GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ'NİN AB ÜYELİK SÜRECİ VE KIBRIS SORUNUNDA ÇÖZÜMSÜZLÜK MODELİ, BÖLÜM 3

GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ'NİN AB ÜYELİK SÜRECİ VE KIBRIS SORUNUNDA ÇÖZÜMSÜZLÜK MODELİ, BÖLÜM 3

Annan Planı ile ilgili en önemli sorunlardan bir tanesi “mülkiyet sorunuydu.”56 Annan Planı Taslağı’nda ise bazı değişiklikler yapılmıştı.57 Dörtlü zirve 25 Mart’ta İsviçre’nin Bürgenstock Kenti’nde (Lozan yakınlarında) başladı. Zirve’ye Türkiye Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, Yunanistan Dışişleri Bakanı, KKTC Başbakanı Mehmet Ali Talat ve GKRY Cumhurbaşkanı Tasos Papadopoulos katılıyordu. Görünürde en yüksek temsil düzeyi GKRY tarafında olmasına rağmen, çözüme en uzak taraf da yine GKRY idi.

Görüşmelerde ele alınan en sorunlu konu sınırların Rumlar lehine değiştirilmesi ile Güney’deki Rumların tekrar Kuzey’e yerleşmesiydi. Bu durumda hem nüfus dengesi bozulacak hem de Kuzey’deki geri yerleşmeler esnasında problemler çıkacaktı. KKTC heyeti Mart sonunda son şekli ilan edilecek olan Annan Planı’nın özellikle yerleşim sorunu ve sınır değişikliği konusunda Türk Toplumu aleyhinde hüküm içermeyeceğini ve geri dönüşün sınırlandırılacağını ümit ediyordu. Rumlar ise, garantör devlet tanımının devam etmesi, idarenin nüfus temelli olmaması ve Ada’da az sayıda da olsa Türk askerinin bulunmasına izin verilmesi gibi esaslı nedenlerden dolayı Planı kabul edilebilir bulmuyorlardı.58

Yukarıda açıklanan nedenlerden ötürü her iki taraf da Bürgenstock şehrinde devam eden görüşmelerden daha çok Plan’daki hükümlerin kendi lehlerine revize edilmesi için yoğun bir diplomasi faaliyeti başlattı.59 30 Mart aynı zamanda Türkiye’de yerel seçimlerin yapıldığı tarihle üst üste gelmişti ve Kıbrıs’ta çözüm için inisiyatif alan AK Parti Hükümeti seçimlerden güçlenerek çıktı. Bu durum dünya kamuoyunda çözüm yolunda ümitleri artırıcı bir etki yarattı.60

30 Mart 2004 tarihinde Annan Planı’nın son hali üç dilde (Türkçe, İngilizce ve
Yunanca) olarak bir bütün halinde yayınlandı. Son sunulan Plan başladığı günden 2004 yılına kadar geçen sürede çözüm aranan 4. Taslaktı. Son açıklanan Taslak Plan ile Kıbrıs’ta, iki eşit devletten oluşan bir konfederasyon oluşturuluyordu. BM ve BM Güvenlik Konseyi Plan’ı destekliyordu fakat GKRY Cumhurbaşkanı Tasos Papadopoulos halen Annan Planı’nın kabul edilemez olduğu görüşündeydi. Rum gazeteleri de hemen hemen toplu halde Plan’ın bu şekliyle kabul edilmesinin imkansız olduğunu yazıyordu.61 Annan Planı ekleriyle birlikte dokuz bin sayfadan oluşuyordu ve bu kadar kısa sürede tamamen incelenmesi imkansızdı.62
Rum Lider Papadopoulos, GKRY 1 Mayıs’ta AB üyesi olduktan sonra Annan Planı’nın Rum istekleri doğrultusunda revize edilerek Kıbrıs’ta çözüme ulaşılabileceğini düşünüyordu ve açıklandığı günden itibaren son şekli ile Annan Planı temelli bir çözümü kabul edilebilir bulmuyordu. Bu nedenle dörtlü zirvede yapılan görüşmelerde hiçbir konuda uzlaşma sağlanamadı.63 

Bürgenstock’taki müzakerelerden çok fazla sonuç çıkmayacağı belliydi ve
bazı kısmı değişikliklerden sonra 4. Annan Planı’nın Güney’de ve Kuzey’de referanduma sunulmasına karar verildi. Her iki taraf da evet ve hayır konusunda bölünmüş ve istediği sonucu elde etmek için çalışmaya başlamıştı. Bu esnada Aralık 2003 seçimlerinden sonra KKTC’de kurulmuş olan koalisyonun büyük ortağı CTP, Nisan ayı başında referandumda evet diyeceğini ilan etti.64

Koalisyonun diğer ortağı DP’nin tutumu belirsizken, Ana Muhalefet Partisi UBP’in
hayır demesi bekleniyordu. BDH ve TKP ise evet diyecekken meclis dışındaki MAP ile KAP hayır diyeceklerini açıklamışlardı. Rum tarafında ise, Papadopoulos ve partisi DİKO hayır diyeceklerin başını çekiyordu, AKEL evet diyeceğini açıklamıştı, Ana Muhalefet Partisi DİSİ kararını henüz açıklamamıştı. Rum Lider Papadopoulos ile benzer olarak Denktaş da hayırcılar arasındaydı.65 Ankara, Planı destekliyordu fakat askeri kanat çekincelerini MGK’da açıklayarak Plan’a mesafeli yaklaşmayı tercih etmişti. Askeri kanadın çekinceleri temel olarak
üç başlık altında toplanmıştı: 

(1) Çözümün Avrupa Birliği'nin birincil hukuku haline getirilmesinin garanti altına alınmamış olması, 
(2) Uygulamada sorunlar çıkabileceği olasılığı, 
(3) Türk varlığının, Türkiye'nin garantörlüğünün ve iki kesimlilik ilkesinin
zayıflatılmaması için uygulamada özen gösterilmesi gerektiği şeklindeydi.66
Türkiye’deki hem sağ hem de sol eğilimli siyasi partilerin büyük kısmı ise Annan Planı temelli bir çözüme karşıydılar ve temsilcileri Ada’ya giderek Plan’a hayır denilmesi için aktif olarak çalıştılar.67 Buna rağmen, 24 Nisan 2004 tarihinde yapılan referandumda, KKTC halkının %65 gibi büyük çoğunluğu Plan’a evet oyu verirken, Rum tarafı %76 gibi ezici bir çoğunlukla hayır oyu verdi. Ortaya çıkan sonuç zaten bekleniyordu fakat yine de dünyada büyük bir infial yarattı ve şaşkınlıkla karşılandı.68 Oylamadan bir hafta sonra da GKRY AB üyeliğine kabul edildi ve böylece Annan Planı temelli son çözüm umudu da ortadan kalkmış oldu. GKRY Yönetimi, referandumda hayır oyu kullanması nedeniyle AB ve BM’den  kendilerine yönelik sert eleştirilerin gelmesinden korkuyordu fakat böyle bir durum yaşanmadı.69 Rumlar bir defa daha AB’nin çifte standardından ve BM’deki işbirlikçilerinin desteğinden sonuna kadar yararlanmışlardı.

Plan, Rumların hayır oyları ile reddedildikten sonra, ilk günlerde KKTC’ye yönelik
ambargonun kaldırılması ve Kıbrıs Türk Halkına bazı iyileştirmelerde bulunulması gündeme geldi. Fakat tüm bu girişimler daha sonra Rumlar tarafından engellendi. Plan reddedildiğinde Aralık ayında Türkiye’ye tam üyelik tarihinin verilip verilmeyeceği belirsizdi ve AB yine Rumların ve Yunanistan’ın istekleri doğrultusunda hareket etme eğilimindeydi.70

Sonuç

1974 Barış Harekâtından sonra biraz da dünyadaki siyasi gelişmelerin zorlamasıyla Türk dış politikası Kıbrıs’ta çözümsüzlüğü çözüm kabul eden bir yaklaşım benimsemek zorunda kaldı. Bu politik anlayış 2000’li yılların başına kadar çok fazla soruna sebebiyet vermeden uygulandı. Fakat Rumların AB üyelik sürecinin başlaması ile çözümsüzlüğün çözüm olduğu bir dış politika anlayışı artık sürdürülebilir değildi. Bu nedenle özellikle 2003 yılından sonra hem KKTC’de hem de Türkiye’de çözüme yönelik inisiyatifler uygulamaya konuldu. Oysa AB’nin GKRY’e sağlamakta olduğu koşulsuz destek nedeniyle bu manevralar başarılı olamadı ve Kıbrıs’ta iki Toplumun haklarını garanti edebilecek bir çözüme ulaşılamadı ve son fırsat sayılabilecek Annan Planı Rum Toplumu tarafından reddedildi.

Kıbrıs sorunu taraflara eşit mesafede ve ilgili devletlerin işbirliği olmadan çözülebilecekbir sorun değildir. Denklemin çözümü, iki Toplum liderlerinin tek taraflı bir çözümsağlamaya muktedir olmadıklarını anlamaları ile mümkündü. Türk tarafı savunduğu temeltezleri ve vazgeçilemez kırmızıçizgilerini kendi içinde mutabakat sağlayarak yenidenbelirlemeliydi. Çözümsüzlük çözüm değildi ve 2000’li yılların başından itibaren zamanGKRY’nin lehine işlemeye başlamıştı.

Devletlerin dış politikalarında içi dinamiklerin etkisiyle yapılan hatalar ve ihmal edilen sorunlar daha sonra yığılmış olarak tekrar su yüzüne çıkar. Çözümsüzlüğün tek sorumlusu olarak Yunanistan ve GKRY’i görmek sorunları çözmeyecektir. AB ve BM, ABD ve Avrupa diğer tüm konularda farklı düşünseler de, Kıbrıs konusunda toplu halde Rum tezlerini desteklemektedirler. Realist anlayış takip eden bir durumla karşı karşıya kalınmıştır. AB Kıbrıs çözümünde tarafsız kalabilseydi, ya da eşit bir çözümden yana ağırlığını koyabilseydi,
ya Güneye baskı yaparak KKTC’yi GKRY ile birlikte AB üyeliğine alır, ya da Türkiye'nin tam üyeliğinin önünü açar ve Türk tarafının elini rahatlatırdı. AB yetkilileri Yunanistan’ın baskısı ile bunun tam tersini yapmayı tercih etmiştir.

Türkiye ve Yunanistan geleceklerini Kıbrıs sorunu ile meşgul etmek istemiyorlar sa Ada’da çözüme ulaşılması için tüm güçlerini kullanmalıydılar. Türk tarafı ödün vermez konumunu yumuşatmalı, Rum tarafı da AB’nin ve destekçilerinin arkasına sığınarak müzakere etmiş olmak için masaya oturmaktan vazgeçmeli, Ada’da artık 1974 öncesine dönülemeyeceğini kabul etmeliydi. Kıbrıs’ta çözüm, Türk-Yunan ilişkilerini, Doğu Akdeniz’in istikrarını ve Ankara-AB ilişkilerini, Türkiye'nin AB’ye üyelik sürecini etkilemekte ve bu ilişkilerde belirleyici olmaktaydı.

DİPNOTLAR;

1 Mehmet Gönlübol, Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1939, 9. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996. s. 59; Salahi Sonyel, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, 
   II. Baskı, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2003.s. 326-327.
2 Gönlübol, Sar, a.g.e. s. 60.
3 Tozun Bahçeli, “Searching for a Cypruss Settlement: Considering Options for Creating a Federation, a Confederation, or Two Independent States”, 
   Publius, S. 30, No: 1, The State of American Federalism, 1999-2000 (Kış, 2000). s. 207.
4 David Souter, “An Island Apart: A Review of the Cyprus Problem”, Third World Quarterly, S. 6, No: 3 (Temmuz 1984). s. 666.
5 İlhan Tekeli, Selim İlkin, Türkiye ve Avrupa Birliği III, 1. Baskı, Ümit yayıncılık, Ankara, 2000. s. 216; Bahçeli, a.g.m., s. 209.
6 T.C. Resmi Gazete, 10 Haziran 2003, Sayı-23721. Yasama Bölümü s.17.
7 Ertuğrul Kumcuoğlu, Yeni Türkiye Avrupa Birliği Özel Sayısı I, Sayı: 35, (Eylül-Ekim 2000). s. 70.
8 İlnur Çevik, Turkish Daily News, 11 December 1999.
9 Turkish Daily News, 12 December 1999.
10 2000 Yılı Genişleme Stratejisi, Türkiye İçin Katılım Ortaklığı 2000, AB Avrupa Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2000, s. 15.
11 A.g.e. s. 40.
12 A.g.e. s. 40; Frank Hoffmeister, “Cyprus v. Turkey, App. No. 2578/94”, The American Journal of International Law, S. 96, No: 2 (Nisan, 2002). s. 451-452.
13 İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Aday Ülkeler İlerleme Raporları, Eylül-Aralık 2000, Sayı: 147. s. 6.
14 Murat Birsel, “AB’den Vaz mı Gececeğiz? Nasıl Yani!..”, Sabah, 4 Kasım 2001. s. 12.
15 Enis Berberoğlu, “TÜSİAD’ın Kıbrıs Mektubu”, Radikal, 29 Kasım 2001. s, 8.
16 Tevfik Ünaydın, “Kıbrıs Sorununda Çözüme Doğru”, Cumhuriyet, 25 Ocak 2002. s. 2.
17 Mümtaz Soysal, “Avrupa Dersleri”, Cumhuriyet, 6 Nisan 2002. s. 2.
18 Murat Yetkin, “Kıbrıs, Rodos, AB ve MHP”, Radikal, 10 Şubat 2002. s. 6.
19 Metin Münir, “Kıbrıs’ta Birinci Raund Sonuçları”, Sabah, 26 Şubat 2002. s. 8
20 M. Ali Birand, “Klerides, AB’ye Fazla Güvenmemeli” Posta, 27 Şubat 2002. s. 11.
21 T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Dış Basında Türkiye ve AB, 30 Nisan 2002.
22 Hürriyet, 3 Kasım 2002. s. 14.
23 Radikal, 14 Mayıs 2002.
24 Milliyet, 31 Mayıs 2002. s. 23.
25 Milliyet, 31 Mayıs 2002. s. 18.
26 KKTC Cumhurbaşkanlığı Müsteşarı Münir Ergun’un Boğaziçi Üniversitesinde Düzenlenen “Kıbrıs’ın AB Üyeliği” konulu uluslararası konferanstaki konuşması. 
    Milliyet, 7 Mayıs 2002. s. 13.
27 Yalçın Doğan, “Nafile Turlarla Yasaklar Ama, İlle Ev Ödevimiz”, Cumhuriyet, 8 Mayıs 2002. s. 11.
28 Rory Watson, “Takvim Reforma Bağlı”, The Times, 10 Temmuz 2002; Radikal, 13 Temmuz 2002. s. 10.
29 Cumhuriyet, Leyla Tavşanoğlu-Tahsin Ertuğrul söyleşisi, 07 Ağustos 2002. s. 13.
30 Cumhuriyet, 07 Eylül 2002. s. 10.
31 Yorgo Kırbaki , “Kıbrıs’a Bağdat Faktörü Karıştı”, Radikal, 15 Eylül 2002. s. 13.
32 Mehmet Ali Talat, “Kıbrıs’ta Zaman Daralıyor”, Radikal, 16 Eylül 2002. s. 8.
33 Cumhuriyet, 26 Eylül 2002. s. 8.
34 Le Figaro, Paris, 10 Eylül 2002.
35 Dünya, 31 Ekim 2002. s. 5.
36 Milliyet, 01 Ekim 2002. s. 6.
37 Sami Kohen, “Kofi Annan Bu Kez Başarır mı?”, Milliyet, 6 Eylül 2002. s. 20; Milliyet, “Hadi Artık Uzlaşın”, 07 Eylül 2002. s. 21.
38 Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu, Avrupa Komisyonu Yayını, Ankara 2002.
39 The Economist, 11 Ekim 2002.
40 T.C. Resmi Gazete, 29 Kasım 2002, Sayı; 24951, Yasama Bölümü.
41 Erdal Güven, “Zirve’nin Anahtarı Kıbrıs”, Radikal, 12 Aralık 2002. s. 9.
42 Milliyet, “Kıbrıs Kararına Hayır”, 19 Aralık 2002. s. 18.
43 Milliyet, “Çözüm Olmazsa Sıkıntı Doğar”, 02 Ocak 2003. s. 16.
44 Murat Yetkin, “Ankara Kıbrıs’ta Çıkış Yolu Arıyor”, Radikal, 19 Aralık 2002. s. 8
45 İsmet Berkan, “Denktaş’ın Gücü Nereden Geliyor ?”, Radikal, 19 Aralık 2002. s. 3.
46 Maria Hadjipavlou, “The Cyprus Conflict: Causes and Implications for Peacebuilding”, Journal of Peace Research, S. 44, No: 3 (Mayıs 2007). s. 350.
47 Radikal, 20 Kasım 2002. s. 11.
48 Annan Planı, (Basıs For Agreement on a Comprehensıve Settlement of The Cyprus Problem), Article:2/1/a.
49 Annan Planı, Article: 2/1/c.
50 Yalım Eralp, “Gerçekler ve Kıbrıs”, Tercüman, 11 Aralık 2003. s. 12.
51 Annan Planı, Article: 1/6.
52 Annan Planı, Article: 10/1.
53 Annan Planı, Article: 10/5.
54 Savvas Daniel Georgiades, “Public Attitudes Towards Peace: The Greek-Cypriot Position”, Journal of Peace Research, C. 44, No. 5 (Eylül 2007). s. 575; 
    Milliyet, “İşte O Plan”, 10 Şubat 2004. s. 15.
55 Kıbrıs Gazetesi, 18 Mart 2004.
56 Kıbrıs Gazetesi, 17 Mart 2004.
57 Kıbrıs Gazetesi, 18 Mart 2004.
58 Georgiades, a.g.e., s. 575.
59 Milliyet, 30 Mart 2004.
60 Sami Kohen, “Seçim’in “dış” Etkisi”, Milliyet, 30 Mart 2004.
61 Hürriyet, 30 Mart 2004.
62 Denktaş: “Sözlü AB Garantisiyle Risk Almak Şehitlere Yakışmıyor”, Milliyet, 7 Nisan 2004.
63 Georgiades, a.g.m., s. 575.
64 Milliyet, Kıbrıs’ta Geri Sayım Başladı, Tavırlar Belli Oluyor, 7 Nisan 2004.
65 Milliyet, 7 Nisan 2004; Susan Sachs, “Torn Cyprus Votes on Saturday: Will It Enter Europe United?”, New York Times, April 24, 2004.
66 Fikret Bila, “MGK Bildirisi”, Milliyet, 07 Nisan 2004; Mehmet Ali Birand, “Asker Topu Hükümete Attı”, Posta, 07 Nisan 2004.
67 Kıbrıs Gazetesi, 23 Nisan 2004.
68 Susan Sachs, “Greek Cypriots Reject a U.N. Peace Plan”, New York Times, April 25, 2004.
69 Yorgo Kırbaki, “Hem Hayır Dediler Hem Korkuyorlar”, Milliyet, 25 Nisan 2004.
70 Neşe Düzel, “Özbekistan Rum-Yunan Yanlısıdır”, Radikal, 3 Mayıs 2004; Yasemin Çongar, “Genişleyen AB, ABD ve Biz (1)”, Milliyet, 3 Mayıs 2004; Milliyet, Kuzey’e Ambargo Bitsin Tasarısı, 3 Mayıs 2004; Sami Kohen, “Herkes Kendi Yolunda (mı?)”, Milliyet, 4 Mayıs 2004.


KAYNAKÇA

A. RESMİ BELGELER;

2000 Yılı Genişleme Stratejisi, Türkiye İçin Katılım Ortaklığı 2000, AB Avrupa
Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2000.
Annan Planı, (Basıs For Agreement on a Comprehensıve Settlement of The Cyprus Problem).
Congressional Record, Human Rights in Cyprus, Greece and Turkey, April 14, 1983.
US. Government Printing Office, Washington, 1983.
T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Dış Basında Türkiye ve AB, 30 Nisan 2002.
T.C. Resmi Gazete, 10 Haziran 2003, Sayı-23721. Yasama Bölümü.
T.C. Resmi Gazete, 29 Kasım 2002, Sayı; 24951, Yasama Bölümü.
Türkiye-AB Gümrük Birliği Antlaşması.
Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu, AB Avrupa
Komisyonu Türkiye Temsilciliği Yayını, Ankara, 2002.
Türkiye'nin AB’ye Katılım Sürecine İlişkin 2002 Yılı İlerleme Raporu, Avrupa Komisyonu Yayını, Ankara 2002.
Dış Basında Türkiye ve AB, T.C. Başbakanlık Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, 30 Nisan 2002.

B. KİTAPLAR;

Gönlübol, Mehmet ve Sar, Cem, Olaylarla Türk Dış Politikası 1919-1939, 9. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996.
Kumcuoğlu, Ertuğrul, Yeni Türkiye Avrupa Birliği Özel Sayısı I, Sayı: 35, (Eylül-Ekim2000).
Sonyel, Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, II. Baskı, Türk Tarih Kurumu,Ankara, 2003.
Tekeli, İlhan, İlkin, Selim, Türkiye ve Avrupa Birliği III, 1. Baskı, Ümit yayıncılık, Ankara, 2000.
Bahçeli, Tozun, “Searching for a Cypruss Settlement: Considering Options for Creating a
Federation, a Confederation, or Two Independent States”, Publius, S. 30, No: 1, The
State of American Federalism, 1999-2000 (Kış, 2000).
Georgiades, Savvas Daniel, “Public Attitudes Towards Peace: The Greek-Cypriot Position”,
Journal of Peace Research, C. 44, No. 5 (Eylül 2007).
Hadjipavlou, Maria, “The Cyprus Conflict: Causes and Implications for Peacebuilding”,
Journal of Peace Research, S. 44, No: 3 (Mayıs 2007).
Hoffmeister, Frank, “Cyprus v. Turkey, App. No. 2578/94”, The American Journal of
International Law, S. 96, No: 2 (Nisan, 2002).
İktisadi Kalkınma Vakfı Dergisi, Aday Ülkeler İlerleme Raporları, Eylül-Aralık 2000, Sayı:147.
Souter, David, “An Island Apart: A Review of the Cyprus Problem”, Third World
Quarterly, S. 6, No: 3 (Temmuz 1984).

C-GAZETE MAKALELERİ;

Berberoğlu, Enis, “TÜSİAD’ın Kıbrıs Mektubu”, Radikal, 29 Kasım 2001.
Berkan, İsmet, “Denktaş’ın Gücü Nereden Geliyor ?”, Radikal, 19 Aralık 2002.
Bila, Fikret, “MGK Bildirisi”, Milliyet, 07 Nisan 2004.
_______, “Klerides, AB’ye Fazla Güvenmemeli” Posta, 27 Şubat 2002.
_______, “Asker Topu Hükümete Attı”, Posta, 07 Nisan 2004.
Birsel, Murat, “AB’den Vaz mı Gececeğiz? Nasıl Yani!..”, Sabah, 4 Kasım 2001.
Çevik, İlnur, Turkish Daily News, 11 December 1999.
Çongar, Yasemin, “Genişleyen AB, ABD ve Biz (1)”, Milliyet, 3 Mayıs 2004.
Denktaş, Rauf, “Sözlü AB Garantisiyle Risk Almak Şehitlere Yakışmıyor”, Milliyet, 7 Nisan 2004.
Doğan, Yalçın, “Nafile Turlarla Yasaklar Ama, İlle Ev Ödevimiz”, Cumhuriyet, 8 Mayıs 2002.
Düzel, Neşe, “Özbekistan Rum-Yunan Yanlısıdır”, Radikal, 3 Mayıs 2004.
Eralp, Yalım, “Gerçekler ve Kıbrıs”, Tercüman, 11 Aralık 2003.
Güven, Erdal, “Zirve’nin Anahtarı Kıbrıs”, Radikal, 12 Aralık 2002. s. 9.
Kırbaki, Yorgo, “Hem Hayır Dediler Hem Korkuyorlar”, Milliyet, 25 Nisan 2004.
_______, “Kıbrıs’a Bağdat Faktörü Karıştı”, Radikal, 15 Eylül 2002.
KKTC Cumhurbaşkanlığı Müsteşarı Münir Ergun’un Boğaziçi Üniversitesinde Düzenlenen
“Kıbrıs’ın AB Üyeliği” konulu uluslararası konferanstaki konuşması, Milliyet, 7 Mayıs 2002.
Kohen, Sami, “Herkes Kendi Yolunda (mı?)”, Milliyet, 4 Mayıs 2004.
_______, “Kofi Annan Bu Kez Başarır mı?, Milliyet, 6 Eylül 2002.
Münir, Metin, “Kıbrıs’ta Birinci Raund Sonuçları”, Sabah, 26 Şubat 2002.
Sachs, Susan, “Greek Cypriots Reject a U.N. Peace Plan”, New York Times, April 25, 2004.
_______, “Torn Cyprus Votes on Saturday: Will It Enter Europe United?”, New York Times, April 24, 2004.
Soysal, Mümtaz, “Avrupa Dersleri”, Cumhuriyet, 6 Nisan 2002.
Talat, Mehmet Ali, “Kıbrıs’ta Zaman Daralıyor”, Radikal, 16 Eylül 2002.
Ünaydın, Tevfik, “Kıbrıs Sorununda Çözüme Doğru”, Cumhuriyet, 25 Ocak 2002.
Watson, Rory, “Takvim Reforma Bağlı”, The Times, 10 Temmuz 2002.
Yetkin, Murat, “Ankara Kıbrıs’ta Çıkış Yolu Arıyor”, Radikal, 19 Aralık 2002.
_______, “Kıbrıs, Rodos, AB ve MHP”, Radikal, 10 Şubat 2002.
Zeyrek, Deniz, “Bundan Sonrası Tufan, Çözümsüzlük Zorlayacak”, Radikal, 12 Mart 2003.

D-GAZETE HABERLERİ;

Cumhuriyet, Leyla Tavşanoğlu-Tahsin Ertuğrul söyleşisi, 07 Ağustos 2002.
Milliyet, “Çözüm Olmazsa Sıkıntı Doğar”, 02 Ocak 2003.
Milliyet, “Kıbrıs Kararına Hayır”, 19 Aralık 2002.
Milliyet, “Kıbrıs’ta Geri Sayım Başladı, Tavırlar Belli Oluyor”, 7 Nisan 2004.
Milliyet, “Kuzey’e Ambargo Bitsin Tasarısı”, 3 Mayıs 2004.

E-GAZETELER;

Akşam, Cumhuriyet, Dünya, Hürriyet, Katmerini, Kıbrıs Gazetesi, Le Figaro, Milliyet,
New York Times, Radikal, The Economist, Turkish Daily News, Yeni Şafak


Köse İSMAİL, 
"GÜNEY KIBRIS RUM YÖNETİMİ’NİN AB ÜYELİK SÜRECİ VE KIBRIS SORUNUNDA ÇÖZÜMSÜZLÜK MODELİ", ULUSLARARASI BOYUTLARIYLA KIBRIS MESELESİ VE GELECEĞİ ULUSLARARASI SEMPOZYUMU, MAGOSA, KUZEY KIBRIS TÜRK CUM., 11-13 Aralık 2014, pp.1-25