NATO’nun Evrimi ve Türkiye’nin Transatlantik Güvenliğe Katkıları BÖLÜM 3

 NATO’nun Evrimi ve Türkiye’nin Transatlantik Güvenliğe Katkıları  BÖLÜM 3

Afganistan’da ISAF komutasını devralan 3. Kolordu ise bizzatihi değişen güvenlik gereksinimlerine koşut NATO’nun dönüşüm sürecinin bir ürünüdür. Yeni güvenlik tehditlerine karşı NATO’nun belirlediği HRF (High Readiness Force: Yüksek Hazırlık Seviyesindeki Kuvvet) ihtiyacı kapsamında 3. Kolordu bu yeni kuvvet ihtiyacına göre teşkilatlandırımış ve doğrudan SACEUR’a bağlı bir karargaha 
dönüşümüştür.78 Bu kolorduyu NATO’nun yüksek hazırlık seviyesine sahip az sayıdaki karargahlardan birine dönüştürmek, Türkiye açısından “emek yoğun” katkılar yerine ittifakın daha önemli saydığı “teknoloji yoğun” katkı anlamına gelmektedir. 

Afganistan’ın ardından Washington’ın Irak’a yönelmesi, Transatlantik güvenlik topluluğu içerisinde büyük bir yarılmaya yol açtı. Fransa ve Almanya başta olmak üzere Avrupalı müttefiklerin bir bölümü ABD’nin Irak’ı işgaline şiddetle karşı çıkıyordu. Atlantikçi ve Avrupalı ayrışmasının doruğa çıktığı 2003’de NATO’nun Türkiye’nin güvenliğine katkısı bir kez daha ittifak içi çekişmelerin gölgesinde kaldı. NATO Genel Sekreteri George Robertson, olsaı karşı bir Irak saldırısına karşı, Türkiye’ye yeniden Patriot bataryaları konuşlandırılması talep etti. Ancak Fransa ve Almanya buna karşı çıktı. NATO içi ayrışma bir kez daha Türkiye açısından güvensizlik üretti.79 Tam da bu sırada TBMM beklenmedik 
biçimde ABD’ye Irak harekatı için Türkiye’de birlik konuşlandırma izni veren tezkereyi reddetti. Uzun yıllarıdr Atlantkçi eğilimleri ile tanınan Türkiye, kendini bir anda Almanya ve Fransa’nın başını çektiği Avrupacı çizgide buldu. 
İttifak içi ayrışma 2003-2009 yılları arasında NATO’nun işleyişini ve etkinliğini kısıtladı. Aynı dönemde Türkiye de Batı ile ilişkilerinde ağırlığı AB’ye vererek tam üyelik peşinde kapsamlı siyasi ve ekonomik bir dönüşüm hamlesi gerçekleştirdi. Sert güvenlik ve sert güç, Türkiye’nin güvenlik politikasındaki eski ağırlıklarını yitirdi. AKP’nin komşularla “sıfır sorun siyaseti”, askeri gücü neredeyse tamamen dışladığından yumuşak güvenlik ve güce ağırlık verilen bir dönem yaşandı.80 Tezkerenin reddi ile ortaya çıkan AB eksenli Transatlantik poziyon giderek pekişti. 1990’larda Türkiye’yi AB açısından potansiyel güvenlik tüketicisi yapan Türkiye’nin dış politikada askeri güce aşırı dayanma eğilimi ve 
Türk kamuoyunun buna desteğiydi. Bu ise Avrupa’da güçlenen eğilimle zıttı. Dolayısıyla Türkiye’de yaşanan dönüşümün bu boyuttaki yansımaları da Transatlantik Eğilimler araştırmalarında gözlemlenmektedir. 

Mevcut göstergeler, on yıl önce aralarından uçurumlar olduğu düşünülen Türkiye ve AB kamuoylarının dış politikada askeri güç kullanımına yaklaşımlarının giderek örtüştüğünü ortaya koymaktadır.81 

Üstelik Türkiye NATO’nun yeni harekat coğrafyalarında sert güç desteği kadar, belki de ondan daha çok, yumuşak güç katkısı vermeye eğilimlidir. NATO’nun Afganistan’a konuşlanması Türkiye’nin ittifak üyesi olarak katkılarını diğer üyelerden ayrıştırma olanağı sağlamıştır. NATO ve ABD’nin muharip 
güç taleplerine rağmen, gönderilen Türk birlikleri çatışmaya sokulmamıştır. Türkiye’nin Afganistan harekatına asıl katkısı tarihsel ve kültürel kimliğinin bir uzantısı olarak tasarlanıp uygulanmaktadır. 

2009’da üst düzey bir Türk diplomat Afganistan’da sadece Türkiye’nin kız okulları açıp işletebildiğini ifade etmiştir. Bunu Afganistan’da Türkiye dışında bir ülkenin yapmasının mümkün olmadığını ve eğitime devam eden altı kız okulunun bir tümen muharip askerden daha büyük katkı olduğunu da eklemiştir.82 Bu da aslında yumuşak gücün NATO’nun yeni harekat alanlarında Türkiye’nin mukayeseli üstünlüğüne dönüştüğünün ifadesidir. 

Sonuç 

21. Yüzyılın ilk on yılında Türkiye’nin Transatlantik güvenliğe katkısı nicelik ve nitelik açısından Soğuk Savaş döneminin katkılarından bir hayli farklılaşmaktadır. Bunlar arasında 2002 Stratejik Konsepti ile kabul edilen dönüşüm hedefine uygun kuvvetlere katılım ve liderlik, yeni komuta yapısı çerçevesinde İzmir’deki NATO karargahının önce Hava Unsur Komutanlığı (CC Air HQ İzmir), daha sonra ise Kara Komutanlığına (Land Command) dönüşmesi, 3. Kolordu’nun NATO hedeflerine uygun teşkilatlandırılması, NATO’nun BİO eğitim merkezi ve NATO Terörizmle Mücadele Mükemmeliyet 
Merkezi’nin kurulması sayılabilir.83 

2009’da Barack Obama’nın ABD Başkanı seçilmesiyle NATO ittifakının içindeki yarılma giderek kapanmıştır. 1990’lı yılların sonundan başlayarak önce ayrı güvenlik kimliği, ardından da bir güvenlik ve savunma politikası oluşturmayı tasarlayan AB bu hedeflere ulaşmada zorlanmıştır.84 Atlantik’in iki yakasındaki ilişkiler yeniden tanımlanırken, Fransa uzun bir aradan sonra yeniden 
NATO’nun askeri kanadına dönmüştür. 2009’da Fransa’nın NATO’ya dönüşü NATO’dan bağımsız bir Avrupa güvenlik ve savunma örgütü olasılığını zayıflatmıştır.85 Öte yandan ittifak içi ayrışma Türkiye açısından bir yandan güvensizlik yaratırken, diğer yandan dış politikada manevra alanını genişletmiştir. 2009’da ittifak içinde yeni bir anlayış birliği oluşması ise Türkiye’yi bu manevra alanından mahrum bırakıp güvenlik politikasında zorlu tercihler yapmaya zorlamıştır. 

Bu bağlamda 2010’da Lizbon’da kabul edilen yeni Stratejik Konseptin Türkiye açısından en zorlu yönü Balistik Füze Savunma Sistemi (yaygın adıyla “Füze Kalkanı”) geliştirme ve yerleştirme iradesini içermesiydi. İran ve Rusya gibi iki önemli komşusuyla ilişkilerine olumsuz etkilerine rağmen, bu sistem 21. Yüzyılın ikinci on yılında Ankara’nın Transatlantik güvenliğe en büyük ve en önemli 
katkısı olmaya adaydır. Üstüne üstlük bu sistem, mevcut haliyle Türkiye’nin balistik füzelere karşı savunmasına henüz bir katkı sağlamadığı gibi, yeni güvenlik risk ve tehditlerine de maruz bırakmaktadır. 

Türkiye sadece sistemin gelişmesine ve kurulmasına onay vermemiş, sistemin yer radarlarından birine de ev sahipliği yapmayı kabul etmiştir. Malatya Kürecik’teki radar istasyonun Türkiye’nin savunmasına ve güvenliğine katkısının neredeyse hiç olmaması, Soğuk Savaş dönemini andırmaktadır. 

Söz konusu X-bandı radar, erken uyarı süresini saniyeler mertebesinde azaltıp karşı önlemleri devre sokmak için yaşamsal önemi haiz zamanı kazandırırken, aynı yeteneklere karşı Türkiye’ye bir güvence kazandırmamaktadır.86 

Türkiye’nin ekonomik güçlenmesiyle birlikte NATO’ya yaptığı maddi katkı da artmıştır. 2012’de Türkiye NATO bütçesine en yüksek katkı yapan 10 üye arasındadır. ABD dışındaki üyelerin yaptığı katkılar içinde Türkiye’nin payı %15’dir.87 Soğuk Savaş döneminden farklı olarak Türkiye bütçe 
bakımından katkı verebilen üyeler arasına katılmıştır. Aynı dönemde etkisi hissedilmeye başlanan mali kriz nedeniyle NATO’nun Avrupalı üyeleri savunma harcamalarını kısmıştır. 2011’de Libya harekatı NATO’da Avrupa ve ABD arasındaki yetenek uçurumunu gözler önüne sermiştir. 

Bu uçurum NATO’yu işlevsizleştirme riski taşımaktadır.88 Eski ABD Savunma Bakanı Robert Gates’in görevinin bitiminde bu konuda yaptığı sert uyarılar Transatlantik güvenliğin demirbaş gündem maddesi yük paylaşımı tartışmalarına yeniden aciliyet kazandırmıştır.89 Türkiye ise Libya’ya uygulanan ambargoyu 
denetlemek üzere oluşturulan 16 gemilik NATO gücüne dört fırkateyn, bir denizaltı ve bir lojistik destek gemisi tahsis etmiştir.90 

21. yüzyılın güvenlik riskleri intikal yeteneği yüksek (deployable) ve seferi (expedionary) askeri yetenekler gerektirmektedir. Geçtiğimiz on yıl içerisinde NATO anavatan savunması amaçlı kuvvetlerin intikal yeteneği yüksek kuvvetlere dönüştürmek için ciddi uğraş vermektedir. Dönüşüm neredeyse bir takıntı haline gelmiştir. Hatta Norfolk, Virginia’da sadece dönüşümden sorumlu bir NATO 
komutanlığı dahi kurulmuştur. Ayrıca NATO giderek küçülen bütçelerle yüksek maliyetli denizaşırı görevlere soyunmak gibi bir zorlu ikilemle karşı karşıyadır. İkilemi aşmak için Genel Sekretere Rasmussen “akıllı savunma” (smart defense) ve “irtibatlı kuvvetler” (connected forces) kavramlarını ortaya atmıştır. ittifak üyelerinin artık çok daha yakın ve derin işbirliği (hatta bütünleşme) ve uzmanlaşmış iş bölümüne ikna edilmesiyle savunma için ayrılan kaynaklar daha verimli ve etkin kullanılabileceği umulmaktadır.91 Libya Harekatı, çağdaş ve uygun askeri yeteneklerin temel unsurlarının, muhabere, istihbarat, hareket yeteneği, korunma ve hassas vuruş becerileri olduğunu ortaya koymuştur. Önümüzdeki dönemde NATO, muhtemelen Afganistan türü büyük ölçekli ülke imarı görevleri yerine, Libya harekatı gibi dar kapsamlı ve kısa süreli görevlere yöneleceğe benzemektedir. Afganistan sonrası dönemde NATO’ya katkı ölçütü bu eksende biçimlenmeye adaydır. 

Malatya’daki radar üssüne ev sahipliği yapmak Türkiye’nin emlak değerinin yeniden artmasına yol açmıştır. Sadece coğrafi konumdan beslenen bir stratejik önem Türkiye’nin ittifak içindeki yerini bir süreliğine güvenceye alabilir. Ancak coğrafi konum başka unsurlarla takviye edilmediği takdirde, Soğuk Savaş’ın aniden bitişi ortaya çıkan duruma benzer bir açmaz yaşanabilir. Bu takdirde 
Türkiye ile NATO müttefikleri ve AB ortakları arasında demokrasi makası iyice açılabilir. Soğuk Savaşın ardından özellikle Avrupalı müttefiklerinin gözünde Türkiye’yi Transatlantik güvenlik için bir katkıdan çok külfete dönüştüren demokratikleşme sorunlarıdır. Geçmiş bu açıdan önemli dersler sunmaktadır. 

DİPNOTLAR;

1 “Turkey’s Contribution to NATO: Modernization of Forces,” The Times, 7 Nisan 1953. 
2 Alan Makovsky, “Turkey”, R. S . Chase, E. Hill ve P. Kennedy (der.), The Pivotal States: A New Framework for US Policy in 
the Developing World, New York, W. W. Norton & Company, 1999, s.30. 
3 Saadet Değer, The Economic Costs and Benefits of US-Turkish Military Relations”, Jane M. O. Sharp (der.), Europe after 
an American Withdrawal: Economic and Military Issues, Oxford, Oxford University Press, 1990, s.271.
4 Melvyn P. Leffler, “Strategy, Diplomacy, and the Cold War: the United States, Turkey and NATO, 1945-1952,” Journal of 
American History, Cilt 71, No.4, Mart 1985, s.814-815. 
5 Mihael J. Cohen, “From ‘Cold’ to ‘Hot’ War: Allied Strategic and Military Interests in the Middle East after the Second 
World War,” Middle Eastern Studies, Cilt 43, No.5, Eylül 2007, s.735-740. 
6 Bkz. Selin M. Bölme, “Soğuk Savaş’ta NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik ve Değişim”, Uluslararası 
İlişkiler, Cilt 9, No.34, Yaz 2012, s.56-57. 
7 Nur Bilge Criss, “U.S. Forces in Turkey”, Simon W. Duke ve Wolfgang Krieger (der.), U.S. Military Forces in Europe: The 
Early Years, Boulder, Westview Press 1992, s. 343. 
8 Leffler, “Strategy, Diplomacy”, s. 808. 
9 Norman Friedman, Fifty Year War: Conflict and Strategy in the Cold War, Londra: Chatham Publishing, 2000, s. 82. 
10 Friedman, Fifty Year War, s. 138.
11 National Archives and Records Administration (NARA), NND 873001 RG330/17/54, 092.561.2, Turkey, 2 October 1953. 
12 Türkiye’deki Amerikan Askeri Yardım Heyeti’ne göre (Joint American Mission for Military Aid to Turkey: JAMMAT, daha 
sonra Joint United States Mission for Military Aid to Turkey: JUSMMAT) Türk birlikleri Amerikan muadillerinin yalnız 
üçte biri kuvvetindeydi. NARA, NND 816034 RG330/03/20, Report on the Effectiveness of Forces as of 31 December 
1953: Turkey. 
13 NARA NND 853009 RG 330/18/78, 091T.37.220.686 Turkey 1951. 
14 Hulusi Kaymaklı, Havacılık Tarihinde Türkler, Cilt 4, Ankara: Hv. K.K.. Gen. Sek. Tarihçe Şubesi Yayını, [2004], s. 184. 
15 Serhat Güvenç, “ABD Askeri Yardımı ve Türk Ordusunun Dönüşümü, 1947-1960,” Evren Balta Paker ve İsmet Akça 
(der.), Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010 içinde, s. 277. 
16 Lawrence A. Kaplan, A Community of Interests: NATO and the Military Assistance Program, 1948-1952, Washington, DC., 
Office of the Secretary of Defense, Historical Office, 1980, s. 69-85. 
17 National Security Council, U.S. Policy on Turkey, NSC 5510/1, 28 Şubat 1955. Digital National Security Archive.
18 Bu konuda bkz. Michael J. Cohen, Strategy and Politics in the Middle East, 1954-1960: Defending the Northern Tier, 
Londra: Frank Cass, 2005, s. 198-214 
19 Nur Bilge Criss, “Türkiye-NATO İttifakının Tarihsel Boyutu,” Uluslararası İlişkiler 9(34), Yaz 2012, s. 19. 
20 Bkz. Selin M. Bölme, İncirlik Üssü: ABD’nin Üs Politikası ve Türkiye, İstanbul, İletişim Yayınları, 2012.. 
21 Bruce R. Kuniholm, “Turkey and NATO: Past, Present and Future,” Orbis 27(2), Yaz 1983, s. 423. 
22 Robert S. Norris, William Arkin ve William Burr, “Where They were,” Bulletin of the Atomic Scientists, Kasım/Aralık 1999, s. 26-35.
23 Philip Nash, The Other Missiles of October: Eisenhower, Kennedy, and the Jupiters, 1957-1963, Chapel Hill, University of 
North Carolina Press, 1997, s. 74. 
24 Bkz. Nur Bilge Criss, “Strategic Nuclear Missiles in Turkey: The Jupiter Affair, 1959-1963”, Journal of Strategic Studies 
20(3), 1997, s. 97-122 
25 “Completion and Announcement of IRBM Agreement with Turkey during Khruschev Visit,” 16 Eylül 1959, Digital 
National Security Archives. 
26 Max Frankel, High Noon in the Cold War: Kennedy, Khruschev, and the Cuban Missile Crisis, New York, Ballantine Books, 2005. 
27 Francis J. Gavin, “The Myth of Flexible Response: The United States Strategy in Europe during the 1960s,” International 
History Review 23(4), Aralık 2001, s. 847-875. 
28 Değer, “The Economic Costs”, s. 245. 
29 Değer, “The Economic Costs”, s. 249.
30 Süha Bölükbaşı, “The Johnson Letter Revisited,” Middle Eastern Studies 29(3), Temmuz 1993, s. 505-525. 
31 Bölme, “Soğuk Savaş’ta NATO-ABD-Türkiye”, s. 63-64. 
32 Cemal Tural, Kara Orduları ve Hedefleri, Ankara, KKK Basımevi, 1964, s. 12. 
33 A. W. DePorte, Europe between Superpowers: The Enduring Balance, ikinci basım, New Haven, Yale University Press, 1986, 
s. 229-243. 
34 National Security Council, U.S. Policy toward Turkey, NSC 6015/1, 5 Ekim 1960, Digital National Security Archive.
35 Response to National Security Study Memorandum #9 “Review of the International Situation as of 20 January 1969” 
(00323), Digital National Security Archive. 
36 Faruk Şen, Ege’nin İki Yakasında Ekonomi, Ayşe Oya (çev.), Ankara, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 1987, s. 14. 
37 Bkz. NSSM 227, 16 Ağustos 1975, Digital National Security Archive. 
38 Nur Batur, “4 Filodan Nükleer Silahları Söktük, Milliyet, 10 Mart 1990. 
39 “Türkiye’nin Nükleer Silah Korkusu – Güvensizliği,” Milliyet Haftaya Bakış, (6), 23-30 Kasım 1986, s. 12. 
40 Sezai Orkunt, Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1978, s. 116. 
41 Norman Friedman, The Fifty Year War, s. 438.
42 Eur. L. Evriviades, US-Turkey Contingency Planning and Soviet Reaction, Athens, Defense Analyses Institute, 2001, s. 25- 43. 
43 George E. Thibault, “The Military Implications for NATO of a US Withdrawal from the Southern Region,” Jane M. O. 
Sharp (der.), Europe after an American Withdrawal: Economic and Military Issues, Oxford, Oxford University Press, 1990 
içinde, s. 389. 
44 Bkz. Ufuk Güldemir, Çevik Kuvvetin Gölgesinde Türkiye (1980-1984), İstanbul, Tekin Yayınevi 1986. 
45 Değer, “The Economic Costs”, s. 268. 
46 William M. Arkin ve Richard W. Fieldhouse, Nuclear Battlefields: Global Links in the Arms Race, Cambridge, Ballinger 
Publishing Company, 1985, s. 232. 
47 John L. Gaddis, The Cold War: A New History, New York, The Penguin Press, 2005, s. 223-228 
48 İhsan Gürkan, “Implications of New Military Technologies and Doctrines for the Evolution of National Defense 
Strategies in Relation to NATO: A Turkish View,” The International Spectator 22(1), Ocak-Mart 1987, s. 36-43. 
49 Cengiz Okman, “NATO Stratejileri ve Türkiye Bakımından Sonuçları,” Türkiye’nin Savunması, Ankara: Dış Politika 
Enstitüsü, 1987, içinde, s. 88-95 
50 Bkz. Gülay Günlük-Şenesen, Türkiye’de Savunma Harcamaları ve Ekonomik Etkileri: 1980-2001, İstanbul, TESEV, 2002.
51 Değer, “The Economic Costs”, s. 251. 
52 Thibault, “The Military Implications”, s. 371-372 
53 Thibault, “The Military Implications”, s. 391. 
54 “Carter Bizi Tehdit Etti,” Milliyet, 24 Aralık 1990. 
55 Bkz. Türk-Yunan Askeri Sorunları ve NATO, İzmir, Güneydoğu Avrupa Müttefik Kara Kuvvetleri Komutanlığı, 1995. 
56 Disciminate Detererence: Report of the Commission on Integrated Long-Term Strategy, Washington, D.C.,US Government Printing Office, 1988. 
57 Jane M. O. Sharp, “Arms Control and Alliance Committments,” Political Science Quarterly 100, Kış 1985-1986, s. 649-652. 
58 Bkz. Bernd Lemke, “Crisis Management in Turkey and the Problem of Escalation,” Atlantic Voices 3(9), Eylül 2013, s. 2-11.
59 “Türkiye için Savaşmayız,” Cumhuriyet, 23 Ocak 1991. 
60 The Alliance’s New Strategic Concept, 7-8 Kasım 1991, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23847.htm. 
61 Manfred Wörner, “Significance of new Strategic Concept,” NATO Review 39(6), Aralık 1991, s. 7. 
62 Bkz. Serhat Güvenç ve Soli Özel, “NATO and Turkey in the post-Cold War World: between Abandonment and 
Entrapment,” Journal of Southeast European and Black Sea Studies, Cilt 12(4), Aralık 2012, s. 533-553. 
63 Tim Ripley, “Deny Flight,” Aircraft Illustrated, 8, Ağustos 1993, s. 35 
64 “Turkish Brigade in Bosnia Helping Lay the Foundations for Peace,” Turkish Daily News, 26 February 1996. 
65 Bu kavram dönemin Genelkurmay İkinci Başkanı Orgeneral Çevik Bir tarafından ortaya atılmıştır. Bkz. Cengiz Çandar, “Diplomaside Özeleştiri,” Sabah, 
4 Temmuz 1998. 
66 Bkz. Pınar Bilgin, “Clash of Cultures? Differences between Turkey and the European Union,” Ali L. Karaosmanoğlu ve 
Seyfi Taşhan (der.), The Europeanization of Turkey’s Security Policy: Prospects and Pitfalls, Ankara: Foreign Policy Institute, 
67 The Alliance’s New Strategic Concept, 24 Nisan 1999, http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_27433.htm 
(erişim tarihi 28 Eylül 2013). 
68 Güvenç ve Özel, “NATO and Turkey,” s. 539. 
69 Bkz. Fabrizio Tassinari, Avrupa Komşularından Neden Korkuyor? Figen Dereli (çev.), İstanbul, İnkilap Kitapevi, 2011. 
70 Mahmut Gürer, “1949’dan 2008’e NATO,” Cumhuriyet, 11 Nisan 2008. 
71 Bkz. Murat Yetkin, “Afganistan’a Türk Komutası Önünde Üç Sorun,” Radikal, 23 Şubat 2002. 
72 Walter Shapiro, “No Peacekeepers, then no Peace to Keep,” USA Today, 1 Mart 2012. 
73 Mehmet Ali Kışlalı, “Afganistan’da ISAF Komutanlığı,” Radikal, 4 Nisan 2002. 
74 Gülten Sarı, “Türkiye Afgan Barış Gücü için Para Arıyor,” Zaman, 14 Aralık 2001. 
75 “ABD’den Nakit Yerine Askeri Malzeme,” Hürriyet, 27 Kasım 2012. 
76 2003 Report to Congress on Turkish Contributions to Common Defense, 23 Aralık 2002, http://wikileaks.org/ 
cable/2002/12/02ANKARA9080.html. 
77 Ergin Saygın, Türk Ordusuna Balyoz, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2012, s. 49-51 
78 Güvenç ve Özel, “Turkey and NATO”, s. 541-542.
79 Bkz. Tarık Oğuzlu, “Turkey and Europeanization of Foreign Policy,” Political Science Quarterly 125(4), 2010-2011, s. 657-683. 
80 Bu konuda bkz. Transatlantik Eğilimler: Temel Bulgular 2012, GMF, 2012, s. 42. 
http://trends.gmfus.org/files/2012/09/TT2012KFR_Turkish.pdf. 
81 Yazarın üst düzey dışişleri yetkilisi ile mülakatı, Ankara, 9 Ocak 2009. 
82 Ömer Esenyel, “Günümüzde Türk Ordusu ve Dünya Orduları Arasındaki Yeri,” Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu, 
On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I (20-22 Mayıs 2009), Ankara: Genelkurmay ATASE Yayınları, 2009 içinde, s. 642-645.
83 Anand Menon, “European Defence Policy from Lisbon to Libya,” Survival 53(3), Haziran-Temmuz 2011, s.75-90. 
84 Bkz. Bastien Irondelle ve Frederic Merand, “France’s Return to NATO: The Death Knell for ESDP?” European Security 19 (1), Mart 2010, s. 29-43. 
85 Bkz. Halil Emin Mustafa Tağma, Meltem Müftüler-Baç ve Ezgi Uzun, “The Path to an Entrenching Alliance: Utilitarianism 
and Historical Institutionalism in Commiting to NATO’s Missile Defense System,” Uluslararası İlişkiler 9(36), Kış 2013, s. 75-100. . 
86 Güvenç ve Özel, “Turkey and NATO”, s. 547. 
87 Ellen Hallams ve Benjamin Schreer, “Towards a ‘post-American’ Alliance? NATO Burden-sharing after Libya,” International Affairs 88(2), 2012, s. 313-327. 
88 US Department of Defense, ‘The security and defense agenda (future of NATO)’, speech by Secretary of Defense Robert Gates, Brussels, 10 June 2011, 
http://www.defense.gov/speeches/speech.aspx?speechid=1581. 
89 “En Büyük Katkı Türkiye’den” Milliyet, 23 Mart 2011. 
90 Bkz. Anders Fogh Rasmussen, ”NATO after Libya: the Atlantic Alliance in Austere Times”, Foreign Affairs 90(4), 2011, s. 2–6. 
91 Hallams ve Schreer, “Towards a ‘post-American’”, s. 323. 

Kaynakça 

2003 Report to Congress on Turkish Contributions to Common Defense, 23 Aralık 2002, 
http://wikileaks.org/cable/2002/12/02ANKARA9080.html. 
“ABD’den Nakit Yerine Askeri Malzeme,” Hürriyet, 27 Kasım 2012. 
Alexander, Joseph H. ve Merril L. Bartlett, Sea Soldiers in the Cold War: Amphibious Warfare, 1945-1991, Annapolis, Naval Institute Press, 1995. 
Arkin, William M. ve Richard W. Fieldhouse, Nuclear Battlefields: Global Links in the Arms Race, Cambridge: Ballinger Publishing Company, 1985,. 
Baghdad Pact, Bristol, John Wright & Sons. Ltd., 1957. 
Batur, Nur, “4 Filodan Nükleer Silahları Söktük, Milliyet, 10 Mart 1990. 
Bilge Criss, Nur, “Türkiye-NATO İttifakının Tarihsel Boyutu,” Uluslararası İlişkiler 9(34), Yaz 2012, s. 1-28. 
Bilge Criss, Nur, “Strategic Nuclear Missiles in Turkey: The Jupiter Affair, 1959-1963”, Journal of Strategic Studies 20(3), 1997, ss. 97-122. 
Bilge Criss, Nur, “U.S. Forces in Turkey”, Simon W. Duke ve Wolfgang Krieger (der.), U.S. Military Forces in Europe: The Early Years, Boulder: 
Westview Press 1992 içinde, s. 331-350. 
Bilgin, Pınar, “Clash of Cultures? Differences between Turkey and the European Union,” Ali L. Karaosmanoğlu ve Seyfi Taşhan (der.), The Europeanization of Turkey’s 
Security Policy: Prospects and Pitfalls, Ankara: Foreign Policy Institute, 2004, s. 25-52. 
Bölme, Selin M., “Soğuk Savaş’ta NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik ve Değişim,” Uluslararası İlişkiler 9(34), Yaz 2012, s. 51-71. 
Bölme, Selin M., İncirlik Üssü: ABD’nin Üs Politikası ve Türkiye, İstanbul: İletişim Yayınları, 2012. 
Bölükbaşı, Süha, “The Johnson Letter Revisited,” Middle Eastern Studies 29(3), Temmuz 1993, s. 505-525. “Carter Bizi Tehdit Etti,” Milliyet, 24 Aralık 1990. 
Cohen, Mihael J., “From ‘Cold’ to ‘Hot’ War: Allied Strategic and Military Interests in the Middle East after the Second World War,” Middle Eastern Studies 43(5), 
Eylül 2007, s. 725-748. 
Cohen, Michael J., Strategy and Politics in the Middle East, 1954-1960: Defending the Northern Tier, Londra, Frank Cass, 2005. 
“Completion and Announcement of IRBM Agreement with Turkey during Khruschev Visit,” 16 Eylül 1959, Digital National Security Archives. 
Çandar, Cengiz, “Diplomaside Özeleştiri,” Sabah, 4 Temmuz 1998. Değer, Saadet, The Economic Costs and Benefits of US-Turkish Military Relations, 
Jane M. O. Sharp (der.), Europe after an American Withdrawal: Economic and Military Issues, Oxford, Oxford University Press, 1990 içinde, s. 243-273.. 
DePorte, A. W., Europe between Superpowers: The Enduring Balance, ikinci basım, New Haven, Yale University Press, 1986. 
Disciminate Detererence: Report of the Commission on Integrated Long-Term Strategy, Washington: US Government Printing Office, 1988. 
Duke, Simon, US Military Forces and Installations in Europe, Oxford: Oxford University Press, 1989. 
“En Büyük Katkı Türkiye’den” Milliyet, 23 Mart 2011. 
Esenyel, Ömer, “Günümüzde Türk Ordusu ve Dünya Orduları Arasındaki Yeri,” Kuruluşundan Günümüze Türk 
Ordusu, On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I (20-22 Mayıs 2009), Ankara: Genelkurmay Askeri 
Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, 2009 içinde, s. 621-658. 
Evriviades, Eur. L., US-Turkey Contingency Planning and Soviet Reaction, Athens: Defense Analyses Institute, 2001, ss. 25-43.
Frankel, Max, High Noon in the Cold War: Kennedy, Khruschev, and the Cuban Missile Crisis, New York, Ballantine 
Books, 2005. Friedman, Norman, Fifty Year War: Conflict and Strategy in the Cold War, Londra, Chatham Publishing, 2000. 
Gaddis, John Lewis. The Cold War: A New History, New York, The Penguin Press, 2005. 
Gavin, Francis J., “The Myth of Flexible Response: The United States Strategy in Europe during the 1960s,” 
International History Review, Cilt 23, (4), Aralık 2001, ss. 847-875. 
Gerard, Gary C., “Force Component Bases and Resources,” NATO’s Sixteen Nations, Special Issue, 1995, ss. 18-20 
Güldemir, Ufuk, Çevik Kuvvetin Gölgesinde Türkiye (1980-1984), İstanbul, Tekin Yayınevi 1986. 
Günlük-Şenesen, Gülay, Türkiye’de Savunma Harcamaları ve Ekonomik Etkileri: 1980-2001, İstanbul, TESEV, 2002. 
Gürer, Mahmut, “1949’dan 2008’e NATO,” Cumhuriyet, 11 Nisan 2008. 
Gürkan, İhsan, “Implications of New Military Technologies and Doctrines for the Evolution of National Defense 
Strategies in Relation to NATO: A Turkish View,” The International Spectator 22(1), Ocak-Mart 1987, ss. 36-47. 
Güvenç, Serhat, ve Soli Özel, “NATO and Turkey in the post-Cold War World: between Abandonment and 
Entrapment,” Journal of Southeast European and Black Sea Studies 12(4), Aralık 2012, s. 533-553. 
Güvenç, Serhat, “ABD Askeri Yardımı ve Türk Ordusunun Dönüşümü, 1947-1960,” Evren Balta Paker ve İsmet 
Akça (der), Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010 içinde, s. 255-284. 
Hallams, Ellen ve Benjamin Schreer, “Towards a ‘post-American’ Alliance? NATO Burden-sharing after Libya,” 
International Affairs 88(2), 2012, s. 313-327. 
Irondelle, Bastien ve Frederic Merand, “France’s Return to NATO: The Death Knell for ESDP?” European Security 19(1), Mart 2010, s. 29-43. 
Kaplan, Lawrence A., A Community of Interests: NATO and the Military Assistance Program, 1948-1952, Washington, 
DC., Office of the Secretary of Defense, Historical Office, 1980, 
Kaymaklı, Hulusi, Havacılık Tarihinde Türkler, Cilt 4, Ankara: Hv. K.. Gen. Sek. Tarihçe Şubesi Yayını, [2004].. 
Kışlalı, Mehmet Ali, “Afganistan’da ISAF Komutanlığı,” Radikal, 4 Nisan 2002. 
“Konya’ya NATO Uçuş Eğitim Üssü,” Milliyet Haftaya Bakış, (10), 10-21 Aralık 1986, s. 16-18. 
Kuniholm, Bruce R., “Turkey and NATO: Past, Present and Future,” Orbis 27(2), Yaz 1983, s. 421-445. 
Leffler, Melvyn P., “Strategy, Diplomacy, and the Cold War: the United States, Turkey and NATO, 1945-1952,” 
The Journal of American History 71 (4), Mart 1985, s. 807-825. 
Lemke, Bernd, “Crisis Management in Turkey and the Problem of Escalation,” Atlantic Voices 3(9), Eylül 2013, s. 2-11. 
Makovsky, Alan, “Turkey”, R. S . Chase, E. Hill ve P. Kennedy (der.),The Pivotal States: A New Framework for US 
Policy in the Developing World, New York: W. W. Norton & Company, 1999 içinde, s. 88-119. 
Menon, Anand, “European Defence Policy from Lisbon to Libya,” Survival 53(3), Haziran-Temmuz 2011, s.75-90. 
NARA, NND 816034 RG330/03/20, Report on the Effectiveness of Forces as of 31 December 1953: Turkey. 
NARA NND 853009 RG 330/18/78, 091T.37.220.686 Turkey 1951. 
Nash, Philip, The Other Missiles of October: Eisenhower, Kennedy, and the Jupiters, 1957-1963, Chapel Hill: University of North Carolina Press, 1997. 
Norris, Robert S., William Arkin ve William Burr, “Where They were,” Bulletin of the Atomic Scientists, Kasım/ Aralık 1999, 26-35. 
National Security Council, U.S. Policy toward Turkey, NSC 6015/1, 5 Ekim 1960, Digital National Security Archive. 
National Security Council, U.S. Policy on Turkey, NSC 5708, 26 Şubat 1957. Digital National Security Archive. 
National Security Council, U.S. Policy on Turkey, NSC 5510/1, 28 Şubat 1955. Digital National Security Archive.
NATO, The Alliance’s New Strategic Concept, 7-8 Kasım 1991, 
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_23847.htm. 
NATO, The Alliance’s New Strategic Concept, 24 Nisan 1999, 
http://www.nato.int/cps/en/natolive/official_texts_27433.htm. 
Oğuzlu, Tarık, “Turkey and Europeanization of Foreign Policy,” Political Science Quarterly 125(4), 2010-2011, s. 657-683. 
Okman, Cengiz, “NATO Stratejileri ve Türkiye Bakımından Sonuçları,” Türkiye’nin Savunması, Ankara: Dış Politika Enstitüsü, 1987 içinde, s. 83-108. 
Orkunt, Sezai, Türkiye-ABD Askeri İlişkileri, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1978. 
Response to National Security Study Memorandum #9 “Review of the International Situation as of 20 January 1969” (00323) Digital National Security Archive. 
Ripley, Tim, “Deny Flight,” Aircraft Illustrated, Sayı 8, Ağustos 1993, s. 32-35 
Rasmussen, Anders Fogh, ”NATO after Libya: the Atlantic Alliance in Austere Times”, Foreign Affairs 90( 4), 2011, s. 2–6. 
Sarı, Gülten, “Türkiye Afgan Barış Gücü için Para Arıyor,” Zaman, 14 Aralık 2001. 
Saygın, Ergin, Türk Ordusuna Balyoz, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2012. 
Schwartz, William A., Charles Derber, et al, The Nuclear Seduction: Why the Arms Race Doesn’t Matter--And What 
Does, Berkeley: University of California Press, 1990, s. 37. 
Shapiro, Walter, “No Peacekeepers, then no Peace to Keep,” USA Today, 1 Mart 2012. 
Sharp, Jane M. O., “Arms Control and Alliance Commitments,” Political Science Quarterly 100, Kış 19851986, s. 649-667. 
Starr, Barbara, “Learning Zone” Jane’s Defence Weekly, 27 Mayıs 1998, s. 24-26. 
Şen, Faruk, Ege’nin İki Yakasında Ekonomi, çev. Ayşe Oya, Ankara, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 1987. 
Tağma, Halil Emin Mustafa, Meltem Müftüler-Baç ve Ezgi Uzun, “The Path to an Entrenching Alliance: Utilitarianism 
and Historical Institutionalism in Commiting to NATO’s Missile Defense System,” Uluslararası İlişkiler, Cilt 9 (36), Kış 2013, s. 75-100. 
Tassinari, Fabrizio, Avrupa Komşularından Neden Korkuyor? Figen Dereli (çev.), İstanbul, İnkilap Kitapevi, 2011. 
Thibault, George E., “The Military Implications for NATO of a US Withdrawal from the Southern Region,” Jane M. O. Sharp (der.), Europe after an American 
Withdrawal: Economic and Military Issues, Oxford, Oxford University Press, 1990 içinde, s. 369-399. 
“Tiran’daki Havaalanı Mehmetçiğe Emanet,” Hürriyet, 25 Nisan 1997. 
Transatlantik Eğilimler: Temel Bulgular 2012, GMF, 2012, s. 42. 
http://trends.gmfus.org/files/2012/09/TT2012KFR_Turkish.pdf. 
Tunçkanat, Haydar, İkili Anlaşmaların İçyüzü, Üçüncü Basım, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2001. 
Tural, Cemal, Kara Orduları ve Hedefleri, Ankara, KKK Basımevi, 1964. 
“Turkey’s Contribution to NATO: Modernization of Forces,” The Times, 7 Nisan 1953. 
“Turkish Brigade in Bosnia Helping Lay the Foundations for Peace,” Turkish Daily News, 26 Şubat 1996. 
Türk-Yunan Askeri Sorunları ve NATO, İzmir, Güneydoğu Avrupa Müttefik Kara Kuvvetleri Komutanlığı, 1995. 
“Türkiye için Savaşmayız,” Cumhuriyet, 23 Ocak 1991. 
“Türkiye’nin Nükleer Silah Korkusu – Güvensizliği,” Milliyet Haftaya Bakış, Sayı 6, 23-30 Kasım 1986, s. 12. 
US Department of Defense, ‘The security and defense agenda (future of NATO)’, speech by Secretary of 
Defense Robert Gates, Brussels, 10 June 2011, http://www.defense.gov/speeches/speech.aspx?speechid=1581. 
Wörner, Manfred, “Significance of new Strategic Concept,” NATO Review, Cilt 39, (6), Aralık 1991, s. 7. 
Yetkin, Murat, “Afganistan’a Türk Komutası Önünde Üç Sorun,” Radikal, 23 Şubat 2002.



***