CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI SON SÖZ, VE DEĞERLENDİRMELER., BÖLÜM 2

CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI SON SÖZ, VE DEĞERLENDİRMELER., BÖLÜM 2

Demokratik bir devlet, temellerini atan, cumhuriyetçi,Mustafa Kemal Atatürk,Osmanlı İmparatorluğu,Mondros,Lozan,Sevr,İttihat ve Terakki Fırkası,
Yüzellilikler Olayı,Kazım Karabekir.Fevzi Çakmak, İsmet İnönü,Cumhuriyet Arşivi,Cumhuriyet Halk Fıkrası,

Kazım Karabekir'in tutuklanmasındaki ısrarı, buna karşılık davalar sırasında herhangi bir kanıt ortaya koymakla ilgilenmemesi nedendi? 

Bu CHF'li yöneticilerin tutuklanmasındaki tek amacın, onların itibarıyla oynamak ve onları siyasi sistemin dışına sürmek olduğu - her şeyiyle başarılmış bir 
amaç-ihtimalini düşünmek zorundayız. 

Sonraki soru şudur: mahkeme, TCF yöneticilerine müşfik davranmışken, neden İTC yöneticilerine karşı amansızca davranmıştır? Komployla ilgili Ankara davalarının, İTC yöneticilerinin sesini kesmeyi amaçladığını biliyoruz. Bu, muhtemelen İzmir evresinde kararlaştırıldı. Mahkeme, davalarda Cavit Bey'i ve öteki önemli İTC üyelerini, tıpkı Kazım Karabekir ve arkadaşlarına yapıldığı gibi vatan haini olarak göstermek istedi. O halde, ikinci grup davalardan aklanırken, birinci gruptakiler neden idama mahkum oldu? Eninde sonunda mahkeme, Cavit Bey veya Kazım Karabekir'den herhangi biriyle komplo arasında geçerli bir bağ kurmada aynı derece kayıtsızdı. Öyleyse ilki idam edilirken, ikincinin beraat etmesi nedendir? Kesin cevabı bilmiyoruz, ama şu birleşimlerden herhangi biri olabilir: şahsi kan davası, intikam korkusu, caydırıcılık. İTC'nin CHF'yi istikrarsızlaştırma potansiyeli bilinmediğinden, Kemalistlerin ondan korkmak için her nedenleri vardı. Öte yandan, TCF zaten felce uğratılmış ve güç yapısı ağır bir şekilde tahrip 

edilmişti. Milli hareketin kahramanlarını idam etmek belli bir risk de taşıyordu, çünkü ordu, hatta bazı CHF üyeleri onlara büyük bir saygı besliyordu. 

Mustafa Kemal muhtemelen bu gruptaki İTC yöneticilerinin yola gelmiş olduğundan emin değildi; bu yüzden onların ortadan kaldırılmaları gerekiyordu. 
Hükümetin (ya da içindeki radikallerin) seçtiği radikal reçetenin bir nedeni bu olabilirdi. Onlar, İTC yöneticilerini idam etmeyi seçtiler. 

Ankara hükümetinin muhalefetle uğraşırken, rumhuriyetin ilk yıllarındaki fırsatlara ve zorluklara bağlı olarak, yalnızca anlık kararlarla hareket ettiğini, belli bir güven derecesi içinde iddia etmek ve bu sonucu bütün dönem için genelleştirmek mümkündür. Eninde sonunda bu araştırmanın gayelerinden biri de, okuru, bu dönemin gelişmelerini, sarahaten ortaya konmuş bir "vizyonun" hayata geçirilmesi olarak değil de, "pragmatizm"in bir başarısı olarak yeniden düşünmeye davet etmektir. Erken cumhuriyet tarihinin akışı, sabit bir vizyonun sonucu olarak önceden belirlenmedi. 

Mustafa Kemal ve arkadaşları, dönemlerinin gerçekliklerine cevap verdiler. 

Bu bağlamda, Anadolu'da 1919'daki milli hareketin, laik bir cumhuriyet 
yaratma amacına ulaşıncaya kadar durmayacağı şeklindeki genel kabul gören duruş, sorgulanabilir ve sorgulanmalıdır. Profesyonel tarihçiler olarak 
bizler "şayet" sorusunu sormalıyız. Şayet Sultan Vahdeddin r92o'de Ankara hükümetini meşru hükümet olarak kabul etse ve ülkeden kaçmasa, 
ne olurdu? Şayet Enver ve Talat Paşalar öldürülmeseler ve Türkiye'ye geri dönseler, ne olurdu? Şayet son halife II. Abdülmecit Ankara'ya daha faydalı 
olsaydı, ne olurdu? Şayet meclisteki muhalefetin (TCF) daha sağlam adaleleri olsaydı, ne olurdu? 

Bu kitapta, erken cumhuriyetteki tarihi akışın, ı. Dünya Savaşı öncesinde var olan iktidar mücadelesinden ödünç aldığı şeyler olduğunu göstermeye çalıştım. Mustafa Kemal ve arkadaşlarının, yeni Türkiye'nin tabiatı konusunda bir vizyonlarının olmadığını iddia etmiyorum. iddiam, Mustafa Kemal'in vizyonunu biçimlendirenin ve bu sürekli değişen ve kendini uyarlayan vizyonun hayata geçtiği ortamı yaratanın, iktidar mücadelesi olduğu şeklinde; yeni rejimin en önemli avantajlarından biri de, onun bu kendini uyarlayabilme düzeyi olmuştur. 

Beklenebileceği gibi, bu iktidar mücadelesi, bir açmazla son bulamazdı; kaybeden taraf(lar) bedeli ödemek zorundaydı. Bu araştırmanın bize gösterdiği gibi, kimi bunu hayatıyla ödedi, kimi de umutlarıyla. Mustafa Kemal'e "filmin kötü adamı" statüsünü atfederken dikkatli olmalıyız, çünkü bu iktidar mücadelesinden galip çıkan odur. Eğer Mustafa Kemal yenilen tarafta olsaydı, onun kaderi de İTC veya TCF liderlerininkinden çok farklı olmazdı, zira o zaman Refet Paşa'nın Ekim 1923'teki Mustafa Kemal "sadece, işin sevimsiz tarafının ona düşmesinden kafi derecede bedbaht ve birkaç yıl içinde tekrar tramvaya binmesi gerekebilecek bir adamdır," 4 kehaneti doğru çıkmış olurdu. 

DİPNOTLAR:

1  867867.00/1737. Maynard Barnes'dan Dışişleri Bakanlığına, "Political Situation in Turkey" 15 Ekim 1923. 
2 Yazar ulemayı veya din görevlilerini kastediyor olmalıdır.
3 Bu beyanname Osmanlı Meclis-i Mebusandan 2.8 Ocak 1920'de geçti. Altı    maddesi vardı ve bunlar Osmanlı Devleti'nin toprak hedeflerini belirliyordu.
4 867.00/1745, Bristol'den Dışişleri Bakanlığına, 23 Ekim 1923

 YAZI DİZİSİNİN GENEL KAYNAKÇALARI; 

ARŞİV KAYNAKLARI (YAYINLANMAMIŞ) 

Emniyet Genel Müdürlüğü Arşivi (EGMA) 
12221-1/Aı'den Aı 4'e kadar. 
12221-1/G11, G13. 
12221-2/B1'den B7'ye kadar. 
12222/1 'den 15o'ye kadar. 
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü (TİTE) 
K23G64B3. 
K24Gıo9B109. 
K24G109B3K24G143B2. 
K58G97B4. 
K63G96Bı. 
K67G141B2. 
K67Gı42B1 
Büyük Britanya Devlet Arşivi ve Kabine Tutanakları 
CAB 23/20 
CAB 23/35 
CAB 24/129 
FO 371/10826-033. 
FO 371/10867, E 1360/1091/44. 
FO 424/261, E 10619/32/44
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 
30.ıo.o.o/ıo6.695-430.10.
o.o/106.695.21. 
30.ıo.0.0/107.698.7. 
30.ıo.0.0/31.175.32. 
30.18. 1.1 /1ı.43.16. 
30.18.ı.1/13-19· 2. 
30.18. l. l /15. 54· 10. 
30.18.01-26/21. 
30.18.!.] /3-29.16. 

 KAYNAKÇA 

ABD Dışişleri Bakanlığı, Türkiye'nin İç Meseleleri Hakkındaki Bakanlık Kayıtları, 1910-29,"(mikrofılm koleksiyonu). 
867.00/1737. 
867.00/1745. 
867.00/1801. 
867.00/1812. 
867.00/1852. 
867.00/1853. 
867.00/1859. 
867.00/1863. 
867.00/1864. 
867.00/1866. 
867.00/1870. 
867.00/1872. 
867.00/1889. 
867.ooı/K31/12. 
867.ooı/K31/13. 
867.ooı/K31/14. 
867.ooı/K31/15. 
867.ooı/K3ı/4. 
867.ooı/K31/6. 
867.ooı/K31/8. 
867.ooı/K31/9. 
BASILI ARŞİV BELGELERİ 
British Documents on ForeiaAffairs: Reports and Papersfrom the Foreign Office. (Dış Meseleler Hakkındaki 
İngiliz Belgeleri: İngiliz Dışişleri Bakanlığı Rapor ve Belgeleri). Confidential Print, Part il, From the 
First to the Second World War, Series B, Turkey, Iran and the Middle East, 1918-1939. Cilt 31. 
Frederick, Md.: University Publications of America, 1997. 
British Documents on Foreign Affa irs; Reports and Papers Jrom the Foreign Office. (föş Meseleler Hakhndaki 
İngiliz Belgeleri: lngiliz Dışişleri Bakanlığı Rapor ve Belgeleri). Confidential Print, Part il, Series B, 
Turkey, lran and the Middle East 1918-1939. Cilt 30, Turkey, July 1923-March 1927 (Frederick, 
Md.: University Publications of America, 1985. 
Documents on British Foreign Policy 1919-1939. (lngiliz Dış Siyasetine İlişkin Belgeler, 1919-1939). Cilt 
XV!ll. Londra: Her Majesty's Stationary Office, 1972. 
içişleri Bakanlığı. Cumhuriyetin 75. Yıldönümünde Polis Arşiv Belgeleriyle Gerçekler. Ankara: Emniyet 
Genel Md. Araş. Planlama ve Koordinasyon, t.b. 
Ilıkan, Selma ve Ilıkan, Faruk, yay. haz. Ankara İstiklal Mahkemesi, Ankara İstiklal Mahkemesi'nde 
Cereyan Eden Su-i kasd ve Taklib-i Hükumet Davası'na Ait Resmi Zabıtlar. İstanbul: Simurg, 2005. 

BİRİNCİL KAYNAKLAR 

   Adıvar, Halide Edib. Ateşten Gömlek. İstanbul: Özgür, 2006. 
--Mor Salkımlı Ev. İstanbul: Atlas, 1967. 
--The Turkish Ordeal. New York: The Century Co., 1928. 
--Türkiye'de Şark, Garb ve Amerikan Tesirleri. İstanbul: Doğan Kardeş, 1955. 
Ahmet izzet Paşa. Feryadım. Cilt 2. İstanbul: Nehir, 1993. 
Altay, Fahrettin. 10 Yıl Savaş ve Sonrası: Görüp Geçirdiklerim. İstanbul: insel, 1970. 
Arar, İsmail. Halil Menteşe'nin Anıları. İstanbul: Hürriyet Vakfı, 1986. 
Atatürk, Mustafa Kemal. Eskişehir-İzmit Konuşmaları, 192y İlk Kez Sansürsüz, Tam Metin. İstanbul: Kaynak, 1993. 
--Mustafa Kemal'in Bütün Eserleri. Cilt 18. lstanbul: Kaynak, 2006. 
--Nutuk. Cilt 2. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1984. 
Atay, Falih Rıfkı. Çankaya. İstanbul: Pozitif, 2004. 
--Atatürk'ün Hatıraları 1914-1919. Ankara: iş Bankası, 1965. 
Başikoğlu, Munise. "Babam Rıza Tevfik." Tarih ve Toplum 57-63 (1988-89): 9-14. 
Bilse!, Cemil. Lozan. Cilt 2. İstanbul: Ahmet İhsan Matbaası, 1933. 
Birgen, Muhittin. İttihat ve Terakki'de On Sene: İttihat ve Terakki Neydi? Cilt 1, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006. 
Cebesoy, Ali Fuat. Siyasi Hatıralar. 2 cilt, lstanbul: Doğan Kardeş, 1960. 
Çerkes Ethem. Anılarım. İstanbul: Berfin, 1998. 
Demirel, Yücel ve Okur, Osman Zeki, yay. haz., CHP Grup Toplantısı Tutanakları 1923-1924. İstanbul: 
Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2002. 
Düstur. III. Tertib. Cilt V. Ankara: y.b. 1939. 
Fergan, Eşref Edip. İstiklal Mahkemelerinde Sebilürreşad'ın Romanı. yay. haz., Fahrettin Gün Ankara: Beyan, 2002. 
Grew, Joseph C. "The Peace Conference of Lausanne, 1922-1923," Proceedings of the American 
Philosophical Society 98:1 (1954): ı-ıo. 
İğdemir, Uluğ (yay. haz.). Sivas Kongresi Tutanakları Ankara: TTK, 1986. 
lnönü, ismet. Hatıralar. Cilt il. Ankara: Bilgi, 1987. 
Karabekir, Kazım. Nutuk ve Kazım Karabekir'den Cevaplar. 12 cilt. İstanbul: Emre, 1997. 
--Günlükler. 2 cilt, İstanbul: Yapı Kredi, 2009. 
Karay, Refik Halid. Minelbab llelmihrab: 1918 Mütarekesi Devrinde Olan Biten işlere ve Gelip Geçen 
İnsanlara Dair Bildiklerim. İstanbul: lnkilap, 1992. 
--Bir Ömür Boyunca. İstanbul: İletişim, 1996. 
Kılıç Ali, istiklal Mahkemesi Hatıraları. İstanbul: Sel, 1955. 
Malmisanıj, Cızira Botanlı Bedirhaniler ve Bedirhan Ailesi Derneğinin Tutanakları. Spanga, Sweden: APEC, 1994. 
Meray, Seha L., trans. and ed. Lozan Barış Konferan,ı Tutanakları, Belgeler. ı. Takım, Cilt, kitap 2. 
Ankara: Ankara Üniversitesi, 1969-73. 
Mevlanzade Rıfat. İttihat Terakki İktidarı ve Türkiye inkılabının İçyüzü. İstanbul: Yedi iklim, 1993. 
Noel, Edward W. C. Diary of Major Noel on Special Duty in Kurdistan. Baghdad: y.b., 1920. 
KAYNAKÇA 
Oranlı, Ziya, yay. haz., Atatürk'ün Şimdiye Kadar Yayınlanmamış Anılan: Anlatan Ali Metin, Atatürk'ün 
Emir Çavuşu. Ankara: Alkan, 1967. 
Orbay, Rauf. Cehennem Değirmeni: Siyasi Hatıralanm. Cilt 2. İstanbul: Emre, 1993. 
Örgeevren, Ahmet Süreyya. Şeyh Said fsyanı ve Şark İstiklal Mahkemesi. İstanbul: Temel, 2002. 
Özalp, Kazım. Atatürk'ten Anılar. Ankara: Türkiye iş Bankası Yayınları, 1992. 
Rıza Nur. Dr. Rıza Nur'un Lozan Hatıra/an. İstanbul: Boğaziçi, 1999. 
--Hayat ve Hatıralanm. Cilt 1-IV İstanbul: Altındağ. 1968. 
--Hürriyet ve İtilaf Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Öldü. İstanbul: Kitapevi, 1996. 
Rıza Tevfik. Biraz da Ben Konuşayım. İstanbul: iletişim, 1993Şimşir, 
Bilal, yay. haz., Lozan Telaaftan. 2 cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1990. 
Soyak, Hasan Rıza. Atatürk'ten Hatıralar. lstanbul: Yapı Kredi, 1973Süleyman 
Şefik. Hatıratım, Başıma Gelenler ve Gördüklerim: 31 Mart Vak'ası. İstanbul: Arma, 2004. 
Topuzlu, Cemil. Operatör Cemil Paşa: Hatıra/an. İstanbul: Türkiye, 1945. 
Turgut, Hulusi, yay. haz., Atatürk'ün Sffdaşı Kılıç Ali'nin Anılan. lstanbııl: İş Bankası Kültür Yayınlan, 2005. 
Türkgeldi, Ali Fuat. Görüp İşittiklerim. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987. 
Yalman, Ahmet Emin. Gördüklerim ve Geçirdiklerim. Cilt 3 lstanbul: Rey, 1970. 

İKİNCİL KAYNAKLAR 

Adanır, Fikret. "Kemalist Authorianism and Fascist Trends in Turkey during the lnter-War Period." Fascism Outside Europe: 
           The European lmpulse against Domestic Conditions in the Diffusion of Global Fascism, yay. haz.,. Stein Ugelvik Larsen. 
           New York: Columbia University Press, 2001. 
Ahmad, Feroz. The Young Turks: The Committee of Union and Progress in Turkish Politics, 1908-1914. New York: Columbia University Press, 2009. 
Alakam, Rahat. Şerif Paşa: Bir Kürt Diplomatının Fırtınalı Yıllan. İstanbul: Avesta, 1998. 
Anıl, Yaşar Şahin. Mahkeme Tutanaklanna Göre lzmir Suikastı Davas,. İstanbul: Kastaş, 2005. 
Arar, lsmail. "Bir 15o'liğin Kitabı." Tarih ve Toplum ıo (1989): 318. 
Aşan, Aziz. Şeyh Sait Ayaklanması. İstanbul: y.b., 1991. 
Atay, Falih Rıfkı. Atatürkçülük Nedir? İstanbul: Ak, 1966. 
Avcı, Cemal. İzmir Suikasti: Bir Suikastin Perde Arkası. İstanbul: I.Q. Kültür Sanat, 2007. 
Aybars, Ergün. İstiklal Mahkemeleri 1920-1927. İzmir: 9 Eylül Üniv. Yay., 1988. 
Ayhan, Bünyamin. Hakimiyet-i Milliye. İstanbul: Zaman, 1949. 
--Milli Mücadele'de Basın: Olağanüstü Durumlarda Propaganda. Konya: Tablet, 2007. 
Aytepe, Oğuz. "Milli Mücadelede ve Gurbette Müfrit Bir Muhalif: Ömer Fevzi Eyüpoğlu 1884-1952." 
Toplumsal Tarih 53 (Mayıs 1998): 24-30. 
Bağ, Yaşar. Çerkeslerin Dünü Bugünü. İstanbul: Kafkas Derneği, 2001. 
Bardakçı, Murat. "Yüzellilikler Albümü." Tarih ve Toplum 70 (October 1989). 
--Şahbaba. Ankara: İnkilap, 2006. 
Baykal, Hülya. Türk Basın Tarihi 1831-1923= Tanzimat, Meşrutiyet, Milli Mücadele Dönemleri. lstanbul: Afa, 1990. 
Belgrave, Roland, and Taglia, Stefano. "Through Ottoman Eyes" in Cornucopia 36. 
http://www.cornucopia.net/aboutdrs.html (erişim 9 Ocak 2009). 
Bingöl, Sedat. "Yüzellilikler Meselesi." Masbr tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1994. 
--"Ömer Fevzi Bey'in Müdafaanamesi ve Mesut Fani'nin Hoybun'a İlişkin Bilgileri: İki 15o'lik 
Üzerine Notlar ve Belgeler" 62 (Şubat, 1999): 41-48. 
Birinci. Ali. Hürriyet ve itilaf Arkası: II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki'ye Karşı Çıkanlar. İstanbul: Dergah, 1990. 
Bozarslan, Hamit. "Les Revoltes Kurdes En Turquie Kemaliste (Quelques Aspects)." Gue1Tes Mondiales at Conjlits Conu:mporains 151 (1988): 121-36. 
Bruinessen, Martin van. Agha, Shaikh and Stau:: The Social and Political Structures of Kurdistan. Londra ve New Jersey: Zed, 1992. 
Cemal, Behçet. Şeyh Said ve iaanı. İstanbul: Sel. 1955. 
Çiftçi, Ali. "Kazım Karabek.ir'in Siyasi Hayatı." Doktora tezi: Ankara Üniversitesi, 2005. 
Demirel. Ahmet. Birinci Meclisu: Muhalefet: İkinci Grup. İstanbul: iletişim, 1994. 
Demiryürek, Mehmet. "Kıbrıs'ta Bir 15o'lik: Sait Molla." http://www.biyotarih.com/'p=46 (erişim 6 Ocak 2009). 
Doğan, Avni. Kurtuluş, Kuruluş ve Sonrası. İstanbul: Dünya, 1964. 
Erdeha, Kamil. Yüzellilikler Yahut Milli Mücadelenin Muhasebesi. Ankara: Tekin, 1998. 
Erman, Azmi Nihat. İzmir Suikastı ve istiklal Mahkemeleri. İstanbul: Temel. 1971. 
Fanizade Mesut. Atatürk'ün Hayat Felsefesi. Antakya: y.b., 1938. 
Finefrock, Michael M. "From Sultanate to Republic: Mustafa Kemal Atatürk and the Structure of 
Turkish Politics 1922-1924." Doktora tezi: Princeton Üniversitesi, 1976. 
Göldaş, İsmail. Takrir-i Sükun Görüşmeleri. İstanbul: Belge, 1997. 
Goldstein, Erik. "British Offıcial Mind and the Lausanne Conference, 1922-1923." Power and Stability: 
British ForeiaPolia, 1865-1965, yay. haz., E. Goldstein and B J C McKercher. Londra, Portland, 
OR: Frank Cass, 2003. 
Goloğlu, Mahmut. Devrimler ve Tepkileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2007. 
Göztepe, Tarık Mümtaz. İmam Şamil: Kajkasya'nın Büyük Harp ve ihtilal Kahramanı. İstanbul: İnkılap, 1961. 
--Osmanoğul!arının Son Padişahı Vahdettin Gurbet Cehenneminde. İstanbul: Sebil. 1991. 
--Osman Oğullarının Son Padişahı Sultan Vadideddin Mütareke Gayyasında. İstanbul: Sebil. 1994. 
Gülmez, Nurettin. Kurtuluş Savaşı'nda Anadolu'da Yeni Gün. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi, 1999. 
Güven, Zühtü. Anzavur İaanı; İstiklal Savaşı Hatıralarından Acı Bir Safaa. Ankara: iş Bankası Yayınları, 1965. 
Halıcı, Şaduman. "Yüzellilikler." Mastır tezi: Anadolu Üniversitesi, 1998. 
Harris, George S. "The Role of Turkish Military in Politics." Kısım ı. The Middle East journal, XIX (1965): 56-57. 
İğdemir, Uluğ. Biga Ayaklanması ve Anzavur Olaylan: Günlük Anılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1973. 
Jwaideh, Wadie. The Kurdish National Movement: Its Origins and Developments. Syracuse: Syracuse 
University Press, 2006. 

KAYNAKÇA 

Kalafat, Yaşar. Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait Olayı, Karekıeri, Dönemindeki İç ve Dış Olaylar. Ankara: 
Boğaziçi, 1992. 
Kalyoncu, Cemal. "Atatürk İle Paşaların Arasını Açmak istediler." Aksiyon (12 Eylül 2005). 
http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=22484 (erişim 3 Aralık 2008). 
Kandemir, Feridun. Atatürk'e İzmir Sukastinden Ayn ıı Suikast. İstanbul: Ekincil, 1955. 
--Hatıralan ve Söyleyemedikleri ile Rauf Orbay. İstanbul: Sinan, 1965. 
--Siyasi Dargınlıklar. Cilt 3. İstanbul: Ekicigil. 1955. 
--Sultan Vahdettin'in Son Günleri. İstanbul: Yağmur, 2008. 
Karaca, Emin. 15o'likler. İstanbul: Altın, 2007. 
Karaer, Nihat. Tam Bir Muhalif: Refik Halid Karay, Yüzellilikler Meselesi. İstanbul: Temel, 1998. 
Kibar, Nizamettin. "Muhalefetten Sesler ve Nizamettin Kibar." Birikim 35 (1992), 87-88. 
Kılıç, Sümer. İstiklal Mahkemeleri Adil miydi: İzmir Suikastı. İstanbul: Emre, 1994. 
Kocahanoğlu, Osman Selim. Atatürk'e Kurulan Pusu. İstanbul: Temel, 2005. 
Kutay, Cemal. 150'/ikler Faciası. İstanbul: Sıralar, 1955. 
--Çerkes Ethem Dosyası. İstanbul: Boğaziçi, 1973
--Yüzellikler Faciası. İstanbul: np. 1955. 
Martı, Metin, yay.haz., Mevlanzade Rıfat'ın Anılan. lstanbul:Arma, 1992. 
Mazıcı, Nurşen. Atatürk Döneminde Muhalefet. İstanbul: Dilmen, 1984. 
McDowell, David. A Modem History of the Kurds. Londra, New York: !. B. Tauris, 1996. 
Mert, Timuçin. Atatürk'ün Yanındaki Mehdi. İstanbul: Karakutu, 2006. 
Mumcu, Uğur. Gazi Paşa'ya Suikast. İstanbul: Tekin, 1992. 
Okday, İsmail Tevfik. Adana Vilayeti Matbuatı. Ankara: Hariciye Vekaleti Matbaası, 1932. 
Öksüz, Hikmet. Batı Trakya Türkleri. Çorum: Karam, 2006. 
Olson, Robert. The Emergence of Kurdish.Nationalism. Austin: Texas Üniversitesi, 1991. 
Önal. Sami, yay. haz., Hüsrev Gerede'nin Anılan: Kurtuluş Savaşı, Atatürk ve Devrimler. İstanbul: Literatür, 2002. 
Özkaya, Yücel. Milli Mücadele'de Basın 1919-1921. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989. 
Özkök, Rüknü. Milli Mücadele Başlarken, Düzce-Bolu !syanlan. İstanbul: Karacan, 1970. 
Özoğlu, Hakan. Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving ldentities,Competing Loyalties and 
Shifting Boundries. Albany: SUNY Press, 2004. 
--"Sultan Vahdettin'in ABD Başkanı Coolidge'e Gönderdiği Bir Mektup." Toplumsal Tarih 142 
(Ekim, 2005): ıoo-106. 
Özsoy, Osman. Gazetecinin İnfazı. İstanbul: Timaş, 1997. 
Rıza Nur, Grew, Joseph. Lozan Banş Anlaşmasının Perde Arkası. İstanbul: Örgün, 2003. 
Sedat Bingöl "Ömer Fevzi Bey'in Müdafaanamesi ve Mesut Fani'nin Hoybun'a İlişkin Bilgileri: iki 
15o'lik Üzerine Notlar ve Belgeler." Toplumsal Tarih 62 (Şubat, 1999): 41-48. 
Sertoğlu. Mithat. "Amasya Protokolünün Tam ve Gerçek Metni." Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 3 (Aralık 
1967): 9-14. 
Sevim, Ali, Tura!. Akif .. Öztoprak, İzzet. Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri. 3 cilt, Ankara: Türk Tarih 
Kurumu Basımevi, 1959. 
Shaw, Stanford. From Empire to Republic. Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Soysal. lihami. 150'/ikler. İstanbul: Gür, 1985. 
Stoddard, Philip H. "The Onoman Government and the Arabs, 19n to 1918" Doktora tezi, Princeton Üniversitesi, 1963. 
Tahir, Kemal. Kurt Kanunu. Ankara: Bilgi, 1969. 
Tevetoğlu, Fethi. Milli Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar. Ankara: TTK, 1988. 
Toker, Metin. İsmet Paşa'yla On Yıl. 4 cilt, Ankara: Akis-Burçak, 1966-69. 
--Şeyh Sait ve isyanı. Ankara: Akis, 1968. 
Toker, Yalçın. 150'/iklerden Portreler. İstanbul: Toker, 2006. 
Tunaşar, Seyhun. Gizemli Bir Devrimci lsmail Canpolat. İstanbul: Piramit, 2004. 
Tunaya, Tarık Zafer. İslamcılık Akımı. İstanbul: Simavi, 1991. 
--Türkiyede Siyasi Partiler. 3 cilt, İstanbul: iletişim, 1999. 
--Türkiye'de Siyasi Partiler. İstanbul: Doğan Kardeş, 1952. 
Tunçay, Mete. "Zincire Vurulmuş Cumhuriyet." Toplumsal Tarih 91 (Temmuz 1991): 6. 
--Türkiye Cumhuriyeti'nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması 1923-1931. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999. 
Türker, Hasan. "Basın Özgürlüğü Tartışmaları: Cumhuriyet'in ilk Yıllarında Ankara-İstanbul 
Çatışması." Toplumsal Tarih 53 (Mayıs 1998): 15-23. 
Uğurlu, Nurer. Kürt Milliyetçiliği: Kürtler ve Şeyh Said lsyanı. İstanbul: Örgün, 2006. 
Villalta, Jorge Blanco. Atatürk. Çev. William Chambell. Ankara: TTK, 1979. 
Wasti, Syed Tanvir. "Feylosaf Rıza." Middle Eastem Studies 38 (2002): 83-100. 
Wright, Quincy. "The Mosul Dispute." The American Journal of lnternational Law, 20: 3 (1926): 453-64. 
Yalçın, Durmuş. "Milli Mücadele'de idareciler, Günümüzün ve Geleceğin idareciliği" Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt VII, 21 (1991), elektronik sürüm 
http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=Dergilcerik&IcerikN0=602, (3 Aralık 2008'de alındı). 
Yalçın, Tülün. Osmanlı'da Bir lngiliz Gelin. İstanbul: Can, 2004. 
Yeşil. Ahmet. Türkiye Cumhuriyeti'nde İlk Teşkilatlı Muhalefet Hareketi: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası. Ankara: Cedid. 2002. 
Zürcher, Erik )an, "Türkiye'de Kürt Milliyetçiliği: Zımni Sözleşmeden Ayaklanmaya, 1919-1925," İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye'de Etnik Çatışma içinde. İstanbul: iletişim, 2005. 
--. yay. haz., Political Opposition in the Early Turkish Republic: The Progressive Republican Party 19251925. Leiden: E.J.Brill, 1991. 
--The Unionist Factor: The Role of the Committee of Union and Progress in the Turkish National Movement 1905-1926. Leiden: E. ). Brill, 1984. 

GAZETELER 
Adalet 
Akşam 
Alemdar 
Anadolu 
Anadolu'da Yeni Gün 

KAYNAKÇA 
Cumhuriyet 
Dünya 
Hakimiyet-i Milliye 
İkaz 
ikdam 
istikbal 
Kahkaha 
Milliyet 
New York Times 
Presse du Soir 
Resmi Ceride 
Sada-yı Hak 
Son Telgraf 
Tevhid-i Efkar 
The Times 
Yeni Türkiye 


CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI 

https://www.academia.edu/10393088/Cumhuriyetin_Kurulusunda_Iktidar_Kavgasi
***

CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI SON SÖZ, VE DEĞERLENDİRMELER., BÖLÜM 1

CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI SON SÖZ, VE DEĞERLENDİRMELER., BÖLÜM 1

Mustafa Kemal Atatürk'ün, Türkiye'de demokratik bir devletin temellerini atan cumhuriyetçi ve parlamenter bir rejime bağlı olduğu, ispatı gerekmeyen bir önerme olarak kabul edile gelmiştir. Ancak, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarına kutsal bir dönem muamelesi yapıldığı için, bu biçimleniş yıllarının niteliği üzerine yapılan sistematik çalışmalar - siyasi çeşitlilik meselesine özel olarak dokundukları için-pek nadirdir. Mevcut çalışmalardan pek azı, kutuplaşma eğiliminden kaçmayı ve akademik araşhrma standartlarına sadık kalmayı başarabilmiştir. 

Bu, özellikle Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçiş dönemindeki iktidar mücadelesi konusunda belirgindir. 

İstiklal Savaşı (1919-22) Ankara'daki milliyetçiler lehine sonuçlandığında, Türkiye'de, ülkenin niteliğinin ve geleceğinin ne olacağına dair pek çok bilinmeyen vardı. 

Milliyetçiler, her ne kadar yeni idareye hakim olma ve hükümet konusunda kendi vizyonlarını dayatmada avantajlı konumda olsalar da, Osmanlı İmparatorluğun dan artakalan topraklarda, Ankara'daki milliyetçilere ve doğmakta olan cumhuriyet rejimine ciddi bir tehdit arzedebilecek, gözle görülür ve potansiyel sahibi iç gruplar vardı. 

Sonuç demişken, önce bu dönemdeki muhalefetin kimliğini hatırlayalım, ardından bu çalışmadaki her bölümde varılan sonuçların altını çizelim. Ankara'da doğmakta olan ve Türkiye tarihinin, bir ölçüde de İslam tarihinin akışını değiştirmeye niyetlenen bir rejimin, içerideki en önemli muhalifleri kimlerdi? Bu soruyu yöneltirken, ABD diplomatik arşivlerinden çıkan hayli uzak görüşlü bir belgeden yararlanmak istiyorum. 

15 Ekim 1923 tarihli bu belge, Türkiye'deki kaçınılmaz iktidar mücadelesinin muhtemel aktörlerini resmeder. Türkiye'deki Amerikan Konsolosu ve Birleşik Devletler Yüksek Komiserliği Delegesi Maynard B. Barnes tarafından kaleme alınan "Türkiye'deki Siyasi Durum" başlıklı bu rapor, Washington DC'deki Dışişleri Bakanlığı için Ankara'da hazırlandı. 1 

Raporun, Türkiye' deki yeni rejimin cumhuriyet olarak ilanından sadece iki hafta önce yazılmış olması, kayda değer. 

Bu bize, Ankara'daki ABD diplomatik personelinin, Türkiye'nin içindeki iktidar yapılarına bakışını gösteriyor. 

Rapor, Lozan Antlaşmasının 1923'te imzalanmasından sonra, "Milliyetçilerin" hizipleşme emareleri gösterdiği ifadesiyle başlıyor. Raporda, aralarında İzmir'e giren Osmanlı Ordusu sabık kumandanı Nurettin Paşa, sabık İzmir valisi Rahmi Bey, Refet (Bele) Paşa, Kazım Karabekir Paşa ve Rauf (Orbay) Bey'in de 

bulunduğu, Mustafa Kemal'e karşı olan belli isimler sayılıyor ve İzmir nüfusunun büyük bir kısmının, Kemalist rejime sempati beslemediği öne sürülüyor. 

Maynard Barnes, öteki olası muhalefet gruplarını listelemeyi sürdürüyor: 
Yarbay ve albay rütbesindeki daha yaşlı birçok subay, son üç yıl içinde daha genç pek çok subayın, onların önüne geçerek generalliğe terfi etmiş olmasından dolayı küskünler. Üstelik bütçeyi kısabilmek için, yakın zamanda düzenli ordudaki altı bin subayın ihtiyat subayı sınıfına geçirilmesi, askeri çevrelerde bir başka hoşnutsuz luk odağı yaratmış durumda. 

Raporun, askeriyenin belli kesimlerini 'küskün" ve Mustafa Kemal'e bir muhalefet kaynağı olarak görmesi, kayda değer bir durum. Türk ordusu tarihsel olarak siyasi değişimin vasıtası olduğundan, onun doğmakta olan rejime muhalefeti, eğer gerçek olursa, Kemalist vizyonu altüst ederdi. 

Maynard Barnes, Refet Paşa, Kazım Karabekir Paşa ve Rauf Bey gibi Mustafa Kemal'in, bir yıl sonra BMM'de ilk muhalefet partisini kurmuş eski sırdaşları arasında da hizipleşme olduğu gözleminde bulunur. 
Amerikan konsolosunun Ankara'daki gözlemlerine ve Türkiye'de topladığı istihbarata dayanarak, Mustafa Kemal'e "ciddi muhalefet" başlığı altında listelediği öteki muhalif grupların başında, eski "Saltanat yanlıları" ve " Hoca Takımı" 2 gelmektedir. 

Mustafa Kemal, saltanatı lağvetmekle, eğitimli sınıfın daha muhafazakar unsurlarını, özellikle de İstanbul, İzmir ve diğer büyük Yazar ulemayı veya din görevlilerini kastediyor olmalıdır. merkezlerdeki servet ve nüfuz sahibi köklü aileleri, kendi davasından uzaklaştırmış ve böylelikle, daha iyi bir terim bulunmadığı için monarşist grup diye tanımlanabilecek bir grup yaratmış oldu. 
Bu hareket, geçmiş yıllarda o kadar belirgin olmayan, ama o sırada gayet etkili olan ve milliyetçilerin din adamı karşıtı eğilimine bakılırsa, mevcut rejimin yürürlüğe sokmaya çabaladığı eğitsel, toplumsal ve dini inkılapların başlamasıyla birlikte mütemadiyen yükseleceğine hiç şüphe olmayan, hoca takımından gelecek muhale[ eti de hızlandırdı. 

Raporun bu bölümünde kayda değer iki gözlem vardır. Bunlardan ilki, saltanatın lağvından (ı Kasım 1922) bir yıl :;onra bile, "saltanat yanlıları," Kemalistler için hala büyük bir tehlikeydi. İkincisi, daha "hilafet" lağv edilmemişken bile, Ankara'nın "din adamı karşıtı" eğilimlerinin farkında olan ulema, milliyetçi rejime gözle görülür bir muhalefet teşkil ediyordu. Bu gruplarla bağlantılı olarak, işsiz kalmış koca bir eski rejimin memurları ordusunun da muhtemel bir muhalif güç teşkil ettiğini kaydeden rapor, İTC'yi Mustafa Kemal'e yönelik en büyük tehdit olarak ayrı bir yere koyuyordu. 

En ciddi muhalefet, son zamanlarda dirilen İttihat ve Terakki Fırkası 'ndan gelmektedir [vurgu bana ait]. Bu fırka, Türkiye'nin en etkili gazetesi Tanin'in başyazarı Hüseyin Cahit Bey, İzmirli Rahmi Bey, Triumvira döneminin Maliye Nazırı Cavit Bey, Cavit Bey'in de üyesi bulunduğu kabinede nafıa nazırlığı yapan Şükrü Bey ve iaşe nazırı olarak Şükrü ve Cavit beylerle ve kuruluşundan itibaren İttihat ve Terakki Fırkasının genel sekreteri Midhat Şükrü Bey'le mesai arkadaşlığı yapmış olan Kemal Bey tarafından ehliyetle yönetilmektedir. 

Rapor, Mudanya Mütarekesi'ne {II Ekim 1922) kadar ve ondan çok daha sonraları bile, Milliyetçilerle İTC'nin aynı şey sanıldığını kabul eder. Ancak genel seçimler yapılınca, birçok Milliyetçi, tanınmış İttihatçıların pek çoğunun Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF) saflarında yer almadığını farketmeye başladı. Bu İTC'nin, CHF içine tamamen alınıp eritilemediğinin ve Kemalistlerden ayrı bir yerde durduğunun ilk göstergesiydi. Rapor devam eder: 

İttihat ve Terakki Fırkası'nın Halk Fırkası'ndan ayrı bir fırka olarak var olduğu gerçeği apaçık ortaya çıkmıştır. Halk Fırkası liderleri, ittihatçılığın Milliyetçiliğe evrildiği ve eski İttihat ve Terakki Fırkası'nın var olmadığı konusundaki karşı iddialarında hala ayak diremektedirler. Ancak, eski [İTC] liderlerinin, henüz resmen partiye kaydolmayı uygun görmedikleri gerçeğine rağmen partinin aslen var olduğuna hiç şüphe yoktur. 

Esasen, mevcut liderlerin son birkaç aydır gayretle yenilemeye çalıştıkları eski parti aygıtını dahi, hemen hemen hiç  dokunulmamış bir halde tevarüs etmiştir. Doğrusunu isterseniz, gerçekte var olmayan Halk Fırkasıdır. O, Mustafa Kemal Paşa'nın popülaritesi üzerine inşa edilmiş tamamen hayali bir örgüttür [vurgu bana ait]. Partinin sıradan efradı hala, Kemal'in popülaritesi söndükçe ve kuvvetli İttihatçı liderler siyasi arenaya açıkça girdikçe, asıl partilerine geri dönecek olan İttihatçılardır. 

Raporun bu bölümü, çeşitli bakımlardan son derece alışılmadıktır. 

Birincisi, bizi, CHF'li liderlerin İTC'yi CHF içinde erimiş bir örgüt olarak tanımlamak istediklerinden haberdar eder; dolayısıyla, İTC diye bir şey artık var olmuyordu ama popülaritesi CHF'ye geçecekti. Bu önemlidir, çünkü 1926'da görülen davalarda İTC mensuplarına yöneltilen en büyük suçlama, onların CHF'ye karşı İTC'yi yeniden diriltmeyi planlamalarıydı. 

Bu rapordaki bilgilere dayanarak, milliyetçilerin başlangıçta İTC'nin nüfuzunu kullanmayı istedikleri, ancak İTC'nin cumhuriyetin siyasi arenasına ayrı bir parti olarak yeniden döneceği şüphesi ortaya çıkınca, Türkiye'deki İTC liderlerini bertaraf etme yoluna gittikleri sonucu çıkarılabilir. 

Rapordaki bir diğer önemli gözlem, Mustafa Kemal'in popülaritesi sönmeye yüz tuttuğunda, onun yerine geçebilecek başlıca gücün İTC'nin var olan siyasi seçkinleri olduğu savıdır. Burada, bu popülaritenin er veya geç söneceği iması mevcuttur. Mustafa Kemal'in popülaritesinin ömrünün, en azından kısmen, İTC liderlerinin siyaset sahnesinden silinmesine bağlı olması ihtimalini zihnimizde evirip çevirmeliyiz. Mustafa Kemal, CHF'nin varlığının büyük ölçüde, İTC'nin ortadan kalkmasına bağlı olduğunun, herhalde farkındaydı; İTC liderlerinin ne yapacağına güvenilemezdi. 

Amerikan konsolosu, r923'te, İTC'nin yakın gelecekte Mustafa Kemal ve CHF'nin yerini alacağına ve asıl hayali örgütün, ileride bir anda İTC tarafına geçmek için fırsat kollayan alt kademeden birçok İTC mensubunu saflarında barındıran CHF olduğuna inanmış durumdaydı. Eğer yabancı bir diplomat bunu görebiliyorsa, yerli politikacılar ve tabii hükümetteki Kemalistler de kesinlikle görebilirdi. 
Barnes, Kemalistlerle İTC arasında öne çıkan siyasi meseleyi, milliyetçilik/pan-İslamizm karşıtlığı olarak görür. Kemalistler milliyetçi idiler ve Misak-ı Milli'ninJ öngördüğü devlet sınırları üzerinde ısrarcıydılar. Bu sınırlar içindeki her şeyi Türkleştirmek istiyorlardı. İTC ise Türkiye'nin pan-İslamizm vasıtasıyla yeniden bir büyük devlet olabileceğine inanıyordu. İkisi arasındaki diğer çab.şma, hükümet biçimi konusundan çıkıyordu. 

Kemalistler, Mustafa Kemal'in arzularına göre biçimlenmiş ve halifenin herhangi bir müdahalesinden arındırılmış bir yönetime sahip olmayı umuyorlardı. 
Oysa İTC, Avrupai parlamenter sisteme dayanan ama kesinlikle halifeye bağlı bir hükümet istiyordu. 

Amerikalı gözlemci, Türk ordusunun, askerin siyasetteki iktidarının bilincinde olan Mustafa Kemal'e karşı başarılı bir darbe yapabileceğine inanmaz. Yürürlükteki rejime karşı bir halk devriminin Türkiye' de bilinmeyen bir olgu olduğunun ve bir darbeyi ancak askeriyenin başarıya ulaştırabileceğinin farkında olan Mustafa Kemal, gözünü üzerlerinden ayırmadan, tatmin olmamış yüksek rütbeli subayların kimini emekliye ayırdı, kimini de askere kumanda edemeyecekleri mevkilere atadı -bu daha önce İTC'nin sıkça başvurduğu bir uygulama. Küçük rütbeli subaylara gelince, Barnes bu konuda "Mustafa Kemal sürekli onların hayatını iyileştirmek için didiniyordu. Meclis, daha geçenlerde, subay maaşlarını yaklaşık yüzde 
elli artırdı," der. 

Bu beyanname Osmanlı Meclis-i Mebusandan 2.8 Ocak 192.o'de geçti. 

Altı maddesi vardı ve bunlar Osmanlı Devleti'nin toprak hedeflerini belirliyordu. 
Rapor, İTC mensuplarının siyasette çok daha deneyimli adaylar oldukları ve gelecek 1927 seçimlerinde ezici bir çoğunlukla parlamentoya girecekleri, dolayısıyla Kemalistleri iktidardan indirmek için güç kullanmaya başvurmayacakları kanısındadır. 

Aslına bakılırsa Barnes, İTC siyasi arenaya girer girmez, gerçekte eski İTC yoldaşı ya da gönüldaşı olan pek çok CHF mensubunun saf değiştirip İTC'ye katılacağı görüşündedir. 
Mustafa Kemal'in inişiyle ittihatçıların zaferi arasında doğal bir korelasyon olduğu, yanlış bir düşüncedir. İttihatçılar, mevcut siyasi durumun, Türk devletinin başında güçlü bir hakim figür bulunmasını gerektirdiğinin farkındadırlar. Dahası, Mustafa Kemal'in gerek Türkiye'de, gerekse diğer Müslüman ülkelerindeki popülaritesini görmekte, ilaveten onun amacının samimiyetini de kabul etmektedirler. 
Ama Halk Fırkasının lideri olarak onu asla kabullenemezler. 
Bu yüzden, İTC liderleri ona CHF başkanlığından ayrılmasını ve siyasete uzak durmasını tavsiye ettiler. Bu İTC liderlerinin güçlü devlet başkanı açığını kapatacak, hükümeti de yeniden İTC'ye döndürecekti. Maynard B. Barnes, keskin bir yabancı gözlemci olarak, Türkiye'deki siyasi tabloyu gayet doğru bir biçimde okumuşa benzemektedir. Ancak, tarihin de gösterdiği gibi, Mustafa Kemal'in yeni Türkiye vizyonu ve kendisinin bu vizyondaki rolü, İTC'ninkilerle çatıştığı için, tahminleri tutmamıştır. İTC'den iktidarına gelen tehdidi gören Mustafa Kemal, onlarla hesaplaşmayı seçmiş ve sonunda, gayet zekice siyasi manevralarla hepsini ortadan kaldırmıştır. Dördüncü Bölümde de gösterildiği gibi, ufuktaki 1927 seçimlerinden bir yıl önce, nüfuzlu İTC mensuplarından sonuncusu da idam edilmiş bulunuyordu. 

Maynard Barnes'ın raporu, doğmakta olan rejimin muhaliflerini askeri efrat, saltanat yanlıları, ulema, memurlar ve İTC olarak teşhis eder; bu kategorilerin kimileri ister istemez örtüşür. Mustafa Kemal, bu grupların muhalif tutumlarının kuvvetle farkında olsa gerektir. Askeriyedeki, Kazım Karabekir, Ali Fuat, Nurettin, Cafer Tayyar Paşalar gibi "general" rütbeli muhalif şahsiyetler, ordudan ayrılmaya zorlandı. Daha küçük rütbeli subaylar ise hızla yeni rejimin içine alındı. Bu gruplar, yeni rejim tarafından müesses nizamın muhtemel düşmanları olarak hedef alındı ve susturuldu. 

Raporu, 21. yüzyılda sahip olduğumuz bilgilerle incelemenin çok açık avantajları vardır. Tarihin nasıl geliştiğini ve rapordaki bazı tahminlerin nasıl boşa çıktığını biliyoruz. Geleceği tahmin etmedeki bu isabetsizliğin başlıca nedeni, yabancı raporların, Mustafa Kemal'in siyasi hasımlarına meydan okumadaki görülmemiş siyasi yeteneğini azımsamalarıdır. Bununla birlikte, raporun Mustafa Kemal'e muhalefet eden güçleri tasviri, bu gayet müdrik kişinin, bu güçleri önceden tanımaktaki ferasetini ve onları bertaraf etmek için yaptığı manevraları görmemize fırsat sağlar. 

Bu kitap, üç muhalefet kaynağı seçmiş ve onlara odaklanmıştır: 

1) Ankara'ya muhalefet; 
2) Ankara'daki muhalefet; 
3) Geneldeki muhalefet. 

Ankara'ya muhalefet, ABD raporunda saltanat yanlıları olarak teşhis edilen kimi grupları (söz gelimi, İTC hükümetinin yerini alan ve Sevr Antlaşması gibi aleyhte antlaşmalar müzakere edilir ve imzalanırken iktidarda olan Hürriyet ve İtilaf Fırkası üyeleri gibi) kapsıyordu. Bu eklektik grubun, Lozan Antlaşmasının imzalanmasından sonra Ankara'daki BMM'nin otoritesini sorgulayanlara örnek olmasına karar verildi. "Yüzellilikler Olayı"nı bu grubu temsil etmek üzere seçtim. 

Analizimiz, Ankara rejimince kendi insanlarına ihanet etmekle damgalanan bu 150 kişilik grupla başladı. Bölümde, erken cumhuriyet tarihinde "150'likler Olayı"na yol açan ulusal ve uluslararası koşullar incelendikten sonra, bu seçilmiş 150 kişinin mevcut biyografileri ele alındı. Temel amaç, listeye dahil edilmelerine gerekçe olarak geçmişlerinde anlamlı bir örüntünün varlığını gösterebilmekti. Ancak, listenin daha yakından tetkiki, bu grubun son derece eklektik bir yapıda olduğunu ortaya koyar. Liste gelişigüzel hazırlanmış, mensupları keyfi olarak seçilmiştir. 

Biliyoruz ki, Ankara'nın başlıca hedefi, İstanbul'daki eski mukabilleri ve millete, iplerin Ankara'nın elinde olduğunu gösterme kararlılığıydı. Bu bir anlamda, 
Ankara'nın iç siyasette olgunluğa eriştiğinin bir ilanıydı. Bu yüzden, muhtelif Hürriyet ve İtilafçı siyaset ve devlet adamları, sembolik olarak seçildiler. 150'liklerin içinde, yüksek mevkili ulemadan bazıları, İstanbul'u Ankara'ya üstün gören Osmanlı kamu görevlileri, siyasetçiler ve basın mensupları gibi İTC karşıtı koalisyonun değişik kesimleri de barınıyordu. Gevşekçe, "saltanat yanlıları" diye tasnif edilebilecek bu grubun Ankara çevresine (Milliyetçiler) duyduğu nefret, onların aslında, iktidardayken muhaliflerine büyük baskı yapan İTC'nin bir cephesi olduğuna inanmalarından ileri geliyordu. 

Ankara'ya yönelen potansiyel tehdidin ortadan kaldırılmasında ana hedef, her ne kadar bu eski İTC karşıtı saltanat yanlıları ise de, listede başlangıçta milli harekete hizmet eden ve onun takdirini kazanan Çerkes Ethem'in yandaşları ağır basıyordu. Ethem, Ankara'yla (özellikle İsmet Paşa'yla) ters düşünce, milisleriyle birlikte yönetime cephe aldı. Eğer saltanat yanlıları, geriye kalan imparatorluk taraftarları nı caydırsın diye seçilmişlerse, Ethem ve onun Çerkes taraftarları da Anaciolu'daki adı sanı bilinmeyen silahlı asi topluluklarına örnek olsun diye seçilmiş olabilirler. Ayrıca Ethem, düşman Yunan ordusu için, milliyetçilere sorun çıkaracak değerli bir kaynak olabilirdi. Ancak, aksi yöndeki iddialara rağmen, Ethem'in milliyetçilere 
karşı Yunanlılara askeri yardımda bulunduğu net bir biçimde ortaya konamamış tır. Her halükarda, 15o'likler listesine konmak üzere seçilen şahısların tamamı, Ankara'nın düşmanı, dolayısıyla vatan haini olarak algılandı. 

Ülkede, Ankara'ya karşı hasmane duygular besleyen ve potansiyel bir tehdit teşkil eden 15o'den fazla insan olduğu açıktı; ancak Lozan Antlaşmasının genel affa dair hükmü dolayısıyla sürgün listesine ancak 150 Müslüman asıllının ismi girebiliyor du. Listenin 6oo'den 3oo'e, oradan da 15o'ye indirilmesi, BMM için bir meydan okumaydı. İkinci Bölüm, 150 ismin seçim sürecinde kişisel rekabetlerin oynadığı rolü ve listenin ancak taraflı biçimde kesinleştirildiğini gösterir. Buna rağmen, yeni rejimin muhaliflerine bir mesaj gönderme şeklindeki genel amaç başarılmıştır. 15o'likler olayı, Ankara hükümetinin ülkedeki saltanat yanlıları üzerinde otoritesini tesis ettiğini açıkça ispatladı. Polis raporlarından, Ankara'nın bu kişilerden bazılarını muhbir olarak dahi kullandığını biliyoruz. 

Üçüncü Bölüm Ankara'daki muhalefet üzerinde yoğunlaşarak milli hareket içindeki iktidar mücadelesini merceğe aldı. Bu dönem, Mustafa Kemal'e ve onun çekirdek grubuna, meclisteki tek siyasi muhalefeti zorla bastırma bahanesi veren Kürt/İslamcı bir ayaklanma olan 1925 Şeyh Said İsyanıyla başladı. Bu bölümde, bu isyanın, hükümete yegane muhalefet partisi TCF'nin kimi mensuplarını itibarsızlaştırma, hapse atma ve etkin bir biçimde susturma yetkisi veren olağanüstü bir kanun olan Takrir-i Sükunun getirilmesinin yolunu nasıl açtığı gösterildi. Ayaklanmanın ardından İstiklal Mahkemesinde görülen davalar sonucunda TCF kapatıldı; ama üyeleri, partisiz bir muhalefet bloğu olarak 1926'ya kadar BMM'de bulunmaya devam ettiler. Hükümetin, Takrir-i Sükun dahilinde gücünün sınırlarını tecrübe etmesi de kayda değer bir olgudur; muhalefeti topyekun olarak yok etmede nerelere kadar gidebileceğini kendi de bilmiyordu. TCF, Kürt isyanını, ona doğrudan yardım etmese bile esin verenin ancak muhalefet partisi olabileceği suçlamasıyla gözden düşürülünce, durdu. İsyana iştirak etmiş olsun ya da olmasın, çoğu Kürdün, sonuçlarından en az onlar kadar, hatta daha fazla çekmiş olduğu gerçeğine rağmen, Takrir-i Sükunun ana hedefi BMM'deki muhalefet ve bazı entelektüellermiş gibi gözükmektedir. Hükümetin, 
askıdaki susturma politikalarına gerekçe bulabilmesi için, isyan tehlikesini abartması gerekiyordu. Halk doğru bilgiye erişemediği için, böyle bir abartma zor da değildi; nihayetinde bilgi halka hükümet kontrolündeki basın aracılığıyla 
dağılıyordu. Ancak zor olan, muhalefeti isyanla ilişkilendirmekti. Gerçi CHF yeni kurulmuştu, ama başında ehil devlet adamları ve çoğu İstiklal Savaşı esnasında halkın gözünde kahraman mertebesine ulaşmış, sevilen askerler bulunuyordu. Bu işin nasıl becerildiği ve muhalefet liderlerinin siyasi ve adli manevralarla nasıl tecrit edildiği, Üçüncü Bölümde gösterilmiştir. Muhalefet, iktidar olma hırsı bakımından kesinlikle CHF'yle aşık atabilecek durumda değildi, çünkü TCF, CHF'nin hangi uç noktalara kadar gitmeyi göze aldığını yanlış hesap etmişti. 

Bu süreçte, sadece BMM'deki muhalefet tecrit edilmekle kalınmadı, içinde solcu ve İslamcı basının da yer aldığı her türlü muhalif düşünce çizgisi de hedef alındı. Şeyh Said İsyanının İslami karakteriyle birlikte İslamcı basın kolay bir hedef olmuştu, çünkü onlar Ankara hükümetine karşı eleştirel tonda makaleler yayınlıyorlardı. Birçok potansiyel İslamcı lider tutuklandı ve ilerleme ve modernleşme önünde büyük bir engel saydığı hasım ulemayı yola getirmeye ahdetmiş hükümetin bu taahhüdünü pekiştiren istiklal Mahkemelerinde yargılandı. Öte yandan, hükümet aynı ithamla, yani entelektüel yönelimleri ve siyasi taahhütleriyle yeni rejimin selametini tehlikeye atan solcuları da hedef aldı. 
Şeyh Said İsyanının, zamanın Kürt milliyetçiliği ve İslamcılık davasının işine yaramaktan çok Kemalist hükümete hizmet ettiği açıktır. İzleyen dönemde, bu isyanın Türkiye Cumhuriyeti'ndeki Kürt milliyetçiliği mücadelesinin sembolü olduğunu biliyoruz; ama 1925'te o sadece Kürt siyasi hareketlerinin ne kadar bölünmüş ve kırılgan olduğunu gösteriyordu. Bu yüzden, Üçüncü Bölümde nazik bir soru sorulmuştur: Şeyh Said İsyanı, Türkiye'deki siyasi muhalefeti bertaraf etmek için, Ankara hükümeti tarafından mı körüklendi? Bölümde, eldeki bilgilere dayanılarak. isyanın hükümet tarafından körüklenmediği, ancak ustaca kullanıldığı şeklinde bir düşüncenin, daha büyük bir güvenle ileri sürülebileceği sonucuna varılmıştır. 

Buradan, susturma sürecinin nihai aşamasını gösteren sonraki bölüme geçeriz. 1926' da, yani bir sonraki genel seçimlerden bir yıl önce, kapatılan TCF'nin üyeleri hala meclisteydi. Hükümete yaptıkları muhalefet adamakıllı yola getirilmiş olmakla birlikte, daha radikal inkılapların (örneğin harf inkılabı) geçmesi için gereken sessizliği bozabilirlerdi. Muhalefet mensuplarıyla CHF'deki radikaller arasındaki kişisel husumetler, hükümetin Şeyh Said İsyanından sonra TCF'ye karşı olan icraatı nedeniyle o sırada, zaten iyice artmıştı. Hükümetin -ve özellikle Mustafa Kemal'in-bir diğer korkusu da, TCF ile sabık İTC arasındaki mahiyeti bilinmeyen işbirliğiydi. Kemalistler, İTC ağının CHF'ye yönelteceği siyasi tehdidin çok iyi farkındaydılar. Dahası, İTC'nin yeraltı faaliyetleri ve siyasi cinayetleri, bazısı bu faaliyetlerde birinci elden tecrübe sahibi olmuş birçok Kemalistin yakından tanıdığı şeylerdi. Bu yüzden hükümetin, 1926'da, İTC artıklarını kendi iktidarına en büyük tehdit -1927 genel seçimlerinden önce hızla icabına bakılması gereken bir tehditsaydığını söylemek yerindedir. İTC ağından artakalanların, 1926'daki örgüt yapısına ve kuvvetine dair pek fazla şey bilmiyoruz; ancak, bunun CHF'yi ve 
Mustafa Kemal'i kaygılandırdığını biliyoruz. 

İzmir suikastı tertibi, bu siyasi ortamda keşfedildi; bu yüzden de hemen

hükümetin bundaki rolü konusunda sorular yükseldi. Hükümetin, siyasi muhalefeti susturma sürecini tamamlamak için bahane aradığı, herkesin bildiği bir konuydu. Böyle bir komplo hükümetin o kadar işine yaramış görünüyordu ki, yabancı gözlemciler ve muhalefet mensupları, hükümetin komploda bir parmağı olup olmadığı ihtimalini düşünmeye giriştiler. Dördüncü Bölümde bu komplo incelenmiş ve komplonun sahihliğinden kuşkulanmak için yeterli bilgi bulunmadığı sonucuna varılmıştır. 

Yine de, komplo ortaya çıkarıldığı andan itibaren, hükümet onu rejime destek sağlamak ve muhalefeti baskı altına almak için ustaca kullanmıştır. 

Hükümetin hedefinde, tamamen ehlileştirilemese de sesi kısılmış olan muhalefetin bulunduğu açıktı; ancak, CHF'deki radikallerin, muhalefetin her türlüsünü kendi kişisel güvenliklerine doğrudan bir tehdit saydıklarını da belirtelim. Bu bakımdan, 1926'daki İzmir suikash tertibi, 1925'teki Şeyh Said İsyanı kadar vakitliydi. Bununla birlikte, hükümetin iki olaya tepkisi arasında bir fark vardı. İktidardakiler, Şeyh Said İsyanının aksine bu komployu siyasi kazanca nasıl çevirmek gerektiği konusunda tam bir fikir birliği içinde değillerdi. Söz gelimi İsmet Paşa'nın, bunu sadece hükümetin popülaritesini artırmak için kullanmak istediğini biliyoruz. Buna karşılık, Mustafa Kemal ve radikal Mustafa Kemal yandaşları ise, onu, ister TCF, ister İTC liderleri olsun, her tür muhalefetten bir kalemde kurtulmak için kullanmayı seçtiler. Mustafa Kemal, İsmet Paşa'yı, bu komplonun her türlü muhalefet liderliğini tamamen söküp atmak konusunda arz ettiği büyük fırsata derhal ikna etti. Durumun tamamen onun kontrolünde olduğunu söylemeye bile gerek yok. 

Muhalefet liderlerinin komployla bağlantısının kurulması kaçınılmazdı. İzmir davaları, esasen TCF liderleriyle uğraşmak zihniyetiyle iç içe geçmişti. Mahkeme tutanaklarını ve savcının iddianamesini takip edenler, TCF'deki saygın paşaların (Kazım Karabekir, Refet ve Ali Fuat gibi) hapse gitmekten kurtarılacakları ya da daha da kötüsü onların tevkif edilmelerindeki ana motivasyonun ünlerine leke sürmek olduğu duygusuna kapılabilir. Bunu, İstiklal Mahkemesi inatla onların tutuklanmasını (hatta İsmet Paşa'yla ters düşecek derecede) talep ederken, savcının tutuklu paşaların komplodaki suçuyla ilgili en ufak bir ithamda bulunmaya bile kalkışmamasından çıkarıyoruz. Mahkemenin, başvekilin itirazına rağmen, 

2. Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,,

***

CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI: 150'LİKLER, MESELESİ., BÖLÜM 13

CUMHURİYETİN KURULUŞUNDA İKTİDAR KAVGASI: 150'LİKLER, MESELESİ., BÖLÜM 13

Mustafa Kemal Atatürk, Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay, 150 likler, Gayrı Müslimler, İzmir Süikastı,Türkiye Cumhuriyeti tarihi,
Sevr Antlaşması, İstiklal Savaşı, ZUHAL BİLGİN, FEVZİ GÖLOĞLLU, YETKİN BAŞARIR,HAKAN ÖZOGLU,

(101) Bandırma Adalet Gazetesi Sahibi Bahriyeli Ali Sami., 

     Asker kökenli olup mirliva rütbesine kadar yükselmişti. II. Abdülhamid'in saltanatında (1876-1909), Bahriye Nezareti fotoğrafçısı oldu. 

31 Mart Yakasından (1909) sonra Mısır'a kaçıp İTC'nin düşüşüne kadar orada kaldı. Bazı yazarlar Ali Sami'nin Abdülhamid'in gizli polisinden olduğunu 
ileri sürerler.250 Geri dönünce Bandırma'ya yerleşip Adalet gazetesini çıkarmaya ve orada Mustafa Kemal'i itham ve tahkir eden cüretkar yazılar yayınlamaya başladı. Söz gelimi "Anadolu İslamlarına Hitap" adlı bir yazısında "İslama zarar vermekten başka şey düşünmeyen Mustafa Kemal'in Müslüman kanı içmeye devam ettiğini" söylüyordu.251 Tabiatıyla, 150'likler listesine konuldu. Sürgün yeri olarak Yunanistan'ı seçti ve 1937'de hala sağdı. Adı, 1938'de Türkiye'ye dönenler arasında değildi. Kamil Erdeha, Ali Sami'nin Mustafa Kemal'e suikast hazırladığını ama başaramadığını öne sürer.252 Emin Karaca ise onun ailece Rum Ortodoksluğuna geçtiğini iddia eder.253 24 Şubat 1943'te Atina'da ölmüştür. 

(102) Edirne Temim ve Selanik Hakikat Gazetesi Sahibi Neyyir Mustafa., 

1883'te Edime'de doğdu; 1907'de mülkiyeden mezun oldu.Adapazarı da dahil çeşitli yerlerde kaymakamlık yaptı. 1919'da Edirne İstatistik Müdürlüğüne atandı ve aynı yıl Hürriyet ve İtilafa katıldı. Böylece, yılmaz bir Kuvayı Milliye karşıtı olarak, gazetesi Temim'de Ankara aleyhtarı yorumlar yapmaya başladı. Trakya'nın 25 Temmuz ı92o'de Yunanlılarca işgali üzerine, Edirne temsilcisi olarak Yunan Parlamentosuna girdi.254 

1941'e kadar Yunanistan'da kalarak Hakikat gazetesini çıkardı. Yunanistan'da bulunduğu sırada, Bah Trakya Türklerinin örgütlenmesiyle ilgili faaliyetlere katılan Neyyir Mustafa, oğlu Muammer'in Yunan iç savaşında Yunanlı milisler tarafından öldürülmesi üzerine 1941'de Türkiye'ye döndü. Burada, Demokrat Partinin kendisinin peşine düşerek, 1946'daki çok partili sisteme geçişte önerdiği milletvekilliği teklifini reddetti. 

1948'deki ölümüne kadar siyasetten uzak durdu. 

(103) Köylü Gazetesi Sabık Başyazarı Ferit., 

Giritli olan Ferit, Köylü gazetesinin editörüydü. İstiklal Savaşından sonra Türkiye'yi terk ederek Yunanistan'a gitti. Onun 1937'de Atina'da olduğunu ve karısıyla birlikte Ortodoksluğa geçerek, kendisi ve karısı için sırasıyla Mihail Mihalisko ve Marya isimlerini aldığını biliyoruz. 1945'te Yunanistan'da öldü. 

(104) Alemdar Gazetesi Sahibi Refıi Cevat., 

1890 doğumlu olan Refıi Cevat, üst düzey bir Osmanlı devlet görevlisi olan Ali Muhittin Paşa'nın oğluydu. Refıi Cevat (Ulunay) Mekteb-i Sultaniyi (Galatasaray Lisesi) bitirdikten sonra gazeteciliğe başladı. Siyasetle de ilgilenerek Hürriyet ve İtilafa girdi. Bu dönemde Alemdar gazetesini yayınladı. 
İTC'nin yükselişi ve Mahmut Şevket Paşa suikastının ardından, başka bazı Hürriyet ve İtilaf mensuplarıyla birlikte önce Sinop'a, oradan Çorum'a sürüldü. 
İTC rejimi yıkılıp da liderleri 1918'de imparatorluğu terk edince, Refıi Cevat da İstanbul'a dönerek Ankara hareketine muhalefete başladı. 
İstiklal Savaşının ardından Fransa'ya gitti. Sürgün yıllarını sefalet içinde geçirdi ve aftan sonra derhal Türkiye'ye döndü. Döndükten sonra siyasetten elini eteğini çekip gazetelere apolitik yazılar yazmaya başladı. 4 Kasım 1968'de İstanbul'da öldü. 

(105) Alemdar Gazetesinden Pehlivan Kadri.,
 
Resmi bir eğitimi olmamakla birlikte çeşitli gazetelerde muhabir olarak çalışh. Daha sonra siyasete atılarak Hürriyet ve İtilafa üye oldu. 

1912'de İstanbul çevresine verdiği destekle bilinen Alemdar gazetesinin başına geçti. Mahmut Şevket Paşa suikastından sonra, 1913'te, çeşitli Hürriyet ve İtilaf mensuplarıyla birlikte, İTC tarafından sürgüne yollandı.2ss 1918'deki Mondros Mütarekesinden sonra İstanbul'a dönüp Alemdar'da çalışmaya devam etti. 1933'ten önce öldü. 

(106) Ferda Gazetesi Sahibi Fanizade Ali İlmi., 

     1878 doğumlu Ali İlmi, Fanizade ailesinin 15o'likler listesindeki üç oğlundan biriydi.256 Edebiyat eğitimi aldı. 1918-1922 döneminde, Adana'da, Ankara karşıh, Fransa yanlısı Ferda gazetesini yayınladı.257 

     1922'de Adana'dan ayrılıp, o sırada Fransız denetimindeki Antakya'ya gitti. 1938'deki aftan sonra tekrar Adana'ya dönen Ali İlmi, 1964'te İstanbul'da öldü. 

(107) Balıkesir İrşat Gazetesi Sahiplerinden Trabzonlu Ömer Fevzi.,
 
Ömer Fevzi (Eyüboğlu), 1884'te Trabzon'un Sürmene kasabasında doğdu ve hukuk okudu. Osmanlı İmparatorluğu 'nun İtilaf kuvvetlerince işgaline başkaldıran ilk örgütlerden biri olan Trabzon Müdafa-yı Hukuk Cemiyeti üyesiydi. Daha sonra, Ankara hareketinin biçimlenmesinde katkısı olan Erzurum Kongresine (23 Temmuz 1919) katıldı. Ne var ki Kamil Erdeha onun kendi hırs ve arzuları uğruna, Mustafa Kemal'in Erzurum Kongresindeki liderliğine karşı çıktığını iddia eder.258 

Ömer Fevzi, 15 Nisan 1925'te Büyük Millet Medisi'ne gönderdiği bir mekrupta, kendisinin Kuvayı Milliyeye bakışını açıkladı. Fevzi, mektupta listeye iki nedenle konulduğunu ileri sürüyordu. ilki, Erzurum Kongresinde alman kararlardan bazılarına katılmamıştı. Ancak bu anlaşmazlıklar, sadece İtilafçıların işgaline ve İstanbul hükümetine karşı güçlü bir direnişin nasıl oluşturulacağı yönünde basit bazı goruş ayrılıklarıydı. İkincisi, düzenli ordu kurulmadan önce İrşad'da, milli harekete katılan bazı çetelerin kanlı icraatlarını mahkum eden iki veya üç makale yayınlamıştı. Ömer Fevzi, bu birkaç makalenin kendisinin vatan haini olduğunu kanıtlamaktan çok uzak olduğun da ısrarlıydı. 259 

Ömer Fevzi'nin ı919'da Trabzon'dan İstanbul'a doğru yola çıktığını biliyoruz. 

Bu tarihten sonra Balıkesir'de yaşadı. Türkiye'yi ne zaman terk edip de Fransa'ya gittiğini bilmiyoruz. Yukarıda sözü edilen mektubu 1925'te Marsilya'dan yazmıştır. Sürgündeki yıllarının çoğunu Paris'te geçirdi ve Rehber-i İnkilab'ı yayınladı. 1938'deki aftan sonra Türkiye'ye döndü ve 1951'de burada öldü. 

(108) Halep Doğru Yol Gazetesi Sahibi Hasan Sadık.,
 
   Hasan Sadık, her ne kadar gazeteciler başlığı altında yer alıyorsa da, listeye Fransız işgalindeki Gaziantep'te polis müdürlüğü ve savcılık yapmasından 
dolayı dahil edilmişti. Halep'teki sürgünü sırasında Ankara'yı eleştiren Doğrn Yol gazetesini çıkardı. 1949'da İstanbul'da öldü. 

(109) Köylü Gazetesi Sahibi ve Yöneticisi İzmirli Refet., 

   Ankara aleyhindeki yayınları nedeniyle listeye alınan son kişiydi. 

Sürgündeki zamanının çoğunu Yunanistan'da geçirdi ve Ankara'dan defalarca af talebinde bulundu. 1938' deki afla birlikte geri döndü. 

150'LİKLER LİSTESİNDEKİ DİĞER ŞAHISLAR..,

Başka bir kategoriye sokulamayan birçok kişi, bu grupta yer almaktadır. 
Bunların çoğu, BMM'deki tartışmalarda başka önemli bir ismin önerilmesi halinde, hükümetin bu gruptan birini liste dışı bırakmayı planlaması 
anlamında ikame edilebilir sayılan isimlerdi. 

Bu, onlardan yönelen tehdidin diğerleri kadar büyük addedilmediği nin bir göstergesidir. 

(110) Tarsuslu Karni/paşazade Selami., 
(111) Tarsuslu Kômilpaşazade Kemal 
(112) Süleymaniyeli Kürt Hakkı 
(113) Mustafa Sabri Hoca oğlu İbrahim Sabri 
(114) Fabrikatör Bursalı Cemil 
(115) İngiliz Casusu Çerkes Ragıp 
(116) Fransız Zabiti olarak görev yapan Haçinli Kazak Hasan 
(117) Çete Reisi Süngülü Çerkes Davut 
(118) Miralay Çerkes Bekir 
(119) Fabrikatör Bursalı Cemil'in Kayınbiraderi Necip., 
(120) Sabık İzmir Umur-u İslamiye Müfettişi Ahmet Hulusi., 
(121) Uşaklı Madanoğlu Mustafa., 

     Bu İsim Listeye, bazı mebusların ısrarıyla ilave edildi. Uşaklı toprak sahibi bir aileden gelen Madanoğlu Mustafa, Yunan işgal kuvvetleri tarafından Eşme kaymakamlığına getirildi. İstiklal Savaşından sonra Ankara hükümetince tutuklanarak hapse atıldı. Daha sonra, 150'likler listesine dahil edildiği için 1924'te sürgüne gönderildi. 27 Mayıs 1960 Askeri darbesinde rol oynayan General Cemal Madanoğlu'nun babasıdır. 

(122) Gönen'in Tuzakçı Köyü'nden Yusuf oğlu Remzi 
(123) Gönen'in Bayramiç Köyü'nden Hacı Kasım Oğlu Zühtü 
(124) Gönen'in Balcı Köyü'nden Kocagözün Osman oğlu Şakir 
(125) Gönen'in Muratlar Köyü'nden Koç Mehmet oğlu Koç Ali 
(126) Gönen'in Ayvacık Köyü'nden Mehmet oğlu Aziz 
(127) Gönen'in Keçeler Köyü'nden Balcılı Ahmet oğlu Osman 
(128) Susurluk Yıldız Köyü'nden Molla Süleyman oğlu İzzet 
(129) Gönen'in Muratlar Köyü'nden Hüseyin oğlu Kazım 
(130) Gönen'in Balcı Köyü'nden Bekir oğlu Arap Mahmut 
(131) Gönen'in Rüstem Köyü'nden Gardiyan Yusuf 
(132) Gönen'in Balcı Köyü'nden Ömer oğlu Eyüp 
(133) Gönen'in Keçeler Köyü'nden Ta/ustan oğlu İbrahim Çavuş 
(134) Gönen'in Balcı Köyü'nden Topallı Şerif oğlu İbrahim 
(135) Gönen'in Keçeler Köyü'nden Topal Ömer oğlu İdris 
(136) Manyas'ın Bolcaağaç Köyü'nden Kurhoğlu İsmail 
(137) Gönen'in Keçeler Köyü'nden Muhtar Hacıbey oğlu Canpolat 
(138) Marmara'nın Kayapınar Köyü'nden Yusuf oğlu İshak 
(139) Manyas'ın Kızlık Köyü'nden Ali Bey oğlu Sabit 
(140) Gönen'in Balcı Köyü'nden Deli Hasan oğlu Selim 
(141) Gönen'in Çerkes Mahallesi'nden Makineci Mehmet oğlu Osman 
(142) Manyas'ın Değirmenboğazı Köyü'nden Kadir oğlu Kamil 
(143) Gönen'in Keçidere Köyü'nden Hüseyin oğlu Galip 
(144) Manyas'ın Hacıyakup Köyü'nden Çerkes Sait oğlu Salih 
(145) Manyas'ın Hacıyakup Köyü'nden Maktul Şevket'in biraderi İsmail 
(146) Gönen'in Keçeler Köyü'nden Abdullah oğlu Deli Kasım 
(147) Gönen'in Çerkes Mahallesi'nden Hasan Onbaşı oğlu Kemal 
(148) Manyas'ın Değirmenboğazı Köyü'nden Kadir oğlu Kamil'in biraderi Kazım Efe., 
(149) Gönen'in Kızlık Köyü'nden Yallaçoğlu Kemal., 
(150) Gönen'in Keçeler Köyü'nden Tuğoğlu Mehmet., 

Bu İsimlerin birçoğu, Hilafet Ordusunun faal olduğu ve Çerkeslerin de bol bulunduğu yöredendi. Madanoğlu Mustafa da bu gruba dahil edilmişti ama öteki kaymakamların yer aldığı kısımda da sayılabilirdi (İkinci Bölüm, II.e.). Bu kısım, hakkında hemen hemen hiç bilgi bulunmayan, en kıyıda köşede kalmış isimleri kapsıyor gibi gözükmektedir. 

SONUÇ 

"Ankara'ya muhalefeti" yansıtan bu bölüm, erken cumhuriyet tarihindeki tek bir olay, 150'likler vakası üzerine odaklanır ve kendi halklarına ihanet etmekle damgalanan bu insanların kim olduklarını inceler. Olay, yüzlerce yıllık hilafet merkezi Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılıp, yerine yeni laik bir devletin kurulduğu I. Dünya Savaşı sonrası dönemdeki ilk iktidar mücadelesinin mahiyetini ortaya koyması bakımından önemlidir. 

Bu bölümde ulaşılan sonuçlar, ana hatlarıyla şöyle özetlenebilir: 

Bu çalışmada varılan sonuç, her şeyden önce, her ne kadar bazıları gerçekten Ankara hareketine muhalif olsalar da, listedekilerin hiçbirinin milliyetçilerin otoritesine meydan okuyacak derecede anlamlı bir siyasi veya askeri güce sahip olmadığıdır. Hatta kimileri Ankara ile temas kurup sürgünde Ankara namına casusluk bile yapmıştır. Bu önemli bir bulgudur, çünkü grup üyelerinin seçimindeki temel zihniyet, onların yeni rejime potansiyel bir tehdit yöneltmeleriydi. Sürgün yıllarındaki Türk istihbarat raporları, 150'liliklerden birçoğunun sürgünde iki yakasını bir araya getirmekte zorlandığını ve milli hükümeti devirecek anlamlı herhangi bir potansiyele sahip olmadığını açıkça ortaya koyar. 

Daha da önemlisi, Ankara'nın, onlardan bazılarının herhangi bir tehdit yöneltebilecek kapasitede olmadığının farkında olmasıdır. O halde, bu insanlar niye seçildi? 
Ankara hükümetinin böyle bir liste yapmadaki en önemli amacının, emsal olması ve kötü niyet sahiplerini yeni rejim aleyhine muhalif faaliyetlerde bulunmaktan vazgeçirmesi olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Listede kimin olacağı hususu, böyle bir listenin hakikaten var olduğu gerçeğinin yanında ancak ikincil önemde kalıyordu. 

Bu da bizi ikinci hususa getirir: yani, listedekilerin nasıl seçildiğine. Çalışmada, listenin keyfi olduğu ve 150 sayısının tesadüfen seçildiği sonucuna varılmışhr. Şüphe yok ki, Ankara hareketinin muhalifleri 150 kişiden çok daha kalabalıktı. 

Bu sayı, İtilaf müzakerecilerinden Ankara'ya protestolar yükselmesine engel olurken, yeni rejimin muhaliflerinin dikkatini çekmeye yetecek bir miktar gibi gelmiş olsa gerek. Ankara için Lozan Antlaşmasının yan ürünlerinden biri de, Ankara'nın İstanbul üzerindeki otoritesinin İtilaf kuvvetlerince tanınması ve onanmasıydı. 150 kişinin seçilmesi, bu bağlamda sembolik olarak, İtilaf kuvvetlerinin Ankara karşısında İstanbul çevresini himaye edemediğini gösterdi. 
150 İsim On altı  Alt kısım halinde tasnif edildi. Ne var ki, listenin tek tutarlı ve tarafsız kısmı, Sevr Antlaşmasını imzalayan delegelerin bulunduğu kısımdı.260 

   Diğer kategorilerdeki birçok isim alelacele seçildi. Kuşkusuz listedeki pek çok ismin, antlaşmalar arası dönemde (1918-1923) Ankara'ya dostane duygular beslemediği de muhakkaktı. Ancak, Kemalist rejime karşı olan ve onu alt etmek isteyen başka birçok kişi için de bir gerekçe bulunabilirdi. 

Söz gelimi, Kamuran ve Celadet Bedirhan ile Seyyid Abdülkadir gibi bazı Kürt milliyetçisi liderler listede yoktu. 261 

   Oysa kimi kıyıda köşede kalmış Çerkes Milliyetçileri listedeydi. Bu Ankara'nın Çerkeş milliyetçiliğini Kürt milliyetçiliğinden daha büyük bir potansiyel tehdit olarak değerlendirdiği anlamına mı gelir? 

Tam olarak bilmiyoruz; ancak etnisite listenin hazırlanmasında büyük bir rol oynamamış gibi görünüyor. Bir kere, Kürtler sayıca daha fazla ve yeni rejimin milliyetçi tabiatı için potansiyel olarak daha tehlikeli idiler. Listede büyük bir Çerkeş grubunun bulunmasının nedeni, Çerkeş lerin geleneksel olarak Osmanlı Sarayına daha yakın olmaları ve Ankara çevresinin onların yabancı güçlerle ittifak yapma potansiyelinden daha tedirgin olması olabilir. 

Bir diğer önemli sonuç, bu insanların yaftalanması ila ilgiliydi. Listedekileri, kelimenin anlamı gereği, vatan haini olarak damgalamak pek doğru değil, çünkü ihanet edecekleri rejimin o zamana kadar bir parçası değillerdi. Onlar daha basmakalıp bir reçeteye, yani 1.Dünya Savaşının kaybedildiği kesinleştikten sonra, galiplerle işbirliği yaparak imparatorluğu koruma reçetesine sarıldılar. 

Bu insanların milli harekete muhaliflikleri, İtilaf Kuvvetlerinin işgaline taraftar olmaları demek değildir. Aslında onların gözünde Milliyetçiler Osmanlı İmparatorluğu'na ihanet edenlerdi. Bu yüzden, tarafsız bir gözle bakılınca bu insanlara "vatan haini" yerine, doğmakta olan "rejimin muhalifleri" demek daha doğru bir terminoloji olabilir. 

Bu gruptaki birçok insan, milliyetçilerin büyük devletleri yenilgiye uğratma olasılığını büyük bir şüpheyle karşılıyordu. Refik Halit (Karay) gibi kimileri, 
milliyetçi başarının bir ütopya olmadığını anladığı anda saf değiştirdi. 

150'liklerin nasıl bir arka plana sahip oldukları incelendiğinde, onların seçiminde ve kovuşturulmasında, daha önceden var olan siyasi ve bir dereceye kadar şahsi rekabetin de rol oynadığı fark edilir. Modern Türkiye'nin ortaya çıkışı konusuna aşina olan okurlar, yeni rejimin başarısında İTC'nin oynadığı rolü rahatlıkla kabul ederler. 
    Mustafa Kemal ve diğer önde gelen liderler de dahil Ankara çevresindeki birçok kişinin, İTC'yle geçmişte yakınlığı vardı. 

Bu nedenle, birçok 150'liğin, İTC'nin Osmanlı siyaset sahnesindeki baş rakibi olan Hürriyet ve İtilaf siyasi platformuna mensup olması şaşırtıcı değildir. Örneğin, listedeki birçok paşanın 1.Dünya Savaşından önce İTC hükümeti tarafından istifa ettirilerek bir köşeye çekilmeleri sağlanmıştı. Dolayısıyla onlar İTC'ye zaten diş biliyorlardı. 
    150'likler arasındaki birçok sivil üye de, 1913 darbesinden sonra İTC tarafından sürgüne gönderildiği için benzer kızgınlıklara sahipti. Osmanlı Devleti'nin bu eski memurları, İTC politikaları yüzünden devletteki saygın görevlerini kaybetmişlerdi. 1. Dünya Savaşının ardından İTC iktidardan inince, Osmanlı idare ve bürokrasi sindeki mevkileri yeniden dolduran bu sürgün Hürriyet ve İtilaf mensuplarının, İTC'yle birlikte anılanlara husumet beslemesi kaçınılmazdı. 150'liklerin geldikleri zeminin araştırılması, bunların birçoğunun, doğmakta olan milli hareketi "örtük İTC" olarak değerlendirdiğini açıkça ortaya koyar. 

Hükümette yer alanlar, Anadolu hareketinin, Hürriyet ve İtilaf hükümetini devirmek üzere İTC tarafından tasarlanmış bir hareket olduğuna kani idiler. 

Bu yüzden, onlar için Ankara'ya karşı çıkmak adeta bir refleksti. Bunlar, Ankara çevresinin eklektik bir insan grubundan meydana geldiğinden ve Ankara'daki liderliğin, özellikle de Mustafa Kemal'in kendini İTC'nin potansiyel tehdidi altında hissettiğinden habersizdiler. Nitekim Mustafa Kemal, Dördüncü Bölümde de gösterileceği gibi, Ankara'daki en yakın yoldaşlarını (Kazım Karabekir, Ali Fuat, Refet, Rauf) dahi susturmakta ve artık kapanmış İTC'deki olası rakiplerini (Kara Kemal, Cavit gibi) bile ortadan kaldırmakta tereddüt etmeyecekti. 

Ayrıca milliyetçilerin, İstanbul çevresine hakim olan, Ankara'yı İTC'nin parçası olarak algılama haleti ruhiyesinin kesinlikle farkında olduklarına da işaret etmemiz gerekir. Bu husus, 4 Eylül 1919'daki Sivas Kongresinin ilk oturumunda tartışıldı. Kongre katılımcılarından biri olan İsmail Fazıl Paşa, "milli harekete muhalif olanlar bizi İTC'nin parçasıymışız gibi tasvir ediyor; böyle bir ithamın bize hem ulusal hem de uluslararası olarak zarar vereceğini inkar edemeyiz. Bu yüzden, kongre üyelerinin namusları ve Allah'ın adı üzerine ... İTC'nin yeniden ihya edilmesi için 
çalışmayacaklarına dair yemin etmelerini teklif ediyorum," diyordu.262 

    Ne ilginçtir ki, müzakerelerde, metinde İTC adının muhafaza edilip edilmemesi üzerine ateşli tartışmalar yaşandı. Karar oybirliğiyle çıkmadı; yine de çoğunluk, kongrenin bazı üyeleri arasında belli bir İTC sadakatinin var olduğuna işaret edeceği gerekçesiyle yemin metninde İTC adının telaffuz edilmemesini istedi. 263 

150'likler meselesi, yeni yönetime olan siyasi muhalefetin susturulması sürecindeki ilk aşamayı temsil eder. 

Bu aşama, Ankara hükümetinin meşruiyetine yönelen tehdidin başarıyla bertaraf edilmesi aşamasıdır ve Ankara hükümetinin meşruiyetine karşı herhangi bir muhalefetin dile getirilmesinin önlenmesinde, başrolü oynamıştır. Ne var ki Ankara'ya muhalefet susturulurken, bu kez Ankara'da bir muhalefet boy vermiştir. 
Ankara çevresinin kendi içindeki iktidar mücadelesi ve 150'liklerden olmayan gazetecilerin oluşturduğu entelektüel tehditle birlikte BMM'deki siyasi 
tehdidin de bertaraf edilmesi, bir sonraki bölümde incelenecektir. 

DİPNOTLAR;

250 Roland Belgrave ve Stefano Taglia'nın kitap eleştirisi, "Through Ottoman Eyes" Cornucopia 36, bkz. 
       http:J1www.cornucopia.net/aboutdrs.htm1.erişim 9 Ocak 2009. 
251 Adalet, 20 Mart 1922. Makalenin tamamı çevriyazımla Karaca'da yayınlandı, 125-28; bu makale Mustafa Kemal'e kişisel saldırılarla doludur. 
252 Erdeha, 177. 
253 Karaca, 128. bu iddiaları kanıtlayamaz. 
254 Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 030.18.01-26/21 Hikmet Öksüz'de zikredildiği şekliyle, Batı Trakya Türkleri, (Çorum: Karam, 2006), 180. 
255 Bir ITC üyesi olan Muhittin Birgen, komşusunu öldürmekten önceden hapsedildiğini ve 1908'de ikinci meşrutiyetin ilanındaki af sayesinde salıverildiğini öne sürer. Birgen, ayrıntıya girmeden, Kadri'nin kendi çevresindeki ilk İTC muhalifi olduğunu anlatır; Bkz. İttihat ve Terakki'de On Sene: İttihat ve Terakki Neydi? Cilt 1 (İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006), 516. 
256 Diğer ikisi Fanizade Zeynelabidin (listede 37. sırada) ve Fanizade Mesut (listede 27. sırada) idi. Bu aile, Ankara hükümetinden İstiklal Madalyası almış Dr. Baki Bilgili gibi bir mensup da yetiştirmişti. 
257 İsmail Tevfik (Okday), Adana Vilayeti Matbuatı (Ankara: Hariciye Vekaleti Matbaası, 1932), 24. 
258 Erdeha, 207. 
259 Mektubun tamamı, Sedat Bingöl tarafından Toplumsal Tarih'te "Ömer Fevzi Bey'in Müdafaanamesi  ve Mesut Fani'nin Hoybun'a İlişkin Bilgileri: iki 15o'lik Üzerine Notlar ve Belgeler" başlıgıyla  yayınlandı, 62 (Şubat, 1999): 41-48. 
260 Bunun nesnelliği dahi tartışılabilir, çünkü 1918'deki Mondros Mütarekesi gibi, vatan hainliği olarak telakki edilebilecek, daha önceki uluslararası anlaşmalar vardı. Onu, milli hareketin liderlerinden biri  olan Rauf Orbay imzalamıştı. 
261 Bu şahsiyetler ve onların siyasi faaliyetlerine ilişkin daha fazla bilgi için, Bkz. Hakan Özoğlu,  Kurdish Notables and the Ottoman State (Albany: SUNY Press, 2004). 
262 Uluğ iğdemir (yay. haz.), Sivas Kongresi Tutanakları (Ankara: TIK, 1986), 2-3. 
263 5 Eylül 1919'dki ikinci ohırum; age., 17-23

***