TÜRKİYE’NİN ASKERİ İSTİHBARAT İHTİYACI
BÖLÜM 1
Doç.Dr.Sait YILMAZ*
*İstanbul Aydın Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Öğretim Üyesi,
saityilmaz@aydin.edu.tr Twitter:
@DocDrSaitYilmaz
Giriş
Türkiye, geniş olduğu kadar, sorunlar, çatışmalar ve istikrarsızlıklar içeren bir coğrafyada yaşamaktadır. Türkiye, jeopolitik ve jeostratejik durumu nedeniyle sürekli tehditlere maruz bulunmaktadır. Bunun temel nedeni Türklerin küresel ve büyük güç merkezleri arasına sıkışması, onların politikalarının bazen hareket noktası bazen hedefi olmasıdır. Türkiye coğrafyasında ancak güçlü, üniter, ulus-devletler yaşayabilir. Gelişen iletişim ve ulaşım çağında ne dağlar ne de denizler artık güvenli sınırlar değillerdir. Üç tarafı denizle çevrili olmasına rağmen birden fazla cephede mücadele etme gereği Türkiye.yi tarih boyunca olduğu gibi gene iç hat konumuna düşürmektedir. Teknolojik açıdan Türkiye, uzaya dayalı kabiliyetlerin yoğun olarak kullanıldığı hava, füze ve istihbarat kabiliyetleri ile kitle imha silahlarına karşı oldukça hassastır. AB sürecinin ve yakın coğrafyası ndaki ABD müdahalelerinin gösterdiği gibi Türkiye kendi güvenlik sorunlarının çözümünde dış kaynaklı siyasi ve ekonomik yaptırımlara oldukça bağımlıdır. Politika ve strateji üretmekteki sıkıntılarının yanında, Türkiye hayati çıkarları söz konusu olduğu halde güç kullanmaktan ve güç projeksiyonsuzluğu nedeni ile etki sağlamaktan uzaktır. Uluslararası ortam ve teknolojik gelişmeler her gün değişmekte, Soğuk Savaş döneminin ittifakları artık işlemez haldedir. Türkiye.ye yönelik içe ve dış tehditler yanında, ABD ve Rusya ile olan ilişkilerimizin gittikçe karşı karşıya gelinecek askeri risklere açık hale gelmesi, bir an önce milli kapsamda çok çeşitli ve kendine özgü teknolojiler kullanan yeni istihbarat servisleri ve özellikle askeri istihbarat alanında yeni yapıların kurulmasını
dikte etmektedir.
MODERN ORDULARDA ASKERİ İSTİHBARAT
ABD İstihbaratı ve Savunma Bakanlığı
ABD istihbaratı denilince akla tek bir istihbarat servisi değil, 16 istihbarat servisi ile birlikte bu servislerle işbirliği yapan ya da iş ilişkisi olan tüm adreslerin toplamı gelir. Bunların hepsine birden “İstihbarat Toplumu (Intelligence Community)” adı verilir. Amerikan istihbarat toplumunda yer alan servisler uyumlu bir toplumun parçası olmaktan ziyade rakip kabileler gibidir. ABD devlet istihbarat sistemi içindeki istihbarat teşkilleri 1;
(1) Bağımsız CIA,
(2) Savunma Bakanlığı istihbarat teşkilleri ve
(3) Diğer Bakanlıkların istihbarat teşkilleri veya işlevleri olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır.
İstihbarat servislerinden sekizi Savunma Bakanlığı, yedisi sivil politika bakanlıkları bünyesindedir. ABD istihbarat toplumunda resmi olarak 200.000.den fazla kişi çalışmaktadır2. Ülkede güvenlik kleransı olan 850.000 kişi bulunduğu ve pek çok özel güvenlik şirketinin istihbarat işinde olduğu göz önüne alınırsa bu rakamın daha da büyüyeceği dikkate alınmalıdır.
Savunma Bakanlığı istihbarat teşkilleri arasında; DIA3, NSA4, NGA5 , NRO6 ile Kara, Deniz, Hava ve Deniz Piyade Kuvvetleri İstihbarat Teşkilleri bulunmakta dır.
Savunma Bakanlığı.na bağlı askeri istihbarat servislerinin sorumlulukları şu şekildedir;
- NSA; temel olarak gizli telefon dinlemelere angajedir ve şifre çözme, kripto ve sinyal istihbaratından sorumludur.
- NGA; uydular, insansız hava araçları ve diğer keşif uçakları ile görüntü istihbaratından sorumludur.
- NRO; casus uyduların inşası, atılması ve yönetiminin denetlenmesinden sorumludur.
- DIA; askeri istihbarat analizi yapar.
- Kara, Deniz, Hava ve Deniz Piyade Kuvvetlerinin ayrı istihbarat servisleri; her biri Amerikalı personelin üniformalı olarak görev yaptığı deniz aşırı yerler ile ilgili operasyonel istihbarat toplar ve analiz eder.
Şekil 1: Amerikan İstihbarat Toplumu
Savunma Bakanlığı
Jeo-uzamsal İstihbarat Ajansı (NGA)
Ulusal Keşif Ofisi (NRO)
Ulusal Güvenlik Ajansı (NSA)
Savunma İstihbarat Ajansı (DIA)
Kara, Deniz, Hava, Dz .Piyade Kuv. İstihbaratı
İsth. Denetleme Kurulu (IOB)
Bşk. Dış İsth. Tav. Kurulu (PFIAB)
ABD Başkanı
Ulusal Güvenlik Konseyi (NSC)
Ulusal Güvenlik Danışmanı
Anavatan Güvenlik Bakanlığı (DHS)
Sahil Güvenlik İstihbaratı
Adalet Bakanlığı Federal Araştırma Bürosu (FBI)
Uyuşturucu İle Mücadele İd. (DEA)
Dış İşleri Bakanlığı İsth & Araştırma Bürosu (INR)
Enerji Bakanlığı
Hazine Bakanlığı
Merkezi İstihbarat Ajansı (CIA)
İsth.Serv.Bşk. Yardımcıları (DDNIs)
Ulusal Terörle Mücadele Merkezi (NCTC)
Ulusal İstihbarat Konseyi (NIC)
Ulusal İstihbarat Direktörü (DNI)
Askeri İstihbarat
Bağımsız İstihbarat
Bakanlık İstihbaratı
Kaynak: Loch K. Johnson: Handbook of Intelligence Studies, Routledge, (2007), Appendix A.
ABD savunması gibi istihbaratı da 11 Eylül 2001 sonrasında önemli ölçüde özel şirketler ile iç içe çalışmaya başladılar. NSA.nın işlerini özel şirketler olmadan
yapması mümkün değildir. Pentagon.un yeni istihbarat birimi Terörle Mücadele Sahra Hareketi (CIFA7) personelinin %70.i gene sözleşmeci şirket elemanıdır. DIA.nın 2007.deki çalışanlarının %51.i aynı durumda idi. CIA iş gücünün %50-60.ı, özellikle Ulusal Gizli Servis (NCS) ve insan istihbaratı bölümü çalışanları özel şirketlere mensuptu 8. Bütçe açığının 10 trilyon doları geçtiği ABD.de, sözleşmeci şirketlere yılda yarım trilyon dolar verilmektedir9. ABD.de toplam istihbaratın %80.ini kullanan Pentagon, Nisan 2012.de yeni bir casusluk teşkilatı olan Savunma Gizli Servisi.ni (DCS10) kurduğunu açıkladı. Çoğu Özel Kuvvetler çalışanı ve CIA tarafından eğitilen 1.600 toplayıcı böylece gizli servis istihbarat toplayıcısı oldu. CIA.nın paramiliter operasyon kabiliyetleri Afganistan harekâtında görülen başarısızlık üzerine Silahlı Kuvvetlere transfer edildi11. Florida.da bulunan ABD Özel Kuvvetler Komutanlığı mevcudunun 50.000.e çıktı12. CIA.nın rolü gidilen yerlerde işbirlikçi bulmaya kaydı.
Fransız İstihbaratı ve Askerler
Mevcut istihbarat sistemi içinde DCRI13; İçişleri Bakanlığına, askeri istihbarat servisi DGSE14 ise Savunma Bakanlığı.na bağlıdır. Ayrıca Savunma Bakanlığı
Kurmay Başkanı.na bağlı askeri istihbarat teşkilleri DRM15 (Askeri İstihbarat Müdürlüğü) ve DPSD16 (Ulusal Güvenlik Ajansı) bulunmaktadır. İçişleri Bakanlığı.na bağlı Ulusal Jandarma Teşkilatı, Kamu Güvenliği Merkezi (DCSP17) ve diğer bakanlıkların kendi istihbarat teşkilatları bulunmaktadır. DRM, Fransız Silahlı Kuvvetleri için istihbarat toplama, analiz ve yayımından sorumludur. Teknik ve elektronik istihbarat olmak üzere iki ana kola bölünmüştür. DPSD ise daha çok karşı istihbarat ve terörle mücadeleye odaklanmıştır. Mayıs 2007.den beri Fransız istihbaratı modernizasyon çalışmaları kapsamında sürekli bir değişim içindedir.
DGSE, 2001 yılından beri her yıl 400 milyon Euro alarak, şifre çözücü platform geliştirmektedir.18. Fransız savunma bütçesi azalırken dış istihbarat, kısıntılarından muaf tutulmakta, uzay vasıtalarına öncelik verilmektedir. Diğer öncelikli alanlardan diğeri elektronik savunma için kripto analiz ve siber güvenliktir. Ülke dışında dinleme üsleri olan DRM, 2016 yılına kadar Paris.in dışındaki Creil.de bulunan Elektromanyetik Transmisyon Eğitim Merkezi.nde üslenecek elektromanyetik ve radyogonimetrik analiz tesislerini modernize edecektir.
İngiliz Askeri İstihbaratı
İngiliz istihbarat içinde Mİ 5, Mİ 6 ve Hükümet Haberleşme Karargâhı (GCHQ19) öne çıkmaktadır. Kara, Deniz ve Hava Kuvvetlerinin istihbarat servisleri Mİ,
Nİ ve Aİ olarak kodlanır. 1970.lerde yeniden yapılandırılan askeri istihbarat (Mİ20) teşkilatı içinde Mİ 1.den Mİ 12.ye kadar uzanan şubelere bulunmaktadır. Mİ 9; İngiliz
Kaçma ve Kurtulma21 birimidir. Mİ 11; gizli kara propaganda ile görevlidir. Önemli askeri istihbarat servisleri içinde;
- Mİ 5; 1909'da kurulan ve doğrudan Başbakan'a bağlı olarak çalışan, İngiliz iç istihbarat teşkilatıdır. Eskiden İngiliz Askeri İstihbarat teşkilatının 5. Kısmı (Askeri İstihbarat) olduğundan bu isim halen kullanılmaktadır. Esas görevi İngiltere'de ülke sırlarının yabancı uluslara karşı korunması, içte düzenlenebilecek sabotajlara karşı koymak, devlet sırlarının çalınmasını ve yıkıcı faaliyetleri önlemektir.
- Mİ 6; İngiliz Askeri İstihbarat Teşkilatının 6. Kısmı olan bu kuruluş, Amerikan CIA Teşkilatına benzer. Görevi ülke dışından haber toplamak ve stratejik görevleri yerine getirmektir. Birleşik Krallık Savunma Bakanlığı altındaki Savunma Konseyi'ne bağlı olarak hizmet verir. Faaliyetleri hakkında halka açık yayınlara sansür uygulama yetkisi vardır.
Savunma İstihbarat Servisi (DIS), bütün askeri yapının istihbaratını üretir ve coğrafi olarak dört ana kola ayrılmıştır. Hükümet Muhabere Karargâhı (GCHQ),
haberleşme istihbaratını yapmakla görevli birimdir. Şifreler ve çözümleri bu burumun en tecrübeli olduğu daldır. BBC'nin dinleme servisi İngiliz istihbaratında çok önemli bir yer tutmaktadır.
Rus Askeri İstihbaratı
İstihbarat servislerinin gücü ve etkinliği bakımından, dünyanın önde gelen ülkelerinden olan Rusya.da, FSB; iç istihbarat, SVR; dış istihbarattan sorumlu olup, FAPSI, haberleşmeyi izlemektedir. Askerî istihbarat ise Rus Genelkurmay Başkanlığı'na bağlı Ana İstihbarat Direktörlüğü olan GRU'nun sorumluluğunda dır.
GRU ajan sayısının, SVR ajan sayısını birkaç misli olduğu (25 bin kadar) değerlendirilmektedir. GRU ajanları dünyanın dört köşesinde Rusya adına çeşitli
faaliyetlerde bulunur, bilgi toplar ve zaman zaman suikastlar yapar. Örneğin, Katar'ın başkenti Doha'da sürgünde yaşayan Çeçenistan'ın ikinci Devlet Başkanı Selimhan Yanderbiyev, 11 Şubat 2004 günü GRU ajanlarının, cipinin altına yerleştirdikleri bombalı suikast sonucu öldürüldü. Katar yetkililerinin takibatları sonucu Anatoli Yablaçkov ve Vasili Pugaçyov adlı iki GRU ajanı yakalandı. Türkiye'de son 4 yılda öldürülen 6 Çeçen komutanın infazının arkasından GRU çıktı. GRU özel birlikleri, Gürcistan-Rusya Savaşı'nda önemli roller oynadılar. GRU, HUMINT ve örtülü operasyonlar yanında, sinyal istihbaratı da yapmaktadır. GRU'nun Uzay İstihbarat Dairesi çok sayıda askerî casus uydusu işletmektedir.
Türk İstihbarat Sistemi ve Askerler
Türkiye.de devlet istihbarat sistemini iç ve dış istihbarat teşkilleri olarak ikiye ayırabiliriz22. İç istihbarat teşkillerini; Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT), Silahlı Kuvvetler istihbarat teşkilatı, bakanlık ve daire İstihbaratı ve İçişleri Bakanlığı oluşturmaktadır. Dış İstihbarat teşkilleri ise şu şekilde sıralanabilir; Dışişleri Bakanlığı (İstihbarat ve Araştırma Genel Müdürlüğü), ataşelikler, elçilikler, uluslararası kurum ve kuruluş temsilcilikleri. Türkiye.de milli istihbarat hizmetlerinin yerine getirilmesinden sorumlu ana teşkilat; 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanunu ile kurulan Milli İstihbarat Teşkilatı.dır. MİT, iç ve dış istihbarattan sorumludur. MİT kanunu ile diğer bakanlıklara da kendi çalışma alanlarında istihbarat yapma ve bu istihbaratı MİT ile koordineli çalışma görevi verilmiştir. İçişleri Bakanlığı na bağlı olan EGM, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı iç güvenlik ve kolluk görevlerine ilişkin istihbarat toplamakla görevlendirilmiştir. Diğer bakanlıklar bünyesindeki Anadolu Ajansı, Seyir ve Hidrografi Dairesi, THY, Meteoroloji ve Basın Yayın Genel Müdürlüğü, Telsiz Genel Müdürlüğü
gibi kamu kurum ve kuruluşlarının asıl işlevleri olmamakla birlikte istihbarat sağlayan kurumlar arasında sayılmaktadır.
31 Temmuz 1970 tarihi ve 1324 sayılı kanun gereği askeri istihbaratın üretilmesi Genelkurmay Başkanlığı.nın yetki ve sorumluluğundadır. Genelkurmay
İstihbarat başkanlığı daha çok dış istihbarata yönelik olarak, Kuvvet Komutanlıkları ise kendi alanlarında istihbarat faaliyetlerini yerine getirecek şekilde yapılandırılmışlardır. Askeri ataşeler, uluslararası karargâhlarda görevli subay ve temsilciler ile yakın zaman önce MİT bünyesine dâhil edilen Gözetleme ve Elektronik Sistemler (GES) Komutanlığı gibi unsurlar önemli askeri istihbarat kaynakları arasındadır. 1990.lı yıllarda insan istihbaratı ihtiyacına yönelik olarak Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Askeri İstihbarat Komutanlığı kurulmuş ancak daha sonra lağvedilmiştir. 2937 sayılı kanunun 4. madde e. fıkrasına göre MİT.e23;
“Genelkurmay Başkanlığınca Silahlı Kuvvetler için lüzum görülecek haber ve istihbaratı, yapılacak protokole göre Genelkurmay Başkanlığına ulaştırmak” görevi verilmiştir.
1324 sayılı Genelkurmay Başkanının Görev ve Yetkilerine Dair Kanun24.da içinde istihbarat kelimesi geçen bölüm aşağıdadır;
“Madde 2 – Genelkurmay Başkanı, Silahlı Kuvvetlerin savaşa hazırlanmasında; personel, istihbarat, harekat, teşkilat, eğitim, öğretim ve lojistik hizmetlerine ait ilke ve öncelikler ile ana programlarını tespit eder. Bunlardan;
a) İstihbarat, harekat, teşkilat, eğitim, öğretim ve tedarik dışındaki lojistik hizmetlerin Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlıkları ve Genelkurmay
Başkanlığına bağlı kuruluşlar ile uygulanmasını sağlar.”
Görüldüğü gibi Genelkurmay Başkanlığı.nın ihtiyacı olan istihbaratı sağlama görevi MİT.e verilmiştir. Genelkurmay Başkanlığı bünyesindeki istihbarat başkanlık, daire ve şubeleri gibi birimler birer karargâh ünitesidir. TSK bünyesinde bağlı askeri amaçlı profesyonel insan istihbaratı birliği bulunmamaktadır. İstihbarat kapsamında değerlendirilen bilgiler; askeri birliklerin (terörle mücadele gibi) görevleri esnasında edindikleri haberlerden, başta MİT olmak üzere sivil kaynaklardan, açık kaynaklardan, NATO ve benzeri dış kaynaklar ve askeri temsilciliklerden elde edilen doküman ve raporlardan sağlanmaktadır. Stratejik istihbarat, Genelkurmay Başkanlığı.ndan başlayarak Kolordu seviyesine kadar karargâhlar tarafından kullanılmaktadır ve karargâh istihbarat unsurları bu bilgileri analiz, yayım ve kullanma işlevi görürler. Kolordudan aşağıya doğru birlik seviyelerindeki istihbarat ihtiyaçları genellikle taktik ya da muharebe istihbaratı kapsamındadır. Temel istihbarat
ihtiyaçları yıllık bir haber toplama planı ile MİT Müsteşarlığı ve ilgili diğer kurumlardan istenir. İvedi bir bilgi gerektiğinde, örneğin, komşu bir ülke ordusu ile ilgili acil bir bilgiye ihtiyaç olunduğunda bunu MİT.ten bir yazı ile istemek durumundadır. Bununla beraber, MİT.in yapısı ve işleyiş tarzı askeri istihbaratın karşılanması için uygun yapıda değildir. Bugüne kadar elde edilen tecrübeler MİT.in Genelkurmay Başkanlığınca verilen haber toplama planında öngörülen istihbarat isteklerini ortalama %21 oranında karşıladığı ve bu bilgilerinden de daha çok “A ülke savunma bakanı şunu dedi”, “ X terör örgütü eylem yaptı? ” gibi internetten rahatlıkla edinilebilecek, genel bilgiler olduğu görülmektedir.
Yaklaşık 4.600 kadrolu personeli bulunan MİT.in dış istihbarat kabiliyeti %3.ü geçmemektedir. Çeşitli ülkelerde görevlendirilebilecek dil bilen personel zafiyetinin had safhada olduğu MİT.de, diz üstü bilgisayar gibi çok temel teknolojiyi kullanan personel sayısı bile sınırlıdır. Böyle bir teşkilat yapısı içinde gerekli insan ve teknolojik alt yapısı hazırlanmadan, dış istihbarat ve siber güvenliği de MİT bünyesine toplamak için kanunla yetki istenmesinin hükümetin iç siyasi maksatlarına hizmet amaçlı olduğu değerlendirilmektedir. TSK, temel (stratejik) istihbaratın çoğunu doğruluğu ve güncelliği tartışılabilir NATO ve özellikle ABD dokümanlarından temin etmektedir.
Örneğin 1990 yılında Körfez Savaşı.na Türkiye.nin Irak.ın kuzeyinden müdahil olması söz konusu olduğunda, ABD.nin verdiği Irak ile ilgili Stratejik İstihbarat kitabına göre Irak ordusu öyle abartılmış ki, değil Irak.a girmek, Türkiye.nin savunma yapması gerektiği sonucu çıkarıldı. Nitekim Körfez Savaşı.nda müttefik orduların komutanı olan Amerikalı Orgeneral Schwarzkopf savaşın sonunda yazdığı hatıralarında; “Eğer istihbarat raporlarına baksa idik hala Kuveyt’te bekliyor olacaktık 25” açıklamasını yapmıştı. Soğuk Savaş boyunca ABD dokümanlarında ki Sovyet Ordusu ile ilgili bilgiler öyle abartılı idi ki, Türk ordusu uzun süre bir milyon kişilik bir orduyu beslemek ihtiyacı hissetti ve bu da ekonomisine büyük zarar verdi. Cari istihbarat alanındaki ABD desteği de sanal ve yanıltıcıdır. ABD istihbaratına bağımlılık, Uludere.de yaşanan örnekte olduğu gibi devam etmektedir. ABD, Türk Ordusunun Irak.ın kuzeyine girmesine istihbarat desteği vaadi ile engel olmakta, tabiri caiz ise “tavşana kaç tazıya tut” demektedir.
2.Cİ BÖLÜMLE DEVAM EDECEKTİR..
..
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder