BÜTÜN BOYUTLARIYLA SURİYE KRİZİ VE TÜRKİYE, BÖLÜM 6
5.2. Muhtemel Senaryolar
Suriye krizinin seyrine ilişkin dört muhtemel senaryodan bahsedilebilir. Birincisi
Suriye’de kurulabilecek bir geçiş hükümeti ile krizin aşılmasıdır. İkincisi
Esed rejiminin ağır silah sistemleriyle takviye edilecek Özgür Suriye Ordusu
veya uluslararası bir müdahale ile devrilmesidir. Üçüncü muhtemel senaryo
Suriye krizinin sürüncemede kalmaya devam etmesi ve ülkenin parçalanma
sürecine girmesidir. Dördüncüsü ise iç çatışmaların devam etmesine rağmen
Baas rejiminin mukavemetini sürdürmesi ve konumunu muhafaza etmesidir.
Suriye krizindeki ilk muhtemel senaryo, ülkedeki çatışmalara son verebilecek
bir geçiş hükümetinin kurulmasıdır. Suriye’de Esed rejimi içinden katliamlara
doğrudan bulaşmamış Baas yöneticilerinin katılacağı, ülkedeki farklı etnik ve
dini unsurların temsil edildiği bir geçiş hükümeti kurulabilir. Bu nitelikteki
bir geçiş hükümeti ile Suriye krizi yumuşak bir geçişle çözüme kavuşturulabilir.
Geçiş hükümeti seçeneği Rusya’nın girişimiyle gündeme gelmiş,
30 Haziran 2012 tarihinde İsviçre’nin Cenevre kentinde Suriye sorunu üzerine
gerçekleştirilen toplantıda katılımcı devletler tarafından değerlendirilmiştir.
BM Güvenlik Konseyi’nin beş daimi üyesinin yanında Türkiye, Irak, Kuveyt
ve Katar’ın katılımıyla gerçekleştirilen Cenevre toplantısında, Suriye’de kurulacak ulusal birlik hükümeti ile krizin çözüme kavuşturulabileceği kanaati öne çıkmıştır.
Batılı devletler ve Rusya arasında Beşşar Esed’in iktidardaki konumu ile ilgili
anlaşmazlık devam etse de geçiş hükümeti konusunda bir mutabakat ortaya
çıktığı fark edilmiştir. Türkiye, Rusya’nın desteklediği bu çözümü onaylamıştır.
Geçiş hükümeti seçeneğinin uygulanabilir bir öneri olduğunu kabul eden
Türkiye, Cenevre’deki görüşmelerde geçiş hükümetinin oluşturulmasına dönük
ortaya konan yol haritasının önemli olduğunu vurgulamıştır. Nitekim Suriye
Ulusal Konseyi de geçiş hükümeti önerisine sıcak baktığını, katliamlara
karışmamış Baas Partisi mensuplarının geçiş hükümetinde yer alabileceğini
beyan etmiştir.
Taraflar arasındaki mutabakata zarar vermeyecek başarılı bir geçiş hükümeti
tesis edilebilirse Suriye krizi yumuşak bir geçişle çözüme kavuşturulabilir.
Başarılı bir geçiş hükümeti, Beşşar Esed ve yakınlarının iktidardan uzaklaştırılması ve insan hakları ihlallerine bulaşmamış Baas rejimi mensuplarının Suriye’de tesis edilecek çoğulcu sistemin bir parçası olarak kalmasıyla gerçekleştirilebilir.
Ancak geçiş hükümeti seçeneği aynı zamanda bazı olumsuz sonuçlar doğurabilecek dinamikler ihtiva etmektedir.
Geçiş hükümetinin muhalefetin yeterince temsil edilmediği, Baas yöneticilerinin ağırlıkta olduğu ve katliamlara iştirak etmiş isimlerin yer aldığı bir yapı arz etmesi ihtimali vardır.
Bu ihtimalin gerçekleşmesi durumunda geçiş hükümeti otoriter eğilimlerini
muhafaza eden Baas rejiminin ayakta kalmasına hizmet edebilir. Böylece geçiş
sürecinde Suriye krizine son verebilecek ulusal uzlaşı akamete uğrayabilir
ve taraflar arası çatışmalar tekrar başlayabilir.
Başlangıçta Rusya’nın tutumu nedeniyle ön plana çıkan, Türkiye ve Suriye
Ulusal Konseyi tarafından da uygulanabilir olarak değerlendirilen geçiş
hükümeti senaryosunun gerçekleşme ihtimali Suriyeli muhaliflerin Doha
Kongresi’nde aldığı kararlarla zayıflamıştır. Bu senaryo, Doha Kongresi’nin
ardından Suriye Devrimi ve Muhalefet Güçleri Ulusal Koalisyonu’nun Esed
rejimiyle hiçbir şekilde diyaloga girilmeyeceği ve müzakere edilmeyeceği yönündeki açıklamalarıyla gündemdeki önceliğini yitirmiştir.
Suriye krizinde ikinci muhtemel senaryo, Esed rejiminin silahlı kuvvetle devrilmesi dir.
Esed rejiminin silahlı kuvvetle devrilmesinin ise iki farklı şekilde
gerçekleşebileceği beklenmektedir. Birincisi ülkede devam eden iç savaşta
Esed rejiminin daha iyi teşkilatlanmış bir Suriye muhalefeti ve daha güçlü
bir Özgür Suriye Ordusu tarafından iktidardan uzaklaştırılmasıdır. Artan dış
yardımlarla Özgür Suriye Ordusu’nun Baas rejimine bağlı güvenlik güçlerini
dengeleyebilecek ölçüde desteklenmesi ile böyle bir netice sağlanabilir. Esed
rejimi, Suriye’ye doğrudan bir dış müdahale olmadan ağır silah sistemlerine
sahip Özgür Suriye Ordusu tarafından devrilebilir.
Baas rejiminin, askeri donanımı daha güçlü muhalif unsurlarca devrilmesi
Esed sonrası Suriye’nin istikrarını zedeleyebilecek gelişmelere yol açabilir.
Suriye’ye sokulacak ağır silah sistemlerinin denetimi ve takibindeki zorluklar,
bu silahların kullanımıyla ilgili sorunlar doğurabilir. Suriye genelinde Baas
rejimine karşı Özgür Suriye Ordusu’na bağlı faaliyet gösteren silahlı gruplar
daha fazla silahlandırılırsa Esed’in devrilmesinden sonra birbiriyle mücadeleye
girişebilir. Muhalif silahlı gruplar arasında iktidara nüfuz etme noktasında
ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklar ülkede iç çatışmalara neden olabilir.
İç çatışmaların İsrail’e tehdit oluşturabilecek şekle dönüşmesi durumunda ise
Batılı devletlerin Suriye’deki yeniden yapılanma sürecine verdiği destek kesilebilir.
Esed rejiminin daha fazla silahlandırılmış bir Özgür Suriye Ordusu tarafından
devrilmesi aynı zamanda Suriye’deki devlet sisteminin çökmesi anlamına gelecektir.
Rejimin devrilmesi bir süre daha devam edecek çatışmalar sonucunda
gerçekleşebilecek, Suriye’nin kamu idaresi, kamu hizmetleri ve güvenlik
altyapısı tahrip edilmiş olacaktır. Muhalif silahlı grupların silahsızlandırılması
Suriye’deki yeni iktidarın önünde ciddi bir problem olarak kalacak, devlet
sisteminin yeniden tesisi, siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanması uzun süre
alacaktır. Muhalefetin artırılan dış yardımlarla ve daha fazla silahlandırılmasıyla
Esed rejimini bertaraf edebilecek düzeyde güçlendirilmesi neticede Suriye’nin geleceğini olumsuz etkileyebilecektir.
Esed rejiminin silahlı kuvvetle devrilmesinin ikinci şekli ise Özgür Suriye
Ordusu daha fazla silahlandırılmadan uluslararası bir dış müdahale yapılmasıdır.
Suriye’de Esed rejimini devirebilecek dış müdahale BM kararıyla ya da
Kosova’da olduğu gibi katliamı engelleme hedefiyle oluşturulan uluslararası
koalisyon kuvvetlerince icra edilebilir. Müdahale, oluşturulacak uluslararası
koalisyon kuvvetlerinin Suriye’de bir kara harekâtına girişmeden Esed rejimine
bağlı hava unsurlarını, füze sistemlerini ve zırhlı birliklerini etkisiz hale getirmesi
şeklinde yürütülebilir. Libya’dakine benzer biçimde tasarlanabilecek
Suriye’ye müdahale görevi sonucunda Esed iktidarına bağlı güvenlik güçleri
büyük ölçüde tahrip edilecek, psikolojik üstünlüğü elde eden Özgür Suriye
Ordusu Baas rejimini devirebilecek tir.
Kapsamlı bir hava harekâtı niteliğinde icra edilecek müdahale ile Suriye’deki
kriz daha az can kaybı ile nihayete erecek, muhalif grupların ağır silahlarla
teçhiz edilmesine gerek kalmaksızın krizin çözümü istikametinde mesafe
alınabilecektir. Bu nitelikteki bir dış müdahalenin muhalif silahlı grupların
silahlandırılmasından daha az maliyetli olabileceği ve daha kısa sürede sonuca
gidilmesini sağlayacağı da değerlendirilebilir. Nitekim hava kuvvetleri ve
savunma sistemleri yok edilen Esed rejimi karşısında Özgür Suriye Ordusu
kısa zamanda üstünlüğü ele geçirebilecektir. Özgür Suriye Ordusu’nun daha
fazla silahlandırılmasına gerek kalmadan Baas rejiminin devrilmesi ise Esed
sonrası Suriye’de istikrarın teminini kolaylaştıracaktır.
Baas rejiminin dış müdahale neticesinde devrilmesi, Esed sonrası Suriye’deki
yeni iktidarı mutedil hareket etmeye teşvik edecektir. Uluslararası sistemin
desteğiyle iktidara gelen unsurlar, Suriye’de azınlık konumundaki unsurların
temsilinde demokratik normların işletilmesi yönünde irade gösterecektir.
Suriye krizinde üçüncü muhtemel senaryo, iç savaştaki tarafların birbirine üstünlük sağlayamaması ve krizin uzamasıdır. Krizin uzaması, Suriye’de fiili
parçalanma sürecini hazırlayabilecek şartları ortaya çıkarabilir. Suriye, Sünni
çoğunluğun dâhil olduğu ayrı bir yönetim, kuzeyde Kürt yönetimi ve batıda
Lazkiye merkezli bir Nusayri yönetimi olmak üzere üç bölgeye parçalanma
riskiyle karşı karşıya kalabilir. Sünni çoğunluğun idaresinde kalacak bölgede
Müslüman Kardeşler ve Selefi unsurların iktidarda yer alabileceği tahmin edilmektedir.
Mısır’ın desteklediği Müslüman Kardeşler’le Suudi Arabistan’ın
desteklediği Selefi unsurlar arasında iktidar mücadelesi de yaşanabilir.
Nusayri azınlığın batıda kuracağı devlette Nusayri-Hıristiyan birlikteliği oluşması
beklenebilir. Ancak böyle bir devletin Sünni çoğunlukla mücadele etmek
durumunda kalacağı, uluslararası düzeyde tanınma sorunu yaşayabileceği ve
uzun vadede ayakta kalma olasılığının düşük olduğu değerlendirilmektedir.
Suriye’nin parçalanması ile kuzeyde ise Kamışlı merkezli bir Kürt bölgesinin
ortaya çıkma ihtimali vardır. PKK/KCK terör örgütü ve PYD ekseninde
kurulabilecek bir yönetim Türkiye’ye tehdit teşkil edebilir. Suriye’nin kuzeyi
ikinci Kandil konumuna gelebilir ve Türkiye hem Irak hem de Suriye sınırında
aynı anda terörle mücadele etmek mecburiyetinde kalabilir. Kuzeyde böyle
bir devletleşme süreci Talabani, Barzani ve PKK/KCK arasında da Suriye
Kürtleri üzerinde nüfuz mücadelesine yol açabilir.
Dördüncü muhtemel senaryo uzayan çatışmalara rağmen Baas rejiminin varlığını sürdürmesidir. Baas rejimi bölgesel ölçekte İran, Irak ve Hizbullah’tan,
küresel ölçekte ise Rusya ve Çin’den aldığı destekle ayakta kalabilir. Özgür
Suriye Ordusu’na gerekli donanım ve silah sistemleri sağlanmazsa ve uluslararası müdahale seçeneği uygulamaya dönüşmezse bu ihtimal gerçekleşebilir.
Esed rejiminin ayakta kalması durumunda Türkiye-Suriye ilişkilerinin oldukça
problemli bir sürece girebileceği değerlendirilebilir. Tahran-Şam-Bağdat-
Hizbullah eksenindeki Şii bloğu belirginleşebilir ve bölgede Sünni-Şii gerilimi
temayüz edebilir.
Bütün senaryolar dikkate alındığında Türkiye için en uygun hareket tarzı Batılı
müttefikleri ve NATO ile birlikte hareket etmektir. Esed rejimine bağlı hareket
eden güvenlik güçlerine karşı uluslararası bir hava harekâtının icrası durumunda
Türkiye sıcak çatışmaya girmeden harekâta lojistik destek sağlamakla
yetinmeli dir. Türk diplomasisinin sıklet merkezi Suriye halkına ulaştırılacak
insani yardım olmalıdır. Türkiye daha çok Suriye’nin yeniden yapılandırılması
alanında ön plana çıkmalıdır.
Krizin geleceğine ilişkin dört muhtemel senaryo arasında Türkiye açısından en
olumsuz sonucu doğurabilecek süreçler Suriye’nin parçalanması şeklinde öngörülen üçüncü senaryo ve Baas rejiminin ayakta kalması olarak değerlendirilen dördüncü senaryodur. Üçüncü muhtemel senaryonun gerçekleşmesi Orta Doğu’da Kürt meselesini bölgeselleştirebilir. Türkiye, Kürt meselesi ve PKK/KCK terör örgütüyle mücadelede teyakkuzda kalmalı, örgütün Suriye’nin kuzeyine yerleşmesini engelleyecek tedbirleri almalıdır. Gerek üçüncü gerekse dördüncü muhtemel senaryonun gerçekleşmesi ise Orta Doğu’da Sünni-Şii gerilimine zemin hazırlayabilir. İran liderliğindeki Şii blok karşısında Suudi
Arabistan ve Katar öncülüğünde bir Sünni blok belirebilir. Türkiye böyle bir
durumda Sünni-Şii geriliminde taraf olmaktan kaçınmalı, Sünni blok içinde
Şii bloğa karşı bir duruş sergilemekten uzak durmalıdır.
Sonuç
Arap uyanışı sürecinde Türkiye’nin güney sınırında ortaya çıkan Suriye kriziyle
ilgilenmesi doğaldır. Başta sığınmacılar meselesi olmak üzere krizin
doğurduğu sonuçlar Türkiye’yi doğrudan ve dolaylı olarak etkilemektedir.
Ankara’nın krizin çözümüne yönelik irade göstermesi ve Arap devletleriyle
birlikte diplomatik girişimlerde bulunması makul bir hareket tarzıdır. Ancak
Suriye krizinin başladığı dönemden bu yana geçen zaman içinde Türkiye
söylem ve eylemleriyle çözüm sürecinin değil sorunun tarafı haline gelmiştir.
Orta Doğu’da krizle birlikte belirginleşen Şii-Sünni geriliminde Türkiye’nin
Sünni blokta yer aldığı yönünde bir izlenim ortaya çıkmıştır. Türk karar mercileri
Suriye krizinin bölgesel ve küresel bir anlaşmazlığa dönüşebileceğini
öngörememiş, Esed rejiminin güçlü bir dış destek alarak mukavemet gösterebileceğini değerlendirememiştir.
Suriye krizi Suriye ile sınırlı kalmamış, bölgesel ve küresel düzeyde bir mücadeleye yol açmıştır. Ulusal ölçekte iç savaş halini alan kriz, Orta Doğu’da
İran liderliğindeki Şii unsurlarla Körfez ülkelerinin öncülüğündeki Arap devletleri
arasında rekabete yol açarken, küresel ölçekte demokratikleşme hareketlerini
destekleyen Batılı aktörlerle Rusya ve Çin gibi otoriter yönetimleri müdafaa eden devletler arasında anlaşmazlığa dönüşmüştür. Arap Birliği ve Birleşmiş Milletler vasıtasıyla başlatılan çözüm girişimleri sonuçsuz kalmış, Suriye’ye uygulanan yaptırımlara karşı Esed rejimi Rusya, Çin, İran, Irak ve Hizbullah’ın desteğini alarak direnç göstermiştir.
Türkiye, Suriye krizini değerlendirirken krizin sadece Suriye ile sınırlı bir
mesele olmadığını dikkate almalıdır. Türkiye, krize yönelik politika geliştirirken
ve uygularken Suriye üzerindeki 6 temel parametreyi göz önünde bulundurmalıdır.
Birinci parametre Türkiye/Suriye eksenindedir. Türkiye/Suriye ekseninde iki ülkenin tarihi ve akrabalık bağları, komşuluk münasebetleri, ekonomik ilişkileri ve PKK-PYD sorunu hesaba katılmalıdır. İkinci parametre Türkiye/Suriye/ABD-İsrail eksenindeki siyasi ve askeri boyuttur. ABD’nin Orta Doğu politikasında İsrail’in güvenliğinin oldukça önemli olduğu hatırda tutulmalıdır. Üçüncü parametre Türkiye/Suriye/NATO-ABD-Fransa eksenindedir ve siyasidir. Türkiye krizde Batılı müttefikleri ve NATO ile eş güdüm sağlamalıdır. Dördüncü parametre Türkiye/Suriye/Rusya hattındadır. Bu parametrenin siyasi ve güvenlik boyutları vardır. Beşinci parametre Türkiye/Suriye/Birleşmiş Milletler (Rusya ve Çin) ekseninde siyasidir. Altıncı parametre Türkiye/Suriye/İran hattındadır ve siyasi, güvenlik ve ekonomik boyutlar ihtiva etmektedir.
Türkiye Suriye krizindeki konumunu bu altı parametreyi dikkate alarak belirlemelidir.
Türkiye, mevcut yeteneklerinin üzerinde sorumluluk almaktan çekinmeli, krizin yönetiminde Batılı müttefikleri ve NATO ile birlikte hareket etmelidir. Suriye ile sıcak bir savaşa girmekten uzak durulmalıdır. Esed rejiminin devrilmesine yönelik bir dış müdahale durumunda ise Türkiye harekâta sadece lojistik destek ve insani yardım konusunda destek vermelidir.
Türkiye’deki sığınmacı sayısının artışını yavaşlatabilmek amacıyla, Suriye
toprakları içinde oluşturulacak kamplarda barınma imkânları oluşturulabilmesi
için BM’nin harekete geçirilmesine yönelik girişimler sürdürülmelidir.
Esed rejiminin elindeki füze sistemleri ve kimyasal silahlar ile Türkiye’nin
orta ve uzun menzilli hava savunma füze sistemlerindeki hassasiyet dikkate
alınarak Patriot füzelerinin NATO’dan talep edilmesi ve Türkiye’de konuşlandırılması gerekmektedir.
Türkiye’deki sığınmacıların kaldığı konteynerkent ve çadırkentlerde güvenlik
denetimi sıkı tutulmalı, kamplarda sürekli asayiş sağlanmalıdır. Türkiye, sığınmacıların bulunduğu illerin sınırlarındaki denetimi artırmalı, Esed rejimine bağlı istihbarat unsurlarının kamplara girmesini engellemeye yönelik tedbirler almalıdır.
Türkiye, PKK/KCK terör örgütü ve PYD’nin Suriye’nin kuzeydoğusundaki
faaliyetlerini teyakkuzla takip etmeli ancak Suriyeli Kürtleri karşısına almamalıdır.
Ankara Suriye’nin toprak bütünlüğü yanında Suriyeli Kürtlerin demokratik
hak ve özgürlük taleplerini ve muhalefette temsilini desteklemelidir.
Türkiye, Suriyeli Kürtler ile iyi ilişkiler içinde olmalıdır.
Türkiye, Suriye muhalefetinin birleştirilmesine yönelik girişimleri desteklemeli,
Doha Kongresi’nde kurulan Suriye Devrimi ve Muhalefet Güçleri Ulusal
Koalisyonu’nun diplomatik etkinliğine katkıda bulunmalıdır. Türkiye, kriz
sürecinde altyapı sistemleri ve kamu kurumları tahrip olan Suriye’nin yeniden
inşasına odaklanmalı, enerjisini bu doğrultuda sarf etmelidir.
Kaynakça
“Ahrar El-Şam Tugayları”, Erişim tarihi: 15 Eylül 2012,
http://www.ahraralsham.com/?page=pages&id=3.
Akyürek, Salih ve Cengiz Yılmaz, Suriye Sorunu ve Türk Dış Politikasına Toplumsal Bakış. Ankara: BİLGESAM, 2012.
“Al-Watani Sury Ya-len Heykeliye El-Cedide” (Suriye Ulusal Konseyi Yeni
Teşkilatını İlan Etti), Al Jazeera, 6 Kasım 2012, Erişim tarihi: 10 Kasım 2012,
http://www.aljazeera.net/news/pages/46fe127f-8c7c-433c-8ac4-
46c2a2b5ab66.
“Beşşar Esed’in 16.04.2011 tarihinde Yeni Hükümetin Kabine Toplantısında Yaptığı Konuşma Metni”,
http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=131477.
“Cevad El-Beşiti, El-Beşiti, Cevad, Surye Yu-hadr el-Tadahurat Be-Mucab Elgah El-Tawary”, (Suriye Gösterileri Olağanüstü Hali Kaldırarak Yasaklıyor),
Middle East,18 Nisan 2011, Erişim tarihi: 25 Haziran 2011,
http://www.middle-east-online. com/?id=108817.
“El-Jamia El-Arabiye Taduu Le-Muatemar Hiwar Beynel El-Nidam-UL Surywel-Muarada Hilal 15 Yawum” (Arap Birliği Suriye Rejimini ve Muhalefeti
15 Gün İçerisinde Diyaloga Çağırdı), Radyo SAWA,16 Ekim 2011, Erişim tarihi: 15 Mart 2012,
http://www.radiosawa.com/content/article/21379.html.
“El-Jeyshel Sury El-Hur” (Özgür Suriye Ordusu), Wikipedia, Erişim tarihi: 15 Temmuz 2012, http://ar.wikipedia.org.
“El-Meclis El-Watany Kurdy Fi-Surye” (Suriye Kürt Ulusal Konseyi), Carnegie Middle East Center, 20 Haziran 2012, 20 Mayıs 2012,
http://carnegie-mec.org/publications/?fa=48504.
“El-Şami, Esad, Hel Neşhat Tahali Rusya An Nidam El-Sury” (Rusya’nın Suriye Rejiminden Vazgeçtiğini Görebilir miyiz?),
15 Temmuz 2007, Odabasham,10.07.2012,
http://www.odabasham.net/show. php?sid=56448.
“Emir Katary Şeyh Hamed Le-Kanat CBS Yaktarih İrsal Kuwat El-Arabiye
İla Surye” (Katar Emiri Şeyh Hamed, CBS Kanalında Arap Gücünün
Suriye’ye Gönderilmesini Öneriyor), Jaridatak,10 Şubat 2012, Erişim tarihi: 24 Şubat 2012,
http://www.jaridatak.com/ChildPages/Political/elnashra/Ar5324.htm.
“Esed Yakbal Estekalet El-Hukuma El-Suriye We Alef Yeddaherun Damen
Lahu” (Esed Suriye Hükümetinin İstifasını Kabul Etti ve Binlerce Kişi
Esed’e Destek İçin Gösteri Düzenledi), Al Arabiya, 29 Mart 2011, Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012,
http://www.alarabiya.net/articles/2011/03/29/143407.html.
Gordon, R. Michael, “Iran Supplying Syrian Military Via Iraqi Airspace”,
4 Eylül 2012, Erişim tarihi: 29 Ekim 2012,
http://www.nytimes.com/2012/09/05/world/middleeast/iran-supplying-syrian-military-via-iraq-airspace.html?pagewanted=all&_r=0.
Gündüz, Rahmi, “Baskı Artırılsın Çağrısı”, Anadolu Ajansı, 6 Temmuz 2012,
Erişim tarihi: 10 Temmuz 2012,
http://www.aa.com.tr/tr/dunya/62915---quot-suriye-halkinin-dostlari-quot--toplandi.
“Heykeliye El- Meclis El-Watany El-Sury” (Suriye Ulusal Konseyi’nin Oluşumu), Syrian Council, Erişim tarihi: 15 Temmuz 2012,
http://ar.syriancouncil.org/structure.html.
“Interview With Syrian President Bashar al-Assad”, The Wall Street Journal,
31 Ocak 2011, Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012,
http://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052748703833204576114712441122894.
“Iran Confirms It Has Forces in Syria and Will Take Military Action If Pushed”,
The Guardian, 16 Eylül 2012, Erişim tarihi: 8 Kasım 2012,
http://www.theguardian.com/world/2012/sep/16/iran-middleeast.
“İtilaful-Muaraza El-Suryye Kad Yahdar El-İctima Al-Arabi” (Suriye Muhalefeti
Koalisyonu Arap Birliği Toplantısında Hazır Bulunacak), CNN, 12
Kasım 2011, Erişim tarihi: 12 Kasım 2012,
http://arabic.cnn.com/2012/syria.2011/11/12/syria.newCouncil/index.html.
“Koalisyon Sözcüsü Bunni: Gassan Hito Bize Dayatıldı,” Yakın Doğu Haber, 20 Mart 2013, Erişim tarihi: 25 Mart 2013,
http://www.ydh.com.tr/HD11621_koalisyon-sozcusu-bunni--gassan-hito-bize-dayatildi.html.
“Men Hiye El-Camaat El-Musllaha Ellety Tukateel Fi Surye” (Suriye’de
Savaşan Silahlı Gruplar Kimdir), Russia Today, Erişim tarihi: 18 Eylül 2012,
http://arabic.rt.com/news_all_news/analytics/69084/.
“Müdahale Pahalı ve Riskli Bırakalım Suriye Bölünsün”, Hürriyet, 24 Temmuz 2013, Erişim tarihi: 25 Temmuz 2013,
http://www.hurriyet.com.tr/planet/24091795.asp.
“Nas İttifak El-Doha Lİ-İnşaa El-İtilaf El-Watani Li-Kuwa EL-Tawre Wel- Muarada El-Suryye” (Doha’da Kurulan Suriye Devrimi ve Muhalefet Güçleri
Ulusal Koalisyonu’nun Anlaşma Metni), New Syria, 11 Şubat 2012, Erişim tarihi: 12 Kasım 2012,
http://new-syria.com/formainpage/analytics/15665.
“Obama, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad’ın Gitmesini İstedi”, Cihan, 18 Ağustos 2011, Erişim tarihi: 11 Mayıs 2012,
http://www.cihan.com.tr/caption/-CHMzk0ODQ2LzA= .
“Russia Supplying Arms to Syria Under Old Contracts- Lavrov”, Ahram Online, 5 Kasım 2012, Erişim tarihi: 8 Kasım 2012,
http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/57187/World/Region/Russia-supplying-arms-to-Syria-under-old-contracts.aspx.
“Suriye’den Flaş Karar”, Sabah, 27 Mart 2012, Erişim tarihi: 25 Mayıs 2012,
http://www.sabah.com.tr/Dunya/2012/03/27/suriyeden-flas-karar.
“Suriye Türkmen Ordusunun Halep’teki Türkmen Komutanları Birleştirmeleri”,
Youtube, 12 Eylül 2012, Erişim tarihi: 25 Eylül 2012,
http://www.youtube.com/watch?v=ON3zcwQUTEg.
“Suriyeli Muhaliflere 45 Milyon Dolar Yardım”, Ntvmsnbc, 29 Eylül 2012,
Erişim tarihi: 29 Eylül 2012,
http://www.ntvmsnbc.com/id/25386004/.
“Suriye-Türkiye İlişkileri”, Wikipedia, Erişim tarihi: 11 Ağustos 2012,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Suriye-T%C3%BCrkiye_ili%C5%9Fkileri.
Semin, Ali, “Suriye’deki Olaylar ve Esad’ın Reform Planı”, Bilge Adamlar
Stratejik Araştırmalar Merkezi (BİLGESAM), 19 Nisan 2011, Erişim tarihi:
25 Kasım 2012,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1021:suriyedeki-olaylar-ve-esadn-reform-plan&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150.
Semin, Ali, “Türkiye-Suriye İlişkisi ve Kürt Açılımı”, Stratejik Düşünce
Enstitüsü, 9 Kasım 2009, Erişim tarihi: 8 Ağustos 2012,
http://www.sde.org.tr/tr/haberler/183/turkiye-suriye-iliskisi-ve-kurt-acilimi.aspx.
“Suriyeli Sığınmacı Sayısı 500 Bini Geçti”, TRT Haber, 22 Temmuz 2013, Erişim tarihi: 25 Temmuz 2013,
http://www.trthaber.com/haber/turkiye/suriyeli-siginmaci-sayisi-500-bini-gecti-94602.html.
“Tanklar Hama’ya Girdi”, CNN Türk, 31 Temmuz 2011, Erişim tarihi: 10 Ekim 2011,
http://video.cnnturk.com/2011/haber/7/31/tanklar-hamaya-girdi.
“Tawkii Ale Balag İttifakiye Beyne Meclis Watani El-Kurdi El-Suriye Wel-
Meclis El-Şaab Garb Kurdustani” (Suriye Kürt Ulusal Konseyi ile Batı
Kürdistan Halk Meclisi Arasında Anlaşma İmzalandı), Kurdistan Regional
Government, 11 Temmuz 2012, Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012,
http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=14&smap=01010100&rnr=81&anr=44646.
“Türkiye-Suriye Siyasi İlişkileri”, T.C. Dışişleri Bakanlığı, Erişim tarihi: 10 Eylül 2012,
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-suriye-siyasi- iliskileri-.tr.mfa.
“Türkiye-Suriye YDSİK 1. Toplantısı Ortak Bildirisi”, T.C. Dışişleri Bakanlığı, 23 Aralık 2009, Erişim tarihi: 11 Kasım 2012,
http://www.mfa.gov.tr/turkiye---suriye-ydsik-1_-toplantisi-ortak-bildirisi_-22-23- aralik_-sam.tr.mfa.
“Türkmen Muhaliflerden Birleşme Çağrısı”, Haber7, 15 Ağustos 2012,
Erişim tarihi: 1 Kasım 2012,
http://www.haber7.com/dunya/haber/915003-turkmen-muhaliflerden-birlesme-cagrisi.
DİPNOTLAR;
1 Interview With Syrian President Bashar al-Assad, Wall Street Journal,
http://online. wsj.com/article/SB10001424052748703833204576114712441122894.html, Erişim:10.08.2012
2 Cevad El-Beşiti, Surye Yu-hadr el-Tadahurat Be-Mucab Elgah El-Tawary, (Suriye Gösterileri Olağanüstü Hali Kaldırarak Yasaklıyor),
http://www.middle-east-online. com/?id=108817, Erişim: 25.06.2012
3 Esed Yakbal Estekalet El-Hukuma El-Suriye We Alef Yeddaherun Damen Lahu (Esed Suriye Hükümetinin İstifasını Kabul Etti ve Binlerce Kişi Esed’e Destek İçin Gösteri Düzenledi),
http://www.alarabiya.net/articles/2011/03/29/143407.html, Erişim: 12.07.2012
4 Beşşar Esed’in 16.04.2011 tarihinde Yeni Hükümetin Kabine Toplantısında Yaptığı Konuşma Metni için bakınız:
http://www.syria-news.com/readnews.php?sy_seq=131477
5 “Russia Supplying Arms to Syria Under Old Contracts- Lavrov”, Ahram Online, 5 Kasım 2012,
http://english.ahram.org.eg/NewsContent/2/8/57187/World/Region/Russia-supplying-arms-to-Syria-under-old-contracts.aspx , Erişim: 08.11.2012
6 “Iran Confirms It Has Forces in Syria and Will Take Military Action If Pushed”, The Guardian, 16 Eylül 2012,
http://www.guardian.co.uk/world/2012/sep/16/iran- middleeast, Erişim: 08.11.2012
7 Baskı Artırılsın Çağrısı, Anadolu Ajansı,
http://www.aa.com.tr/tr/tag/62915---quot- suriye-halkinin-dostlari-quot--toplandi
8 Heykeliye El- Meclis El-Watany El-Sury (Suriye Ulusal Konseyi’nin Oluşumu),
http://ar.syriancouncil.org/structure.html, Erişim: 15.07.2012
9 İtilaful-Muaraza El-Suryye Kad Yahdar El-İctima Al-Arabi (Suriye Muhalefeti Koalisyonu Arap Birliği Toplantısında Hazır Bulunacak),
http://arabic.cnn. com/2012/syria.2011/11/12/syria.newCouncil/index.html, Erişim: 12.11.2012
10 Al-Watani Sury Ya-len Heykeliye El-Cedide (Suriye Ulusal Konseyi Yeni Teşkilatını İlan Etti),
http://www.aljazeera.net/news/pages/46fe127f-8c7c-433c-8ac4-46c2a2b5ab66 , Erişim: 10.11.2012
11 Nas İttifak El-Doha Lİ-İnşaa El-İtilaf El-Watani Li-Kuwa EL-Tawre Wel- Muarada El-Suryye
(Doha’da Kurulan Suriye Devrimi ve Muhalefet Güçleri Ulusal Koalisyonu’nun Anlaşma Metni),
http://new-syria.com/formainpage/ analytics/15665, Erişim: 12.11.2012
12 “Koalisyon Sözcüsü Bunni: Gassan Hito Bize Dayatıldı,”
http://www.ydh.com.tr/HD11621_koalisyon-sozcusu-bunni--gassan-hito-bize-dayatildi.html
13 El-Meclis El-Watany Kurdy Fi-Surye (Suriye Kürt Ulusal Konseyi),
http://carnegie-mec.org/publications/?fa=48504 , Erişim: 20.05.2012
14 A.g.e.
15 El-Jeyshel Sury El-Hur (Özgür Suriye Ordusu),
http://ar.wikipedia.org , Erişim: 15.07.2012
16 Kendilerini genelde Tabur veya Tugay olarak tanıtan bu silahlı birliklerin milis sayılarında bir standart yoktur. Silahlı birliklerin milis sayıları 10-15 ile 1000 arasında değişmektedir.
17 Men Hiye El-Camaat El-Musllaha Ellety Tukateel Fi Surye (Suriye’de SavaşanSilahlı Gruplar Kimdir),
http://arabic.rt.com/news_all_news/analytics/69084/
18 Türkmen Muhaliflerden Birleşme Çağrısı,
http://www.haber7.com/dunya/haber/915003-turkmen-muhaliflerden-birlesme-cagrisi,Erişim, Erişim: 01.11.2012
19 Suriye Türkmen Ordusu Halep’teki Türkmen Komutanları Birleştirmeleri,
http://www.youtube.com/watch?v=ON3zcwQUTEg , Erişim: 25.09.2012
20 Ahrar El-Şam Tugayları ,
http://www.ahraralsham.com/?page=pages&id=3 , Erişim: 15.09.2012
21 Sukurul-Şam Tugayı’nın Resmi Sitesi,
http://www.shamfalcons.net/ar/page/about- sham-falcons.php, Erişim: 23.09.2012
22 Michael R. Gordon, Iran Supplying Syrian Military via Iraqi Airspace, 4 Eylül 2012,
http://www.nytimes.com/2012/09/05/world/middleeast/iran-supplying-syrian-military-via-iraq-airspace.html?pagewanted=all&_r=0, Erişim: 29.10.2012
23 Tanklar Hama’ya Girdi, http://video.cnnturk.com/2011/haber/7/31/tanklar- hamaya-girdi , Erişim: 10.10.2011
24 Emir Katary Şeyh Hamed Le-Kanat CBS Yaktarih İrsal Kuwat El-Arabiye İla Surye (Katar Emiri Şeyh Hamed, CBS Kanalında Arap Gücünün Suriye’ye Gönderilmesini Öneriyor),
http://www.jaridatak.com/ChildPages/Political/elnashra/ Ar5324.htm, Erişim: 24.02.2012
25 El-Jamia EL-Arabiye Taduu Le-Muatemar Hiwar Beynel El-Nidam-UL Sury wel-Muarada
Hilal 15 Yawum (Arap Birliği Suriye Rejimini ve Muhalefeti 15 Gün İçerisinde Diyaloga Çağırdı), http://www.radiosawa.com/content/article/21379.html , Erişim: 15.03.2012
26 Suriye’den Flaş Karar, http://www.sabah.com.tr/Dunya/2012/03/27/suriyeden- flas-karar,
Erişim: 25.05.2012
27 ABD Başkanı Barack Obama, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad’ın Gitmesini İstedi,
http://www.cihan.com.tr/caption/-CHMzk0ODQ2LzA= , Erişim: 11.05.2012
28 Suriyeli Muhaliflere 45 Milyon Dolar Yardım,
http://www.ntvmsnbc.com/id/25386004/ , Erişim: 29.09.2012
29 “Müdahale Pahalı ve Riskli Bırakalım Suriye Bölünsün”,
http://www.hurriyet.com.tr/planet/24091795.asp, Erişim: 25.07.2013.
30 Esad El-Şami, Hel Neşhat Tahali Rusya An Nidam El-Sury (Rusya’nın Suriye Rejiminden Vazgeçtiğini Görebilir miyiz?),
http://www.odabasham.net/show. php?sid=56448, Erişim: 15.07.2012
31 Suriye-Türkiye İlişkileri,
http://tr.wikipedia.org/wiki/Suriye-T%C3%BCrkiye_ili%C5%9Fkileri , Erişim: 11.08.2012
32 Türkiye-Suriye YDSİK 1. Toplantısı Ortak Bildirisi, 22-23 Aralık, Şam
http://www.mfa.gov.tr/turkiye---suriye-ydsik-1_-toplantisi-ortak-bildirisi_-22-23- aralik_-sam.tr.mfa , Erişim: 11.11.2012
33 Ali Semin, Suriye’deki Olaylar ve Esad’ın Reform Planı, 19 Nisan 2011, BİLGESAM,
http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1021:suriyedeki-olaylar-ve-esadn-reform-plan&catid=77:ortadogu- analizler&Itemid=150, Erişim:
25.11.2012
34 Suriyeli Sığınmacı Sayısı 500 bini geçti,
http://www.trthaber.com/haber/turkiye/suriyeli-siginmaci-sayisi-500-bini-gecti-94602.html, Erişim: 25.07.2013.
35 Tawkii Ale Balag İttifakiye Beyne Meclis Watani El-Kurdi El-Suriye Wel-Meclis El-Şaab Garb Kurdustani (Suriye Kürt Ulusal Konseyi ile Batı Kürdistan Halk Meclisi Arasında Anlaşma İmzalandı),
http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=14&smap=01010100&rnr=81&anr=44646, Erişim: 11.07.2012
36 Ali Semin, Türkiye-Suriye İlişkisi ve Kürt Açılımı,
http://www.sde.org.tr/tr/haberler/183/turkiye-suriye-iliskisi-ve-kurt-acilimi.aspx , Erişim: 8.08.2012
37 Türkiye-Suriye Siyasi İlişkileri,
http://www.mfa.gov.tr/turkiye-suriye-siyasi- iliskileri-.tr.mfa, Erişim: 10.09.2012
38 Salih Akyürek ve Cengiz Yılmaz, “Suriye Sorunu ve Türk Dış Politikasına Toplumsal Bakış”, (Ankara: BİLGESAM, 2012), 8, 12, 10.
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder