Bir Güvenlik Sorunu Olarak Kıbrıs’ın Enerji Kaynakları ve Uluslararası Aktörlerin Politikaları BÖLÜM 2

Bir Güvenlik Sorunu Olarak Kıbrıs’ın Enerji Kaynakları ve Uluslararası Aktörlerin Politikaları BÖLÜM 2

    AB’ye üye bir devletten ve İsrail’den satın alınacak enerjinin, AB açısından Rusya’ya var olan rahatsız edici boyuttaki bağımlılığı azaltacak olması, 
AB ülkeleri açısından çok büyük önem taşımaktadır.35 Türkiye’nin dış politikasındaki en önemli söylemlerinden biri olan “enerji terminali” (energy 
hub) olabilme hedefi çerçevesinde Doğu Akdeniz’deki kaynakların Avrupa’ya Türkiye üzerinden aktarılması Türkiye’ye önemli jeostratejik kazanımlar 
sağlayacaktır. Dolayısıyla, Kıbrıs’ta varılacak kapsamlı bir çözümün Avrupa ile olan ilişkilere de olumlu bir katkı sağlayacağı söylenebilir.36 Çözümün hem 
Türkiye tarafına hem de GKRY ve AB tarafına büyük kazanımları olacaktır. Bu konuda tarafların gerekli gayret ve çabaları göstermesi kendi refahları ve 
bölgenin istikrarı için büyük önem taşımaktadır.

Doğu Akdeniz açısından diğer bir önemli devlet ise Rusya’dır. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren Rusya, Kıbrıslı Rumlara askeri 
ve ekonomik yardımlarını kesintisiz olarak devam ettirmiştir. Rusya 2011 yılında ekonomik kriz içinde bulunan GKRY’nin iki buçuk milyar avroluk kredi şartlarında iyileştirmeye gitmiştir. Rusya’nın GKRY’ndeki bankalarda 31 milyar dolar mevduatı olduğu söylenmektedir. Rusya’nın ayrıca GKRY’ndeki yatırımları 2012 yılında bir önceki yıla göre %40 artarak, toplamda 78 milyar dolara ulaşmıştır.37 Dünya doğalgaz rezervlerinin dörtte birine sahip olduğu söylenen Rusya’da, Doğu Akdeniz’deki enerji havzalarıyla da ilgilenmektedir. Bu doğrultuda GAZPROM en azından belli alanlarda lisans almak ve sıvılaştırılmış doğal gaz alt yapısını tesis etmeyi istemektedir.38 Bu yüzden, Rusya GKRY üzerinde olabildiğince etkili olabilmeyi hedeflemektedir. Hali hazırda Suriye’deki Tartus limanında üssü bulunan Rusya’nın, ikinci üs alternatifi olarak GKRY’nin ön plana çıktığı görülmektedir. Bu doğrultuda 10 Ocak 2014’te GKRY Bakanlar Kurulu’nun Rus uçaklarının Andreas Papandreau hava üssünden faydalanmasını öngören 
Savunma Bakanlığı teklifini onaylaması önem taşımaktadır. GKRY içinde bulunduğu ekonomik krizi aşmada Rusya’yı önemli kredi kaynaklarından 
biri olarak görmektedir.39 Burada Rusya’nın göstermiş olduğu tutum ve davranışların Türkiye’nin hassasiyetleri ve çıkarları aleyhine ilerlediği 
rahatlıkla görülmektedir. Rumlara askeri destekler vermek ve askeri üst sağlamak gibi inisiyatiflerin Türk tarafınca olumlu karşılanamayacağı 
açıktır. Enerji projeleriyle ekonomik olarak fayda sağlama çabaları hariç tutulursa Rusya’nın Suriye ile birlikte GKRY’nde askeri üsse sahip olması 
ve Rumları askeri olarak desteklemesi bölgedeki istikrar ve barış ortamına katkı sağlamayacağı açıktır. Bu durum Rusya’nın Suriye İç Savaşı’na askeri 
olarak da müdahil olduğu gerçeği dikkate alındığında ikili ilişkiler açısından hoş bir görüntü ortaya çıkmamaktadır. Özellikle Türk Akımı projesiyle ve 
ikili ziyaretlerle Rusya ile sağlanmak istenen ivme karşılıklı işbirliği ve diyalog ile daha sağlam temeller üzerine inşa edilmeli ve iki ülke de birbirini 
hassasiyetlerini dikkate almalıdır. 

ABD ise Noble Energy şirketi ile Kıbrıs çevresindeki enerji kaynakları sorunu konusunda taraflardan bir diğeri haline gelmiştir. ABD, Avrupa’nın enerji güvenliğine katkı sağlayacak olan bu alternatifi desteklemektedir. Ayrıca bölgede çıkarılacak olan bu kaynakların istikrara ve işbirliğinin güçlendirilmesine katkı sağlayabileceği, Amerikan yönetimi tarafından ifade edilmiştir. GKRY’nin girişimlerini destekleyen ABD, Rum yönetimi ile bu konuyla ilgili olarak yakın bir işbirliği içerisinde olmuştur. ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden ve birçok ABD’li yetkili, GKRY’ni çeşitli vesilelerle ziyaret etmişlerdir.40 ABD’li yetkililer bir yandan da Rumlara çıkarılacak enerji kaynaklarının, Avrupa pazarına ulaştırılması konusunda Türkiye’yi bir alternatif olarak görmeleri konusunda telkinde bulunmaktadırlar. İsrail’in çıkaracağı enerji kaynaklarının da Türkiye üzerinden taşınması gündeme gelmiştir.41 Bu arada Kıbrıs’ın ABD’nin askeri operasyonları ve istihbarat çalışmaları için, stratejik bir önem taşıdığı da gözden kaçırılmamalıdır. Bu nedenle ABD adadaki konumunun herhangi bir zarara uğramaması için GKRY ile Türkiye arasında arabulucu rolü oynamaya çalışmaktadır. ABD bölgedeki ülkeler arasında dengeyi sağlayamaması halinde, Rusya ve Çin gibi ülkelerle bölge ülkeleri arasında kısmi ittifakların doğabileceği ve bölgedeki dengelerin bozulabileceğini düşünmektedir. 42 

İngiltere ise Ağrotur ve Dikelya askeri üstleri ile Kıbrıs’ta dikkate alınması gereken bir ülkedir. Kıbrıs konusunda izlenecek politikalarda İngiltere’nin tutumunun göz ardı edilmesi pek doğru bir yaklaşım olmayacaktır.43 Bu arada GKRY’nin tayin ettiği 6, 8 ve 10’cu parsellerde Noble Energy şirketinin araştırma yaparken, Total imtiyazını aldığı 10’cu parseli bırakarak 11’ci parselde araştırmalarına başlamıştır. GKRY’de zaten hatırlanacağı üzere 24.03.2016 tarihinde başvurusunu almak kaydıyla üçüncü araştırma lisansı teklifinin çağrısında bulunmuştu.44

Mısır’da ise Hüsnü Mübarek dönemi sona erdikten sonra başa gelen Mursi Mısır’ın GKRY ile imza ettiği antlaşmayı Mart 2013’te geçersiz ilan etmişti. 
Ancak bu fesih açıklamasının Mısır’ın yapmakta olduğu sondaj faaliyetlerini hukuken sıkıntıya düşürebileceği söylenmektedir. Ayrıca Mursi’nin de askeri 
darbe ile düşürülmesine Türkiye sert bir tepki göstermiştir. 

Bunun üzerine General Sisi Türkiye’ye karşı politikalarında sertliğe giderek 12 Aralık 2013’te GKRY ile tekrar MEB antlaşması imzalamış ve bu antlaşma onaylanmıştır. 

45 İsrail’i ve GKRY’i çıkarılan kaynakları Avrupa pazarına ulaştırmada en iyi güzergahın Türkiye olduğuna düşünmelerine neden olan bir gelişme 
yine Mısır’da yaşanmıştır. İtalyan şirketi Eni Mısır açıklarında 850 milyar metreküp doğalgaz keşfettiğini açıklamıştır. Bu miktarla Mısır’ın enerji 
talebi karşılanacağı gibi karşılamayı, ülkenin LNG tesisleri vasıtasıyla ihtiyaç fazlası olan gazın diğer pazarlara iletebileceği ifade edilmiştir. Bu gelişmeyle 
GKRY’nin Afrodit ve İsrail’in ise Leviathan ve Tamar’dan çıkarılan enerji kaynaklarını Mısır’a satma planları ortadan kalkmıştır. Dolayısıyla buradaki 
Mısır-İsrail-GKRY ittifakının çökeceğini öngörmek çokta zor değildir. Ancak Zohr bölgesinde üretime geçilme tarihi konusunda çeşitli görüşler olmakla birlikte 3-4 yıldan önce tam kapasite üretime geçilmenin pek mümkün olmadığı söylenmek tedir. Bu sahanın geliştirilme maliyetinin ise 7 milyar doları aşacağı hesaplan maktadır. Bu arada Zohr bölgesi GKRY’nin tek taraflı olarak ilan ettiği bölge sınırına 6,5 km uzaklıkta ve GKRY’nin Total şirketine verdiği 11 numaralı parselinde tam karşısında yer almaktadır. 


Zohr’un Kıbrıs’ın sularına uzanıp uzanmadığı bilinmemektedir. Eğer uzanıyorsa GKRY ile Mısır arasında Aralık 2013 tarihinde yapılan antlaşma yürürlüğe 
girecektir.46 Yine Türkiye’nin önemli bir alıcı oluşu, Orta Asya gazı ve Rus gazının Türkiye üzerinden geçerek Avrupa’ya gidecek oluşu İsrail’i ve Mısır’ı 
işbirliğine zorlayabilir. Bu nedenle Türkiye ve Mısır arasındaki normalleşme sürecinde bu konunun katalizör görevi göreceğini söyleyebiliriz.47 Bunun 
yanında Mısır gazının boru hatları yoluyla Avrupa pazarına en kolay ulaştırılabileceği güzergahTürkiye olacaktır. AB ile birlikte Türkiye ve 
Ürdün’ün de Mısır’ın gazının önemli müşterisi olması beklenmektedir.48 

Bu nedenle Türkiye’nin sahip olduğu stratejik avantaj ve fırsatları heba etmeden 
en iyi şekilde kullanması gerekmektedir.

Bunun yanında Kıbrıs’ta BM arabuluculuğunda başlayan müzakere süreci çözüm yanlısı olarak ifade edilen Akıncı ve Anastasiadis arasında başlamıştır. Büyük umutlar ile başlanan bu müzakere sürecinde Rumların çözüm konusuna artık biraz daha yaklaştığı yorumları yapılmaktadır. Bunda şüphesiz Rumlar’ın yaşadıkları ekonomik kriz büyük bir etken olmuştur. Ancak Rumlar daha önceden yaptıkları gibi şimdide çözüme ulaşma konusundaki samimiyetlerini sorgulatacak girişimlerde bulunmaktadırlar. 

Bunun en büyük örneği Yunanistan ve GKRY BM’ye Türkiye’nin ‘garantörlük’ hakkının ‘danışmanlık’ statüsüne dönüştürülmesi gerektiğini önermişlerdir. 
Garantörlüğün kaldırılması sonrasında da adada 2 bin 500 kişilik bir BM polis gücünün oluşturulmasını ve bu polis gücü içinde de Türkiye’nin olmamasını istemişlerdir. Tabi KKTC Cumhurbaşkanı Akıncı ilgili öneriyi derhal reddet miştir.49 Müzakere sürecinde güç paylaşımı ve yönetimi, AB konuları ve ekonomik başlıklarda ilerleme sağlanırken, kritik bir konu olan mülkiyet konusunda tam anlamıyla bir mutabakat sağlandığı söylenemez. 
Tabi bunlara toprak ile güvenlik ve garantiler konusu da eklenebilir.50 Doğu Akdeniz’de keşfedilen hidrokarbon kaynakları ise bu müzakerelerde 
yukarıda ifade edildiği gibi işbirliğinden ziyade tarafların karşılıklı hukuksal mücadelesine dönüşmüştür. Rumlar kendilerinin egemen olması kaydıyla 
Kıbrıs Cumhuriyetinde Kıbrıslı Türklerin de hidrokarbon kaynaklarından elde edilecek gelirden istifade edebileceğini söylemektedirler. Sorunda 
zaten egemenlik konusunda düğümlenmektedir. Keşfedilen hidrokarbon kaynaklarının çözüm yönünde olumlu bir katkı sağlaması yine Rum 
kesiminin çözüm yönünde atacakları adımlar ile mümkün olabilecektir. Her ne kadar çözüm yönünde umutlar belirse de kısa ve orta vade de Rumların 
tutumlarını değiştirmesini beklemek pek gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır. 

SONUÇ

Konuyla ilgili olarak öncelikle Türkiye’nin GKRY’nin aktif paylaşım antlaşmaları karşısında daha aktif bir münhasır ekonomik bölge politikası geliştirmek zorunda olduğunun belirtilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin yapacağı münhasır ekonomik bölge antlaşmalarını da BM’ye bildirerek hukuksal bir zemin hazırlaması önemlidir. Ayrıca GKRY provokatif girişimleriyle Türkiye’yi agresif bir tutum takınmaya zorlama amacı taşıyabilir. Burada yapılması gereken diğer devletler nezdinde diplomatik kanalları kullanarak girişimlerde bulunmak ve uluslararası hukukun kendisine verdiği yetkiler çerçevesinde GKRY’nin bu girişimlerine cevap vermek olacaktır. Enerji konusunda Türkiye’nin KKTC’nin tanınması yönündeki 
pasif tutumunu aktif bir faaliyete dönüştürmesi ve şimdiye kadar olduğu gibi KKTC’nin Kıbrıs adası çevresinde sahip olduğu hakların korunması yönünde kararlı bir tutum sergilemesi çok büyük önem taşımaktadır. Kıbrıs adasındaki yeraltı kaynaklarının araştırılmasında Türkiye’nin teknolojik imkânları geliştirilmelidir. TPAO’nun bu bağlamda kabiliyeti artırılmalı ve yapılacak olan teknolojik araştırmalara kaynaklar ayrılmalıdır. Ayrıca Türkiye Kıbrıs’ta çözümü destekleyen tutumunu uluslararası platformlarda daha güçlü bir şekilde ifade etmelidir. Son olarak, Enerji konusuna taraf olan devletlerle yakın diyalog ve işbirliği mekanizması oluşturarak yapacağı girişimlerde onların da desteğini almaya çalışması çok büyük önem taşımaktadır. Kıbrıs’ta ulaşılacak kalıcı bir çözüm, Türkiye’ye başta enerji konusu olmak üzere birçok konuda kazanımlar sağlayacaktır. Türkiye bu anlamda uluslararası dengeleri de dikkatli bir şekilde gözeterek uygulayacağı politikaları uluslararası hukuk ve diplomatik kurallar zemini üzerinde tutmaya önem göstermelidir. Böylece uluslararası bir güvenlik sorunu haline dönüşen Kıbrıs’ın enerji kaynakları, bölge ülkeleri, AB ülkeleri ve Türkiye açısından önemli ekonomik ve politik kazançlar sağlayacaktır. Var olan enerji fırsatların değerlendirilememesi ve Rumların tutumunu değiştirmemesi durumunda Türkiye ve KKTC uluslararası toplumunda desteğini almak kaydıyla KKTC’nin tanınması ve ekonomik olarak kendi kendine yetebilen bağımsız 
bir KKTC’nin oluşturulması noktasında gerekeni yapmalıdır. Şüphesiz kendi ayakları üzerinde durabilen ve haklılığını kanıtlamaya başlayan bir 
KKTC’nin GKRY’ne çözüm yönündeki baskısı daha ağır olacaktır.


DİPNOTLAR;

1 Hakan Özden “Türk Dış Politikası Yol Ayrımında mı?”, 10 Temmuz 2015, “Türk Dış Politikası yol ayrımında mı?”, 10 Ekim 2010, Haber Pan, 
http://www.haberpan.com/index.php/haber/turk-dis-politikasi-yol-ayriminda-mi (Erişim: 10.07.2015)

2 “Münhasır Ekonomik Bölge tanımı 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesiyle tanımlanmıştır. Buna göre devletler karasularının başladığı esas hat itibariyle 200 mil’in ötesine uzanmayan bölgeye kadar 
kıyı devletine deniz üstünde veya altında birtakım hak ve yetkiler tanır. Bu bölgelerde canlı cansız kaynakların araştırılması, işletilmesi, muhafazası ve yönetimi gibi hususlarda yetki sahibi olunduğu 
gibi sudan akıntıdan ve rüzgarlardan enerji üretimi gibi bölgenin ekonomik olarak işletilmesi ve araştırmasına yönelik egemenlik haklarına sahip olabilmektedirler.” Daha detaylı bilgi için bkz. BM 
Deniz Hukuku Sözleşmesi, 10 Temmuz 2015, 
http://www.unicankara.org.tr/doc_pdf/denizhukuku.pdf 

3 Filiz Katman, “Levant-Doğu Akdeniz ve Enerji Santrancı”, Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, Yıl:8 Sayı 29-30, 3

4 Serdar Örnek, Baransel Mızrak, “Kıbrıs ve Enerji”, Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi, (Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Matbaası, 2014), 858-859

5 Halil İbrahim Ülker, Poyraz Gürson, Mustafa Kemal Topçu, Turan Erman Erkan, “Doğu Akdeniz Enerji Kaynaklarının Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Ekonomisine Etkileri”, 
International Conferance On Eurasian Economies, (2013), 1028

6 İsrail’in uluslararası sularda Gazze’ye gitmek üzere Türkiye’den yola çıkan ve insani yardım taşıyan Mavi Marmara gemisine gerçekleştirdiği müdahale sonucunda 
dokuz Türk hayatını kaybetmiş ve Türkiye ile İsrail arasında bir kriz yaşanmıştır.

7 “Türkiye, anlaşma sonrası İsrail doğalgazına çok yakın olacak”, Hürriyet Gazetesi, 23 Haziran 2016, 
http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-anlasma-sonrasi-israil-dogalgazina-cok-yakin-olacak-40121062 (Erişim tarihi: 25.09.2016)

8 Nejat Doğan, “Doğu Akdeniz’de Enerji Stratejileri ve Bölgesel Güvenliğin Geleceği” 21. Yüzyıl Dergisi, Sayı:60, 3-4

9 12’ci parsel İsrail’in de araştırmalar yaptığı Leviathan Sahası ile komşudur.

10 Ülker, Gürson, Topçu, “Doğu Akdeniz’de Enerji Stratejileri ve Bölgesel Güvenliğin Geleceği”, 1028

11 “Kıbrıs petrol içinde mi yüzüyor?” Milliyet Gazetesi, 21 Eyül 2011, 
http://www.milliyet.com.tr/kibris-petrol-icinde-mi-yuzuyor /dunya/dunyadetay/21.09.2011/1441577/default.htm (Erişim:11.07.2015)

12 Erdi Şafak, “Doğu Akdeniz’de Enerji Bağlamında Güvenlik Sorunu”, Ekonomik ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Yıl:8, Sayı:30, 8

13 Katman, Levant-Doğu Akdeniz ve Enerji Santrancı, 2-3

14 Şafak, Doğu Akdeniz’de Enerji Bağlamında Güvenlik Sorunu, s.8

15 Örnek, Mızrak, “Kıbrıs ve Enerji”, 860

16 “GKRY’nin Doğu Akdeniz’de Petrol ve Doğalgaz Arama Faaliyetler hk.” T.C. Dışişleri Bakanlığı, 5 Ağustos 2011

17 ”Doğu Akdeniz’de Petrol Arama Krizi Sürüyor” İktisadi Kalkınma Vakfı E-Bülteni, İstanbul, (2011) 
http://www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/dogu_akdeniz%E2%80%99de_petrol_arama_krizi_suruyor.pdf 

18 Doğan, “Doğu Akdeniz’de Enerji Stratejileri ve Bölgesel Güvenliğin Geleceği”, 6

19 Mehmet Emin Çağıran, “Türkiye-KKTC Kıta Sahanlığı Sınırlandırma Antlaşmasının Geçerliliğiyle ilgili İddialar”, ORSAM, (2011), 
http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2680 

20 “Akdeniz’de Reis Hareketliliği!” TimeTurk, 28 Ağustos 2015 
http://www.timeturk.com/tr/2011/09/28/akdeniz-de-piri-reis-hareketliligi.html (Erişim: 11.07.2015)

21 “Afrodit’in Hediyesi: Kıbrıs Gazı Yeni Bir Diyaloğu Ateşleyebilir mi?” International Crisis Group, Avrupa Raporu No: 216, 7

22 “Akdeniz’deki Kavganın Kronolojisi” Al Jazeera Türk, 15 Temmuz 2015, 
http://www.aljazeera.com.tr/kronoloji/akdenizdeki-kavganin-kronolojisi (Erişim 12.07.2015)

23 İstanbul Ticaret Odası Gazetesi, 15.02.2103, 2 

24 Çağrı Erhan, “Doğu Akdeniz’de Enerji Mücadelesi” Türkiye Gazetesi, 26.10.2014 
http://www.turkiyegazetesi.com.tr/yazarlar/prof-dr-cagri-erhan/582915.aspx (Erişim 14.07.2015)

25 “Doğu Akdeniz’de krize neden olan sondajdan gaz çıkmadı” Hürriyet Gazetesi, 2 Aralık 2014, 
http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/27819121.asp (Erişim: 16.07.2015)

26 Yeliz Şahin, “Kıbrıs Müzakereleri İçin Yeni Fırsat Penceresi” , İktisadi Kalkınma Vakfı Değerlendirme Notu, 1-2

27 http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/27819121.asp (Erişim: 16.07.2015)

28 “Kıbrıs’ta petrol arayan Barbaros Hayrettin Paşa gemisi Türkiye’ye geri dönüyor” Enerji Enstitüsü, 31 Mart 2015 
http://enerjienstitusu.com/2015/03/31/kibrista-petrol-arayan-barbaros-hayrettin-pasa-gemisi-turkiyeye-geri-donuyor/ (Erişim: 16.07.2015)

29 Mehlika Özlem Ultan, “The Impact of Russia-Ukraine Relations on Energy Security”, 2014 Ukrainian Crisis: Evolution, International Reaction, 
Implications, içinde (Ed.) Karol Kujawa and Valeriy Morkva, (Poznan, Poland: ASLAN Publishing House, 2015) 130.

30 “AB enerji Alternatifinde Güney Koridoruna öncelik verecek” Anadolu Ajansı, 28 Mayıs 2014 
http://www.aa.com.tr/tr/dunya/336391--ab-enerji-alternatifinde-guney-koridoruna-oncelik-verecek (Erişim: 17.07.2015)

31 Mehlika Özlem Ultan ve Büşra Ural, “Avrupa Birliği Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi”, Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi, içinde (Der.) 
Hasret Çomak, Caner Sancaktar, Zafer Yıldırım, (İstanbul: Beta Yayınları, 2014), 447-448. ss. 439-452.

32 “AB enerji Alternatifinde Güney Koridoruna öncelik verecek” Anadolu Ajansı, 28 Mayıs 2014 
http://www.aa.com.tr/tr/dunya/336391--ab-enerji-alternatifinde-guney-koridoruna-oncelik-verecek (Erişim: 17.07.2015)

33 Atilla Sandıklı, “ Doğu Akdeniz’de Enerji Denklemi ve Olası Yan Etkiler”, Uluslararası Enerji ve 
Güvenlik Kongresi, içinde (Der.) Hasret Çomak, (Kocaeli:Kocaeli Üniversitesi Matbaası, 2014) 2-3

34 “Doğu Akdeniz Gazı: Riskler Fırsata Çevrilebilir mi?” Al Jazeera Türk Dergi, 1 Mart 2015 
http://dergi.aljazeera.com.tr/2015/03/01/dogu-akdeniz-gazi-riskler-firsata-cevrilebilir-mi/ (Erişim: 17.07.2015)

35 George Stavris, “The New Energy Triangle of Cyprus-Greece-Israel: Casting a net for Turkey?”, Turkish Policy Quarterly, Vol.11, No.2, Summer 2012, 94

36 Ozan Örmeci, “Kıbrıs Müzakerelerinde Yeni Dönem: Enerji Jeopolitiği ve Akdeniz Birliği Olgusu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:7, Sayı:31, 381

37 Nejat Tarakçı, “Kıbrıs Görüşmelerinde Esas Hedef Rusya”, Türksam, 19.02.2014 
http://tasam.org/tr-tr/icerik/5206/kibris_gorusmelerinde_esas_hedef_rusya (Erişim 18.07.2015)

38 Soner Polat, “Doğu Akdeniz Yeni Mücadele Alanıdır”, 21 Yüzyıl Enstitüsü, 20.02.2015 
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/milli-guvenlik-ve-dis-politikaarastirmalari-merkezi/2015/02/20/8065/dogu-akdeniz-yeni-mucadele-alanidir (Erişim 18.07.2015)

39 İbrahim Hasanoğlu, “Doğu Akdeniz’de Rusya’nın Stratejik Müttefiki: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi”, Avrasya Ekonomik İlişkiler Derneği, 11.01.2015, 
http://ekoavrasya.net/Duyuru.aspx?did=171&lang=TR (Erişim 19.07.2015)

40“ABD: Avrupa Arenasında Güney Kıbrıs Enerji Konusunda Anahtar Role Sahip”, AB Haber Brüksel, 06 Temmuz 2014, 
http://www.abhaber.com/abdavrupa-arenasinda-guney-kibris-enerji-konusunda-anahtar-role-sahip/ (Erişim:20.07.2015)

41 Ece Göksedef, “Enerji için tarihi ziyaret”, Al Jazeera, 20 Mayıs 2014 
http://www.aljazeera.com.tr/al-jazeera-ozel/enerji-icin-tarihi-ziyaret (Erişim:21.07.2015)

42 Hatice Karahan, , “Akdeniz’in Enerjisi ABD’yi Gerdi”, SETAV, 23.01.2015, 
http://setav.org/tr/akdenizin-enerjisi-abdyi-gerdi/yorum/18179 (Erişim:21.07.2015)

43 Şafak, “Doğu Akdeniz’de Enerji Bağlamında Güvenlik Sorunu”, s.10

44 “Cyprus opens third offshore licensing round”, Oil ad Gas Journal, 28.03.2016, 
http://www.ogj.com/articles/2016/03/cyprus-opens-third-offshore-licensing-round.html (Erişim tarihi: 26.09.2016)

45 Yavuz Cankara, “Doğu Akdeniz’in Artan Petropolitik Önemi ve Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs Siyaseti”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi sayı:47, 32

46 Sohbet Karpuz, “Mısır gazı ve Zohr keşfiyle bölgede değişen planlar”, Petroturk, 12 Ekim 2015, 
http://www.petroturk.com/HaberGoster.aspx?id=13427&haber=Misir-gazi-ve-Zohr-kesfiyle-bolgede-degisen-planlar (Erişim tarihi: 25.09.2016)

