TÜRKİYE’DE ASKERİ İSTİHBARAT İHTİYACI BÖLÜM 2

 TÜRKİYE’DE ASKERİ İSTİHBARAT İHTİYACI  BÖLÜM 2

 Askerlerin İstihbarat İhtiyacı 

Soğuk Savaş sonrası Batılıların silah teknolojisine verdiği önem savaş sanatında esaslı değişimlere yol açmaya devam etmektedir. Yeni bilgi teknolojileri, 
uzaya dayalı kabiliyetler, hassas ve güdümlü mühimmat savaşta silahlı kuvvetlerin etkinliğini önemli ölçüde artırdı. Son yıllarda artan özel savaş yöntemleri içinde özel kuvvetler ve insansız hava araçlarının kullanımı öne çıktı. Yeni yüzyıl için yeni bir silahlı kuvvetler gerekmektedir. Öte yandan dış politika ile savunma ve istihbarat arasındaki makas gittikçe daralmaktadır. Irak ve Afganistan.daki savaşlar silahlı kuvvetlere dünya gücü olabilmek için aşağıdaki kabiliyetlere sahip olmayı dikte etmektedir; istihbarat, güç projeksiyonu, stratejik taşıma kabiliyeti ve C5ISR26. İçinde bulunduğumuz çağ; niteliğin niceliğe tercih edildiği, savaşın bilgisayarlaştığı, ticari teknolojilerin savunma için rolünün arttığı bir dönemdir. Teknolojik üstünlükleri olan, uygun silah ve araçlarla donatılmış ve sistemler dahilinde entegre olmuş, iyi eğitilmiş 
birlikler devrindeyiz. Ağır ve hantal bir savaş gücü yerine, daha hızlı ve hafif, daha çok yönlü, daha etkin, daha çevik bir güç kullanılmasını öngören bir yaklaşım geleceğin stratejisi olacaktır. Yeni savaş ortamı kara, deniz ve hava kuvvetlerinin sıkı bir koordinasyon ve müşterek harekat anlayışı içinde dikişsiz ve optimal şekilde seçilmiş hedeflere yönlendirilmesini gerektirmektedir. 


ABD Hava Kuvvetleri Komutanı General Fogleman; “Eğer rakibinizden önce analiz eder, harekete geçer ve durumu değerlendirirseniz, kazanırsınız. Aksi takdirde düşmanınız sizden daha hızlıdır veya şanslıdır27” demişti. Böylece 21. yüzyılın Ağ Merkezli Savaş (NCW28) konsepti ortaya çıktı ve askerlerin gerçek zamanlı olarak bilgiyi paylaşmasını sağlayacak internet benzeri bir yapılanma geliştirildi. İkinci konsept olan C5ISR, silahlı kuvvetlerin bilgiyi gerçek zamanlı olarak toplaması, değerlendirmesi ve bilgiye dayalı olarak harekete geçmesi olarak özetlenebilir. Diğer bir konsept olan Bilgi Operasyonları (IO29) ise gizli servislerin faaliyetlerini tarif etmektedir 30. DIA Direktörü Amiral Lowell E. Jacoby, istihbarat ve operasyonu birbirine yaklaştırmak için sürekli gözetleme metodunu kullanmanın istihbarat alanında gerçek bir devrim olduğunu söylemektedir31. Kaçamayan ve saklanmayan rakiplerin sürekli gözetlendiklerini bilmesi onları aykırı davranış yapmaktan caydıracaktır. Bugün için askeri istihbarat alanında en çok katkıyı ağ merkezli sisteme entegre edilen insansız hava araçları sağlamaktadır. Askeri istihbaratın diğer ihtiyacı „ kültürel istihbarat . oldu. Bu amaçla askeri uzmanlar ve kültürel antropologların yer aldığı „Yerel İnsan Timleri (HTTs32). oluşturulmaya başlandı. 


Türkiye.ye dönecek olursak, askerler ile MİT arasındaki ilişki kuruluşundan beri teşkilat içinde önemli görevlerde askerlerin bulunması ve siyasetten uzak kalınması nedeni ile uyumlu bir şekilde devam etmiştir. 2003 yılından itibaren siyasi iktidar ile arasına mesafe koyamayan MİT Müsteşarları, teşkilatı üzerine vazife olmayan işlere sokmanın yanında kurumun prestijine de büyük zarar vermişlerdir. Teşkilatı yöneten belirli bir kadronun tasarrufları nedeni ile devletin değil iktidar partisinin istihbarat teşkilatı haline dönüşen bugünkü MİT, gittikçe denetimden uzaklaşmakta ve merkezileşmektedir. Teşkilatın başbakana bağlı ve siyasetin emrinde olduğu tezi, bugünkü örneğinde olduğu gibi siyasetle iç içe geçmiş bir istihbarat teşkilatının düşürülebileceği vahim durumu mazur gösterme gayretidir. MİT, parti değil, devlet istihbaratı teşkilatıdır. İktidarlar gelir geçer ama devlet kalıcıdır. MİT, acil ve kökten yapısal değişikliklerin öncesinde yeni bir istihbarat kültürüne ihtiyaç duymaktadır. 

Avrupa.da bulunan 33 ülke içinde Sırbistan ve Türkiye.den başka iç ve dış istihbaratın aynı çatı olduğunda bir devlet istihbarat yapılanması kalmamıştır. Modern ülkelerde istihbarat alanında yeni ve çeşitli servisler oluşturulmuştur. Örneğin ABD.de ekonomik istihbarat Harvard Üniversitesi.nin, bilimsel ve teknolojik istihbarat M.I.T..nin bünyesinde yapılandırılmıştır. 

Savunma ve ekonomi gibi konular özel uzmanlık isteyenler alanlardır. Yukarıda açıklandığı gibi ABD Silahlı Kuvvetlerinin 8 ayrı istihbarat teşkilatı 
bulunmaktadır. Tüm ülkelerde askerlerin kendi ihtiyaçları için istihbarat teşkilleri oluşturulmuş, siber güvenlik ve uzay istihbaratı gibi teşkiller de genellikle ya bağımsız tutulmuş, ya da askerlerin kontrolüne verilmiştir. Türkiye.de ise askerlerin tek ve etkili istihbarat toplama vasıtası olan Gözetleme ve Elektronik Sistemler (GES) Komutanlığı.nın da MİT bünyesine alınması ile büyük bir hata daha işlenmiştir. Halen MİT, GES Komutanlığında çalıştırabileceği eleman olmadığı için TSK.nın vereceği personele bağımlıdır. Askeri görevlerin yerine getirilmesinde stratejik ve cari istihbarat ihtiyaçlarının zamanında ve doğru bir şekilde sağlanması hayati bir hizmettir. Örneğin bir tankın zırh özelliklerini ve üstündeki silahları ya da füzenin ateşleme sistemi ve iz takibini yapmak, bir uçağın veya geminin edindiği yeni teknolojilerin tanınması uzmanlık isteyen bir çalışmadır. Bu tür hizmetlerin 6 aylık bir eğitimi müteakip MİT.e kazandırılan bir elemandan beklemek doğru değildir. TSK tarafından son 20 yılda edinilen uydu sistemleri, insansız hava araçları, gözetleme ve hedef tespit radarları, çeşitli elektronik tespit ve kestirme sistemleri, AWACS gibi yeni teknolojiler daha çok taktik amaçlıdır ve insan istihbaratının yerini tutamaz. Özel Kuvvetler Komutanlığı, bu işlevler için nicelik olarak yetersiz kalmaktadır. 

 TÜRKİYE İÇİN YENİ İSTİHBARAT KURGUSU VE ASKERLER 

 Yeni İstihbarat ve Savunma Kurgusu: 

İstihbarat dünyasında son 30 yılda meydana gelen gelişmeler, modern istihbarat yapılanmasının temel özelliklerini şu şekilde belirlemektedir; küçülme, 
teknoloji ve uzman odaklı olma, özelleşme, askerileşme, şirketleşme, modülleşme ve giriftlik (yatay iç içelik). İstihbarat yapıları; terörle mücadele, imaj/algılama yönetimi, güvenlik ortamını şekillendirme gibi temel güvenlik problemlerinin açık savaşçıları olan sert, yumuşak ve akıllı güç unsurlarının gerisinde örtülü yollardan mücadeleye katkı sağlayacaktır. İstihbarat yapılanması büyük ölçüde Ortodoks istihbarat anlayışının, klasik üçlü ya da beşli hiyerarşik teşkilatlanma yapısının ötesinde asıl amacı istihbarat olmayan çeşitli kuruluşların içine yerleştirilmiş ve farklı roller almaya hazır elemanların daha çok yatay şekilde dizildiği, düzensiz, sınırları kestirilemeyen bir örgütlenme içinde olmalıdır. Başta terörle mücadele merkezi olmak üzere operasyonel birimlerin merkezden yönetimine imkân sağlayacak „gerçek zamanlı görüntü. ve emniyetli haberleşme sağlayan operasyon merkezleri, ülke içi ve dışındaki tüm kritik bölge, şehir ve sokaklara istendiğinde derhal senkronize olabilecektir. Türk ulusal istihbarat kurgusu, klasik istihbarat sınırlarının dışına çıkarak yeni bir kültür ve güvenlik anlayışı çerçevesinde geliştirilecek (sert, yumuşak, akıllı) 
güç projeksiyonunun ihtiyacı olan işlevleri yerine getirecek şekilde çeşitlenmeli ve genişleyen güvenlik toplumunun ihtiyacı olan istihbarat işlevlerini (istihbarat üretimi, örtülü operasyonlar, koruyucu güvenlik vb.) yerine getirmelidir. 

Soğuk Savaş sonrası gelişmeler ve coğrafi konumu, Türkiye.nin çok yönlü, çok seçenekli, uzun vadeli, aşamalı ve özellikle bağımsız politikalar üretmesini ve 
uygulamasını dikte ettirmektedir. Türkiye, kendi bütünlüğünü güvence altına alan güçlü bir merkezi konum edinerek, üç geniş coğrafyaya (Güneydoğu Avrupa, Ortadoğu ve Akdeniz, Kafkaslar ve Orta Asya) ayrı ayrı angaje olacak kıt.asal bir yaklaşım izlenmelidir. Türk Silahlı Kuvvetleri.nin bu projeksiyon çerçevesinde güvenlik ortamını şekillendirme ve ulusal çıkarları barıştan itibaren koruma ve kollama stratejisi „barıştan itibaren angajman. konsepti ile sağlanabilir33. Bu konseptin alt unsurlarını ise; ulusal çıkarların yoğunlaştığı coğrafyaları izleyecek stratejik bir istihbarat sistemi, stratejik kuvvet yayma (power projection) kabiliyeti ve ülke dışında varlık bulundurmadır. Söz konusu konsept çevresinde kuvvet yapısı ise ülke coğrafyasına bitişik coğrafyalara odaklanan bugünkü modern silahlı kuvvetler anlayışına uygun bölgesel Müşterek Kuvvet Komutanlıkları ile fonksiyonel komutanlıklardan meydana gelmelidir. TSK.nin uzay, istihbarat, stratejik ulaştırma ve ülke inşası kabiliyetleri için Özel Komutanlıklar adı altında yeni komutanlıklar ile takviye edilmelidir. 

Detayları bu çalışmada saklı tutulan yeni güvenlik konsepti içinde savunma, istihbarat ve güç projeksiyonunun öngörülen ana unsurları Tablo 1.dedir. 

Tablo 1: Önerilen Yeni Türk Güvenlik Toplumu 

Kategori 

Bağımsız 

MGK GS.liği 

Hükümet 

Gnkur.Bşk.lığı 

İstihbarat 

MİÇ (Milli İç İstihbarat) 

UİK (Ulusal İsth. Koordinatörlüğü) 

Eİ (İç İşl. Bak.lığı EGM) 

AİK (İstihbarat K.lığı) (3x İsth. Tug.) 

MİD (Milli Dış İstihbarat) 

Jİ (İç İşl. Bak.lığı J.Gn.K.lığı) 

UZİ (Uzay İsth.) (Hava Kuv.K.lığı) 

EKONİ (Ekonomik İstihbarat) 

EBİT (Enerji Bak.lığı İsth.Tşk.) 

SİA (Savunma İstihbarat Ajansı) 

İstihbarat Akademisi 

HİT (Hazine Bak.lığı İsth.Tşk.) 

UGA (Ulusal Güvenlik Ajansı) 

Özel Şirketler (İstihbarat İşlevli) 

Parlamento İsth. Denetleme Kom. 

UKM (Ulusal Keşif Merkezi) 

Bak.lıklar Yeniden Teşk.Kurulu 

(GOM) Gizli Operasyonlar Mrk. 

Akıllı Güç 

Akıllı Güç Dairesi 

Kamu Diplomasisi Bşk.lığı (DİB) 

Stratejik İletişim Komutanlığı 

Stratejik Angajman Mrk. 

Yumuşak Güç 

Avcı 

Yumuşak Güç Dairesi 

Ulusal Savunma Akademisi 

Balıkçı 

Demokrasi Vakfı 

Kalkınma Vakfı 

Kültür Vakfı 

Sert Güç 

Özel Askeri Şirketler 

Parlamento Savunma Komitesi 

Müşterek Bölge K.lıkları 

Savunma Hazırlık Komisyonu 

Reaksiyon Kor. 

Uzay K.lığı 

Siber Güv. K.lığı 

Strj. Ulaştırma K.lığı 


 Önerilen Askeri İstihbarat Teşkilatları 

Savunma gücünün barış zamanında en etkili biçimde kullanılması için diplomasi kadar ülke istihbaratın da silahlı kuvvetler ile çok yakın bir uyum ve işbirliği 
içinde olması gereklidir. Yukarıda açıklanan günümüzün savaş ortamında artık TSK.nın MİT.e dayalı bir istihbarat anlayışı içinde görevlerini yerine getirmesi 
beklenemez. Özellikle ülke dışındaki tehdit ve fırsatlara odaklanacak bu kabiliyetleri istenen ürünün niteliği nedeni ile bugüne kadar görüldüğü gibi MİT.in sağlaması mümkün değildir. 1324 sayılı kanunun içi doldurularak Genelkurmay Başkanlığı.nın ihtiyacı olan istihbaratı üretecek „İstihbarat Komutanlığı. yanında her bölgesel müşterek komutanlığının altında birer „Askeri İstihbarat Tugayı. kurulmalıdır. Askeri istihbaratın çok önem kazanacağı yeni güvenlik kurgusunda yeni teşkil edilecek ABD.deki DIA benzeri „Savunma İstihbarat Ajansı (SİA). ile askeri istihbarat analizi profesyonel hale gelecektir. Terörle mücadele için istihbarat ve operasypnel yeteneklerin bir arada etkin olarak kullanıldığı Terörle Mücadele Merkezi kurulmalı, bu merkez içinde bölücü teröre yönelik olarak ABD.de benzeri olan operasyonel insan istihbaratı yapısı geliştirilmelidir. Silahlı Kuvvetler ve istihbarat teşkillerinin '' Örtülü Operasyon '' . ve düşük yoğunluklu savaş kabiliyetleri. geliştirilmelidir. Türkiye genelinde uzay istihbaratı Silahlı Kuvvetler çatısı altında yapılandırılmalıdır. 

Dışişleri Bakanlığı, büyükelçilikleri bünyesinde istihbarat misyonları teşkil edilerek MİT ve askeri personelin de dış istihbarat faaliyetlerine ortam sağlanmalıdır. 

 Tablo 1.de yer alan ve yeni askeri istihbarat yapılanması içinde yer alması öngörülen unsurların görev alanları şu şekilde olacaktır; 

 - UGA (Ulusal Güvenlik Ajansı); Türkiye.deki dinleme ve elektronik takip işlerinin asıl merkezi olmaktır. Bugün çok çeşitli kurumlar tarafından yapılan ve özel hayatın korunması dâhil çeşitli alanlarda suiistimallere yol açan dinleme ve takip faaliyetlerinin, ilgili diğer istihbarat kurumlarınca UGA üzerinden sağlanması ile standart ve denetlenebilir bir sistem yaratılacaktır. 

 - UZİ (Uzay İstihbaratı); Genelkurmay Başkanlığı bünyesinde kurulacak Uzay Komutanlığı ve diğer sivil ve askeri kurumların uzay, uydular ve uzaya dayalı 
kabiliyetler ile ilgili çalışmalarının merkezinde yer alacak UZİ.nin asıl müşterisi olan Hava Kuvvetleri Komutanlığı bünyesinde kurulması düşünülmelidir. UZİ, “Ulusal Keşif Merkezi” de kurarak, mevcut kabiliyetleri dışında Hava Kuvvetleri Komutanlığı.nın diğer kabiliyetlerini de (keşif uçakları, elektronik istihbarat uçakları, AWACS vb.) kullanacaktır. 

 - AİK (Askeri İstihbarat Komutanlığı); Bu komutanlık askerlerin ihtiyacı olan (hedef ülkelerin savunma yapıları, silah ve teçhizatı vb.ne yönelik) temel ve cari 
istihbarat üretmek için her müşterek komutanlık bölgesinde birer tane “ Askeri İstihbarat Tugayı ” kurulacak ayrıca ABD.deki DIA benzeri “Savunma İstihbarat 
Ajansı” ile kendi analiz birimine sahip olacaktır. Bu komutanlık içinde kurulacak “ Terörle Mücadele Merkezi ” ve “ Gizli Operasyonlar Merkezi ” bölücü terör ile 
mücadele insansız hava aracı kullanacak, özel kuvvetler ile çeşitli örtülü operasyonlar icra edecektir. 

 - Özel Şirketler; İstihbarat işlevlerinde kullanılabilecek uzay, insansız hava araçları, harita yapımı, stratejik iletişim, sosyal medya, bilişim teknolojileri, ekonomi danışmanlığı, elektronik sistemler, lobicilik, özel askeri şirketler, istihbarat eğitimi gibi alanlarda Türk istihbarat sistemine katkı sağlayacak özel şirketlerin kurulması ve teşvik edilmesi için öncelikle kanuni alt yapı hazırlanmalı ve bu tür hizmetlerin sağlanmasında ihaleler dâhil gerekli idari ve teknik düzenlemeler yapılmalıdır. Bu amaçla ilgili kurumların ülke içinde ve dışında bu tür şirketlerden hizmet almasına ilişkin duyuru, başvuru ve özel bağlantılar konusunda denetlenebilir bir sistem oluşturulmalıdır. 

 Tüm bu yapılar yeni bir güvenlik anlayışı içinde ele alınmalı ve ülkenin yumuşak güç ve akıllı güç (kamu diplomasisi) vasıtaları ile uyumlu bir şekilde 
çalışacak düzenlemeler yapılmalıdır. TSK temel ve cari istihbarat ihtiyaçlarını kendi içinde karşılayacak istihbarat üretimi, analiz, örtülü operasyon ve akıllı güç kapsamında stratejik iletişim vasıtalarını bünyesinde katmalı, bu kapsamda siber güvenlik ve uzay istihbaratı ile ilgili yapılara da sıkı bir şekilde senkronize olmalıdır. 

Türkiye.nin güvenlik endişeleri her zaman dış politikasının önündedir ve daha bağımsız bir dış politika anlayışı ile birlikte askeri aktivizm kaçınılmaz hale gelmiştir. Bulunduğumuz coğrafya artık güç merkezlerinin arkasına saklanma seçeneğini bize bırakmamaktadır. İçinde bulunduğumuz güvenlik ortamı artık Soğuk Savaş.ın sabit ve mağrur haşmetli orduları yerine sürekli hareket halinde, cari işlerle meşgul bir silahlı kuvvetleri dikte etmektedir. Proaktif bir güvenlik politikası askeri aktivizmi ve istikrar operasyonlarını gerekli kılmaktadır. Böyle bir aktivizm ise askeri ihtiyaçlar ve milli olması gereken kabiliyetler konusunda mümkün olduğu kadar dışa bağımlılığı azaltmayı, kendi milli teknolojilerini kritik güvenlik kabiliyetleri alanında geliştirmeyi zorunlu kılmaktadır. Modern ordularda askeri istihbarat servislerinin miktarı ve hâkimiyeti artarken, diğer istihbarat servisleri ya bazı işlevlerini askerlere kaptırmakta ya da entegre olmaktadırlar. Mevcut trend, istihbarat servislerinin gittikçe yeşil hale gelmesi ve teknolojiyi stratejinin keskin ucu haline getirebilmek için özel şirketlerle iç içe olmasıdır. 


1 Loch K. Johnson: Handbook of Intelligence Studies, Routledge, (2007), p.4. 

2 Amerikan istihbaratı ile ilgili geniş bilgi için; Sait Yılmaz: ABD İstihbaratı (1947-2013), Kripto Yayınları, (Ankara, 2013). 

3 DIA: Defense Intelligence Agency (Savunma Bakanlığı İstihbarat Ajansı). 

4 NSA: National Security Agency (Ulusal Güvenlik Ajansı). 

5 NGA: National Geospatial-Intelligence Agency. (Ulusal Jeo-uzaysal İstihbarat Ajansı). 

6 NRO: National Recoinasance Office (Ulusal Keşif Bürosu). 

7 Counter-Intelligence Field Activity 

8 R.J. Hillhouse: Outsourcing Intelligence, The Nation, (July 24, 2007). 

9 Scott Shane, Ron Nixon: In Washington, Contractors Take on Biggest Role Ever, New York Times, (Feb. 4, 2007). 

10 Defense Clandestine Service. 

11 Julian Borger: Bush: CIA Must Grow By % 50, The Guardian, (04 Dec 2004). 

12 Daniel Smith: Dark Side To US Intelligence Reform, Washington Quarterly, (08 Dec 2004). 

13 Direction centrale du renseignement intérieur. 

14 Direction Generale de la Securite Exterieure. 

15 Direction du Renseignement Militaire. 

16 Direction de la Protection et de la Securite de la Defense. 

17 Direction centrale de la sécurité publique. 

18 Jacques Massey: Fransız İstihbaratında Reform Çalışmaları, Sait Yılmaz (Der.): İstihbarat Bilimi, Kripto Yayınları, (Ankara, 2014), s.49-50. 

19 GCHQ: Government Communications HQs. 

20 Military İntelligence 

21 Escape and Evasion Service 

22 Sait Yılmaz: 21. Yüzyılda Güvenlik ve İstihbarat, ALFA Yayınları, Birinci Baskı, (İstanbul, 2006), s.378. 

23 E-Kanun: http://www.ekanun.net/2937-sayili-kanun/index.html, (Giriş: 05 Mart 2014). 

24 E-Kanun: http://www.ekanun.net/1324-sayili-kanun/index.html, (Giriş: 05 Mart 2014). 

25 H. Norman Schwarzkopf: It Doesn't Take a Hero: The Autobiography of General H. Norman Schwarzkopf, Bantam, (1993), p.76. 

26 C5ISR: Command, Control, Communications, Computer, Combat Systems, Intelligence, Surveillance, and Reconnaissance. 

27 General Ronald Fogleman: „Information Operations: The Fifth Dimension of Warfare, Defense Issues, ( 25 April 1995). www.defenselink.mil/speeches/1995 

28 Netcentric Warfare. 

29 Information Operations. 

30 John Ferris: Netcentric Warfare, C4ISR and Information Operations, in L.V. Scott, P.D. Jackson: Understanding Intelligence in the Twenty-First Century, Routledge, (London, 2004), pp.54. 

31 Deborah G. Barger: Toward A Revolution in Intelligence Affairs, National Security Research Division, Rand Corporation, (Arlington/VA, 2005), p.16. 

32 HTTs: Human Terrain Teams. 

33 Sait Yılmaz: Güç ve Politika, ALFA Yayınları, (Ankara, 2008), s.369-73. 



****