Halkevleri ve Köy Enstitülerinin Kapatılması

Halkevleri ve Köy Enstitülerinin Kapatılması 

Halkevleri 1931 yılında CHP tarafından kurulmuştur. 1931 kongresinde CHP tüzüğüne “Halkevleri” hakkında bir madde eklenmiştir. Uzun incelemelerden sonra Halkevleri için etraflı bir yönetmelik hazırlanmıştır. Buna göre Halkevleri, halkla sıcak iletişim kuracak, halk değerlerinden de kaynaklanacak kültür merkezleri diye düşünülmüştür. Her yurttaşın ilgi alanına göre katılımını sağlamak başlıca hedeflerdendir. 

Halkevleri özel statüde kuruluşlar oldukları halde, kamu hizmeti görecektir ve devletin bazı hizmetlerine yardımcı olacaktır. 

Halkevleri bu programla, 19 Şubat 1932'de açıldı. İlk defa on dört il merkezinde; ikinci aşamada Haziran 1932'de yirmi il merkezinde birden faaliyete geçmiştir. 
1933 yılında, çeşitli il ve ilçelerde yirmi bir Halkevi daha açmıştır. 1938'de sayıları 209'u bulmuştur. 

1951'de ise Türkiye’de 404 Halkevi bulunmaktadır. 

Halkevleri Cumhuriyet tarihinde iz bırakan etkin bir kurum olmuştur. Tek parti rejiminin doğal sonucu CHP'ne bağlı kuruluşlardır. 
Çok partili hayata geçilince, siyasal sorun olmuştur. Gerçi, CHP yönetimi Halkevleri'nin çok partili rejim gereği parti ile bağlantısının kesilmesini düşünmüş ve bu doğrultuda karar almıştır. Ancak bu düşünce uygulamaya geçirilememiştir.402 

Halkevleri, çok partili yaşama geçilmesinden itibaren tartışma konusu olmuştur. DP’ye göre Halkevleri, halkı ve gençliği CHP ideolojisi doğrultusunda eğitmek 
amacıyla kurulmuştu. 

Yönetimleri tamamıyla CHP’nin merkez ve yerel örgütleri tarafından üstlenilmiştir. Gereksinimleri ise Parti tarafından ve genel bütçeden karşılanmaktadır. 

Bu durum karşısında DP Milletvekillerinden bir grup, Halk evlerinin yeni bir tüzüğe bağlanması için kanun teklifi verdiler.403 

Daha sonra Halkevlerine yapılan yardım tutarı, Maliye Bakanlığınca incelenmeye başlanmıştır.404 CHP’nin Halkevleri yoluyla tasarrufuna geçirdiği malların 
hazineye geri verilmesine dair kanunun görüşmeleri esnasında, CHP’liler, CHP’nin mallarıyla ilgili görüşlerini belirttikten sonra salonu terk etmişlerdir. 
Kanun teklifi, DP’lilerin oylarıyla kabul edildi ve iki gün sonra Halkevleri kapatılmıştır.405 

Köy Enstitüleri ise, hemen II. Dünya Savaşı'nın başlarında 17 Nisan 1940 günü resmen on dört yerde birden kurulmuştur. Temel amacı kırsal kesimde 
sıkıntılı olan eğitim ihtiyacının görülmesi olarak belirlenmiştir. Köy Enstitülerinde öğrenim, ilkokuldan sonra beş yıl olarak programlanmıştır. 1947 yılına kadar, her öğrenim yılında yarı yarıya dengelenen kültür ve teknik-tarım derslerinin ağırlıkları o yıl değiştirilmiştir. Yeni program, kuramsal genel kültür 
derslerini arttırmıştır. Bu değişiklik, başından beri Köy Enstitülerine karşı çıkan çevrelerin savaş sonrasında etkinliklerinin artması karşısında, savunma için 
bir şeyler yapma gayretinin işaretidir.406 

Köy Enstitülerinde CHP’li Millî Eğitim Bakanı, Reşat Şemsettin Sirer döneminde ilk darbe vurularak, orijinal yapısı ve amacından saptırılmaya çalışılmıştır. 
Kırsal kesimden alınan köylü çocuklarının üretici ve yaratıcı bir eğitim sürecinden sonra, yine o kesime gönderilerek önderlik etmesini ve aynı zamanda da 
Türk Devriminin ideolojisini, dolayısıyla CHP’yi dinç tutması öngörülen bu kurumlar, feodal çevrelerde büyük bir rahatsızlığın oluşmasına yol açmış ve 
Sirer döneminde orijinal yapı ve amaçlarında sınırlamaya gidilmiştir.407 

Köy Enstitüleri, demokratik çok partili hayata geçildikten sonra, siyasal gündemin ve yaklaşımların bir unsuru olmuştur. İlerleyen yıllarda Enstitü çıkışlılar, tutucu siyasal iktidarlarca genellikle hor görülmüşlerdir. Eğitim dünyasında ve aydın kesimlerde bir “Enstitülü” ayrımı yaşanmıştır. Merkezci siyasal yaklaşımların yanı sıra bazı sol anlayışlar da enstitüleri eleştirmiş, uygulamanın ve ürünlerinin sol düşünceyle bağdaşmazlığını vurgulamışlardır. 

Bu düşüncenin özünü “kırsal kesim insanını, kırsal kesimde yaşamaya mahkûm etmek” biçiminde formülleştirilmiştir.408 

DP iktidara geldikten sora, bu eğitim kurumları, komünizm propagandası yapıldığı gerekçesiyle, Millî Eğitim Bakanı Tevfik İleri’nin çabaları ile 1954 yılında çıkarılan 6234 sayılı yasayla Köy Enstitüleri ile öğretmen okulları birleştirilmiş ve Enstitüler sıradan öğretmen okulları haline getirilmişlerdir.409 

BÖLÜM DİPNOTLARI;


402 Murat Katoğlu, Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eğitim, Kültür, Sanat, Sina Akşin (Yay. Yön.), Çağdaş Türkiye 1908–1980, C–4. İstanbul: Cem Yayınevi, 2000, s.451. 
403 Cumhuriyet, 15.6.1950. 
404 Cumhuriyet, 1.9.1950. 
405 Milliyet, 7-9.8.1951. 
406 Katoğlu,a.g.m., s.407. 
407 Mustafa Albayrak, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Ankara, 1992, Hacettepe Üniv. Doktora Tezi, s. 861-62. 
408 Katoğlu, a.g.m., s.408. 
409 Cumhuriyet, 28.1.1954. 

***