Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları

Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları 

MAHİR GÜN*

ÖNSÖZ 
Siyasal Düşünceler dersi için hazırlanmış dönem sonu çalışmasıdır. Türkiye'de Başkanlık Sistemi'nin tartışmaları ve uygulanabilirliği üzerinde çalışılmıştır. 

Mahir Gün*1 

İÇİNDEKİLER 

ÖNSÖZ.............................................................................................I 
İÇİNDEKİLER....................................................................................II 
ÖZET...............................................................................................III 

1.GİRİŞ.................................................................................................4 

2.Başkanlık Sistemi...........................................................................4 

2.1.Başkanlık Sisteminin Doğuşu ve Tarihsel Gelişimi.............5 

2.2.Başkanlık Sisteminin Özellikleri..........................................5 

3.Yarı Başkanlık Sistemi....................................................................6 

3.1.Sistemin Özellikleri..............................................................6 

4.Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları...................................7 

4.1.Akp'nin Başkanlık Sistemi Önerisinin Değerlendirmesi......7 

5.Başkanlık Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları.........................8 

5.1.Başkanlık Sisteminin Avantajları.......................................8 

5.2.Başkanlık Sisteminin Dezavantajları..................................8 

6.Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışmaları.............................9 

6.1.Anket  Çalışmaları............................................................11 

SONUÇ.................................................................................13 

KAYNAKÇA............................................................................15 

ÖZET 

Yasama, yürütme ve yargı organları arasında kesin bir ayrıma ve dengeye dayanan, yasama ve yargı organlarının demokratik denetimi içinde, yürütmenin 
iktidar olanaklarını genişleten bir hükümet sistemidir. Başkanlık sistemi, Başkanlık hükümeti sistemi olarak da adlandırılmaktadır. 

Bu tanım çerçevesinde dünyada hepsi birbirinden farklı, kendi tarihi, sosyolojik ve siyasal koşullarının ürünü olan başkanlık rejimleri mevcuttur. Bütün bu 
rejimlerin içinde herkes tarafından en başarılı bulunan örnek, ABD başkanlık sistemidir. 

Bu çalışmada Türkiye'de Başkanlık sistemi tartışmaları ve uygulanabilirliği üzerinde durulmakla birlikte Türkiye siyasi hayatı için önümüzdeki zamanlarda 
önemli bir alternatif olan Başkanlık Sistemi üzerinde durulmaktadır. 

1.GİRİŞ 

Hükümet sistemleri ülkelerin siyasetini biçimlendiren en önemli olgudur. Kurumların nasıl işleyeceği, birbirlerini etkilemeleri ülke yönetiminin istikrarlı ve 
etkin olup olmayacağını belirler.2 Uzun yıllardır tecrübe edilen parlamenter sistem ile beraber yeni kamu yönetimi anlayışı ve kronikleşen bazı sorunların 
çözümünün zorlaşmasıyla birlikte Türkiye’de sistemin yaşadığı kronik sorunlar ve yönetsel krizler parlamenter sisteme alternatif model arayışlarını da 
beraberinde getirmiştir.3 

Günümüzde evrensel olarak bakarsak, sürekli olarak tartışılan ve demokrasi ile insan haklarına en çok uygun olan sistemin araştırıldığı görülmektedir.4 

Buna göre Türkiye'de bu tartışmalardan etkilenmiş ve Başkanlık sistemi tartışması 1980.li yıllarda Özal ile başlamış Demirel.le devam etmiştir. 
2010 anayasa değişiklikleri sonrası Türkiye için başkanlık sistemi tartışmaları artmakla birlikte Adalet ve Kalkınma Partisinin Kasım 2012’de Anayasa ve 
Uzlaşma Komisyonuna sunduğu Başkanlık Sistemi önerisi, sunulduğu tarihten bu yana epey ses getirdi.5 

Başkanlık sisteminin Türkiye'ye uygulanabilirliği tartışması üzerinden başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinin özellikleri ve Türkiye'de fitili ateşleyen 
başkanlık sistemi söylemlerinden, Akp başkanlık sistemi önerisine ve ne anlattığına, kamuoyunun neler dediklerine bakıp değerlendireceğiz. 

2.Başkanlık Sistemi 

Başkanlık Sistemi günümüzde demokrasi ile yönetilen ülkelerde parlamenter sistem ve yarı Başkanlık Sistemi’nin yanı sıra uygulanan üç önemli hükümet 
sisteminden biridir.6 Sert kuvvetler ayrılığına dayalı başkanlık sisteminin tam olarak anlaşılabilmesi için öncelikle sistemin tarihsel gelişimi incelenmiş 
daha sonra ise genel özellikleri ele alınmıştır.7 

2.1.Başkanlık Sisteminin Doğusu Ve Tarihsel Gelişimi 

Başkanlık Sistemi, “Westminster modeli"" demokrasinin 18. Yy. sonundaki koşullarına bir tepki olarak, İngilizlere karşı verilen bağımsızlık savaşından da 
etkilenerek, Amerika Birleşik Devletleri''nde üretilmiştir (Kalaycıoğlu, 2005: 14). 

Farklı kültür, ekonomik yapı ve etnik kökenlere sahip insanların aralarındaki farklılıkları gidermek ya da en asgari düzeye indirmek için giriştikleri topyekün bir çabanın eseri olarak ortaya çıkan başkanlık sistemi, sistemin savaşlardan, acılardan, ağır vergilerden ve zorlu yaşam koşullarından kaçan insanların ortak 
eseri olması sebebiyle de kısa sürede yerleşmiştir. Günümüzde ise başkanlık sistemi örnekleri içinde en başarılı ve örnek alınan sistem ABD başkanlık sistemidir. 
Bu sistemin dünyada normal olarak işlediği ve demokratik sonuçlarının alındığı tek ülke ABD’dir demek yanlış olmayacaktır (Memiş, 2007: 174). 

2.2.Başkanlık Sisteminin Özellikleri 

Başkanlık sisteminin asli olarak üç temel özelliği vardır. Bunlar: başkan halk tarafından seçilir, yürütme organı tek kişiliktir, başkan yasama güvenine 
dayanmaz.8Baskanlık rejiminde basbakan ya da cumhurbaskanı makamı yerine baskanlık makamı bulunmaktadır. baskan gibi meclis de halk tarafından 
seçildigi için meclis de baskan da birbirine üstünlük taslayamamakla birlikte Kaldı ki, baskanlık rejiminde birbirine karısamayan ama denetleyen baskan ile 
meclis arasındaki hakemligi yüksek yargı, yani anayasa mahkemesi yapmaktadır.9 

Yine Kolektif bir uygulama yerine( ülkemizde uygulanan gibi), yürütmenin tek yetkisi devlet başkanıdır. Yürütme organı başkanın egemenliğindedir (Gözler, 
2010: 231). 

Başkanlık sisteminin bu özellikleri daha istikrarlı bir yürütme organı daha demokratik bir ortam oluşturmak gibi avantajları olduğu ileri sürülmüştür. Bu 
görüşlere bir sonraki konu başlığında yer verilecektir.10 

3. Yarı Başkanlık Sistemi 

Ülkemizde özellikle cumhurbaşkanının halk oyuyla seçilmesinden sonra “yarı başkanlık sistemi” üzerinde tartışmalar başladı ve geniş bir yelpazede sistemin 
“yarıbaşkanlık” olduğu konusunda genel bir mutabakat sağlandı.11 

3.1.Sistemin Özellikleri 

. Yasama ve yürütmenin karşılıklı uzlaşmasına dayanır. 
. Hükümet parlamentoya karşı sorumludur. 
. Halk tarafından eçilen Cumhurbaşkanı hükümet yetkilerine ortak olmaktadır. 
. Cumhurbaşkanının meclisi fesih yetkisi bulunmaktadır. 

4.Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları 

Türkiye’deki sistem tartışmaları hem akademide hem de siyasette iki keskin hat üzerinde cereyan ettiği görülmektedir; Bir yanda Başkanlık sistemine kesinlikle 
karşı olanlar, diğer yanda ise sistem değişikliğinden yana olanlar.12 Öncelikle Akp'nin Başkanlık sistemi önerine bakmakta fayda var. 

4.1.Akp'nin Başkanlık Sistemi Önerisinin Değerlendirmesi 

Taslakta, yürütme yetkisi Başkan’da, yasama yetkisi TBMM’de, yargı yetkisi de yargı kurumlarında toplanmaktadır.Bununla birlikte AKP taslağının en önemli 
özelliğinin, yürütme yetkisini kullanan Başkan’a sistem içinde büyük bir ağırlık verilmesi olduğu görülmektedir. Mevcut parlamenter sistemde iki başlı yürütme 
çerçevesinde Cumhurbaşkanı ve Başbakan’a verilen görevler, taslakta Başkan’da birleştirilmektedir. Başkan’ın yetkilerine bakıldığında, Başkan’ın yasamaya, 
yürütmeye ve yargı organlarına ilişkin önemli görev ve yetkilerle donatıldığı görülmektedir. Başkan, olağanüstü hal kararnamesi ve sıkıyönetim kararnamesi 
çıkartma yetkisiyle de donatılmıştır.Bununla birlikte bu kararlar meclisin onayına sunulmayacaktır. 

Taslakta, yasama yürütme ilişkileri açısından kritik bir başka düzenleme, Başkan ile Meclis arasında bir kriz çıkarsa erken seçime gidilerek krizin aşılmasına 
olanak sağlamasıdır ki bu da yine Başkan'ın meclis karşısında üstünlüğünün altını çizdiği bir başka düzenlemedir. 

Taslağın yargı ayağını incelediğimizde, en dikkat çeken düzenleme Anayasa mahkemesinin, anayasa değişikliklerinin şekil ya da esas bakımından hiçbir surette denetlenemeyeceğinin kayıt altına alınmış olmasıdır. Böylece, Anayasa değişikliklerine ilişkin şekil yönünden yapılacak itirazların bile görüşülmesi 
engellenmiş olmaktadır. 

Taslağın yargıya ilişkin bir başka önemli yeniliği, adli yargı-idari yargı ayrımını ortadan kaldırarak, Yargıtay ve Danıştay’ı Temyiz Mahkemesi adıyla aynı 
potada eritmesi dir.13 

5.Başkanlık Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları 

Her siyasi sistemin olduğu gibi Başkanlık sisteminin de avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Sistem kuvvetler ayrılığı teorisini parlamenter 
rejimden farklı olarak sert şekilde uygulamakla birllikte yasama-yürütme-yargı uzlaşınca işlemekte, aksi halde kilitlenmektedir.14 

5.1.Başkanlık Sisteminin Avantajları 

. Başkanlık sistemi istikrarlı bir yönetimin olmasını sağlar, 
. Başkanlık sistemi güçlü bir yönetim sağlar, 
. Hesap sorulabilirliği ve önceden denetimi mümkündür, 
. Sistemin katılığı yürütmenin istikrarına,bu da rejimin istikrarına olanak sağlar, 
. Başkanlık sistemi daha demokratik bir yönetime sahiptir.Nedeni ise, başkanın halk tarafından doğrudan seçilmesidir.15 

5.2.Başkanlık Sisteminin Dezavantajları 

. Başkanlık sistemi rejim krizine neden olabilir, kriz durumunda demokratik olmayan yollar denenebilir.16 
. Başkanlık sistemi katıdır, başkanlık sistemlerinde yürütmenin yeniden seçilmesinin anayasada yapılan kısıtlamalar ile engellenmesi de katılık 
sorunu doğurabilir.17 
. Başkanlık sistemi meşruluk sorununa yol açabilir. 
. Başkanlık sistemi siyasi kutuplaşmaya yol açabilir, "Kazanan herşeyi kazanır kaybeden herşeyi kaybeder" mantığı hakimdir18 
. İktidarın kişiselleşmesine yol açabilir, "kral imparator" kavramı ortaya çıkabilir(Gözler, 2010: 241). 

6.Kamuoyunda Başkanlık Sistemi Tartışmaları 

Öncelikle Başkanlık sistemine karşı çıkanlar acaba hangi gerekçelerle karşı çıkmaktadırlar? Bu sorunun cevabını Fendoğlu şu şekilde özetlemektedir(Fendoğlu, 2010):“Yasama ileyürütme birbirine eşit olmalı, yürütme daha güçlü ve daha etkin olmamalıdır. Aslında, Türkiye’de sorun parlamentoda değil, parti ve seçim sistemindedir. Başkanlık sistemi bazı siyasal partilerin işine gelir. Başkanlık sistemi, ülkeyi totalitarizme götürebilir, başkanlık seçilmiş padişahlıktır. 

Yalnızca ABD’de başarılı olan sistemin Türkiye’de uygulanabilirliği, tarih, sosyoloji ve siyaset bilimi açısından yanlış, yetersiz ve sakıncalı olabilir”. 

Yine karşı çıkanlardan biri olan Levent Gönenç tartışmayla ilgili olarak Başkanlık sistemine uzak davranarak mevcut sistemi radikal bir şekilde değiştirmeden “parlamentarizmin rasyonelleştirmesi” diye tanımladığı kavram ile sistemin küçük ama etkili bir şekilde yeniden değiştirilmesini önermektedir 
( 2005: 11-12). 
Karşı çıkan hukukçulardan biri olan Serap Yazıcıoğlu’nun gerekçesi ise Başkanlık sisteminin Türk siyasi kültürüne uygun olmaması ve Türkiye’deki 
demokratikleşme sürecine engel olacağı endişesidir (ntv.com.tr). Yekta Güngör Özden ise Başkanlık sisteminin Türkiye’nin mevcut şartlarına uymadığını ifade 
ederek gidilecek bir Başkanlık sistemiyle diktatörlüğe kadar varabileceğini belirterek Başkanlık sitemine karşı olduğunu beyan etmektedir 
(Cumhuriyet, 25.05.1998). 

Türkiye’de siyasetin daha çok lider odaklı bir anlayış üzerine bina edildiğini ve bunun çoğu zaman hükümetlere de yansıdığını belirten Özbudun ise, Başkanlık 
sisteminin bu tarz eğilimleri güçlendireceğinden hareketle liderleri güçlü kılmayan bilakis onları sınırlayan yapılanmanın tercih edilmesi gerektiğini 
vurgulamaktadır (2005: 111). 

Diğer yandan Başkanlık sisteminden yana olan daha doğrusu mevcut parlamenter sistemin bir şekilde değişmesini isteyen hukukçuların genel düşüncesi ise yönetimde istikrar yani güçlü yürütme ve yasama erkinin daha bağımsız bir çerçevede hareket edeceği tezi yani güçlü parlamentonun teşekkülüdür (Özbudun: 2005: 106). Başkanlık sisteminin Türkiye’deki en güçlü savunucularının başında gelen Burhan Kuzu, Başkanlık sistemine karşı olanların sol düşünceden beslendiğini ve bakış açılarının ciddi bir gözlemden uzak olduğunu ifade etmektedir. Kuzu, karşı çıkanların asıl korkusunun Türkiye’de sol oyların %35’i geçmeyeceğigerçeğinden hareketle girişilecek bir başkanlık yarışında totalde %65’i bulan sağ oylar karşısında kaybedecekleri endişesinden 
kaynaklandığını iddia etmektedir. Kuzu, son tahlilde Başkanlık sisteminde çok geç kalındığını, buna rağmen Türk toplumunun bünyesine, Türk toplumunun 
devlet düzenine, milli kültüre uygun olan ve tarihteki deneyimlerden de başarısı kanıtlanan, Türk demokrasisine daha elverişli olan ve milletin özlemi 
olan Başkanlık modeline geçilmesi gerektiğini savunmaktadır (1997: 280-286). 

Diğer bir hukuk adamı olan Mustafa Erdoğan da 

El Cezire’ye verdiği bir mülakatta Başkanlık sistemi için “Gerek yarı başkanlık, gerekse de başkanlık sitemini doğru anlamıyla problemli sistemler olarak 
görmüyorum. Bunlar, demokratik ülkelerde uygulanan örnekleri olan sistemler…” (aljazeera.com). Diyerek Başkanlık sistemine yeşil ışık yakanlardandır. 
Hasan Tahsin Fendoğlu da sistem değişikliğinden yana tavır alanlar arasında yer almaktadır. Fendoğlu, mevcut durumu yarı başkanlık sistemine yakın bir 
nokta olarak gördüğünü beyanla “…Ülkeye adaptasyonu sağlanabilmiş, belirtilen aksak yanları giderilmiş, Türkiye’ye uygun bir yarı-başkanlık veya başkanlık 
sistemi Türkiye’nin yararına olacaktır” (2013) şeklindeki düşüncesiyle sistem değişikliğinden yana olduğunu ifade etmektedir. 

6.1.Anket Çalışmaları 

Bu çalışmada Başkanlık sistemiyle alakalı kamuoyunda tartışılan konular dört 
soru halinde incelenmiş, Bu sonuçlar, toplumun büyük çoğunluğunun; başkanlık 
sisteminin yeteri kadar tartışılmadan zorla benimsetilmeye çalışıldığına, AK Parti’nin kendi gücünü devam ettirmek için konuyu gündemde tuttuğuna inandığını göstermektedir. 

Bu çalışmada ise "Başkanlık sistemin etkinliği" iki soru üzerinden ölçülmüş ve Başkanlık sistenine geçilmesi durumunda halk kaos olacağını düşünmektedir. 

Bu çalışmada ise "Türkiye'ye getirilmesi öngörülen başkanlık sistemiyle" beraber güçler ayrılığı ilkesine zarar verileceğini düşünmektedir. 

Son olarak bu çalışmada ise "Türkiye için hangi yönetim sistemi daha uygun? "sorusuna çalışmaya katılanların büyük bir çoğunluğu sistemin devam 
etmesinden yana oy kullanmıştır. 

7.SONUÇ 

2014 Cumhurbaşkanlığı seçimiyle birlikte Cumhurbaşkan'ını halkın seçmesiyle resmi olmasa da yarı-başkanlık sistemine geçildğini çoğu akademisyen ve 
hukuçu belirtmekle birlikte, 2015 Genel Seçimiyle yeni anayasa talebi ve artan söylemler neticesiyle Başkanlık sistemi söylemi artmaktadır. 

Son zamanlarda Türkiye siyasi hayatı için önemli olan bir geçişin yapılacağı aşikar.Bir taraftan Başkanlık sistemini benimsemeyen daha çok parlamenter 
sistemin revize edilmesini isteyen, diğer yandan hem içte hem dışarıda daha etkin karar alınması için Başkanlık sistemini savunanlar olarak iki gruba ayrılmış 
akademisyenler,siyasetçiler ve hukukçular bu konuda birçok söylemde bulunmaktadırlar. 

Demokrasi sadece parlamenter sistemle özdeşleşmemekle birliklte yarı-başkanlık ve başkanlık sistemleri de demokratik alternatiflerdir.Fakat asıl sorun 
kamuoyunun başkanlık sistemiyle Türkiye siyasasının neler kazanacağı ve neler kaybedeciğini bilmemesidir.Türkiye üniter devlet refleksinden ötürü her ne kadar çok kimlikli bir yapıya sahip olsakta Başkanlık sisteminin ülkeyi böleceği,otoriter rejime kayılacağı tartışılmaktadır.Son olarak ülkemiz daha demokratikleşme adımlarını emekleyerek attığından Başkanlık sistemine hemen geçişin sancılı olacağı görüşündeyim. 


 KAYNAKÇA 

 Uluşahin, Nur. Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin Yayınları, 1999. 
Efe, Haydar; Muhammed Kotan. "Türkiye'de Hükümet Sistemi Tartışmaları Çerçevesinde Başkanlık Sistemi Ve Türkiye'de Uygulanabilirliği", KAÜ İİBF 
Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 9, 2015. 
Alyüz, Furkan. "Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları". 
Yaman, Abdulsemet. "Başkanlık Sistemi,Uygulamaları ve Türkiye'de Uygulanabilirliği". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, 2014  83-98. 
Beceren, Altan; Gökhan Kalağan. "Başkanlık Ve Yarı Başkanlık Sistemi;Türkiye'de Uygulanabilirliği Tartışmaları", İstanbul Ticaret Üniversitesi 
Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 6 Sayı: 11, 2007. 
Demir, Fevzi. "Yarı Başkanlık Hükümet Sistemi ve Türkiye". 
Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku, Beta Yayınları, İstanbul 2007. 
Gözler, Kemal. Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Kitapevi Yayınları, Bursa 2008. 
Evcimen, Günsev. "Başkanlık Hükümeti Sistemi", Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C: 41 Sayı: 1, s.320. 
Gözler, Kemal. "Türkiye’de Hükümetlere Nasıl İstikrar Ve Etkinlik Kazandırılabilir?", Türkiye Günlüğü, Sayı: 62. 
Soysal,Mümtaz. 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınları, Ankara 1993. 
Akyürek,Salih; Mehmet Yılmaz; Esra Atalay; Fatma Koydemir. " Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış ", Bilge Adamlar Stratejik Araştırma Merkezi, 
Rapor no:59, 2013. 

DİPNOTLAR;

1 Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Bölümü yüksek lisans öğrencisi, mahir_gun@hotmail.com.

2 Nur Uluşahin, Anayasal Bir Tercih Olarak Başkanlık Sistemi, Yetkin Yayınları, Ankara, 1999, s. 18

3 Haydar Efe, Muhammed Kotan, "Türkiye'de Hükümet Sistemi Tartışmaları Çerçevesinde Başkanlık Sistemi Ve Türkiye'de Uygulanabilirliği", 
Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi KAÜ İİBF Dergisi, Cilt 6, Sayı 9, 2015

4 Furkan Alyüz, Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları", s.1.

5 a.g.e., s.2

6 Mehmet Genel, "Türkiye Basınında Başkanlık Sistemi Tartışmaları: Köşe Yazarları Özelinde Bir Araştırma", Online Academic Journal of Information Technolog, Cilt:6 Sayı:19 .

7 Abdulsemet Yaman, "Başkanlık Sistemi Uygulamaları Ve Türkiye'de Uygulanabilirliği", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, s. 84.

8 Fürkan Alyüz, "Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları", s.3.

9 Ertan Beceren, Gökhan Kalağan, "Başkanlık Ve Yarı Başkanlık Sistemi; Türkiye'de Uygulanabilirliği Tartışmaları", İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:6 Sayı:11, 2007, s.166.

10 Fürkan Alyüz, "Türkiye'de Başkanlık Sistemi Tartışmaları", s.7.

11 Fevzi Demir, "Yarı Başkanlık Hükümet Sistemi Ve Türkiye", s.831.

12 Abdulsemet Yaman, "Başkanlık Sistemi Uygulamaları Ve Türkiye'de Uygulanabilirliği", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 1, s. 84 

13 AK Parti’nin Başkanlık Sistemi Teklifi (tam metin). 

< https://erdalguven.wordpress.com/2013/04/01/ak-partinin-baskanlik-sistemi-teklifi-tam-metin/> 

14 Erdoğan Teziç, Anayasa Hukuku, Beta Yayımcılık, İstanbul 2007, s.424. 

15 Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş, Ekin Kitapevi Yayınları, Bursa 2008, s.96. 

16 Günsev Evcimen, "Başkanlık Hükümeti Sistemi", Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C: 41 Sayı: 1, s.320. 

17 Kemal Gözler, "Türkiye’de Hükümetlere Nasıl İstikrar Ve Etkinlik Kazandırılabilir?", Türkiye Günlüğü, Sayı: 62, s.25. 

18 Mümtaz Soysal, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınları, Ankara 1993, s.307. 

19 Salih Akyürek, Mehmet Yılmaz, Esra Atalay, Fatma Koydemir, "Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış", Bilge Adamlar Stratejik Araştırma Merkezi, 
Rapor no:59, 2013, s.14. 

20 Salih Akyürek, Mehmet Yılmaz, Esra Atalay, Fatma Koydemir, "Başkanlık Sistemine Toplumsal Bakış", Bilge Adamlar Stratejik Araştırma Merkezi... s.19. 

21 a.g.e, s.20. 

22 a.g.e., 24. 


***