KUZEY IRAK TÜRKİYE İLİŞKİLERİ, GİRİŞ BÖLÜMÜ
PKK, GÜVENLİK ve İŞBİRLİĞİ, EKENOMİK ve SİYASİ BOYUTLARI;
Rapor No: 2014/01
Ağustos 2014
ORMER SAMEC
Kuzey Irak - Türkiye İlişkileri:
Copyright © 2014 Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORMER)
Tüm Hakları Saklıdır.
Birinci Baskı
Kütüphane Katalog Bilgileri
Berkan Öğür, Zana Baykal, Ali Balcı
“Kuzey Irak - Türkiye İlişkileri: PKK, Güvenlik ve İşbirliği, Ekonomik ve Siyasi Boyutları”
Tablo ve Şekil İçermektedir.
Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yayınları
Tasarım&Baskı: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık
Dr. Mediha Eldem Sokak No: 56/1 Kızılay/ANKARA
Tel: 0312 431 54 83
Fax: 0312 431 54 84
www.karincayayinlari.net - karinca@karincayayinlari.net
Ortadoğu Araştırmaları Merkezi
Sakarya Üniversitesi Esentepe Kampüsü
54187 Serdivan / SAKARYA
+90 264 295 3603
www.ormer.sakarya.edu.tr
ORMER SAMEC
İçindekiler
Sunuş | 7
Giriş | 9
1. Kuzey Irak, Kürtler ve Türkiye | 13
1.1 Molla Mustafa Barzani ve İlk Ayaklanmalar | 13
1.2 Erken Karşılaşma: Kuzey Irak ve Türkiyeli Kürtler | 16
2. 1980’ler: PKK, Kuzey Irak ve Türkiye | 19
2.1 Kuzey Irak’ta Kürt Partiler | 19
2.2 PKK’nın Kuzey Irak’ta Konuşlanması | 20
2.3 Sınır Ötesi Operasyonlar | 21
3. 1990’lar: PKK, Kuzey Irak ve Türkiye | 25
3.1 Körfez Savaşı Sonrası Kuzey Irak | 25
3.2 “Kürt Federe Devleti”ne Doğru | 27
3.3 PKK, Irak Kürtleri ve Türkiye | 30
3.4 Türkiye ve Sınır Ötesi Operasyonlar | 33
4. 2000’ler: Kuzey Irak ve Türkiye | 39
4.1 İkinci Irak Savaşı ve Kuzey Irak | 39
4.2 Türkiye’nin Bölgesel Kürt Yönetimi Politikası | 42
4.3 Türkiye, PKK ve Kuzey Irak | 45
5. 2010’lar: Bölgesel Kürt Yönetimi ve Türkiye | 49
5.1 Bölgesel Kürt Yönetimi ve Irak | 49
5.2 Türkiye ve Bölgesel Kürt Yönetimi İlişkisi | 51
5.3 PKK ve Bölgesel Kürt Yönetimi | 52
6. Sonuç | 55
Kaynakça | 57
Yazarlar Hakkında
Berkan ÖĞÜR
Berkan Öğür lisans derecesini 2012 yılında Sakarya Üniversitesi Sosyoloji bölümünde tamamladıktan sonra ertesi yıl Sakarya Üniversitesi Sosyoloji
Anabilim dalında yüksek lisans eğitimine başladı. Aynı yıl Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya
başlayan Berkan Öğür, şu anda Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Çalışmaları Merkezi’nde Ortadoğu’da Kürt Sorunu, Eleştirel Jeopolitik ve Kürdistan
Coğrafyasının Jeopolitiği üzerine çalışmaktadır.
Zana BAYKAL
Zana Baykal lisans derecesini 2011 yılında Marmara Üniversitesi İngiliz Dili Eğitimi bölümünde tamamladıktan sonra aynı yıl Marmara Üniversitesi
Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Ortadoğu Siyasi Tarihi ve Uluslararası İlişkileri Anabilim dalında yüksek lisans eğitimine başladı. 2012’de Sakarya
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olarak çalışmaya başlayan Baykal, halen Ortadoğu Çalışmaları Merkezi’nde Ortadoğu’da
Irak ve Enerji Politikaları üzerine çalışmalarını sürdürmektedir.
Ali BALCI
Ali Balcı lisans derecesini 2002 yılında Uludağ Üniversitesi’nde tamamladıktan sonra Sakarya Üniversitesi’nde Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde
sırasıyla 2004 ve 2009 yıllarında yüksek lisans ve doktorasını bitirmiştir. 2011-2012 yıllarında The University of Manchester’da doktora sonrası
araştırmalarda bulunan Balcı, Sakarya Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümünde görev yapmaktadır. Balcı lisans düzeyinde Türkiye Dış Politikası
ve Uluslararası İlişkilere Giriş derslerinin yanı sıra lisansüstü düzeyde Ortadoğu’da Kürtler, Postkolonyal Çalışmalar ve Türk Dış Politikasına
Teorik Yaklaşımlar gibi dersler vermektedir.
Haritalar, Resimler ve Tablolar
Harita 1: Ortadoğu’da Kürtlerin Yoğun Olarak Yaşadığı Yerler ve Kuzey Irak ..9
Harita 2: 1975 Kürt Otonom Bölgesi ....14
Harita 3: Kuzey Irak’taki Kürt Partilerin Nüfuz Bölgeleri ..15
Harita 4: Irak’ta Oluşturulan Uçuşa Yasak Bölge ..26
Harita 5: Kuzey Irak’taki PKK Kampları ........33
Harita 6: Belli Başlı PKK Kampları ...............36
Harita 7: 2003 İşgalinin Ardından Kürdistan Bölgesel Yönetimi......40
Harita 8: Türkiye-Irak Kürdistan Özerk Bölgesi Petrol Boru Hattı ...52
Resim 1: Barzani-Özal Görüşmesi ........................22
Resim 2: Davutoğlu-Barzani Görüşmesi, Erbil ........44
Tablo 1: Ortadoğu’daki Kürt Nüfusunun Dağılımı ..............10
Tablo 2: Irak Kürt Federe Devleti Parlamento Seçimlerinde Partilerin Aldığı Oylar ...28
Tablo 3: Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Parlamento Seçimlerinde Partilerin Aldığı Oylar .....41
Tablo 4: Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Parlamento Seçimlerinde Partilerin Aldığı Oylar .....42
Tablo 5: Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi Parlamento Seçimlerinde Partilerin Aldığı Oylar .....50
Sunuş
Türkiye’nin hem kendi içerisindeki Kürt vatandaşları ile hem de sınır ötesindeki Irak Kürdistan Bölgesi ile olan ilişkisi Ankara için bir “doğu problemi” niteliğindeydi. Abdullah Öcalan’ın yakalanmasını izleyen süreçte Türkiye’deki iç siyasi gelişmelerin de etkisi ile Ankara’nın Kürt politikasında hayati değişiklikler yaşandı. Özellikle Erdoğan liderliğindeki AK Parti’nin hem iç hem de bölgesel politikalarda daha etkin olabilmenin anahtarı olarak Kürt sorununun çözümünü görmesi bu anlamda önemli adımların atılmasını sağlamıştır.
Türkiye içerideki Kürt sorununu demokratikleşme çerçevesinde çözerken sınır ötesinde de Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimiyle daha yakın işbirliği kurarak kendisine yönelik olası bir tehdidi eleme yoluna gitmiştir. Böylece Ankara bölgesel siyasette daha emin adımlarla ilerlemeye başlamış, iç barışın sağlanması ve demokratikleşme yolunda hızlı adımların atılması konusunda da önemli ilerlemeler kaydetmiştir.
Yaşanan bu gelişmeler zorlu süreçlerin ve siyasi çekişmelerin gölgesinde uzun çabaların ardından gerçekleşebilmiştir. Bu sürecin uzmanlar, siyaset yapıcılar ve kamuoyu tarafından kapsamlı bir biçimde anlaşılması kat edilen mesafenin ve elde edilen kazanımların doğru okunabilmesi açısından büyük önem taşımakta dır. Bu çerçevede yapılacak bilimsel çalışmalar, saha araştırmaları ve kapsamlı raporlar literatüre katkılarının yanında kamuoyunun aydınlanması açısından da gereklidir.
Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi olarak ilk raporumuzu bu konuya ayırarak bir zamanlar “doğu sorunu” olarak adlandırılan, bugün ise “doğu barışı” olarak tanımlanabilecek Türk-Kürt ilişkileri alanındaki çalışmalara bir katkı sunmayı hedefledik. Yaptıkları derin araştırma için çalışmanın yazarlarına, raporun son okumalarını yaparak yayına hazır hale getiren Rumeysa Eldoğan’a, İsmail Numan Telci’ye ve raporun hazırlanması sürecinde düzenlenen yuvarlak masa toplantılarında raporun içeriğine dair yaptıkları öneri
ve katkılardan dolayı da Ortadoğu Araştırmaları Merkezi araştırmacılarına teşekkür ederiz.
Giriş
Kuzey Irak, PKK ve Türkiye arasındaki ilişkiler 1980 sonrası Ortadoğu tarihi düşünüldüğünde en önemli ilgi alanlarının başında gelmektedir. 1926 yılına kadar 4 yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nun Musul Vilayeti sınırları içinde bulunan ve Kürtlerin yoğun olarak yaşadığı Kuzey Irak, bu tarihte Türkiye ve İngiltere arasında yapılan antlaşma ile Irak’a bırakılmıştır. Bu tarihten itibaren Kürtlerin Bağdat’taki merkezi yönetime bağlanması sonucunda Türkiye’nin bölgeye yönelik ilgi ve iddialarını bir tarafa bırakması Ankara
ile Kuzey Irak Kürtleri arasındaki ilişkileri uzun bir süre için sona erdirmiştir. Ancak bir yandan Molla Mustafa Barzani önderliğinde Kuzey Irak’ta gelişen etnik Kürt hareketi bir yandan da Abdullah Öcalan’ın önderliğinde Türkiye Kürtlerinin bağımsızlığını hedefleyen PKK hareketi Kuzey Irak ve Türkiye arasındaki ilişkileri yeniden gündeme getirmiştir. 1991 Körfez Savaşı ile birlikte Kuzey Irak’taki Kürtlerin merkezi Irak yönetimi karşısında otonom bir yapıya kavuşması ve PKK’nın terör eylemlerini artırması 1990’lı yıllar boyunca Türkiye, Kuzey Irak ve PKK ilişkilerini Ortadoğu’nun en önemli gerilim alanlarından birisine dönüştürmüştür. Dünyada devleti olmayan halklara baktığımızda en geniş coğrafyaya yayılan topluluklardan biri Kürtlerdir. Kürtlerin yaklaşık yarısı Türkiye sınırları içinde bulunurken, kalan kısmının büyük çoğunluğu sırasıyla İran, Irak, Batı Avrupa ve Suriye’de yerleşiktir. Kürtlerin bulundukları ülkelerdeki sayısı resmi ölçümlere dayanmasa da bugün Türkiye’de 15 milyon, İran’da 7,5 milyon, Irak’ta 6,5 milyon, Batı Avrupa’da 1,5 milyon (bunların yaklaşık yarısı Almanya’dadır) ve Suriye’de 1,5 milyon Kürt yaşadığı düşünülmektedir. Bunların dışında yaklaşık 250 bin Kürt nüfus ABD’de, 200 bin civarında eski Sovyet coğrafyasında ve son olarak yaklaşık 150 bin civarında Kürt nüfusu da İsrail’de bulunmaktadır (Gunter, 2011: 3-4). Sadece bu rakamların dağılımına bakan bir kişi Kürt meselesinin Türkiye-İran ve Irak üçgeninde yoğunlaştığı ve güçlü ve kalabalık bir diasporayı da arkasına aldığı sonucuna kolaylıkla varabilir. Nüfus temelindeki sayısal verilere Kürtlerin coğrafi dağılımı da eklendiğinde resim biraz daha netleşmektedir.
Türkiye’deki Kürtlerin büyük bir çoğunluğu İstanbul’da yaşasa da Kürtlerin yaşadıkları bölgelerde çoğunluk olduğu coğrafyayı dikkate aldığımızda Türkiye’nin Güneydoğu bölgesi Kürt coğrafyası olarak adlandırılabilir. Irak söz
konusu olduğunda ise Kuzey’de yoğunlaşan Kürtler İran’ın Kuzey Batı bölgesinde yerleşik durumdadırlar. Bu da Kürtlerin coğrafi olarak yoğun bir biçimde Türkiye, İran ve Irak’ın kesiştiği bölgede yaşadıkları ve bu devletlerin coğrafi sınırları tarafından bölündüğü bir resmi ortaya çıkarmaktadır.
Tarihsel olarak ise Kürt hareketlerinin 1980’li yıllarla birlikte ve özellikle de 1990 sonrası dönemde bölgeyi etkisi altına aldığı göz önünde bulundurulursa bu bağlamda öne çıkan iki devlet Türkiye ve Irak olmuştur. Türkiye’de 1984’de eylemlerine başlayan PKK güçlü bir Kürt bilinci oluştururken, aynı zamanda 1990’la birlikte Kürt siyasal hareketinin de sürece dahil olmasıyla birlikte Kürt meselesi Türkiye siyasetinin merkezine taşınmıştır.
Tablo 1: Ortadoğu’daki Kürt Nüfusunun Dağılımı
Yine Irak’taki Kürtlerin uzun süren siyasi mücadelesi 1990’ların başında özerklik kazanılmasıyla sonuçlanmış ve Kuzey Irak’ta oluşan bu yapı genel olarak Kürt hareketini önemli ölçüde etkisi altına almıştır. Diğer bir ifadeyle Kürtlerin 1990 sonrası siyasal fotoğrafına bakıldığında Türkiye ve Irak’ın diğer bölgelere oranla bir adım daha öne çıktığı ve bu iki ülkeyi ve buradaki Kürt hareketlerini birbirine bağlayan temel dinamiğin de PKK olduğu göze çarpmaktadır. Tam da bu nedenle Türkiye, PKK ve Kuzey Irak ekseninde yapılacak bir analiz bölgeyi anlamak isteyenler için iyi bir başlangıç noktası olarak önemini korumaktadır.
Dolayısıyla bu çalışma da söz konusu üç unsur etrafında şekillenen bir dinamiği anlama çabası olarak okunabilir.
1 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder