ATATÜRK DÖNEMİNDE YÜKSEK ÖĞRETİMİN YENİDEN DÜZENLENMESİ, BÖLÜM 2

ATATÜRK DÖNEMİNDE YÜKSEK ÖĞRETİMİN YENİDEN DÜZENLENMESİ, BÖLÜM 2

B-MÜHENDİS MEKTEB-İ ALİSİ’DEN YÜKSEK MÜHENDİS MEKTEBİ’NE 

Askerî Mühendishane’nin binasının içerisinde 1884 yılında Hendese-i Mülkiye adıyla kuruldu ve 1909’da Nafia Nezareti’ne bağlandı. 1915 yılında yeni bir nizamname ile Mühendis Mektebi adıyla teşkilatı tanzim edildi.10. 1928 yılında adı Yüksek Mühendis Mektebi olarak değiştirilirken, Türkiye’de Darülfünûn’dan sonra tüzel kişiliğe sahib ikinci yüksek öğretim kurumu ünvanını aldı. Bunu 
takiben Yüksek Mühendis Mektebi Talimatnamesi.11 hazırlanarak yürürlüğe konmuş tüzel kişiliğe uygun yeni bir yönetim kurulmuştur. 

Bu müessese 1944 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi’ne dönüştürülecektir. 

1- Şahsiyet-i Hükmiye Verilmesi 

17 Mayıs 1928 tarihli 1275 sayılı kanun.12 ile Mühendis Mektebi’nin adı Yüksek Mühendis Mektebi’ne çevrilerek şahsiyet-i hükmiye verilmiş ve mülhak bir bütçe ile idare edilmesi kararlaştırılmıştır. 
Bütçedeki fasıllar arasındaki nakil kanun ile, aynı faslın maddeleri arasındaki nakiller ise Nafıa Vekâleti’nin tasdikiyle yapılabilecektir. 

Mühendis Mektebi’nin işgal etmekte olduğu binaların tamamı ile, doğusundaki hazineye ait arsanın bedelsiz olarak Yüksek Mühendis Mektebi’ne devri kararlaştırıldı. 

Yüksek Mühendis Mektebi’nin maddî gelirleri aşağıdaki şekilde tanzim edimiştir: 

- Genel bütçeden verilen meblağ, 
- Meccanî olmayan öğrencilerden alınan ücretler, 
- Muhtelif şahıs ve müesseselerden yapılacak yardım ve bağışlar, 
- Gayrı menkul malların icarı ile menkul malların icar ve satışından elde edilecek gelirler, 
- Laboratuvar, tecrübe hane ve matbaa gelirleri, 
- Müteferrik gelirler.13. 

Nafia Vekaleti’ne bağlı olan Yüksek Mühendis Mektebi emvâl-i menkule ve gayr-ı menkule tasarrufuna, bağışları kabule, daire mahkemelerde huzur ve murafaa ya -istikraz ve benzeri nakit hariç- her nevi mukavele akdine ve sarfiyat yapmaya izinli mülhak bütçesi olan bir müessese idi.14. 

Yüksek Mühendis Mektebi’ne verilen şahsiyet-i hükmiye ile maddî olarak tanınan haklar Darülfünûn’dakinin bir benzeridir. Yüksek Mühendis Mektebi’nin kendisine ait olan bütçesindeki paraların kullanımı Nafıa Vekâleti’nin kontrolü altındadır. Darülfünûn’da olduğu gibi fasıllar arasındaki nakli yapmak B.M.M.’deki fasıl içindeki maddeler arasında nakil yaparak paraların kullanımı Nafıa Vekâleti’nin iznine bağlı idi 

2- Yüksek Mühendis Mektebi’nin Amacı ve Şubeleri 

Yüksek Mühendis Mektebi, teknik meslek sahibi olacaklara lazım olan yüksek tahsili verecektir. 
Yüksek Mühendis Mektebi, üç ihtisas şubesinden oluşacaktır. 

1- Yol ve Demiryolu Mühendisliği Şubesi, 
2- Mimari ve İnşaat Şubesi (mebani ve şehircilik), 
3- Su İşleri Mühendisliği Şubesi. 

Bu esas şubeler haricinde mülhak olarak “Tali Ressam ve Tapoğrafya Şubesi” bulunacaktır.15. 

3- Tedris Meclisi 

Bu meclis bütün müderris ile mühendis muallimlerden oluşacaktır. Tedris Meclisi’nin “reisi” rektördür. Meclis, rektörün daveti veya dörtte bir üyenin yazılı talebi üzerine toplanacaktır. Müzakerelerin geçerli olabilmesi için azaların yarıdan fazlasının toplantıda hazır bulunması şarttır. 

Görevleri: 

- Mektebin tedrisat ve idaresine ait program ve talimatnameleri tanzim ve tadil etmek, 
- Dersleri sınıflara göre dağıtmak ve yeni ders koymak, 
- Heyet-i talimiye kadrosunu tanzim etmek, 
- Rektör adaylarıyla idare müdürünü seçmek, 
- Şube müdürlerini seçimle tesbit etmek, 
- İdare ve İstişare Meclislerine üye seçmek, 
- Yeni bütçeyi hazırlamak ve eski bütçenin yerli yerinde harcanmasını sağlamak, 
- İstişare Meclisi’ne arzedilecek hususları tesbit etmek, 
- Öğretim üyelerinin seçim ve terfilerini yapmak, Tedris Meclisi’nin başlıca görevleridir. 

Rektör, Tedris Meclisi’nin kararlarını icra eder ve Vekâlete arzı lazım gelenleri sekiz gün içerisinde yerine getirir.16. 
Tedris Meclisi, sadece akademik değil, rektör dahil bütün yöneticileri de tesbit etmesi bakımından Yüksek Mühendis Mektebi’nin en yetkili organıdır. Tedris Meclisi, DF’daki Fakülte Meclislerinin Yüksekokul’a uyarlanmış şeklidir. Yüksekokul’da Fakültelerin olmaması dolayısıyla, bir üst kurul değil, Tedris Meclisi en yetkili organ haline gelmiştir. 

4- İdare Meclisi 

Rektör, İdare müdürü, şube reisleri ile her şubeden seçilecek birer azadan oluşacaktır. Rektör, İdare Meclisi’nin reisliğini, idare müdürü de kâtipliğini yapacaklardır. 

İdare Meclisi’nin Görevleri; 

-Mektebe ait emvalin idaresi, 
-Mektep hukukunun müdafaası emrinde selahiyet itası, 
-Bağışların kabul veya reddi, 
-Mektep bütçesinin hazırlanması, 
-Mali sene sonunda harcamaların incelenmesi, 
-Talebelerin vereceği ücretlerin tesbiti, 
-Talebelerin disiplin işlerinin tatbiki, 
-Memur kadrolarının tanzimi, 
-Yeni inşaatın yapılması veya eski binaların tamiratının yapılması, 
-Mezun olan öğrencilere diploma verilmesi, 
-İstişare Meclisi kararlarının tatbiki hakkında Tedris Meclisi’ne verilecek tekliflerin hazırlanması, 
-İstişare Meclisi’ne arzedilecek konuların tesbiti.17. 

İdare Meclisi, DF Divanı’nın şekli olarak bir kopyası olmakla beraber, işlev olarak DF Divanı’ndan çok farklıdır. DF Divanı, Emin, Fakülte Reisleri ile her fakülteden seçilen iki üyeden oluşurdu ve DF’un idari ve akademik en yüksek kurulu idi. Yüksek Mühendis Mektibi’nde rektörün idari işlerdeki yardımcısı ile her şubeden seçilen birer üye İdare Meclisi’ne dahildir. İdare Meclisi, bir yönetim kurulu niteliğinde ve Tedris Meclisi’nin altında olan bir kuruluştur. 

Yüksek Mühendis Mektebi fakültelerden oluşmaması ve dolayısıyla Fakülte Meclisleri bulunmamasından DF Divanı gibi bir müesseseye ihtiyaç duyulmamaktadır. Bundan dolayı İdare Meclisi, Tedris Meclisi’nin altında çalışan bir icra organıdır. 

5- İstişare Meclisi 

Başkanı rektördür. Ayrıca onbir üyesi daha vardır. Üç üye, Tedris Meclisi tarafından Y.M. Mektebi dışından tesbit edilecek sekiz aday arasından Nafia Vekâleti tarafından tayin edilecektir. Diğer sekiz üyenin ikisi mektep haricinden, altısı müderris ve muallimler arasından olmak üzere Tedris Meclisi’nce seçilecektir. 

İstişare Meclisi, her öğretim yılı başında toplanarak Y.M. Mektebi’nin “terakkisi için rey-i istişari”sini beyan edecektir.18. 

İstişare Meclisi, DF’da olmayan yeni bir müessesedir. 1934’te İstanbul Üniversitesi’nde bütün üyeler fakültelerden olmak üzere dekana 
bağlı olarak kurulan istişari komiteler teşkil ettirilmiştir. Yalnız bu istişari komitelerin görevi, sadece yönetim alanında yöneticileri 
yardımcı olmaktır. YMM’deki İstişare Meclisi’nin görevi, Mühendis Mektebi’nin gelişmesini sağlayacak teklifler ortaya koymaktır. 

6- Rektör 

Rektör, müderris ve muallimlerin üye olduğu Tedris Meclisi tarafından, üç yıllığına müderrisler arasından seçilecektir. Tedris Meclisi iki rektör adayı seçerek Nafia Vekâleti’ne bildirir. Vekâlet de bunlardan birini rektör olarak tesbit ederek Cumhurbaşkanı’nın tasdikine sunardı. 

Rektör, Tedris Meclisi, İdare Meclisi ve Nafia Vekâleti’nin kararlarını yerine getirmek, YMM’ni temsil etmek, mektebin harcamalarını yapmak ve gelirlerini tahsil etmekle görevlidir. 

Rektöre idari işlerde yardımcı olmak ve rektör olmadığı zamanlarda idari alanda rektör namına görev yapmak üzere, İdare Meclisi’nin kararı ve Nafia Vekâleti’nin tasvibi ile bir idare müdürü tayin edilecektir.19. 

Rektör, seçim, tayin ve çalışma usulü bakımından DF’daki tarza uygundur. Rektör’e, bir idare müdürünün yardımcı olması DF’daki fakülte kâtipliği müesseseleriyle benzerlik göstermektedir. Ancak Umumi Kâtib’in Fakülte Reisi olmadığı zaman vekâlet etme hakkı yoktur. Ayrıca İdare Müdürü’nün Nafia Vekâleti’nin tasdikiyle tayin edilmesi de, yönetimde rektörü bir nevi denetim altına alma düşüncesinin bir ifadesi olsa gerektir. 

Burada, bir yüksekokul idarecisi için Rektör ünvanının ilk defa kullanıldığını tesbit ediyoruz. Öğretim üyelerine muallim ve müderris gibi ünvan verilirken, yöneticiye Avrupa’daki üniversitelerden örnek alınarak Rektör denilmesi, müessese yanında ünvanlarda da Avrupalılaşmaya bir yönelişin ifadesidir. 

7- Şube Reisi 

Her şube, Tedris Meclisi’nin seçip, Nafia Vekâleti’nin tayin ettiği bir reis tarafından yönetilirdi.20. 

Buradaki şube, fakülte karşılığı olmadığı için Şube Reisi bugünkü anlamda bir bölüm başkanıdır. 

8- Öğretim Üyelerinin Tayin ve Azli 

Öğretim üyeleri, Tedris Meclisi tarafından seçilecek ve Nafia Vekâleti’nce tayin edilecektir.21. 
Öğretim üyeleri kendilerine verilen görevleri yerine getirememesi, “adem-i muvaffakiyeti” veya öğretim üyeliği mesleğine aykırı bir suçu işlemesi üzerine Tedris Meclisi’nce istifaya davet edilir, ilgili şahıs istifa etmezse, olay Nafia Vekâleti İnzibat Komisyonu’nca incelenerek nihai karar verilecektir.22. 

Öğretim üyelerinin tayininde Darülfünun (DF)’la aynı usul geçerli iken, YMM’de azil konusunda son karar Nafia Vekâleti’ne bırakılmıştır. 
DF’da ise azil hususunda son karar DF Divanı’na aittir. 

9- Öğrencilerin Örgütlenmesi ve Yönetime Katılması 

Öğrencilerin örgütlenmesi hususunda YMM Nizamnamesi’nde bir açıklık bulunmamaktadır. Ancak YMM öğrencilerinin hem okulları adına cemiyetler kurdukları, hem de bütün yüksek öğretim cemiyetlerinin toplanarak meydana getirdikleri Millî Türk Talebe Birliği’ne iştirak ettikleri bilinmektedir.23.
Diğer yandan öğrenciler yönetime katılmamaktadır. 

10- Yüksek Mühendis Mektebi’nde Özerk Yönetime Son Verilmesi 

Darülfünûn döneminde Fen Fakültesi’ne bağlı olarak mühendis yetiştiren Elektro-Mekanik Mühendisliği, üniversiteye geçişte kapatılarak.24 
İstanbul Üniversitesi’ne kalan bütün âlât, edevât ve kitabları 11 Nisan 1935 tarih ve 2687 numaralı kanun ile Yüksek Mühendis Mektebi’ne devr edilmişti.25. Mühendislik alanında daha da güçlendirilmek amacıyla Yüksek Mühendis Mektebi’ne yapılan bu devrin arkasından, üniversitedeki yönetim anlayışına uygun bir şekilde, 1928 yılında verilen özerk yapıya son verilmiştir. Türkiye’de 
yüksek öğretimde ikinci olarak özerk statüye kavuşmuş olan ve 18 Mayıs 1935 tarihindeki 2718 sayılı kanunla yapılan yeni düzenleme ile Yüksek Mühendis Mektebi’nin bir müdürle idare olunması kararlaştırılmıştır. 
Buna göre Mekteb müdürü, Nafia vekilinin inhası üzerine müşterek kararname ile tayin edilecektir.26. 

Böylece, özerk yönetimin en önemli göstergelerinden biri olan yüksek öğretim kurumunun yöneticisinin öğretim üyelerince seçimine son verilmiş oldu. 
Ancak kanunî olarak Yüksek Mühendis Mektebi’nin tüzelkişiliği devam ediyordu. 

Yüksek Mühendis Mektebi’ndeki yeni düzenlemelere uygun olarak 22 Mayıs 1935 tarihinde 2/2642 nolu kararname ile yeni bir Yüksek Mühendis Mektebi Nizâmnâmesi yürürlüğe kondu27. Yüksek Mühendis Mektebi ortak derslerin yapıldığı hazırlık sınıfı ile 

1-Yol ve Demiryolu, 
2-Yapı İşleri ve Şehircilik, 
3-Su İşleri, 
4-Elektro-Mekanik İşleri ve 
5-Muhasebe İşleri şubelerinden oluşuyordu28. Yeni nizâmnâmeye göre Yüksek Mühendis Mektebi’nin yönetimi şu şekilde düzenlenmiştir. 

3. CÜ  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***