ORTA ASYA GÜVENLİK SORUNLARI VE NATO’YA YANSIMALARI, BÖLÜM 5
NATO’nun küresel olaylara müdahale konusunda daha aktif rol oynamak
için özellikle ABD’nin güdümüyle hareket edeceği değerlendirilmektedir. NATO
artık sadece kolektif bir savunma örgütü değildir ve gittikçe küresel bir güvenlik
örgütüne dönüşmektedir. Alan dışı müdahalelerde BM’nin kararlarına uyulması
konusu ve bunu sağlarken özellikle BM Güvenlik Konseyi daimi üyelerinden
NATO üyesi olmayan Rusya’nın ve Çin’in vereceği kararlarla, NATO’nun
güvenirliliğinin sorgulanabileceği, bu doğrultuda alan dışı müdahalelerin NATO
programlarında iyi tanımlanması gerektiği açıktır (Kuloğlu, 2007; 57). Global güç dengelerinin 1995’ten itibaren de doğuya doğru kaymasıyla da uluslararası alanda Rusya, Çin, Japonya, Almanya gibi büyük devletlerin içinde olduğu çok kutuplu bir ortam NATO önemini devam ettirmek için çok uygun ve uygulanabilir düzeyde politikalar üretmelidir (Bozkurt, Enver., “Nato’nun Geleceği”,
http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/7tJmXLMLqy0CBZ1PlNJzMUmX0oMcYB.pdf (e.t. 10.05.2011).
Orta Asya ülkeleri arasındaki sınır sorunları, etnik sorunlar, dini yükselişin
bir radikalizme dönüşme potansiyeli taşıması ve kontrolden çıkma olasılığı, ayrıca ekonomik sorunlar ve demokratikleşme sorunları hem bu ülkelerin kendi istikrar ve güvenlikleri için hem de genel anlamda bölgede istikrarlı bir ortamın kalıcı olmasını engelleyebilecek nitelikte oldukları için NATO ve Şanghay İşbirliği
Örgütü tarafından beraberce ele alınmalıdır.
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ile resmi bir diyalog başlatmak NATO’nun,
Orta Asya’daki rolünü güçlendirebilir. Karşılıklı ilgi alanları somut bir şekle
dönüşmeyen hususlar açıklığa kavuşturulmalıdır. Japonya’nın tersine, Çin’in
NATO ile bir “diyalog ortaklığı” bile yoktur. Çin ile resmi bağlar oluşturmanın
karşılığında NATO üyeleri Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) faaliyetlerine
daha fazla katılımda bulunmak için ısrar edebilirler. Buna karşılık, İttifak da
müşterek güvenlik işbirliğinin değerinin altını çizmek amacıyla ŞİÖ’ nü “küresel
ortak” olarak belirleyebilir. Resmi bir NATO-ŞİÖ diyalogu aynı zamanda
demokratikleşme, aşırı dincilik ve diğer ortak endişe konularında görüş
alışverişine de olanak sağlayacaktır. Enerji güvenliği, uyuşturucu ve insan ticareti, terörle mücadele ve kitle imha silahlarının yayılmasını önleme gibi somut projelerde yapılacak işbirliği, Orta Asya’daki üstün güç olma çekişmesini önler ve iki örgütün Avrasya’daki uluslar üstü sorunları yönetme yeteneklerini
güçlendirir (Weitz, Richard., “Orta Asya Ortaklıklarının Yenilenmesi”,
http://www.nato.int/docu/review/2006/issue3/turkish/analysis2.html,(e.t.05.11.2011).
NATO, enerji güvenliği meselesini görevleri arasına almalıdır. Bunun için
organizasyon içinde bir bölüm oluşturmalıdır. NATO, enerji güvenliği konusunda
NATO dışı ülkelerle bir diyalog süreci başlatmalı ve gerektiğinde danışma
mekanizması yoluyla ilgili ülkelere destek hizmeti vermelidir. Enerji kaynakları nın batı ve doğu arasında bir jeopolitik silah olarak kullanılmasını bu yöntemler le engellemek gerekmektedir. Aslında hem enerji güvenliği için hem de
Afganistan için bir işbirliği modeli üzerinde çalışmak dolaylı faydalar getirebilir.
NATO ve bölge ülkeleri arasında işbirliği ve karşılıklı anlayış birliği oluşturacak
diyalog platformlarının kurumsal olarak teşkili gerekmektedir. Bir temel yaklaşım olarak enerji güvenliğinin, kaynakların güvenliği, ulaştırma güvenliği, Pazar güvenliği, fiyat güvenliği ve fiziki güvenlik olduğu düşünüldüğünde, NATO’nun ulaştırma güvenliği ile fiziki güvenlik konusunda gerekli önlemleri almalıdır.
Kaynakların güvenliği, sadece fiziki güvenlik kapsamında değildir. Aynı zamanda
ve daha öncelikli olarak siyasi ortamın yapısı, istikrarın sağlanması, jeopolitik
tercihlerin yönü, ekonomik sistemin içeriği ve mülkiyet/işletme kuralları gibi
hususları da kapsamaktadır (Çomak, Hasret., “Güvenliğin Yeni Boyutlari, Nato
Ve Türkiye”, http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/1548/guvenligin_yeni_
boyutlari_nato_ve_turkiye, (e.t. 13.06.2010)
Orta Asya sorunları günümüzde yaygınlaşan asimetrik tehditler olarak
belirmekte, özellikle de yakın zamana kadar nispeten bölgesel bir olgu olarak
algılanan terörizmin gelişmesinde dolaylı katkısı bulunmakta, küreselleşmenin de getirdiği imkânlar ile bölgesel sınırların ötesine geçmektedir. Terörizmle
mücadelenin başlangıcının bu sorunların aşılması ile mümkün olacağını kabulden hareketle, NATO’nun askeri kanadı ile başlatılan bu sürecin BM, AGİT, AB girişimlerini de dahil ederek, ilgili ülkelerle ikili işbirliği yapmak gerekmektedir.
7. KAYNAKLAR
AKÇADAĞ, Emine. (2010). “NATO’nun Yeni Stratejik Konsepti: Aktif Angajman, Modern Savunma”, 24 Kasım 2010)
ALDIS, A. ve G. HERD, “Managing Soft Security Threats: Current Progress and Future Prospects”, European Security, XIII, 2004.,s.170
AL-QAHTANI, Mutlaq. “The Shanghai Cooperation Organization and the Law of International Organizations”, Chinese Journal of International Law, Vol.
5, No. 1, 2006, 129-147.,s.129.
AYDIN, Mustafa. “Geçiş Sürecinde Kimlikler: Orta Asya’da Milliyetçilik, Din ve Bölgesel Güvenlik”, M. AYDIN (Der.), Küresel Politikada Orta
Asya,Ankara, Nobel, 2005a, 245-266., s.250-251.
Başlangıcından Bugüne NATO Stratejik Konsepti’nin Geçirdiği Evreler,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=915:balangcndan-buguene-nato-stratejikkonseptinin-gecirdii-
evreler-dsa&catid=122:analizler-guvenlik&Itemid=147(e.t:27.12.2010)
BİLGİN, Mert., “Yeni Asya’nın Enerji Paradigmasında Orta Asya ve Kafkaslar: Rusya, AB, ABD, Çin, İran ve Türkiye arasındaki açmazlar ve stratejik
açılımlar ”, http://stratejikongoru. org/pdf/yenias yanin enerjiparadigmasi.pdf., (e.t. 10/08/2010).
BOZKURT, Enver., “Nato’nun Geleceği”,
http://www.usak.org.tr/dosyalar/dergi/7tJmXLMLqy 0CBZ1PlNJzM Um X0 oMcYB.pdf (e.t. 19/08/2012).
CELALİFER, Arzu. (2008). “Şanghay İşbirliği Örgütü ve İran”, USAK - Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Resmi Ağı, 28.10.2008,
http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=441 (08.10.2009)
CIA World Factbook 2011,
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html, (e.t. 19/08/2009)).
CLAWSON, Patrick.(2003).“US and European priorities in the Middle East”, LINDSTORM, Gustav (ed.). Shift or Rift, Assessing US-EU Relations after
Iraq, EU Institute for Security Studies, Paris, S: 36, pp.127-146
ERHAN, Çağrı. (2003). “ABD’nin orta Asya politikası ve 11 Eylül sonrası yeni açılımları”, Stradigma.com Aylık Strateji ve Analiz E-dergisi, Kasım, Sayı 10,
http://www.stradigma.com/turkce/kasim2003/vizyon_sayi_10.pdf, (19.08.2008).
ERHAN, Çağrı. (2004). “ABD’nin Orta Asya Politikaları ve 11 Eylül’ün etkileri”, Uluslararası İlişkiler, Cilt 1, Sayı 3, Güz, (s.123-149).
ERHAN, Çağrı. (2004). “NATO Niçin Küresel Bir Güvenlik Örgütü Haline Gelmelidir”, Stradigma.com Aylık Strateji ve Analiz E-dergisi, Ocak, Sayı 12,
http://www.stradigma.com/index.php?sayfa=makale&no=188, (15.02.2009).
ERHAN, Çağrı. (2005). “ABD’nin Orta Asya Politikaları ve 11 Eylül”, M. AYDIN (Der.), Küresel Politikada Orta Asya, Ankara, Nobel Yayınları,
ÇELİKPALA, Mitat. (2006). “Sovyetlerden Günümüze Orta-Asya Kafkasya’da Vehhabilik ve İslam”, DEMİRAĞ, Y. ve C. KARADELİ (Ed.), Orta Asya
ve Kafkasya, Palme Yayıncılık, Ankara.
ÇOLAKOĞLU, Selçuk. (2004). “Şangay İşbirliği Örgütü’nün Geleceği ve Çin”, Uluslar arası İlişkiler, Cilt: 1, Sayı: 1, Bahar, (s.173-197).
ÇOMAK, Hasret., “ Güvenliğin Yeni Boyutlari, Nato Ve Türkiye
”,http://www.tasam.org/tr-TR/Ic eri k/ 1548/guvenligin_yeni_boyutlari_nato_ve_turkiye , (e.t. 13.06.2010)
DEMİR, M. Faruk., “ Sıcak Kuşak Üzerinde Çözüm Arayışları: Nato Afganistan Enerji Güvenliği”,
http://www.mfarukdemir.com/yayin/enerji_guvenligi_icin_isbirligi.pdf, (e.t. 21/09/ 2010).
DİRİL, Yasemin., “NATO Zirvesi Amacına Ne Kadar Ulaştı?”,
http://www.bilgesam.org/ tr/index. php? Optio n= com_content&view=article&id=120:nato-zirvesi-amacna-ne-kadar-ulat&catid= 122:analiz ler- guvenlik& Itemid= 147,( e.t. 04.04.2008).
DONALDSON, John W. ve Pratt, Martin. (2005). “Boundary and Territorial Trends in 2004”, Geopolitics, Volume: 10, Number: 2, Summer, s: 403.
DUNCAN,Peter J.S. (2002). “Westwrnisim,Eurasianism and Pragmatisim:The foreing policies of the Post Soviet States,1990-2001”,University College
Londra, (s:21-22).
EC (European Communities), Mantzos,L.,et.al. (2003).“European Energy And Transport Trends To 2030 ”, National Technical University , Belgium , January,.S:24.
EKREM, Erkin ., “Şanghay İşbirliği Örgütü Üzerinde Çin-ABD Sorunları”,
http://www. turksam. org/ tr/a 946.html ,(e.t. 21.06.2007)
ERKMEN, Gülru., “Nato’nun Geleceği”,
http://tarihonline.blogspot.com/2007/09/natonun-gelecei.html (e.t. 11/03/2009).
FAROUKI, Taji. (1996). “A Fundamental Quest: Hizb ut -Tahrir and the Search for the Islamic Caliphate”, Grey Seal Books, London,
FARRANT, Amanda. (2006). “Mission Impossible: The Politico-Geographical Engineering of Soviet Central Asia’s Republican Boundaries”, Central
Asian Survey, XXV, (s:61–74).
Foreign Affairs Ministry of Peoples Republic of China, “Shanghai Cooperation Organization”,
http :// www. fm pr c.gov .cn /eng/topics/sco/t57970.htm, (e.t. 04/04/2006).
FRİTCH , Paul.,“ NATO-Rusya Ortaklığı: Göründüğünden Daha Fazlası”,
http://www. nato.int/ docu /review/ 2007/issue2/turkish/analysis1.html ,(e.t. 07.08.2007)
GLADKYY, Oleksandr. (2003). “American Foreing Policy And US Relations With Russia And China After 11 September”,World Affairs, Cilt: 166, Sayı: 1,Yaz, s.4
GRAY, Cayne. (2005). “How Has War Changed Since The End Of The Cold War?”,Parameters, Vol: XXXV, No: 1, s.19.
GÜRER, Cüneyt., “Afganistan Kaynaklı Uyuşturucu Kaçakçılığı ve Uluslararası Güvenliğe Etkileri”,
http://guneyturkistan.wordpress.com/2009/11/02 /afganistan-kaynakli-uyusturucu-kacakciligi-ve-uluslararasi-guvenlige-etkileri/ (e.t.02/11/2009).
GÜRLER ,Tugay. (2009). “ Nato’nun Barış İçin Ortaklık Konsepti Ve Güvenlik Politikaları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara,
İKEGAMİ, Masako., “NATO ve Japonya: Asya’da İstikrarın Güçlendirilmesi”,
http:// www. nato. int/docu / review/ 200 7/issue2/turkish/art4.html,( e.t.07.02.2007).
International Crisis Group, “Central Asia: Water and Conflict”, ICG Asia Report No 34, Brussels, 30 May 2002, s. 1.
KARAEVE, Zainiddin. (2005). “Border Disputes and Regional Integration in Central Asia”, Harvard Asia Quarterly, Volume: IX, No: 4, Fall, s:2.
KHAMİDOV , Alisher. (2003). “Countering the Call: The U.S., Hizb-ut-Tahrir, and Religious Extremism in Central Asia”, The Saban Center for Middle
East Policy at the Brookings Institution, Analysis Paper, No: 4 Temmuz, (s: 1-6).
KIMMAGE, Daniel. (2007). “Security Challenges in Central Asia: Implications for the EU’s Engagement Strategy”, CEPS (Central European Policy Studies) Policy Brief, Brüksel, No:139, S:3.
KISSINGER ,Henry. (2000). “Diplomasi”, Ankara.
KLARE , Micheal T. (2005). “Kaynak Savaşları: Küresel Çatışmanın Yeni alanları”, Çev.: Özge İnciler, Devin Yay., Ocak, İstanbul.
KULOĞLU, Armağan. (2007). “NATO’nun 60 Yıla Varan Serüveni”, Global Strateji Enstitüsü, Ankara,
KÜLEBİ, Ali.,“Orta Asya'nın Öteki Stratejik Zenginliği: Uranyum”,http:// www.Nukte .org/ node/183, (e.t. 12/09/208).
LIPOVSKI, Igor P. (1996). "Central Asia: In Search of a New Political Identity", Middle East Journal, Vol: 50, No: 2, Kış, (s:211-223).
MAMATAİPOV, Emil., “Language Legislation Could Heighten Inter-Ethnic Tension in Kyrgyzstan”, 23 Şubat 2004, Eurasianet-Human Rights,
http://www.eurasianet.org/departments/rights/articles/eav022304a.shtml, (e.t. 19/08/2009).
MANN, Poonam. “Islamic Movement of Uzbekistan: Will it Strike Back?”,Strategic Analysis, Vol. 26, No. 2, 2002, 17 Kasım 2007,
http://www.ciaonet.org/olj/sa/sa_apr02map01.html
MEGORAN, Nick. (2005). “Performance, Representation and the Economics of Border Control in Uzbekistan”, Geopolitics, Vol: X, (s:715-716).
MENON, Rajan., “In the Shadow of the Bear: Security in Post-Soviet Central Asia”, International Security, Vol. 20, No. 1 (Summer 1995), s. 152;Bkz.
CIA World Factbook 2011,
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html, (e.t. 19/08/2009).
MENON, Rajan. (2002). “The New Great Game In Central Asia”, Survival, Cilt: 45, No: 2, Yaz.
MYRAUNET, John ve Simaityte, FAUSTA (2006). “Relations Between Central Asian States and Multilateral Organizations. A Chronology”, BERG,
Andrea / Anna KREIKEMEYER (Ed.), Realities of Transformation: Democratization of Central Asia Revisited, Nomos.
NATO Basın ve Enformasyon Bürosu., 2001, S.77-79.
“NATO’nun Tarihi İstanbul Zirvesi ve Sonuçları”, Stratejik Araştırmalar Enstitüsü,
http://www.turksae.com/face/index.php?text_id=74 (23.02.2009).
NATO operations and missions”,
http://www.nato.int/cps/en/natolive/topics_52060.htm
“NATO’s relations with Russia”,
http://www.nato.int/cps/en/SID-5EB4A1BD-146C5480/natolive/ topics_ 50090.htm?;
“NATO-Russia Council Action Plan on Terrorism” ,
http://www.nato.int/ cps/en /natolive / official_ texts_72737.htm?selectedLocale=en
NATO'nun Yeni Stratejik Konsepti: Aktif Angajman, Modern Savunma,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=884:natonun-yeni-stratejik-konsepti-aktif-angajman-modern-
savunma&catid=122:analizler-guvenlik&Itemid=147 (e.t.14.12.2010)
NICHOL, Jim. (2007). “Central Asia’s Security: Issues and Implications for U.S.Interests”, CRS Report for Congress, (s: 20-21).
NIKITIN, Alexander I. (2007). “Post-Sovyet Military-Political Integration:The Collective Security Treaty Organization and its Relations with the EU and
NATO”, Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program, China and Eurasia Forum Quarterly, Vol.5, No:1, (s.35).
NORLING, N. ve N. SWANSTRÖM (2007). “The Shanghai Cooperation Organization, Trade, and The Roles of Iran, India and Pakistan”, Central
Asian Survey, XXVI, (s: 429-444).
OĞUZLU, Tarık. (2012). NATO’nun Dönüşümü ve Geleceği, Ortadoğu Analiz, Nisan Cilt 4, Sayı 40, Nisan.
Olcott, Martha Brill. (1994). "Central Asia's Islamic Awakening", Current History, Vol: 93, No: 582, April,
OLCOTT, M. B. ve N. UDALOVA. (2000). “Drug Trafficking on the Great Silk Road: The Security Environment in Central Asia”, Russia and Eurasia
Program Working Paper, Carnegie Endowment, No: 11, S.2.
ÖZBAY, Fatih. (2008). “NATO Zirvesinin Galibi Kim?”, BİLGESAM - Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=comcontent&view=article&id=119:nato-zirvesinin-galibi-kim&catid=122:analizler-guvenlikItemid=147, (04.07.2009).
“Partnerships: A cooperative approach to security”,http://www.nato. int/cps/en/natolive/ topics_ 8433 6. htm?
RİCHARD L. Wolfel. (2002). “North to Astana: Nationalistic Motives for the Movement of the Kazakh(istani) Capital”, Nationalities Papers, Vol: 30,
Issue: 3, Eylül, (s: 485-506).
SAGADEEV, Arthur. (1994). "Rusya ve Büyük Güç Ideolojisi", çev. Cemalettin Tüney, Avrasya Dosyası, Cilt: 1, Sayı :1
SIMON, Jeffrey, “Partnership for Peace: Charting a Course for a New Era”, US
Foreign Policy Agenda, Vol. 9, No.2, June 2004, p. 33.
SPOOR, M. ve A. KRUTOV. (2003). “The ‘Power of Water’ in a Divided Central Asia”, Perspectives on Global Development and Technology, Leiden, II, S.49.
SÜMER, Gültekin. (2008). “Amerikan Dış Politikasının Kökenleri ve Amerikan Dış Politikası”, Uluslararası İlişkiler, Cilt: 5, Sayı: 19, Güz,
ŞENSOY, Süleyman., ”Avrupa Birliği-Türkiye Orta Asyanin Çok Boyutlu Güvenliği”, 29.04.2008,
http:// www. tasam.org/tr-TR/Icerik/27/avrupa_birligi_-_turkiye_orta_asyanin_ cok_ boyutlu_guvenligi (e.t. 19/08/2009).
TABYSHALİEVA, Swanström-Cornell-, Poonam Mann, “Religious Extremism In Central Asia”, Strategic Analysis, Vol. 25, No. 9 (December 2001),
http://www.ciaonet.org/olj/sa/sa_dec01map01.html, (e.t. 05/11/2003), ss. 5-6
UÇAR, Fuat. (2007). “Dış Türkler: Türk Dünyasının Parlayan 5 Yıldızı”, Fark Yayınları, Ankara.
UMBACH,Frank,“ Europe’s Energy NonPolicy”, Globale Energiesicherheit Analyses,Transatlantic Internationale Politik, No:4,Berlin,2004,pp.52-60 .S.54,
http://en.inter nationalepoliti k.de/archiv/2004/winter2004/europe---s-energy-non-policy.html ,(e.t.03.05.2007).
UZGEL , İlhan., “ABD ve NATO’yla ilişkiler 1990-2001”,Oran (der.),Türk Dış Politikası, Cilt II,
VELİEV, Cavid., “Büyük Orta Asya Projesi”,
http://www.tusam.net/makaleler.asp?id=522&sayfa=0, (e.t. 19/ 08 /2010).
WEITZ, Richard., “Orta Asya Ortaklıklarının Yenilenmesi”,
http://www.nato.int/docu/review /2006 /iss ue 3/ turkish/analysis2.html , (e.t.05.11.2011).
ZIEGLER, Charles E. (2006). “The Russian Diaspora in Central Asia: Russian Compatriots and Moskow’s Foreign Policy”, Demokratizatsiya, Kış, Vol:
XIV, (s:103-126)
http://www.nato.int/docu/review/2005/issue3/turkish/analysis.html, (e.t.25/01/2009)
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder