Suriye’de Kimyasal Silah Kullanımı: Gerçekten bir “ Oyun Dönüştürücü ” mü? BÖLÜM 2

 Suriye’de Kimyasal Silah Kullanımı: Gerçekten bir “ Oyun Dönüştürücü ” mü?  BÖLÜM 2

Özellikle Suriye’de girişilecek harekat topyekün bir rejim değişikliğini hedef almazsa İran’ın aleni eylemlerinin sertliği de bununla doğru orantılı olarak şekillenecektir. Suriye bugün Ortadoğu’nun geleceğini belirlendiği -diğeri Mısır olmak üzere- iki arenadan bir tanesi, üstelik de daha zaaflı ve dış müdahaleye Mısır’a nazaran daha açık olmasıyla, üçüncü taraflara daha fazla manevra alanı verenidir. Bu bakımdan Mısır’ın gölgesinin Suriye’yi bir ölçünün ötesinde perdelemesi mümkün değildir. Yine bu açıdan bakıldığında Suriye rejimi karşıtı dış koalisyonun, özellikle bölgesel aktörlerin, Mısır’da birbirleriyle ters düşmüş olmaları, her birinin kendi neden ve önceliklerini koruyarak Suriye’de 
Esad yönetiminin yerinden edilmesi -İsrail’in durumunda zayıflatılarak mümkün olduğunca ayakta kalması- tercihleri yönünde işbirliğini sürdürmelerine engel teşkil etmez. Neticede Ortadoğu’da kartlar yeniden dağıtılırken, eşyanın tabiatı nedeniyle her kriz kendi şartlarıyla şekilleniyor. 

Esad yönetiminin, kimyasal silah kullanımının ABD ulusal güvenlik startejisi ve tehdit algısı bakımından anlamı ve ABD ve uluslararası kamuoyunu harekete geçirme niteliğinin küçümsenmiş olması bir başka yanlış hesap gibi duruyor. ABD kimyasal silahları ve bunların kendisini hedef alan ‘terörist’ grupların eline geçmesini birinci derceden ulusal güvenlik tehdidi olarak nitelemektedir.25 Aslında Obama’nın “kırmız çizgi” nitelemesi bir bakıma bu algının zorlamasıyla kullanılan bir ifade olarak görülmelidir. 

Özellikle İran’ın nükleer programına yönelik pazarlıklar gündemin, örtük birinci maddesini teşkil ederken ABD, Ortadoğu’da kitle imha silahlarının kullanımının kabul edilebilir bir opsiyon olduğu algısına izin veremez. Suriye’ye müdahale etmekte ne derece isteksiz olursa olsun Obama yönetimi bu çizgiyi muhafaza etmenin baskısını üzerinde hissediyor. Kaldı ki aylardır, başta Rusya,26 üçüncü taraflarca durduruluyor olmanın yarattığı ağırlık, ABD’nin çok önemsenen, uluslararası ortamda ve özellikle Ortadoğu’da “gücüne saygı duyulması”27 önceliği üzerinde ciddi yıpratıcı etki yaratmaktadır. Bunun üzerine kimyasal silahların daha önce de kullanıldığına dair haberlere ve kendi istihbarat raporlarına rağmen harekete geçmeyen Başkan Obama’nın bundan kaynaklanan zaaflı imajı daha fazla taşımak istemeyeceği düşünülmelidir. Tüm bunlar ABD 
kamuoyunda ve karar alıcılarında mevcut, oğul Bush yönetiminden miras, Irak ve Afganistan yorgunluğunu, özellikle 2003 Irak savaşı nedeniyle Ortadoğu’da kaybettiği kredibiliteye ilişkin kaygıları ve bıkkınlığını ikinci planda bırakmaya muktedir etmenlerdir.28 Guta eyleminin ölçeği Obama’nın elini bu yönde hareketlenmeye zorlayan ve ABD ve Batı da müdahaleci bir istekliler koalisyonuna yönelik kamuoyu desteğini ve siyasi iradeyi oluşturmayı da kolaylaştıran bir unsur olarak değerlendirilebilir. Bu son unsur Esad yönetiminin yapmış olabileceği değerlendirme hatasının hukuki yönü ve müdahalenin uluslararası hukuk çerçevesinde nasıl şekilleneceğine dair ipuçları da veriyor. 

Soğuk Savaşın neticelenmesinden bu yana uluslararası sistemin yükselen değerleri arasında, klasik Westphalian karakteri zorlayan bir insan hakları vurgusu ön plana çıkmaktadır. Bu vurgu, söz konusu karakterin BM antlaşmasının en net ifadesini bulan egemenlik ve eşitlik ilkelerini erozyona uğratıyor. Bundan ötesi, antlaşmanın güç kullanımının nefsi müdafa ve BM Güvenlik Konseyi kararına bağlı ortaklaşa eylemle sınırlandırılması 
olarak özetlenebilecek temel unsurunu aşındırıyor. Bu aşınma sonucu gündeme gelen iki temel kavram, insani müdahale (humanitarian intervention) ve koruma mesuliyeti (responsibility to protect - R2P) kavramlarıdır. Bu kavramlara kaynaklık eden temel metinlerin başında Müdahale ve Devlet Egemenliği Uluslararası Komisyonu’nun (International Commission on Intervention and State Sovereignity - ICISS) raporu geliyor. 

Bir mihenk taşı niteliğindeki söz konusu raporda dahi, söz konusu kavramlara dayalı eylemlerin, gerçeleştirildikleri (Somali, Bosna, Kosova) ve gerçekleştirilmedikleri (Ruanda) durumların her ikisinde de büyük tartışma konusu oldukları açıkça tespit edilmektedir.29 Buna rağmen uluslararası ortamda bu kavramlara dayalı eylemler artık, Soğuk Savaş döneminde düşünülemeyecek düzeyde bir sıklıkta, gündeme gelmektedir. BM Milenyum Dünya Zirvesi’nin 2005 tarihli sonuç dokümanının 138. ve özellikle 139. paragraflarında30 oy birliği ile kabul ettiği R2P “ideali”31 klasik egemenlik anlayışının ötesinde devletlerin kendi vatandaşlarını korumakla sorumlu olduklarına ve bu sorumluluğu yerine getirmekte yetersiz, gönülsüz veya bizzat tersi yönde eylemler içerisinde bulunduklarında “uluslararası topluluğun” BM mekanizmaları çerçevesinde harekete geçeceğine vurgu yapmaktadır. Bu noktada göze çarpan meşru müdahale hiyerarşisi ise öncelikle devletin kendisi, 
ardından BM Güvenlik Konseyi kararı çerçevesinde “uluslararası toplum”, buradan karar çıkmazsa BM Genel Kurulu, bu olmadığı takdirde “ilgili” bölgesel örgütler, şeklinde biçimleniyor.32 Daha ötesinde, 2001 raporunda dikkat çekildiği gibi, bu hiyerarşinin işletilemediği durumlarda, kaçınılmaz olarak istekliler koalisyonları ve en nihayetinde tek başlarına “ilgili” üçüncü ülkeler potansiyel koruyucular olarak ortaya çıkıyor. Söz konusu rapor bu noktaya dikkat çekerken aslında BM Güvenlik Konseyi’ne bu tür durumlarda tavır ve eyleme öncülük etmesi ve karar alma mekanizma sının tıkanmaması noktasında uyarı yapıyor.33 Daha da ötesi Suriye’ye ilişkin olarak bu metinde başvuru labilecek diğer müdahale gerekçeleri de ülke içinde göçmen statüsüne düşmüş kişiler ve mültecilerin korunmasına yapılan atıflarda bulunabilir.34 Eğer kimyasal silah kullanımı gerçekleştiyse tüm bunlar kimyasal silah kullanımına ilişkin son yirmi yılda uluslararası ortamda olup biten tartışmaların ve uluslararası 
hukuktaki dönüşümün de Esad yönetimi tarafından çok doğru okunamamış olabileceğini akla getiriyor. Suriye’ye ilişkin karar askıda ve Suriye meselesinde son tahlilde bu kavramlara genel yaklaşımlarıyla uyumlu bir tutum içerisinde bulunan Rusya ve Çin vetosuyla35 süreç tıkanmışken bunun yerinde bir değerlendirme olduğunu söylemek zor. Ayrıca, İngiltere ve Fransa’nın, İngiltere ’nin BM Güvenlik Konseyine sunulmak üzere bir karar tasarısı hazırladığı yönünde ki haberlere rağmen,36 “BM Güvenlik Konseyi kararının [müdahale için] gerekli olmadığı” görüşünde oldukları yönündeki açıklama ve haberler de unutulmamalı.37 

Başkan Obama’da harekatın ABD’nin “temel ulusal çıkarlarına” odaklı olacağını ifade ederek bunları; kitle imha silahlarının yaygınlaşmaması ve bölgedeki ABD müttefiklerinin ve askeri üslerinin emniyeti olarak açıkladı. 

Gözden kaçırılmaması gereken bir unsur, bu tür eylemlere ilişkin tartışmanın kolayca tüm tarafları tatmin edecek bir noktada bitmeyeceğidir. 
ABD’de Bush yönetiminin 2003 Irak savaşını da konuyu insani müdahale ve R2P çerçevesinde meşrulaştıracak tezlere bağlamaya çalıştığı hafızalarda 
tazedir.38 Dolayısıyla Suriye’ye olası bir müdahalenin bu türden müdahaleleri şu veya bu şartlarda “asimetrik saldırı savaşları”39 olarak niteleyen 
eksendeki tartışmaları körükleyeceğini öngörmek zor değil. 

Bu satırlar yazılmaktayken Guta olayının sonuçlarının ne olacağı henüz belli değildi. Bu noktada anlaşılan ABD başta olmak üzere, Batı’nın bir harekata girişmeleri durumunda bunun bir cezalandırma operasyonu olarak gerçekleşeceği, topyekün rejim değişikliğine yönelik olmayacağıdır.
40 Suriye’de Esad yönetiminin topyekün çöküşüyle kimyasal silahlarını muhafaza yete-neğinin bütünüyle ortadan kalkması ve bunların 

Cihadçı grupların eline geçmesi, ABD için kabus senaryosunun gerçekleşme riskini yükseltmesi nedeniyle tercih edilir bir durum değildir. Üstelik 
Esad sonrası: Nasıl bir Suriye? sorusu da halen cevaplanabilmiş değil.41 Sert bir müdahalenin doğuracağı bölgesel dalgalanma ve bunun olası sonuçları da bugünkü ortamda çok yönetilebilir görünmüyor. Halihazırda Başkan Obama’da harekatın ABD’nin “temel ulusal çıkarlarına” odaklı olacağını ifade ederek bunları; kitle imha silahlarının yaygınlaşmaması ve bölgedeki ABD müttefiklerinin ve askeri üslerinin emniyeti olarak açıkladı. Obama’ya göre, ABD sert tepkiler vermekten kaçınmalıdır. Zira bu tepkiler, “çok sıkıntılı durumlarda batağa saplanmak... esasen bölgede daha fazla tepkiyi besleyen, çok masraflı, müşkül, maliyetli müdahalelere” yol açmak sonucunu veriyor.42 

Bu şartlarda yapılacak olanın özellikle insansız hava araçlarının ve seyir füzelerinin ön plana çıktığı, olası koalisyonun zayiat riskini sınırlayacak, 
cerrahi bir harekat olması sürpriz olmaz. Bu harekatın temel stratejik hedefi kitle imha silahlarının kullanımının “kırmızı çizgi” olma özelliğini kuvvetle vurgulamak olarak değerlendirilebilir. Taktik hedef ise, rejimin, kimyasal silahlar ve muhtemelen muhalifler için önemli sorun teşkil eden hava kuvvetleri, başta askeri alt yapısına darbe vurarak, son zamanda rejim lehine gelişen çatışmada dengeyi muhalifler lehine bir miktar tesis etmek olarak özetlenebilir. Siyasi olarak ABD böylelikle Rusya’ya ve Çin’e küresel, İran’a ise, küresel etkileri önemli olabilecek, bölgesel bir mesaj vermiş olacaktır. Obama’nın kırmızı çizgilerini yerde bırakmamak da iç kamuoyuna yönelik bir hassasiyet olarak görülebilir. Her şeye rağmen, bu şekilde kısıtlı stratejik ve taktik hedeflerle girişilmiş bir cezalandırma harekatının en iyi ihtimalle bile gerçekten cephedeki 
taktik durumu dönüştürücü olması zor görünyor. Suriye’de süren çatışmanın uzun ince bir yol olmaktan çıkmasını sağlamasıysa şu anda uzak ihtimaldir. 

Şunu da unutmamak gerekir ki, bu tür durumlarda büyük güçler her şeyden önce çıkarları çerçevesinde hareket ederler. ABD’nin, İran-Irak savaşı esnasında, Halepçe katlimına rağmen İran’a yönelik kaygılarla ve Saddam’ı zayıf düşür memek adına, kimyasal silah kullanımının karşılıklı olduğu, bu nedenle tek bir tarafa (o durumda bu 

Irak’tı) baskı, yaptırım ve kınamanın karşısında bulunduğu yönündeki tutumuyla konuya ilişkin eylemleri sulandırdığını, hatta tıkadığını hatırlamak 
gerekir. Zamanın ABD yönetimlerinin kimyasal silahları Saddam ile işbirliğini kesmek için neden olarak görmedikleri bir gerçektir.43 

Bugün varılan noktada, Suriye’de rejim aleyhine bir müdahale, çatışmaların başından bu yana gözlemlenen en yüksek olasılıkla gündemde. Ancak, birçok şey BM denetçilerinin raporuna bağlı. Denetçilerin raporu net ifadelerle Esad yönetimini sorumlu tutmaktan kaçınan bir üslupta biçimlenirse kararların tekrar gözden geçirilmesi kimseyi şaşırtmamalı. Tüm bu değerlendirmelerin sonucunda bir müdahalenin yol açacağı yeni dengenin yönetilmesinin en iyi şarlarda bile kolay olmayacağı anlaşılıyor. Bununla birlikte müdahale etmeme seçeneğinin de kendine göre ciddi sonuçları bulunuyor. Son tahlilde, Obama’nın durumu Gabriel Garcia Marquez’in ünlü eseri Kolera Günlerinde Aşk’ın kahramanı Fermina 
Daza’yı andırmakta. Özetlemek gerekise, romanda, kendisine evlenmek için 21 yaş çizgisini sınır koyan Fermina, mutsuzluğa giden bir yolda sevdiğini beklemekten cayarak bir mantık evliliği yapar ve yine mutsuz olur. Obama’da şu anda kendi kırmızı çizgisine sadık kalarak müdahale etmek seçeneği ve bunun sonuçlarıyla gönülsüz ama mantık gereği kurulacak bir izdivaç arasında sıkışmış görünüyor. 


DİPNOTLAR 

1 Peter Beaumont ve Ian Sample“Chemical weapons experts say strike near Damascus fits with lethal toxin use”, 
The Guardian, 21 Ağustos 2013 (çevrimiçi) 
www.theguardian.com/world/2013/aug/21/syria-chemicals-weapons-experts-lethal-toxin, 
22 Ağustos 2013. Tim Lister, “Suffering in Syria is clear, but cause and culprits are 
murky”, CNN, 22 Ağustos 2013 (çevrimiçi) edition.cnn.com/2013/08/21/world/meast/syria-chemical-weaponsquestions/
index.html?hpt=hp_t2, 22 Ağustos 2013. 

2 Suriye rejiminin en yakınından bir uzman Dera’daki gösterilerin başlangıcını, okul duvarlarına ‘rejim aleyhtarı’ 
grafitiler yazan çocukların, aynı zamanda Baas Partisi Merkezi Komitesi üyesi olan Vali Faysal Kalthum ve Esad’ın 
kuzeni olan yerel istihbarat şefi Atıf Necib tarafından 6 Mart tarihinde tutuklanmalarına bağlayarak ardından 
hükümetin “aptalca” çocukların serbest bırakılmalarını red etmesinin mevcut durumu ateşlediğini belirtiyor. 
Moubayed aynı zamanda bu tutumun yerel kabile ilişkilerini zorladığına da dikkat çekiyor. Sami Moubayed, 
“Letter from Damascus; Will Syria Descend into Civil War?”, Current History, December 2011, s. 340. 

3 Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (Organization for the Prohibition of Chemical Weapons – OPCW), Sektreteryası 
Holanda’nın Lahey kentinde bulunan örgütün, tamamı 13 Ocak 1993’de imzaya açılan ve 29 Nisan 
1997’de yürürlüğe giren “Kimyasal Silahların Geliştirilmesinin, Üretiminin, Stoklanmasının ve Kullanımının Yasaklanması 
ve Bunların İmhası ile İlgili Sözleşme’nin (Convention on the Prohibition of the Development, Production, 
Stockpiling and Use of Chemical Weapons and on their Destruction – CWC, kısaca Kimyasal Silahlar Sözleşmesi) 
imzacısı189 üyesi bulunmakta. Örgüt adı geçen sözleşme hükümlerinin ifasıve bunlara uyulduğunun denetlemesi 
ile görevli bulunuyor. 

4 “UN chemical weapons inspectors arrive in Syria”, Reuters, 18 Ağustos 2013, çevrimiçi) http://www.reuters.com/ 
article/2013/08/18/syria-crisis-chemical-idUSL6N0GJ05M20130818, 21 Ağustos 2013. 

5 Stephen Rex Brown, “Syrian troops continue assault as France raises prospect of force”, New York Daily News, 
22 Ağustos 2013, (çevrimiçi) www.nydailynews.com/news/world/syrian-troops-continue-assault-france-raisesprospect-
force-article-1.1433843, 23 Ağustos 2013. 

6 “Stories from Syrian Refugees: Discovering the human faces of a tragedy”, (çevrimiçi) data.unhcr.org/syrianrefugees/
syria.php, 24 Ağustos 2013. BM Suriye Mülteciler Koordinatörü Panos Moumtzis, yazara bu rakamın gerçeğinden 
düşük olduğunu zira normal olarak mülteci statüsünde olacak önemli bir nüfusun, çeşitli nedenlerle, 
mülteci olarak kayda geçmeyi red ettiklerini ve kayıtlarını yaptırmadıklarını belirtmiştir. “Panos Moumtzis ile 
gerçekleştirilen konuşma”, 4 Temmuz 2013, Beyrut, Lübnan. 

7 Omar Abdulaziz Hallaj, The Syrian Crisis Towards a New Paradigm, “The Socio Economic Dimensions of the Syrian 
Conflict” başlıklı konferansta verilen tebliğ, Beyrut, Lübnan, 4 Temmuz 2013. 

8 Childhood Under Fire: The Effect of Two Years of Conflict in Syria, Save the Children Fund, Londra, 2013, s. iv. 

9 Hallaj, age. 

10 “US Says has no reason to believe Syria used chemical weapons”, Reuters, 16 Ocak 2013 (çevrimiçi) www.reuters. 
com/article/2013/01/16/syria-usa-chemical-idUSL1E9CGBXV20130116, 15 Mart 2013. 

11 Lister, “Suffering...” 

12 “Un has testimony that Syrian rebels used sarin gas: investigator”, Reuters, 5 Mayıs 2013, (çevrimiçi) 
www.reuters.com/article/2013/05/05/us-syria-crisis-un-idUSBRE94409Z20130505, 7 Mayıs 2013. “UN’s Del Ponte says 
evidence Syria rebels ‘used sarin’”, BBC News, 6 Mayıs 2013, (çevrimiçi) 
www.bbc.co.uk/news/world-middleeast-22424188, 7 Mayıs 2013. 

13 “Remarks by the President to the White House Press Corps”, The White House, 20 Ağustos 2012, (çevrimiçi) 
www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/08/20/remarks-president-white-house-press-corps, 24 Ağustos 2012. 

14 “ABD “Esad” iddiasını teyit etti”, CNN Turk.com, (çevrimiçi) 23 Mayıs 2013. 

15 “Remarks by President Obama and His Majesty King Abdullah II before Bilateral Meeting”, The White House, 26 
Nisan 2013 (çevrimiçi) 
www.whitehouse.gov/the-press-office/2013/04/26/remarks-president-obama-and-hismajesty-king-abdullah-ii-bilateral-meeti, 28 Nisan 2013. 

16 Edith M. Lederer, “UN Security Council holds emergency meeting on alleged chemical weapons use in Syria”, 
The Montreal Gazette, 21 Ağustos 2013 (çevrimiçi) 
www.montrealgazette.com/news/Security+Council+hold+emergency+meeting+alleged+chemical/8815991/ story.html, 22 Ağustos 2013. 

17 David Blair, “Syria snipers open fire on UN chemical weapons inspectors”, The Telegraph, 26 Ağustos 213 (çevrimiçi) 
www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/syria/10266197/Syria-snipers-open-fire-on-UN-chemical-weapons-inspectors.html, 27 Ağustos 2013 

18 “İsrail: Suriye kimyasal silah kullandı”, CNN Turk.com, 22 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.cnnturk.com/2013/dunya/08/22/israil.suriye.kimyasal.silah.kullandi/720499.0/, 22 Ağustos 2013. 

19 “Britain to seek UN backing to ‘protect Syria civilians’, The Irish Times, 28 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.irishtimes.com/news/world/middle-east/britain-to-seek-un-backing-to-protect-syria-civilians-1.1508066, 28 Ağustos 2013. 

20 Philip Sherwell, “Intervention in Syria would be tragic mistake, warns Russia”, 26 Ağustos 2013 (çevrimiçi) 
www.dnaindia.com/world/1880002/report-intervention-in-syria-would-be-tragic-mistake-warns-russia, 27 Ağustos 
2013; “Syria crisis: Russia and China steps up warning over strike”, BBC News, 27 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.bbc.co.uk/news/world-us-canada-23845800, 27 Ağustos 2013; Aryn Baker, “Russia and Iran Warn Against Intervention 
in Syria”, Time.com, 27 Ağustos 2013 (çevrimiçi) 
www.world.time.com/2013/08 /27/russia-and-iran-warnagainst-intervention-in-syria/, 27 Ağustos 2013.; “Russia’s Foreign Ministry calls for press-conference on Syria”, 
ITAR –TASS, 26 Ağustos 2013. (çevrimiçi) www.pda.itar-tass.com/en/c/852826.html, 27 Ağustos 2013. 

21 Steve Patrick Ercolani, “An Apparent Chemical Attack Strikes Damascus Just After UN Inspectors Arrive”, The Atlantic, 21 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.theatlantic.com/international/archive/2013/08/an-apparent-chemical-attack-strikes-damascus-just-after-un-inspectors-arrive/278902/, 22 Ağustos 2013. 

22 Alexei Anischuk, “Russia warns against military intervention in Syria”, Reuters, 26 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.reuters.com/article/2013/08/26/us-syria-crisis-lavrov-intervention-idUSBRE97P0G220 130826, 26 Ağustos 2013. 

23 Paul Lewis, Martin Chulov, Julian Borger ve Nicholas Watt, “Iran warns against military intervention in Syria”, The Guardian, 27 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.theguardian.com/world/2013/aug/26/syria-us-un-inspectionkerry, 27 Ağustos 2013. 

24 Bu konuda bkz. Ahmet K. Han, “İran Seçimleri: Condorcet Galibi Değişim Getirebilir Mi?”, Panorama Khas, Sayı 11, Yaz 2013, ss. 7 – 10. 

25 Bu konudaki ABD pozisyonu için bkz. National Security Strategy 2010, Washington, 2010; National Strategy to Combat Weapons of Mass Destruction, 
Washington, 2002; özel olarak Suiye’nin sahip olduğu kimyasal silahlara ilişkin Guta öncesi bir rapor için bkz. Mary Beth D. Nikitin, Paul K. Kerr ve 
Andrew Feickert, Syria’s Chemical Weapons: Issues for Congress, Washington, CRS, 20 Ağustos 2013. 

26 Bu dönem Rusya lideri Putin’in Mayıs 2012’de G 8 zirvesi için ABD’ye yapacağı ziyareti iptali, Dışişleri Bakanı 
Kerry’yi Rusya’da görüşme öncesi üç saat bekletmesi gibi ABD için kolay olmayan anlarla, ve nihayetinde Ağustos 
ayında Obama’nın, Putin ile Eylül’de Rusya’da gerçekleştireceği görüşmeyi iptali türünden dar boğazlarla 
karakterize oldu. Her ne kadar Obama’nın Putin görüşmesini iptali başka nedenlerin etkisini içeriyorduysa da 
Ulusal Güvenlik Danışman Yardımcısı Benjamin J. Rhodes‘in yaptığı; “Sadece görüntü için zirve yapmayacaktık, 
ve olgunlaşmış bir gündem yoktu”, açıklaması kırılmanın derinliğinin ve Suriye başta unsurların ağırlığının bir 
yansıması olarak kabul edilebilir. Peter Baker ve Steven Lee Myers, “Ties Fraying, Obama Drops Putin Meeting”, 
The New York Times, 7 Ağustos 2013, (çevrimiçi) www.nytimes.com/2013/08/08/world/europe/obama-cancelsvisit-
to-putin-as-snowden-adds-to-tensions.html ?pagewanted=all 7 Ağustos 2013. Kerry olayının Suriye bağlamında 
bir değerlendirmesi için bkz. Michael Weiss, “Oh, You Silly Man”, Foreign Policy, 9 Mayıs 2013, (çevrimiçi) 
www.foreignpolicy.com /articles/2013/05/09/how_kerry_got_played_by_putin_syria, 17 Mayıs 2013. 

27 Shibley Telhami, The Stakes: America in the Middle East, Boulder, Westview Press, 2004, s. 44. 

28 Bu inanılırlık eksikliğinin düzeyinin açık bir ifadesi olarak, zamanın ABD Dışişleri Bakanı Condoleezzaa Rice’ın 
Başkan Bush’a, ikincinin Sudan’a Darfur’da “katliamı durdurmak” amacıyla müdahale için tüm “hevesine” rağmen; 
“En iyi nedenle bile bu yönetim boyunca başka bir Müslüman ülkeyi işgal edebileceğinizi düşünmüyorum”, 
dediğinin hatırlamak gerek. David E. Sanger, The Inheritance: The World Obama Confronts and the Challanges 
to American Power, New York, Harmony, 2008, s. 69. 

29 Responsibility to Protect, Report of the International ommission on Intervention and State Sovereignity, ICISS, International 
Development Research Center, Ottawa, December 2001, s. vii. 

30 2005 World Summit Outcome, United Nations General Assembly, A/60/L.1, 15 Eylü 2005, paragraf 138- 139, s. 31. 

31 Gary J. Bass, “Humanitarian Intervention in the 21st Century”, The Tocqueville Review, Volume 30, no.. 1, 2009, s. 18. 

32 2005 World..., paragraf 139, s. 31. Her ne kadar bu hiyerarşi çok açık ifade edilmese de 2001 raporuyla birlikte tartışmanın biçimleniş şekli ve ortaya 
çıkmakta olan norm bu yöndedir. 

33 Responsibility..., paragraf 6.13 - 6.40, ss. 49 – 55. 

34 2005 World..., paragraf 132 -133, s. 30. 

35 Rusya ve Çin’in bu noktadaki geleneksel duruşlarına, kaygılarına ve Suriye’deki çizgilerinin nasıl bu genel tutumlarının 
dışında olmadığına dair bkz. Bass, age., ss. 20 – 26. 

36 Obama’nın da aynı yönde bir değerlendirmesi olduğunu not düşmek gerekir. “Transcript of President Obama’s 
interview on “New Day””, CNN.com, 23 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.edition.cnn.com/2013/08/23/politics/barackobama-new-day-interview-transcript/index.html, 23 Ağustos 2013. 

37 “UN security council fails to agree on Syria action”, The National, 29 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.thenational.ae/news/world/middle-east/un-security-council-fails-to-agree-on-syria-action#full, 29 Ağustos 2013. 

38 Bu konuda iyi bir özet ve bu yaklaşımın niçin geçerli kabul edilemeyeceğine dair derli toplu bir argüman için 
bkz. Alicia L. Bannon, “Comments: The Responsibility to Protect: The U.N. World Summit and the Question of 
Unilateralism”, The Yale Law Journal, Volume 115, Issue 5, March 2006, ss. 1157 – 1165. 

39 Berdal Aral, “Asimetrik Saldırı Savaşları, Siyaset ve Uluslararası Hukuk”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 4, Sayı 14, Yaz 2007, ss. 39 – 83. 

40 “White House rules out ‘regime change’ among options for Syria”, Reıters, 27 Ağustos 2013, (çevrimiçi) 
www.reuters.com/article/2013/08/27/us-syria-crisis-obama-intelligence-idUSBRE97Q0S820130827, 27 Ağustos 2013 

41 Bu noktada ABD’nin kaygılarına ilişkin olarak Guta’dan hemen bir kaç gün öncesinde yapılmış bir değerlendirme 
için bkz. “Dempsey: Syria rebels wouldn’t support U.S. interests if they seized power”, Haaretz, 21 Ağustos 2013, (çevrimişi) 
www.haaretz.com/news/middle-east/1.542790, 21 Ağustos 2013. 

42 Bu son ifadeyi bir önceki seçimde kendisine rakip olan Senatör McCain’e cevap niteliğinde kullanan Obama’nın, 
açıkça Bush dönemine ve Irak müdahalesine gönderme yaptığı anlaşılıyor. “Transcript...” 

43 Bu konuda bkz. Joost R. Hilterman, A Poisonous Affair: America, Iraq and the Gassing of Halabja, Cambridge, 
Cambridge University Press, 2007; Patrick E. Tyler, “Officiers say US Aided Iraq in War Despite Use of Gas”, The 
New York Times, 18 Ağustos 2002 (çevrimiçi) http://www.nytimes.com/2002/08/18/world/officers-say-usaided-
iraq-in-war-despite-use-of-gas.html?pagewanted=all&src=pm, 23 Ağustos 2013. 

***