BİSTECH GECİŞİ VE VARANTLARA ETKİSİ., BÖLÜM 2

BİSTECH  GECİŞİ VE VARANTLARA  ETKİSİ., BÖLÜM 2

Anket Uygulaması

Varant yatırımcılarının risk algısını ve işlem yapma şekillerini anlamak amacıyla daha öncesinden ilgili ürüne yatırım tecrübesi edinmiş ve halen aktif olarak yatırım yapan yatırımcılar üzerinde anket çalışması yapılmıştır. Çalışmada sadece yatırımcıların işlem özelliklerinin haricinde ürün ile ilgili ya da piyasadaki işleyiş kuralları ile ilgili yaşadıkları deneyimlere de yer verilmiştir.

Çalışmanın başarılı olabilmesi açısından varant üzerinde teknik bilgisi kuvvetli yatırımcılar ile görüşülmüştür. Bu alanda gerekli izinler alınarak aracı kurumlar vasıtasıyla işlem yapan yatırımcılar ve aracı kurum çalışanı yatırım uzmanları (dealer ve brokerlar) çalışma kapsamına alınmıştır.

Sermaye Piyasası Kurulu'nun 17.12.2013 tarihinde yayınladığı “Yatırım Kuruluşlarının Kuruluş ve Faaliyet Esasları Hakkında Tebliğ” kapsamında yatırım kuruluşları için müşteri tanımı yapılmış ve sınıflandırma zorunluluğu getirilmiştir. Bu kapsamda müşteriler;
profesyonel müşteri ve genel müşteri olarak ikiye ayrılmıştır.
Yatırım kuruluşları tarafından pazarlanan ya da müşteriler tarafından talep edilen sermaye piyasası araçlarının müşteriye uygunluğunun ve müşterilerin söz konusu ürün ya da hizmetin taşıdığı riskleri kavrayabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olup olmadıklarını tespit etmek amacıyla genel müşteri sınıfına uygunluk testi yapma zorunluluğu getirilmiştir. 

Kurulca belirlenen belirli şartları sağlayan müşteriler ise ilgili teste tabi olmaksızın “profesyonel müşteri” statüsünde sınıflandırılmıştır.
Yukarıda yer alan tebliğe istinaden varant yatırımcısının maruz kalacağı risklerden dolayı profesyonel müşteri sınıfına girmesi ya da uygulanacak uygunluk testinden yüksek bir skor alması gerekmektedir. Aksi halde, müşterinin varant üzerindeki teknik bilgisinin yetersiz olması, yatırımcının zarar etme olasılığını artıracaktır.
Bu nedenle, yatırımcılara yöneltilen anket sorularında, teknik
bilginin önemi ön planda tutulmuştur.

Anket Soruları ve Yanıtları

Yatırımcılara uygulanan anket soruları Ek 1'de yer almaktadır.
Anket, toplamda 18 soru içermekte olup, yatırım uzmanları ve piyasa
oyuncuları (spekülatörleri) tarafından cevaplanmıştır. 32 farklı varant
yatırımcısı ankete katılmıştır.

1. Soruda, yatırımcıların hangi neden ile varant yatırımı yapmayı tercih ettikleri sorulmuştur. Ankete katılan 32 yatırımcının 27'si (% 84) “kaldıraç etkisinden” dolayı varant yatırımını tercih ettiğini belirtmiştir. 5 yatırımcıdan 4'ü farklı dayanak varlıklara yatırım yapabilme imkânı vermesini, 1 yatırımcı ise serbest marj imkanının etkili olduğunu ifade etmiştir. Toplanan verilere göre, varant yatırımı yapan yatırımcıların büyük bir çoğunluğunun kaldıraç etkisi ile yüksek getiri elde edebilme imkânı nedeniyle varant yatırımına yöneldiği söylenebilir.

2. Soruda, yatırımcıların piyasa yapıcılığı uygulaması üzerindeki görüşleri öğrenilmeye çalışılmıştır. Sonuçların çeşitliliği açısından ilgili soruda yatırımcılara birden fazla seçenek tercih edebilme hakkı tanınmıştır.
Birden fazla seçenek imkânından dolayı cevaplarda yakın bir dağılım olduğu söylenebilir. Buna göre, 32 yatırımcının en çok tercih ettiği şık ikilisi c ve d olmuştur. (% 31). 2. tercih edilen şık üçlüsü; b, c ve d seçeneği olmuştur (% 25). Bu dağılımı, % 22 ile a ve d seçenekleri, % 13 ile b ve d seçenekleri ve son olarak % 9 ile yalnız d seçenekleri izlemiştir.
Yatırımcıların cevap verdiği her bir şık kombinasyonunda d seçeneğinin
bulunması, onların piyasa yapıcılığı uygulaması hakkında özellikle kotasyon
girme tarafında olumsuz görüşlerinin olduğunun göstergesidir.

3. Soru, zaman değerinin etkisini ölçmek ve işlem günü azaldıkça yatırımcıların risk iştahının artıp artmadığını ölçmek amacıyla hazırlanmıştır. Buna göre, 32 yatırımcının 23'ü (% 72) hayır seçeneğini tercih etmiştir. Geride kalan 9 yatırımcı ise evet seçeneğini tercih ederek vadesine 5 işlem gününden az süre kalan bir varanta yatırım yapabileceklerini belirtmişlerdir.
4. Soruda, ihraççılar tarafından vadesine 1 aydan az süre kalmış varantlar riskli kabul edildikleri için vadesine 1 aydan az süre kalan ve fiyatı 0,05 kuruşun altında olan varantlara yer verilmiştir. Buradaki 0,05 kuruş ilgili varantın fiyatının ucuz olarak algılanıp algılanmadığını ölçmek için kullanılmıştır. Verilen yanıtlara göre; % 50 - % 50 dengeli bir dağılım olduğu görülmektedir. Yatırımcıların yarısı fiyatın ucuzluğu nedeniyle ilgili varanta yatırım yapabileceklerini belirtmiştir.
5. Soruda, varantlar ile opsiyonlar arasında tercih yapılması istense hangisine yatırım yapılırdı? sorusu yöneltilmiştir. 32 yatırımcının 19'u (% 60) her ikisine de yatırım yapabilirim seçeneğini tercih etmiştir. 10 yatırımcı (% 31) ise; likiditenin fazla olmasından dolayı varantlara yatırım yapmayı tercih ettiği belirtmiştir. Geri kalan 3 yatırımcı ise; prim etkisinden dolayı yalnızca opsiyonlara yatırım yapabileceğini belirtmiştir.
6. Soruda, Harry Markowitz'in “Modern Portföy Teorisi” temel alınarak, yatırımcılara toplam portföylerinin ne kadarını varantlarda değerlendirirsiniz? sorusu yöneltilmiştir. 19 yatırımcı, (% 60) portföyünün % 10'unu ya da daha azını varantlarda değerlendirebileceğini belirtmiştir. 7
yatırımcı ise, varantlardaki risklere rağmen, portföylerinin % 50 ya da daha
fazlasını varantlarda değerlendirebileceğini belirtmiştir. Geri kalan 6 yatırımcı ise; portföylerinin % 20 - % 30'u arasındaki tutarı, varantlara  yönlendire bileceğini belirtmiştir.
7. Soruda, yurtdışı piyasalarda örneklerine rastlanılan vadesi 1 – 5 yıl arası varantlara erişim imkânı olsa ya da BIST bünyesinde bu varantlar ihraç edilse yatırım yapar mısınız?” sorusu yatırımcılara yöneltilmiştir. 32 yatırımcıdan 23'ü (% 72) yatırım yapabileceğini belirtmiştir. Kalan 9 yatırımcı (% 28) ise; ilgili varantlara yatırım yapmayı düşünmeyeceğini belirtmiştir.
8. Soruda, varantların en büyük avantajının hangisi olduğu sorusu yatırımcılara yöneltilmiştir. Verilen yanıtlara göre 32 yatırımcının 19'u (% 60) “Kaldıraç Etkisi” seçeneğini tercih etmiştir. İlk soruda da görüleceği üzere, yatırımcıların büyük bir kısmı kaldıraç etkisi nedeniyle varant yatırımına yöneldiğini belirtmiş idi. 10 yatırımcı (% 30) ise; varantlarda uygulanan serbest marj kuralının en büyük avantaj olduğunu düşünmektedir.

Geriye kalan 3 yatırımcı ise (% 10), farklı dayanak varlıklara yatırım
yapabilme imkânı nedeniyle varantları, portföylerine dahil edebileceklerini
belirtmiştir.
9. Soruda, 8. sorunun aksine, yatırımcılara varantların en büyük dezavantajının ne olduğu? sorusu yöneltilmiştir. 32 yatırımcıdan 22'si (% 69) “zaman değeri” seçeneğini tercih etmiştir. 8 yatırımcı, (% 25) “piyasa yapıcılık” seçeneğini tercih etmiştir. Anket yatırımcılarının piyasa yapıcılığı uygulamasındaki olumsuz görüşleri 2. soruda olduğu gibi 8. soruda da görülmektedir. Geriye kalan 2 yatırımcıdan 1'i “kaldıraç etkisinin” diğeri ise, “serbest marj” uygulamasının varantlar için en büyük dezavantaj olduğunu belirtmiştir.
10. Soruda, yatırımcılara yayılma varantları ile normal varantlar arasındaki yatırım tercihi ile ilgili bir soru hazırlanmıştır. Buna göre 32 yatırımcının 26'sı (% 80) normal varantları tercih edebileceğini belirtirken geri kalan 6 yatırımcı (% 20) ise; yayılma varantlarını tercih edebileceğini belirtmiştir.
11. Soruda, yatırımcılara Bistech uygulamasının getirdiği yeniliklerin varant piyasasına katkı sağlayıp sağlamadığına dair soru yöneltilmiştir. 32 katılımcının 29'u (% 90) Bistech geçişinin varant piyasasına katkısı olmayacağını belirtmiştir. Geri kalan 3 yatırımcı (% 10) ise, Bistech geçişinin varant piyasasına katkı sağlayacağını belirtmiştir.
12. Soruda, yıllık net getirisi % 10 olan mevduat faizinin olduğu bir piyasada, bir gün içerisinde herhangi bir varant işleminden % 100 ya da daha fazla getiri elde eden yatırımcılara aynı yıl içerisinde tekrar varant işlemi yapıp yapmayacakları sorusu yöneltilmiştir. 32 yatırımcının 30'u (% 94) tekrar işlem yapabileceklerini belirtmişlerdir. 2 yatırımcı ise, yeniden varant işlemi yapmayacağını belirtmiştir.
13. Soruda, yatırımcılar tarafından en çok tercih edilen dayanak varlığın hangisi olduğu öğrenilmeye çalışılmıştır. 32 yatırımcının 26'sı endeks varantlarını tercih ettiğini belirtmiştir. 4 yatırımcı pay varantları üzerinde işlem yaptığını belirtmiş tir. Kalan 2 yatırımcı ise, emtia, döviz vb. dayanak varlıkları tercih ettiklerini belirtmiştir.
14. Soruda, piyasa yapıcıların ilgili varantı doğru bir şekilde fiyatlandırıp fiyatlandırmadığı sorusu yöneltilmiştir. Ankete katılan 32 yatırımcıdan 23'ü (% 72) piyasa yapıcıların varantları doğru bir şekilde fiyatlandırmadığını belirtirken kalan 9 yatırımcı (% 28) ise; fiyatlandırmanın (kotasyonun) doğru şekilde yapıldığını belirtmiştir.
15. Soruda, aracı kurumlar tarafından düzenlenen varant eğitim seminerlerinin yatırımcıları doğru şekilde yönlendirip yönlendirmediği sorusu yatırımcılara yöneltilmiştir. Ankete katılan 32 yatırımcıdan 22'si (% 69) aracı kurumların bu alanda müşterilerini yanlış yönlendirdiğini belirtmiştir. 10 yatırımcı ise, aracı kurumların yatırımcılarını doğru şekilde yönlendirdiğini belirtmiştir.
16. Soruda yatırımcıların bugüne kadar yaptıkları tüm varant işlemleri sonucunda kâr mı, yoksa zarar mı ettikleri sorusu yöneltilmiştir. Ankete katılan 32 yatırımcının 23'ü (% 72) yaptığı tüm işlemler sonucunda zararda olduklarını belirtmişlerdir. 9 yatırımcı ise, yaptığı varant işlemlerinin sonucunda kâr elde ettiğini belirtmiştir.
17. Soruda, yatırımcılara bu sayının yeterli olup olmadığı sorusu yöneltilmiştir. Ülkemiz sermaye piyasasında, İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş. ve Deutsche Bank A.Ş. olmak üzere toplam 2 adet varant ihraççısı bulunmaktadır. Yatırımcılardan 26'sı (% 81) bu rakamın düşük olduğunu belirtmiştir. 6 yatırımcı (% 19) ise, ilgili sayısının yeterli olduğunu belirtmiştir.
Son soruda ise, yatırımcılara bir varantın vadesi içerisinde kaç adet işlem yaptıkları sorusu yöneltilmiştir. 32 yatırımcıdan 16'sı “10 işlem ya da daha fazla” seçeneğini işaretlemişlerdir. 10 yatırımcı “iki ya da daha fazla” işlem yaptığını belirtmiştir. 6 yatırımcı ise, “dört ya da daha fazla” işlem yaptığını belirtmiştir.

Anket Sonuçlarının Yorumlanması

Anket soruları, daha önceden varant yatırımı yapmış ya da hâlen varantlarda işlem yapan yatırımcılara yönelik olarak hazırlanmıştır.
Yöneltilen sorulardan sonucu en çok dikkat çeken 16. sorudur. İlgili soruda yatırımcıların büyük bir çoğunluğu (% 72), yaptıkları işlemlerden zarar ettiklerini belirtmiştir. Dikkat çeken bir diğer yanıt ise, piyasa yapıcılığı tarafında görülmektedir. 2., 14. ve 17. sorulara verilen cevaplar, yatırımcıların büyük bir çoğunluğunun piyasa yapıcılığı uygulamasından memnun olmadığını ve dahası piyasadaki ihraççı sayısının yetersiz olduğu göstermektedir. Yine, yatırımcıların büyük bir çoğunluğu (% 69), aracı kurumların düzenlediği varant eğitimlerini yetersiz bulmaktadır.
Portföy içeriği ve yıllık getiri tarafında alınan yanıtlar da dikkat çekicidir. Şöyle ki, yatırımcıların % 60'ı toplam portföyünün % 10'u ya da daha azını varantlara yönlendirebileceğini belirtmiştir. 12. soruda ise yatırımcıların % 94'ü, % 100 ya da daha fazla kâr elde etmelerine rağmen, yıllık net mevduat getirisinin % 10 olduğu bir piyasada, yeniden varant yatırımı yapabileceğini belirtmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken unsur, ilk işlemden ya da yapılan herhangi bir işlemden ciddi boyutlarda kâr elde edilmesi, ilgili yatırımcıya güven kazandırarak işlem adedini artırmasına neden olmaktadır. Güven unsurunun yanısıra getirinin yıllık mevduat faizini aştığı durumda bile yatırımcı işlemleri sonlandırmak yerine daha fazla kâr elde edebilmek için işlemlere devam etmektedir.
Varantların avantajı ve dezavantajları tarafında ise, yatırımcıların büyük bir çoğunluğu (% 60) kaldıraç etkisini avantaj olarak gördüğünü belirtmiştir. Diğer yandan zaman değeri ise, en büyük dezavantaj olarak yanıtlanmıştır (% 69).
Yayılma varantları ve normal varantlar hakkındaki soruda ise, yatırımcıların tercihi normal varantlar tarafında olmuştur. Normal varantların yatırımcılar tarafından daha fazla tercih edilmesinin nedeni ise, yayılma varantlarının ihraç tarihinin çok yeni olmasıdır.
Bu nedenle yatırımcıların yayılma varantları üzerindeki deneyimleri normal varantlara göre çok daha azdır. Bistech geçişi tarafında ise, yatırımcıların büyük bir çoğunluğunun görüşü (% 90) geçişin varant piyasasının işleyişine katkısı olmayacağı yönündedir.
Hazırlanan ankette dikkat çeken yanıtlar 3. ve 4. sorularda da görülmektedir.
Yatırımcıların % 50'si varant fiyatı, diğer enstrümanlara göre ucuz olduğu için (0,05 kuruş veya altı) varantlara yatırım yapabileceğini belirtmiştir. Dezavantajlar kısmında belirtilen zaman değeri unsuru fiyatın ucuz olmasının etkisi ile bu soruda da yatırımcılar tarafından göz ardı edilmiştir. Opsiyonlar ve varantların benzer özelliklerinden dolayı yöneltilen 5. soruda ise, yatırımcıların % 60'ı her iki ürüne de yatırım yapabileceğini belirtmiştir.
Anket verilerine dayanarak yatırım kararlarında rasyonel olması beklenen yatırımcıların özgüvenİ daha fazla kâr elde edebilme ve diğer enstrümanlara göre varant fiyatının ucuz olması gibi nedenler ile rasyonaliteden uzaklaştığı ve riskli bir ürün olan varantlardaki işlem adetlerini artırdığı söylenebilir.

SONUÇ

Varantlar, 1920'li yılların başından beri Dünya piyasalarında işlem görmektedir. Ülkemizde ise, ilk varant ihracı 2010 yılında gerçekleştirilmiştir. Sadece beş yıl gibi kısa bir sürede bile varant piyasası pek çok bireysel yatırımcıyı olumsuz etkilemiştir. Yeni ürünlerin yatırımcılar için yeni fırsatlar doğurduğu ve sermaye piyasasının gelişimi açısından çeşitlilik yarattığı doğrudur. Fakat bir takım mevzuat boşlukları ve aracı kurumlar tarafından ürünlerin doğru lanse edilmemesi gibi etmenlerden dolayı yatırımcılar varant gibi yeni finansal ürünlerden zarar etmektedir. Burada yatırımcılar tarafından yapılan hatalardan birisi de hisse senedi işlemi dahi yapmadan yanlış yönlendirmeler ya da kulaktan dolma bilgiler ile riskli ürünleri tercih etmeleridir. Varant piyasasının haricinde
kaldıraçlı döviz piyasası da (foreign exchange market – forex) riskli ürünler
arasında değerlendirilebilir.

Yeni uygulamalar hem varantlar hem de diğer sermaye piyasası ürünleri için birçok yeniliği beraberinde getirmiştir. Özellikle seans saatleri emir tipleri ve fiyat marjları tarafına getirilen yenilikler yatırımcılar için önem teşkil etmektedir. Varantlar tarafında ise, piyasa yapıcılığı uygulamasındaki yenilikler mevcut yapıyı birçok anlamda etkilemektedir.
Uygulanan anket ile ilgili ürüne yatırım tecrübesi edinmiş yatırımcıların deneyimlerine ve yatırım kararlarını etkileyen unsurlara değinilmiştir. Karar aşamasındaki bir varant yatırımcısının rasyonel bir yatırım kararı alabilmesi için, teorik bilgiler ve pratik bilgiler arasındaki farkları bilmesi gerekmektedir. Bu bilgiler arasındaki fark, anket sonuçları ile desteklenmiştir. Anket sonuçları aynı zamanda yatırımcılar için bir uyarı niteliği taşımaktadır. Anket katılımcılarından alınan yanıtlara göre teorik ve pratik uygulamaların birbirinden farklı olduğu görülmektedir.
Sonuç olarak dikkat çeken en önemli nokta ise, ankete katılan yatırımcıların % 72'sinin, yaptıkları varant yatırımları sonucunda getiri elde edemedikleri görülmektedir. Yani ankete katılan yatırımcıların büyük bir çoğunluğu yaptıkları tüm varant işlemlerinin sonucunda zarar ettiklerini belirtmişlerdir.
Yatırımcıların özellikle piyasa yapıcılığı uygulamasındaki memnuniyetsizlikleri ve mağduriyetleri anket sonuçlarında açık bir şekilde görülmektedir.

Yatırımcıların büyük bir çoğunluğu BIST bünyesindeki piyasa yapıcı sayısının yetersiz olduğunu belirtmiştir. Ayrıca yatırımcıların büyük bir çoğunluğu dayanak varlık fiyatındaki değişim karşısında piyasa yapıcıların kotasyon girme aşamasında geç kaldığını belirtmiştir.
Anket sonuçlarına göre, dikkat çeken önemli yanıtlardan birisi de kâr
güdüsü tarafında görülmektedir. Şöyle ki, yatırımcıların yıllık net getiri
olarak yıllık mevduat faizi getirisinin yaklaşık dokuz veya on katı üzerinde
kâr elde ettiklerinde bile yeniden varantlara yani riskli ürünlere yatırım
yapmaya devam edeceklerini belirtmiş olmalarıdır. Alınan sonuca göre
belirtilmesi gereken iki unsur vardır. Bunlardan birincisi, yatırımcıların daha
fazla kâr elde etme arzusudur. Diğer unsur ise, alınan sonuçlardan da
görüleceği üzere kârlı işlemlerin yatırımcıların özgüvenini arttırıcı bir etkisi
olduğudur. Özgüveni artan yatırımcıların işlem adetlerini arttıracakları
varsayılmaktadır. Daha fazla işlem yapmak yatırımcılar açısından daha fazla
maliyet (işlem maliyetleri) anlamına gelmektedir. Ayrıca yatırımcıların
zarar etme ihtimali de artacaktır.

Alınan yanıtlarda dikkat çeken bir diğer unsur ise, zaman değeri
etkisi tarafındadır. Sonuçlara göre varant yatırımcılarının en büyük
dezavantaj olarak gördüğü unsur zaman değeri etkisidir. Varantların
genellikle kuruş cinsinden ifade edilmeleri ve vade sonlarına doğru
gerçekleşme ihtimali düşen varantların zaman değeri etkisiyle birlikte
fiyatlarının sıfır kuruşa yaklaştığı görülmektedir. Böyle bir durumda ankete
katılan yatırımcıların büyük bir çoğunluğunun zaman değeri etkisini göz
ardı ederek fiyat ucuzluğu illüzyonuna kapıldığı ve ilgili varantlara yatırım
yapabileceği sonuçlarda görülmektedir.

Çalışmada verilen bilgilere istinaden yatırımcıların varantlara
yönelmeden önce detaylı bir şekilde ürünü analiz etmeleri ve bilgi
toplamaları gerekmektedir. Son olarak yatırımcıların teorik ve pratik
uygulamalar arasındaki farkı iyi analiz etmeleri ve bu doğrultuda rasyonel
yatırım kararları alarak yatırımlarını en doğru şekilde sürdürmeleri gerektiği
düşünülmektedir.

Ekler

Ek A Yatırımcılara Uygulanan Anket Soruları

1. Hisse senetleri yerine varantlara yatırım yapma nedeniniz nedir?

a) Kaldıraç etkisi ile yüksek getiri elde edebilme
b) Serbest marj imkânı nedeniyle
c) Farklı dayanak varlıklara yatırım yapabilme imkânı vermesi

2. Varantlarda yer alan piyasa yapıcılığı uygulamasının işlemlere etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz? (Birden fazla şık seçebilirsiniz)

a) Likiditeyi arttırıcı etkisi vardır
b) İhraç tarafında yatırımcılar için dezavantaj yaratmaktadır
c) Yüksek montanlı işlemlerde yatırımcılar için dezavantaj yaratmaktadır
d) Dayanak varlıktaki fiyat hareketlerine karşın kotasyon girmede geç kalabilmektedirler

3. Zaman değerinin vade sonunda sıfırlandığını bildiğiniz hâlde, vade sonuna beş işlem gününden az süre kaldığı bir durumda ilgili varantla
yatırım yapar mısınız?
a) Evet
b) Hayır

4. Vadesine 1 aydan az bir süre kalan bir varantın fiyatı 0.05 kuruşun altında ise yatırım yapar mısınız?

a) Evet
b) Hayır

5. Varantlar ve opsiyonlar arasında seçim yapsanız hangisine yatırım yapardınız?

a) Opsiyon priminden dolayı opsiyonlara
b) Likiditenin fazla olmasından dolayı varantlara
c) Her ikisine de yatırım yapardım.

6. Toplam portföyünüzün ne kadarını varantlardan oluşturursunuz?

a) % 10 ya da daha az
b) % 20 – %30 arası
c) % 50 ya da üzeri

7. Yurtdışı piyasalarda örneklerine rastladığımız, vadesi bir yıldan – beş yıla kadar olan varantlara orta veya uzun vadeli yatırım yapar mısınız?

a) Evet
b) Hayır

8. Sizce varantların en büyük avantajı nedir?

a) Kaldıraç Etkisi
b) Farklı Dayanak Varlıklara Yatırım Yapabilme İmkânı
c) Serbest Marj

9. Sizce varantların en büyük dezavantajı nedir?

a) Kaldıraç etkisi
b) Zaman Değeri
c) Piyasa Yapıcılık
d) Serbest Marj

10. Yayılma varantları ve normal varantlar arasında bir yatırım tercihi yapmak zorunda olsanız hangisi seçerdiniz?

a) Yayılma Varantları
b) Normal Varantlar

11. Bistech geçişinden sonra devreye giren uygulamaların varantlara etkisi hakkında ne düşünüyor musunuz?

a) Varant piyasasının gelişimine katkısı olur
b) Varant piyasasının gelişimine katkısı olmaz.

12. Mevduat faizlerinin yıllık % 10 (net) getirisi olduğu bir piyasada bir gün içerisinde herhangi bir varant işleminden % 100 veya daha fazla
getiri elde etseniz aynı yıl içerisinde yine varant işlemi yapar mısınız?

a) Evet
b) Hayır

13. En çok işlem yaptığınız varant türü hangisidir?

a) Endeks Varantları
b) Pay (Hisse Senedi) Varantları
c) Diğer Varantlar (Emtia, Döviz vb.)

14. Dayanak varlıktaki hareketlere bağlı olarak piyasa yapıcıların ilgili varantları doğru bir şekilde fiyatlandırdığını (kotasyon) düşünüyor musunuz?

a) Evet
b) Hayır

15. Aracı kurumların gerçekleştirdiği varant eğitim seminerlerinde verilen bilgilerin yatırımcıları doğru şekilde yönlendirdiğini düşünüyor musunuz?

a) Evet
b) Hayır

16. Bugüne kadar yaptığınız tüm varant işlemlerinin sonucunda kâr mı elde etmişsinizdir yoksa zarar mı etmişsinizdir?

a) Kâr etmişimdir.
b) Zarar etmişimdir.

17. Varant piyasasındaki ihraççı sayısını yeterli buluyor musunuz?

a) Yeterli Buluyorum
b) Yeterli Bulmuyorum

18. Vade içerisinde gerçekleştirdiğiniz işlem adedi ne kadardır?

a) İki işlem ya da daha fazla
b) Dört işlem ya da daha fazla
c) 10 işlem ya da daha fazla

Kaynakça;

Akalın, İ.O. (2006). Hisse Senedi Üzerine Opsiyon Sözleşmeleri ve Türkiye Uygulaması, Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık
Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul
Akkum, T. (2000). Döviz Opsiyonları ve Opsiyon Fiyatlama Modelleri, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakülte Dergisi, Nisan 2000, s. 47 – 74
Akyapı, Berkay. (2014). An Analysis of BIST 30 Index Options Market, Orta Doğu Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler enstitüsü, Ekonomi
Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara
Alpan, F. (1999). Örneklerle Futures Anlaşmalar ve Opsiyonlar. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Apak, S. (1995). Uluslararası Finansal Teknikler. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi
Ayaz, N. (2011). Alım Satım Opsiyonlarında Black Scholes Opsiyon Fiyat Modeli Uygulanması ve Duyarlılık Analizi. Atılım Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara
Babuşcu, Ş., Bektaş, S., Ceylan, M., ve Hazar, A. (2014) SPK İleri Düzey Lisanslama Sınavlarına Hazırlık. Bankacılık Akademisi Yayınları, Ankara.
Babuşcu, Ş., Ceylan, M., Hazar, A., ve Yenice, S. (2011). SPK Temel
Düzey Lisanslama Sınavlarına Hazırlık. Bankacılık Akademisi Yayınları, Ankara.
Bak, B. (2004). Borsa Opsiyon Sözleşmesi. Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Fakültesi Dergisi Sayı: 4, Ankara.
Balaban, E. (1995). Opsiyonlar. T.C.M.B. Araştırma Genel Müdürlüğü, Ankara, http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect adresinden
alınmıştır.
Bolak, M. (1998). Finans Mühendisliği Kavramlar ve Araçlar. Beta Dağıtım. Ankara.
Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasi, Nisan 2016. adresinden alınmıştır.
Borsa İstanbul, Pay Piyasası Bölümü, (2015). Bistech Sistemiyle Birlikte Pay Piyasası İşleyişine İlişkin Devreye Alınacak Uygulama
Değişiklikleri ve Yeni Uygulamalar, İstanbul Eylül 2015.
http://www.borsaistanbul.com/bistechdestek adresinden alınmıştır.
Bozkurt, T. (2010). KPSS Hukuk Ticaret Hukuku, Ticari İşletme – Şirketler
– Kıymetli Evrak. İkinci Sayfa Yayınevi, Ankara.
Chambers, R., ve Lacey, J. (1994). Modern Corporate Finance: Theory and Practice, NewYork: Harper Collins College Publisher.
Deutsche Bank, a. (2014). Yayılma Varantları, İstanbul.
https://www.xmarkets.db.com/TR/Diger-Urunler/Yayilma-Varantlari adresinden alınmıştır.
Deutsche Bank, b. (2014). Bir Bakışta Varantlar.
https://www.xmarkets.db.com/TR/MediaLibrary adresinden alınmıştır.
Deutsche Bank, c. (2014). Ali Perşembe'yle X-Markets Deutsche Bank
Varant Seminerleri. Varantlar, İstanbul. 
http://media.x-marketsdb.com/xmtr/seminar/Varant_Seminerleri_Davetiye_Mayis_Haziran.pdf adresinden alınmıştır.
Fabozzi, J. (2000). Bond Markets, Analysis and Strategies. 4 th. Edition, Prentice Hall, USA.
Fettahoğlu, A. (1991). Finansal Piyasalarda Yenilikler ve 1980 Sonrası Türkiye. Ankara: Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü.
Gökçe, A. (2002). Opsiyon Değerlemenin Temelleri ve Temel Opsiyon Değerleme Modelleri ile Stokastik Değişkenliğin İMKB Hisse Senedi
Piyasalar'ında Geçerliliklerinin Araştırılması. İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul.
Graham, B. (1972). Akıllı Yatırımcı, Scala Yayıncılık, İstanbul.
http://www.aizanoi.com/. Aizanoi. Home Page. Ekim 2014. adresinden alınmıştır.
http://www.borsaistanbul.com/data/kilavuzlar/VIOP-Hakkinda-SSS.pdf.
Borsa İstanbul A.Ş. Kılavuzlar. Aralık 2015. adresinden alınmıştır.
http://www.borsaistanbul.com/sss/vadeli-islem-ve-opsiyon-piyasasi-viop
http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/piyasalar/paypiyasasi/
kredili-islem-veaciga-satis. Borsa İstanbul A.Ş. Ürünler ve
Piyasalar. Ekim 2014. adresinden alınmıştır.
http://www.borsaistanbul.com/urunler-ve-piyasalar/piyasalar/vadeli-islemve-
opsiyonpiyasasi/pazarlar. Borsa İstanbul A.Ş. Vadeli İşlem ve
Opsiyon Piyasası -Pazarlar. Aralık 2015. adresinden alınmıştır.
http://www.isvarant.com/varant-izleme. İş Yatırım Menkul Değerler A.Ş.
Nisan 2016. adresinden alınmıştır.
http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/12/20131217-
13.htm?submenuheader=null. T.C. Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme
ve Yayın Genel Müdürlüğü. Resmi Gazete Tebliği. 17.11.2013.
adresinden alınmıştır.
http://www.spk.gov.tr/apps/everi/details.aspx?type=hasborsa. T.C.
Başbakanlık Sermaye Piyasası Kurulu. Kasım 2010. adresinden
alınmıştır.
http://www.spk.gov.tr/duyurugoster.aspx?aid=20131217&subid=1&ct=c.
T.C. Başbakanlık Sermaye Piyasası Kurulu. Duyuru. 15.05.2013.
adresinden alınmıştır.
http://www.world-exchanges.org/home/. World Federation of Exchanges.
Home Page. Aralık 2015. adresinden alınmıştır.
https://www.xmarkets.db.com/TR/Product_Overview/Tuem_Varantlar.
Deutsche Bank AG. Mart 2016. adresinden alınmıştır.
https://www.xmarkets.db.com/TR/showpage.aspx?pageID=95 Deutsche
Bank AG. Ocak 2015. adresinden alınmıştır.
https://www.xmarkets.db.com/TR/varant-nedir (Dipnot 5, 6, 7 ve 8).
Deutsche Bank AG. Mart 2012. adresinden alınmıştır.
Hull, J. (2014). Options, Futures and Other Derivatives. Joseph L. Rotman
School of Management, University of Toronto. Pearson, Toronto.
Kırca, İ. (2000). Hukuki Yönüyle Borsa Opsiyon İşlemleri. Banka ve
Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Türkiye İş Bankası Vakfı,
Ankara.
Kindleberger, C., ve Aliber, R. (2014). Çılgınlık, Panik ve Çöküş, Finansal
Krizler Tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Korkmaz, T. (1999). Hisse Senedi Opsiyonları ve Opsiyon Fiyatlama
Modelleri. Ekin Kitabevi Yayınları. Bursa.
Kuğuoğlu, Y. (2012). Türkiye'de Türev Piyasaları Çerçevesinde Vadeli
İşlemler ve Varant Piyasaları (Malatya Örneği). İnönü Üniversitesi.
Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
Kumcuoğlu, D. (2009). Sektör Analizi: Varant.
Kurt, A., ve Küçükkayalar, F. (2010). Aracı Kuruluş Varantları ile İlgili
Düzenlemeler. Sermaye Piyasası Dergisi/2, Ankara.
Markowitz, H. (1952). “Portföy Seçimi” Journal of Finance Dergisi.
Mchattie, A. (2002). On Covered Warrants. Harriman House Ltd.
Mishkin, F. (2000). Finansal Piyasalar ve Kurumlar. Bilim Teknik
Yayınevi, Ankara.
Nurcan, B. (2005). Türev Piyasası İşlemlerinin Vergilendirilmesi ve Örnek
Ülke Uygulamaları. T.C.M.B. Muhasebe Genel Müdürlüğü, Uzman
Yeterlilik Tezi, Ankara
Özerol, H. (2011). Davranışsal Finans, Bireysel Yatırımcıların Nasıl
Davranacakları Belli Olmaz!. Elma Yayınevi, Ankara
Öznalçin, R. (2009). Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsaları ve Türkiye
Uygulaması. Atatürk Üniversitesi SBE İşletme Anabilim Dalı,
Erzurum.
Öztürk, M. (2015). Spekülatör. Scala Yayıncılık, İstanbul.
Sarıaslan, H. ve Erol C. (2008). Finansal Yönetim Kavramlar, Kurumlar ve
İlkeler. Siyasal Kitabevi, Ankara
Selvi, Y. (2000). Türev Ürünlerin Muhasebeleştirilmesi. İstanbul: ARC
Yayınları.
Seyidoğlu, H. (2003). Uluslararası Finans. 4. Baskı, İstanbul: Güzem Cam
Yayınları
Tekbacak, S. (2010). Opsiyonlar ve Döviz Opsiyonlarının Merkez
Bankalarında Döviz Kuruna Müdahale Aracı Olarak Kullanımı.
T.C.M.B. Muhasebe Genel Müdürlüğü, Uzman Yeterlilik Tezi, Ankara.
TSKAB, (2012). Sermaye Piyasasında Gündem. Sayı 121. İstanbul: Printcenter.
Vobjektif, (2007). Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Bülten Sayı: 9.
Yılmaz, M. K. (1998). Hisse Senedi Opsiyonları ve İstanbul Menkul
Kıymetler Borsası'nda Uygulanabilirliği. İstanbul: İMKB Yayınları.

***