Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Kalem-i Mahsus, Nr:49-2/25. Dahiliye Nezareti’nden 4 Haziran 1919 tarihinde Sadaret’e gönderilen gizli yazı. 
13 Nutuk, I, s.26-28; Havza’da bulunan Mustafa Kemal’in 3 Haziran 1919 tarihinde Harbiye Nezareti ile kolordu ve vilayetlere çektiği şifre telgraflar. 
14 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, Ankara 1997, s.2. 
15 Atatürk Özel Arşivinden Seçmeler, Ankara 1981, s. 29-32; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, Ankara 1997, s.30. Mustafa Kemal’in, Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti oluşturmanın mümkün olmadığı hakkındaki 21 Ağustos 1919 tarihli şifresi içinbkz. Nutuk, I, s. 100. 
16 Atatürk Özel Arşivinden Seçmeler, s.48-50. 
17 Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, IV, Ankara 1991, s.93-94. Benzeri bir beyanat için bkz. Aynı eser, s. 388. 
18 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, III, s.4;ll Ekim 1919 tarihinde Yediğim Gazetesi muhabiri ile yapılan mülakat. 
19 Atatürk’le İlgili Arşiv Belgeleri (1911-1921 Tarihleri Arasına Ait 106 Belge), Ankara 1982, s. 67-69; Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk (19161922), 
Ankara 2003, s.99-102; Hikmet Özdemir, Amasya Belgelerini Yeniden Okumak, Amasya 2004, s. 250-251. 
20 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 5, 28 Aralık 1919 tarihinde Ankara ileri gelenleriyle yaptığı bir konuşma. 
21 Nutuk, I, s.281; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, s.47; “Anasır-ı gayri müslimeye gelince bunlar daha Tevfik Paşa kabinesi zamanında intihabata 
 iştirak etmeyeceklerini ilan etmişlerdir. Bunların iştirak etmemeleri kendi zararlarından başka bir netice vermez. İnşallah vatan ve millet nail-i istiklal 
olunca ister istemez aynı hukuk dahilinde Osmanlı vatandaşı olarak oturmaya mecburdur.” 
22 Suat Akgül, “ Nutuk’ta Azınlıklar Meselesi ve Atatürk’ün Azınlıklar Hakkındaki Görüşleri “, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı 29 (Temmuz 1994). s. 453. 
23 Mustafa Budak, İdealden Gerçeğe -Misâk-ı Milli’den Lozan ‘a Dış Politika, İstanbul 2002, s.156-158. 
24 Erik Jan Zürcher, Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908- 1928), Çev. Ergun Aydmoğlu, İstanbul 2004, s.239-240. 
25 Misak-ı Milli’nin hazırlanış süreci hakkında geniş bilgi için bkz. M.Budak, aynı eser, s. 135-159. 
26 Mustafa Kemal Atatürk’ün Ermeniler Hakkındaki sözleri ile ilgili bkz. İsmet Görgülü, Atatürk ‘ten Ermeni Sorunu- Belgelerle, İstanbul 2002; Bu konuda 
aynca bkz Cafer Ulu, Cumhuriyet Döneminde Sosyo-Kültürel Açıdan Türk-Ermeni İlişkileri, (İ.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2005, s. 103-114. 
27 S.Akgül, aynı makale, s. 456. 
28 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, s. 30-31; 24 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal’in mecliste Yaptığı konuşma 
29 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, s.74-75;l Mayıs 1920 Tarihinde Türk Milletini Teşkil Eden Müslüman Öğeler hakkında konuşması. Benzeri bir konuşması için bkz. Aynı eser, I, s.30; Mustafa Kemal’in Türkiye’nin sınırları ve vatandaşları hakkında yaptığı diğer bir konuşma da; “Mütareke akdolunduğu 
gün ordularımız fiilen bu hatta hâkim bulunuyordu. Bu hudut İskenderun körfezi cenubundan Antakya’dan, Halep ile Katma istasyonu arasında Carablus 
köprüsü cenubunda Fırat nehrine mülâki olur. Oradan Deyrizor’a iner; badehu şarka temdit edilerek Musul, Kerkük, Süleymaniye’yi ihtiva eder. Bu hudut 
ordumuz tarafından silâhla müdafaa olunduğu gibi aynı zamanda Türk ve Kürt anasıriyle meskûn aksamı vatanımızı tahdit eder. Bunun cenup aksamında 
Arapça mütekellim dindaşlarımız vardır. Bu hudut dahilinde kalan aksamı memalikimiz camia-i Osmaniyeden lâfenyek bir kül olarak kabul edilmiştir. 
Beyannamenin dördüncü maddesine bakalım! Bu madde ile biz, bizimle beraber yaşayan anasır-ı gayrimüslimeyi aynı hukuk ve aynı salâhiyette kabul ediyoruz. Hepimiz bu devletin Müslüman ve anasırı gayrimüslime dahil olarak aynı suretle tebaasıyız. Ve bu itibarla cümlemizin hukuku birdir. İçimizde yaşayan gayrimüslim vatandaşlarımıza bizim hâkimiyeti siyasiye ve muvazene-i içümaiyemizi ihlâl edecek fazla birtakım imtiyazat veremeyiz.” Bkz. II, s.l2; 
Atatürk, Ağustos 1921’de Associated Press’in Ankara’da bulunan muhabirine verdiği demeçte; “ Türkiye Türklerindir, işte milliyet perverlerin umdesi 
budur. Biz hukukumuzun müdafaası için mücadeleye karar verdik” demiştir. (Aynı eser, III, s. 38). 
30 Nutuk, I, s.307. 
31 Nutuk II, s. 715-716. 
32 Atatürk’ün Milli Dış Politikası, I, Ankara 1981, s.272. 
33 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, I, s. 198-199; 19 Eylül 1921 tarihinde Sakarya Meydan Muharebesi hakkındaki konuşması. 
34 a.g.e., I, s. 236-237. 
35 a.g.e., II. s. 130. 
36 Utkan Kocatürk, Atatürk’ ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara 1983, s. 174. 
37 Atatürk’ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait l00 Belge, 1919-1923), I, Ankaral981, s.497. 
38 Gülnihal Bozkurt, Azınlık İmtiyazları Kapitülasyonlardan Tek Hukuk Sistemine Geçiş, Ankara l998, s. 45. 
39 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, III, s.79. 
40 Lozan Barış Konferansı Tutanaklar- Belgeler, VIII, Çev. Seha L. Meray, İstanbul 2001, s. 10-13. 
41 M. K. Öke, a.g.e., s.324-332. 
42 Dr. Rıza Nur, Lozan Hatıraları, İstanbul 1999, s. 83; Baskın Oran’da Lozan’da azınlıkları tanımlamada dil, soy ve din ölçütünün değil gayrimüslim ölçütünün kabul edildiğini söylemektedir. Türkiye’de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama, İstanbul 2004, s.62. 
43 Lozan Barış Tutanakları, VIII, s. 11. 
44 Rıfat N. Bali, “Azınlıklar Açısından Türk ve Türkiyelilik Tartışmaları”. türk Yurdu Dergisi, sayı 208 (Aralık 2004), s.38-39; kendiside gayrimüslim Türk 
yurttaşı olan yazar Türkiyeli/Türkiyelilik tartışmalarının hiç kimseye bir yararı olmayacağı kanaatindedir. 
45 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Bülent Atalay, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri (1908-1923), İstanbul 2001, s.197-231. 
46 Azmi Süslü, “Atatürk ve Azınlıklar”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu (9 -11 Eylül 1991), II, Ankara 1996, s. 1021. 
47 Çetin Yetkin, Türkiye’nin Devlet Yaşamında Yahudiler, İstanbul 1992, s.56-57. 
48 Fatih Akın, Türkiye’ de Azınlık Politikaları (6-7 Eylül Olayları), İstanbul 2006, s.96. 
49 Cafer Ulu, aynı tez, s.340-342. 
50 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, III, s.90; 29 Ekim 1923 tarihinde Fransız muharriri Maurice Pernot’ya verdiği demeç. 
51 a.g.e., III, s. 102-104. 
52 Suna Kili-A. Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze). İstanbul 2000. s. 138 Bu kitap, Osmanlıcadan okunmuş metinlerde bir çok yanlışı olduğundan ihtiyatlı kullanılmalıdır. 
53 Ayşe Afetinan, Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ ün El Yazıları, Ankara 2000. s. 455-465. 
54 Avner Levi, “ 1934 Trakya Yahudileri Olayı: Alınamayan Ders”, Tarih ve Toplum Dergisi, Savı 151(Temmuz 1996), s. 11-14. 
55 G. Bozkurt, Azınlık İmtiyazları, s. 50. 
56 Bu konu hakkında bkz. Baskın Oran, Türkiye’ de Azınlıklar: Kavramlar, Teori, Lozan, İç Mevzuat, İçtihat, Uygulama, İstanbul 2004; Ayrıca araştırmacı kitabın 43. sayfasında, 20. yüzyılın sonunda azınlıkları, genellikle millet adına konuşan belli bir etnik/ dinsel çoğunluğun yönetiminde asimile etmeye çalışan ulus-devletin demokratik olmadığını, alt kimlikleri reddettiğim ifade etmektedir. 
57 Mustafa Kemal Paşa, 1926 yılında tuttuğu notlarında milleti şöyle tanımlamak tadır: “ Millet, aynı toprak parçası üzerinde oturan, aynı kanunlara tabi, ahlak ve dil birliği halinde yaşayan insan topluluğuna denir. Fransız Milleti, Alman Milleti, İspanyol Milleti denir. Kullanırken çoğunlukla millet kelimesiyle kavim kelimesi karışır. Fakat şu farkla ki millet kelimesiyle siyasi kuruluş anlaşılır. Kavim peuple kelimesi ise her şeyden önce kök bağını ve ırkı hatırlatır.” (Sadi Borak, Atatürk’ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev Demeç Yazışma ve Söyleşileri, İstanbul 1997, s.377.) 
58 Orhan Türkdoğan, “ Son Azınlıklar Raporu Üzerine”, Türk Yurdu Dergisi, sayı 208(Aralık 2004), s.26-29. 
59 Arı İnan, Düşünceleriyle Atatürk, Ankara 1999, s.58. 

***