47 Gökhan Güler, “Enerji Politikaları ve Kıbrıs Sorunu”, Milliyet Gazetesi, 15.07.2016, 
http://www.milliyet.com.tr/enerji-politikalari-ve-kibris-kibris-2278405/ (Erişim tarihi: 25.09.2016)

48 “Zohr keşfi İsrail’in Mısır’a gaz satışı hayallerini bitirebilir”, Sabah Gazetesi, 02.09.2015, http://
www.sabah.com.tr/ekonomi/2015/09/02/misirin-dogalgaz-kesfi-israili-zorlayacak (Erişim tarihi: 25.09.2016)

49 “Rumlardan BM’ye Skandal Teklif”, Hürriyet Gazetesi, 19 Eylül 2016, 
http://www.hurriyet.com.tr/rumlardan-bmye-skandal-turkiye-teklifi-40227048 (Erişim tarihi: 26.09.2016)

50 Yeliz Şahin, “2016 Kıbrıs’ta Çözüm Yılı Olabilir”, İktisadi Kalkınma Vakfı, Aralık 2015, s.1


KAYNAKÇA

“Afrodit’in Hediyesi: Kıbrıs Gazı Yeni Bir Diyaloğu Ateşleyebilir mi?” International Crisis Group, Avrupa Raporu No: 216, 2 Nisan 2012
“Cyprus opens third offshore licensing round”, Oil ad Gas Journal, 28.03.2016, 
http://www.ogj.com/articles/2016/03/cyprus-opens-third-offshore-licensing-round.html (Erişim tarihi: 26.09.2016)

“GKRY’nin Doğu Akdeniz’de Petrol ve Doğalgaz Arama Faaliyetler hk.” T.C. Dışişleri Bakanlığı, 5 Ağustos 2011, 
http://www.mfa.gov.tr/no_-181_-5-agustos-2011_-gkry_nin-dogu-akdeniz_de-petrol-ve-dogalgaz-arama-faaliyetleri-hk_.tr.mfa (Erişim: 11.07.2015)

“Rumlardan BM’ye Skandal Teklif”, Hürriyet Gazetesi, 19 Eylül 2016, 
http://www.hurriyet.com.tr/rumlardan-bmye-skandal-turkiye-teklifi-40227048 (Erişim tarihi: 26.09.2016)

“Türkiye, anlaşma sonrası İsrail doğalgazına çok yakın olacak”, Hürriyet Gazetesi, 23 Haziran 2016, 
http://www.hurriyet.com.tr/turkiye-anlasma-sonrasi-israil-dogalgazina-cok-yakin-olacak-40121062 (Erişim tarihi: 25.09.2016) 

“Zohr keşfi İsrail’in Mısır’a gaz satışı hayallerini bitirebilir”, Sabah Gazetesi, 02.09.2015, 
http://www.sabah.com.tr/ekonomi/2015/09/02/misirin-dogalgaz-kesfi-israili-zorlayacak (Erişim tarihi: 25.09.2016)

Cankara, Yavuz “Doğu Akdeniz’in Artan Petropolitik Önemi ve Türkiye’nin Kuzey Kıbrıs Siyaseti”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi sayı:47, 

Çağıran, Mehmet Emin “Türkiye-KKTC Kıta Sahanlığı Sınırlandırma Antlaşmasının Geçerliliğiyle ilgili İddialar”, ORSAM, 29 Eylül 2011, 
http://www.orsam.org.tr/tr/yazilar_Yazdir.aspx?ID=2680 (Erişim: 12.07.2015)

Doğan, Nejat “Doğu Akdeniz’de Enerji Stratejileri ve Bölgesel Güvenliğin Geleceği” 21. Yüzyıl Dergisi, Sayı:60 Aralık 2013

Güler, Gökhan “Enerji Politikaları ve Kıbrıs Sorunu”, Milliyet Gazetesi, 15.07.2016, 
http://www.milliyet.com.tr/enerji-politikalari-ve-kibris-kibris-2278405/ (Erişim tarihi: 25.09.2016)

Hasanoğlu, İbrahim, “Doğu Akdeniz’de Rusya’nın Stratejik Müttefiki: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi”, 11.01.2015, 
http://ekoavrasya.net/Duyuru.aspx?did=171&lang=TR (Erişim: 19.07.2015)

Hatice Karahan, , “Akdeniz’in Enerjisi ABD’yi Gerdi”, SETAV, 23.01.2015, 
http://setav.org/tr/akdenizin-enerjisi-abdyi-gerdi/yorum/18179 (Erişim:21.07.2015)

İbrahim Hasanoğlu, “Doğu Akdeniz’de Rusya’nın Stratejik Müttefiki: Güney Kıbrıs Rum Yönetimi”, Avrasya Ekonomik İlişkiler Derneği, 11.01.2015, 
http://ekoavrasya.net/Duyuru.aspx?did=171&lang=TR (Erişim 19.07.2015)

İktisadi Kalkınma Vakfı E-Bülteni, ”Doğu Akdeniz’de Petrol Arama Krizi Sürüyor” İstanbul, 19-25 Eylül 2011
İstanbul Ticaret Odası Gazetesi, 15.02.2103, 2 

Karahan, Hatice, 23.01.2015, “Akdeniz’in Enerjisi ABD’yi Gerdi”, 
http://setav.org/tr/akdenizin-enerjisi-abdyi-gerdi/yorum/18179 (Erişim: 20.07.2015)

Karpuz, Sohbet “Mısır gazı ve Zohr keşfiyle bölgede değişen planlar”, Petroturk, 12 Ekim 2015, 
http://www.petroturk.com/HaberGoster.aspx?id=13427&haber=Misir-gazi-ve-Zohr-kesfiyle-bolgede-degisen-planlar (Erişim tarihi: 25.09.2016)

Katman, Filiz “Levant-Doğu Akdeniz ve Enerji Santrancı”, İstanbul: Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, Yıl:8 Sayı 29-30 2013

Örmeci, Ozan “Kıbrıs Müzakerelerinde Yeni Dönem: Enerji Jeopolitiği ve Akdeniz Birliği Olgusu”, Sinop:Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:7, Sayı:31

Örnek, Serdar; Mızrak, Baransel “Kıbrıs ve Enerji”, Kocaeli Üniversitesi Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi, Kocaeli Üniversitesi Matbaası, 23-24 Eylül 2014, 

Polat, Soner 20.02.2015, 
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/milli-guvenlik-ve-dis-politika-arastirmalari-merkezi/2015/02/20/8065/dogu-akdeniz-yeni-mucadele-alanidir (Erişim: 19.07.2015)

Sandıklı, Atilla “Doğu Akdeniz’de Enerji Denklemi ve Olası Yan Etkiler”, Kocaeli Üniversitesi Uluslararası Enerji ve Güvenlik Kongresi, Kocaeli 
Üniversitesi Matbaası, 23-24 Eylül 2014

Stavris, George “The New Energy Triangle of Cyprus-Greece-Israel: Casting a net for Turkey?”, Turkish Policy Quarterly, Vol.11, No.2, Summer (2012): 94

Şafak, Erdi “Doğu Akdeniz’de Enerji Bağlamında Güvenlik Sorunu”, Ekonomik ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, Yıl:8, Sayı:30: 8

Şahin, Yeliz “Kıbrıs Müzakereleri İçin Yeni Fırsat Penceresi” , İktisadi Kalkınma Vakfı, İKV Değerlendirme Notu: 1-2

Tarakçı, Nejat Tasam, 19.02.2014, http://www.tasam.org/tr-tr/icerik/5206/
kibris_gorusmelerinde_esas_hedef_rusya (Erişim:18.07.2015) 

Ultan, Mehlika Özlem “The Impact of Russia-Ukraine Relations on Energy Security”, 2014 Ukrainian Crisis: Evolution, International Reaction, 
Implications, içinde (Ed.) Karol Kujawa and Valeriy Morkva, (Poznan, Poland: ASLAN Publishing House, 2015).

Ultan, Mehlika Özlem; Ural, Büşra “Avrupa Birliği Enerji Politikası ve Ukrayna Krizi”, Uluslararası Politikada Ukrayna Krizi, içinde (Der.) Hasret 
Çomak, Caner Sancaktar, Zafer Yıldırım, (İstanbul: Beta Yayınları, 2014), ss. 439-452.

Ülker, Halil İbrahim; Gürson, Poyraz; Topçu, Mustafa Kemal; Erkan, Turan Erman “Doğu Akdeniz Enerji Kaynaklarının Güney Kıbrıs Rum Yönetimi 
Ekonomisine Etkileri”, International Conferance On Eurasian Economies, 2013: 1028 

Yeliz Şahin, “2016 Kıbrıs’ta Çözüm Yılı Olabilir”, İktisadi Kalkınma Vakfı, Aralık 2015

KAYNAK;
Bilge Strateji, Cilt 8, Sayı 15, Güz 2016 Dönemi,
TEZ ÇALIŞMASI ; Bir Güvenlik Sorunu Olarak Kıbrıs’ın Enerji Kaynakları ve Uluslararası Aktörlerin Politikaları 

***