1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 17

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 17

   
Demokrat Parti teskilatlarını büyütmek, canlı tutmak için seçim dönemlerini 
beklemeden devamlı eglenceler, toplantılar ve mitingler tertip etmistir. Teskilatlarının kurulus yıl dönümleri sölenlerle kutlanmıstır. 9 Haziran 1947’de Söke Bagarası DP’nin kurulus yıldönümü kutlanmıstır. Kutlamalara Söke DP Baskanı Dr. Baki Öktem, Aydın İl Baskanı Etem Menderes de katılmıstır. Eglenceler gece geç vakte kadar sürmüstür.597 

Bu kutlamadan bir hafta sonra da Söke’de DP’nin kurulus yıldönümü kutlanmıstır. Törene Bagarası ve Kusadası’ndan gelen pek çok vatandas ve l İdare Kurulu’ndan Etem Menderes, Avukat Sahap Gürsel, Ekrem Torunlu katılmıslardır. Tören 21.30’da İstiklal Marsı ve “Dag Basını Duman Almıs” marsının hep birlikte söylenmesi baslamıs, Etem Menderes ve Söke’den DP’li Sıtkı Özyıldırım törende birer konusma yapmıslardır. Etem Menderes konusmasında : “Korkmuyoruz, yılmıyoruz. Hiçbir kimse bizi yolumuzdan ayıramaz. Biz kanun ve millete dayanıyoruz.” demistir. Törende zeybekler oynatılıp fıkralar anlatılmıs ve monologlar sunulmustur. Eglence ve müzik 
gece yarılarına kadar sürmüstür.598 Atça Bucagı’nın Yagdere Köyü’nde DP ocagının açılısının 2. yıl dönümü kutlama toplantısı yapılmıstır. Törene Etem Menderes, Eyüp Sahin, Nazilli İlçe İdare Kurulu’ndan Nail Geveci ve Atça DP Bucak Kurulu da katılmıstır. Törende yapılan konusmalarda Aydınlı demokratlar tarafından DP Genel İdare Kurulu’nun DP’den kopanlara karsı desteklendigi vurgulanmıstır.599 

Kusadası DP’nin kurulus yıldönümünü kutlamak için çok güçlü bir tören yapılmıstır. Aydın, Söke, Germencik, Davutlar, Selçuk ve Ortaklardan törene istirak etmek için heyetler gelmistir. Törende yapılan konusmalar özetle söyledir: Ahmet Güçsav: “ Atlantik Paktı kurulmustur. Dünya degisim içindedir. Ancak hükümet dıs politikada milleti temsil edememektedir ve acizlik içindedir.” 
Hamdi Çakmak: “CHP’nin hiçbir icraatı artık milleti tatmin etmemektedir.” 
Osman Kapani: “Bizler, seçimlere kadar hürriyet ordumuzu terhis etmeyecegiz.” 
Pertev Arat: “Memleketin İstikbalini ancak DP garanti edebilir.” Rauf Onursal: “ Milli hâkimiyetle ve iktisadi alanla ilgili ciddi sorunlarımız var.” 

Söke’deki törenden sonra kalabalık, kamyon ve taksilere binerek Davutlar ve 
Güzelçamlı köylerine gitmislerdir.600 

DP İl İdare Kurulu kendi arasında isbölümü yaparak her ilçede gezici hoparlörle 
konusma etkinlikleri düzenlemistir. 11-20 Ekim 1947 tarihleri arasında Aydın’da 
muhtelif sekiz konusma gerçeklestirilmistir. Etem Menderes, Ortaklar, Çine, Umurlu, Kösk’te “ dare Baskı ve 12 Temmuz Beyannamesi” konulu; Aydın merkezde ise Avukat Cevat Ülkü “Yurttas Amme Hakları”; Etem Menderes ise “Halk Partisi’nin Devletçilik İlkesi” konulu birer konusma yapmıstır. Dalama konusmasını Adnan Menderes; Karacasu konusmalarını Adnan Menderes ile birlikte Sevki Hasırcı ve Halil Öktem yapmıslardır. Adnan Menderes Karacasu dönüsünde Yenipazar’ı ve Yörük Ali Efe’yi ziyaret etmistir. 23 Subat 1947 tarihli Demokrat zmir gazetesinin belirttigine göre Nazilli’de Yeni Sinema Salonu’nda 200’ü bayan olan 500 kadar dinleyicinin katıldıgı bir toplantı yapılmıstır. DP Genel dare Kurulu üyelerinden Refik İnce burada ‘DP’de Milli Terbiye’nin Ana Hatları’ adlı bir konferans vermistir.601 

23 Subat 1949’da Nazilli DP Sümer Ocagı’nda düzenlenen toplantıda bir 
konusma yapan Osman Kapani: “Çok partili yasama geçmeden önce Türk isçisinin hali yürekler acısıydı. Bu necip kütle dertlerinden muzdarip bir sekilde ne zaman agzını açsa komünist damgası yemekteydi. Bugün Türk isçisi mesleki haklarının istihsal edilmesi için siyasi haklarının istihsal edilmesi lazım geldigini anlamıstır. DP isçi meselesine eline almıstır. Zafer, içtimai adalete en çok önem veren siyasi partilerindir. DP Türk isçisinin haklarını korumak için bütün mevcudiyeti ile çalısacaktır. DP, iktidarında bu memlekette bir tek ferdin aç ve perisan kalmasına asla izin vermeyecektir. Fabrika isçilerine iktidar partisi mensuplarınca baskı yapıldıgını isitmekteyiz. Unutmasınlar ilerde sahsen mesul duruma düseceklerdir. Dayanın, mücadele edin. Haksızlık yılanını yuvasında ezin. Kaçanı kovalarlar. Kovalayan olursa kaçarlar. Haklı oldugunuz zaman 
sonuna kadar takip ediniz. Fabrika sunun bunun siyasetine alet olamaz”.602 diyerek isçileri kendi hakları için mücadele etmeye ve DP saflarında yer almaya davet etmistir. 

29 Temmuz 1949 tarihinde Kösk Basçayır 603 köyünde düzenlenen mitinge çevre yerlesimlerden iki kamyon ve taksi dolusu DP’li katılmıstır. Anadolu Gazetesi mitinge katılımın az oldugunu iddia etmistir. Mitinge katılımı artırmak için miting biraz geç baslatılmıstır. Mitingde yapılan konusmalarda; 

Mehmet Emin Apay (DP Delegesi): “İslam dini, dünya dinlerinin en üstünüdür. 
Eger iktidar demokrasiyi hazmedemiyorsa İslam’ı da hazmedemiyor demektir.” 
Rıza Gökdag: “Millet Partisi serencam pesinde kosan bir partidir. 
Bu memlekette asla yararlı bir parti olamaz. Hakiki bir muhalefet partisi olmus olsaydı bizimle isbirligi yapması gerekirdi. Bizden ayrılan bozguncu adamlar olmasaydı DP bugün idealine kavusmus olacaktı.” 

Etem Menderes: “Son genel kurultayımızda Milli Ant kararları alınmıstır. Seçim 
emniyeti istiyoruz. Milletin seçim emniyetsizligi durumunda DP mesru müdafaasını yapacaktır. Oylarımız ırz ve namusumuzdur. Hükümet baskı yapar oylarımız çalınır, ırz namusumuza tecavüz olursa bu hırsızı yakaladıgımız zaman sen beni öldürdün, akrabalarım seni dava edip adliyeye teslim etsin demeyecegiz. Bu durum karsısında DP’li vatandaslar mesru müdafaasını yapacaklardır.604 diyerek laiklik, milli egemenlik ve seçim emniyeti konusundaki düsüncelerini halkla paylasmıslardır. Kösk’te 8 Mayıs 1949 tarihinde gerçeklesen DP mitinginde Kösk DP İkinci Baskanı Keçecioglu, Umurlu DP Baskanı Mehmet Demirci, Hilmi Üzümcü, Sultanhisar’dan Süleyman Kayaalp, Atça’dan Sükrü Demirayak, Konya Eregli’den Hilmi Çelenoglu, Koçarlı’dan Babir Çobanoglu, Germencik’ten Abdullah Soyok, Nazilli’den Dr. Resat Tuncer, Nazilli DP Baskanı Sevki Hasırcı, DP Aydın İl Baskanı Etem Menderes birer konusma yapmıslardır. Saat 14.00’te baslayan miting, 17.00’de bitmistir. Etem Menderes yaptıgı konusmada : “CHP’liler, Demokratları taklit ederek böyle toplantılar yapmaya çalısmaktadır. Fakat toplantıları cılız geçmektedir. Hilmi Uran su anda güzel vaatler vermektedir. Bu sözler katiyen samimi degildir. Agızlarına da yakısmamaktadır. Bunlar, büyük seçimlerin yaklasması münasebetiyle DP’nin 
hummalı faaliyetlerini uyusturacak oyun ve tertiplerden ibarettir.” 605 diyerek Halk Partisi’nin yaptıgı etkinliklerde samimi olmadıgını, halkın gerçek partisinin DP oldugunu konusmasında ima etmistir. 

Demokrat Parti halkın duygularını oksayacak pek çok etkinlik yapmıstır. Bu 
amaçla Nazilli’de Demokrat Gençlik adıyla bir kulüp kurulmustur. 1 Eylül 1948’de Söke DP İdare Kurulu, Belediye Parkı’nda DP’lilere ve ailelerine çay ve caz gecesi tertip etmistir.606 Söke DP Yenicami Ocagı, fakir ve kimsesiz çocukları giydirerek ve eglenceyle 27 Nisan 1947 tarihinde sünnet ettirmistir.607 Rusya ve komünizm tehdidinden dolayı çok partili yasama geçis sürecinde Türkiye’de isçi sorunlarıyla ilgilenmek bu iki kavramla esdeger tutulmustur. Ancak Demokrat Parti isçileri bu sekilde itham etmemis somut çözüm önerileri sunmasa dahi onların sorunlarıyla ilgilenmis ve tertip etmis oldukları etkinliklere katılmıstır. Çok partili yasama geçis sürecinde Aydın, Nazilli Basma Fabrikası nedeniyle isçi yurdu olarak anılmıstır. Demokrat zmir gazetesi, isçilerin sorunlarını söyle dillendirmistir: “İsçiler, haklarıyla ilgili bir girisimde bulundukları zaman onlara komünist damgası vurulmasından sikâyetçidir. İsçiler ve memurlar arasında isçilerin aleyhinde haksızlık vardır. Örnegin isçi her çocuk basına 3 lira tazminat alırken, memur 10 lira almaktadır.” Osman Kapani Nazilli’de yaptıgı konusmada, isçilere grev hakkı tanınacagını, sendikalara genis 
yetkiler verilecegini, isçi sigortalarını yeniden düzenlenecegini söylemistir.608 9 Ekim 1947 tarihinde yapılan Nazilli Dokuma Fabrikası’nın 10. kurulus yıl dönümü kutlamalarında fabrika kantininde isçilerle beraber 2500 kisilik bir balo tertip edilmistir. 

Baloya Aydın Valisi de katılmıstır. Geceye zmir’den katılan Kayagücü güres takımı bir gösteri bulunurken Senirkent Efesi Ruhi Çohanka ekibiyle beraber zeybek oynamıstır. Gündüz ise Isparta futbol takımıyla Sümer Ocagı takımı maç yapmıstır. Etkinliklere DP’den sadece ilçe baskanı çagrılmıstır. DP’liler kutlamada etkili rol alamadıgı için ilçe baskanına kızmıstır.609 Celal Bayar Zonguldak’ta yaptıgı konusmanın büyük bir kısmını isçi sorunlarına ayırmıs, bunun üzerine Nazilli Sümer DP Ocagı Bayar’a tebrik ve baglılık telgrafı çekmistir. Telgraf söyledir: 

“Sayın Celal Bayar, 

Tarihi Zonguldak söylevinizde partimizin isçi davasına veciz bir ifade ile 
açıklamanız yurdun her yerinde oldugu gibi ekseriyeti basma fabrikası isçilerinden mütesekkil olan ocagımız ve muhitimizde büyük bir sevinçle karsılanmıstır. 04.05.1949 günü haftalık toplantısını yapan ocagımız idare kurulu fedakâr Demokrat isçilerin hissiyatına tercüman olarak en derin saygı ve baglılıklarını teyit eder, saglıklar diler. Nazilli DP Sümer Ocagı Baskanı Dr. Resat Tuncel.” 610 

2.11.2. Cumhuriyet Halk Partisi 

21 Temmuz 1946 genel seçimiyle, İl Genel Meclisi seçimini CHP büyük bir 
farkla kazanmıstır. Ancak DP, CHP bünyesinden dogup geldigi için çok partili yasama geçis sürecinde çok büyük bir yara almıstır. Bu nedenle söz konusu seçimler sonrasında CHP hızla teskilatlarını güçlendirme çabası içerisine girmistir. İstifalar nedeniyle dokusu zedelenen idare heyetlerini yaptıgı kongrelerle yenilemistir. DP’nin 1946’da baslayan çok hızlı örgütlenmesini baslangıçta fazla önemsemeyen CHP, tek parti oldugu dönemde parti teskilatı kurmaya gerek duymadıgı pek çok yerde çok partili yasama geçilmesiyle beraber teskilat olusturmaya baslamıstır. CHP 21 Subat 1948 tarihinde CHP, Nazilli Gereniz Köyü ocagını açmıs,611 19 Nisan 1948’de Aydın Nazilli Bilara 
Köyü CHP ocak binasının açılısı yapılmıstır. Törene Milletvekili Emin Bilgen de 
katılmıstır. Aydın il, Nazilli ilçe ve bucak CHP idare kurulları törende hazır 
bulunmustur. Köy sakinleri törenlere gögüslerine taktıkları altı oklu rozetlerle 
katılmıslardır. Törenler, bando’nun çalmıs oldugu marslar esliginde yapılmıstır.612 

Törende Horsunlu CHP Ocak Baskanı Sevket Arısal, Nazilli Belediye Baskanı Rıfat Tuncer heyecanlı birer konusma yapmıstır. Bina kurdelesi Ekrem Çiftçi tarafından kesilmistir. Törenler tertiplenen eglencelerle devam etmistir.613 Bozdogan Yaka Köyü CHP Ocagı’nda 10 Mayıs 1948’de açılmıstır. CHP’liler Nazilli’den otobüslerle bu törene katılmak için Bozdogan’a gitmislerdir. Törene Nazilli, Bozdogan CHP ilçe idare kurulları ve Milletvekili Emin Bilgen de katılmıstır. Tören’e tam takım bir bando götürülmüstür. Köy bayraklarla donatılmıs ve gelen heyetler köylülerce ilgiyle karsılanmıstır. Tören İstiklal Marsı’nın okunması ve Atatürk’ün anısına saygı durusuyla baslamıstır. Konusmalarda smet nönü’ye olan baglılık vurgulanmıstır. Nazilli’ye 5 km 
uzaklıkta olan Nazilli’nin Aslanlı Köyü CHP ocak binası da törenle açılmıstır. Heyet büyük bir kalabalıkla Nazilli’den bu köye yürüyerek, bayraklarla donanmıs vaziyette gelmistir. Milletvekili Emin Bilgen’in de katıldıgı törenler bandoyla yapılmıstır. Törenlerde pek çok kisi konusma yapmıstır. Hulusi Çogullu konusmasında: “Cumhuriyet Halk Partisi faziletin, tekâmülün ve inkılâbın partisidir. Ebedi Sefimiz Atatürk’ün eseridir. İnönü’nün yolu, yolumuzdur. Bu essiz kahramana inanmakta ve güvenmekteyiz. Demokrat Parti mensuplarının yanlıs iddialara dayanarak sarf ettikleri bütün gayretlere ragmen Cumhuriyet Halk Partisi’nin tüm çalısmalarını kadirsinas milletimiz asla unutmayacaktır.”614 demistir. 

15 Haziran 1949 tarihinde Germencik’e baglı Dagyeni Köyü’nde CHP ocak 
binasına levha asma töreni yapılmıstır. Törene Aydın ve Germencik’ten gelen 
vatandaslar da katılmıstır. Daha önce aynı köyde DP’de buna benzer bir toplantı 
düzenlemistir. İşte bu tören sırasında CHP’ye karsı yapılan haksız elestiriler çok sert bir dille kınanmıstır. Törende yapılan konusmalarda; 

Hakkı Darcan: “Geçen burada olan DP toplantısında CHP bize düsmandan 
daha çok zulüm yaptı diyenler bugün sekiz arsın yatıp, dokuz arsın kalkıyorlarsa buna CHP iktidarına borçludurlar. Böyle diyenlere verilecek cevap sen nankörsünden baska ne olabilir? Simdiye kadar yapılan toprak dagıtım törenlerine muhaliflerin istirak etmemesi onların köylü ve köylünün kalkınmasıyla olan alakalarına güzel bir misal teskil etmistir.” 

Yusuf Uzman: “Etem Menderes, Halk Partisi bize söz hakkı vermedi demektedir. 
Kendisinin bu partide il baskanlıgı yaptıgını hatırlatırız. CHP’nin kökü çürüktür, 
yıkılmaga mahkûmdur diyenlere diyoruz ki CHP’nin temeli Müdafaa Hukuk Cemiyeti ve Atatürk’ün nurlu eliyle atılmıstır. Yıkılmaga mahkûm olan baska partilerin programlarıyla ortaya çıkan programsız, maksatsız partilerdir.”615 seklinde konusmuslardır. 

1 Temmuz 1949’da Umurlu Bucagı’nda CHP, Bayramyeri ve stasyon 
Mahallesi ocaklarını açmıstır. Açılıs törenlerine CHP’li milletvekilleri de katılmıstır. 

Törenlerde yapılan konusmalarda DP ve MP mitinglerinde CHP’ye karsı söylenen 
sözler, DP II. Büyük Kongresi’nde alınan kararlara cevaplar verilmistir. Hükümetin DP kongresinde alınan kararlardan dolayı yayımlamıs oldugu beyannameye sahip çıkılmıs, Umurlu’dan bu konuyla ilgili CHP merkezine destek telgrafları çekilmistir.616 CHP, 1947 yılında 3 mahalle, 13 köy ocagı olmak üzere 16 yeni ocak açmıstır. Aydın ilinde partiden ayrılan 1.522 üyeye mukabil 4.682 yeni üye partiye yazılmıstır. Bir önceki yıl 39.923 olan üye sayısı 1947 yılında 43.083 üyeye çıkarılmıstır. Bu Aydın il genel nüfusunun %16’sına denk gelmistir.617 1948 yılında ise mevcut teskilatlara yeni kurulan 3 mahalle, 5 köy ocagı daha katılmıstır. Ancak adını tespit edemedigimiz birkaç köyde 
ise CHP ocakları kapatılmıstır. 1949 yılı baslarında CHP, Aydın’da 8 ilçe, 17 bucak, 431 köy, 55 mahalle, 4 semtte örgütlenmistir. CHP’ye 1948 yılı boyunca da üye kayıtları devam etmistir. Bu çerçevede partiye 4.311 yeni üye kaydı yapılmıstır. Yeni katılımlara ragmen toplam üye sayısı 41.027’ye gerilemistir.618 Cumhuriyet’in kurulusundan beri CHP’nin herhangi bir teskilat kurmadıgı pek çok yerde çok partili hayatın getirdigi rekabet sonucunda teskilatlandıgı dikkatlerden kaçmamıstır. 

1946 yılında çok partili yasama geçildikten sonra CHP milletvekilleri, bakanlar, 
parti üst düzey yöneticileri Aydın’ı daha çok ziyaret etmeye baslamıstır. Aydın’ı bu dönemde en üst düzeyde ziyareti Cumhurbaskanı İsmet İnönü gerçeklestirmistir. İçisleri Bakanı Sükrü Sökmensüer ve Tarım Bakanı Faik Kurtoglu da Aydın’ı ziyaret eden CHP’li hükümet üyeleri idi. çisleri Bakanı, Aydın’da gerçeklestirdigi ziyaretler sırasında yaptıgı konusmalarda Toprak Reformu Kanunu’nu uygulamaya koyduklarını, tarımla ilgili her türlü gübre, ziraat aletinin ithalini serbest bıraktıklarını açıklamıstır. 

Aydın’ı ziyaret eden Bakanlara Vali Salim Gündogan, l ve ilçe CHP idare kurulları Ziraat Müdürü, Orman sletme Müdürü ve Milletvekili Mithat Aydın eslik etmistir. Heyet Mugla’ya da gitmistir. Dönüste Çine Halkevi’nde yapılan konusmaların ardından heyet ncirliova’ya geçmistir. ncirliova Halkevi’nde büyük bir kalabalıgın katıldıgı toplantıda yapılan konusmalarda Erbeyli Tarım İstasyonu’nun ( ncir Arastırma) eksikliklerinin giderilecegi sözü verilmistir. Bakanlar burada Milli Mücadele kahramanlarından Durmus Ali Efe ve Ali Çavus’la bir süre konusmuslar ve beraber fotograf çektirmislerdir. Bakanlar, fotograf çektirirken bagdas çökerek efelerin arasına oturmuslardır. Erbeyli ve Sınırteke köylerinin ardından Erbeyli’deki ncir Arastırmaya Merkezi’nde de incelemelerde bulunan heyet, daha sonra Söke ve Koçarlı’ya gitmistir. Buralarda yapılan konusmalarda 7 Eylül kararlarının ülkeye ferahlık getirdigi vurgulanmıstır.619 

CHP, teskilatları arasında koordinasyon ve iliskileri güçlendirici çalısmalar 
yapmıstır. 1948 yılı baslarında Nazilli CHP’ye baglı idare kurulları sürekli yan yana gelerek toplantılar düzenlemislerdir. Mahalle toplantıları yapılıp, vatandasla bir araya gelinmis, vatandasın sikâyetleri ve istekleri dinlenilmistir.620 Yine İlçe İdare Kurulu parti binasında partilere çay ziyafeti vermistir. Toplantıda CHP İlçe Baskanı Hulusi Çogullu bir konusma yapmıstır. Nazilli CHP İlçe İdare Heyeti ocak idare heyetleriyle sık sık yaptıgı toplantılarla bir araya gelmistir. Sultanhisar, 1946’lı yıllarda ilin önemli portakal üreticisidir. Bu kasaba da CHP tarafından portakal ziyafeti günü (festival) tertip edilmistir. Festivale matbuattan, diger il ve ilçelerden pek çok kimse davet edilmistir.621 

CHP, DP’nin miting, toplantı ve eglencelerine, düzenlemis oldugu miting ve 
toplantı ve eglencelerle cevap vermistir. 28-29 Mayıs 1948’de CHP, Atça’da, Aydın, Nazilli ve buraya baglı köylerden gelecek heyetlerle yüzlerce kisinin katıldıgı bir toplantı yapmıstır. Toplantı DP’nin ortaya attıgı fikirlere cevap vermek için düzenlemisti. Anadolu gazetesinin belirttigine göre; toplantı nedeniyle Atça’da dükkânlar, evler ve sokaklar CHP bayraklarıyla donatılmıstır. Atça ilk kez bu kadar kalabalık olmustur. Toplantıya katılanların gögüslerinde küçük tipteki CHP bayragı asılıdır. İzmir ve diger yerlerden toplantı için yüzlerce kisi trenlerle Atça’ya gelmistir. Elliye yakın otobüs ve kamyonun da Atça’ya insan tasıdıgı, tarla islerinin yogun oldugu bir zaman olmasına ragmen köylünün de toplantıya ragbet ettigi mahalli basın tarafından ifade edilmistir. Anadolu gazetesi toplantıya on bin civarında kisinin katıldıgını, on bes gün önce DP’nin aynı yerde gerçeklestirdigi mitingin ise sönük geçtigini belirtmistir. Atça’daki bu toplantıda Hulusi Çogullu, Atıf Kuray ve Sevket Arsel birer konusma yapmıslardır. Hulusi Çogullu yaptıgı konusmada: “Partimizin Türkiye’deki her eser ve abidenin altında imzası vardır. Biz bu kuvveti büyük milletimizden aldık.” diyerek CHP’nin Türkiye’nin kalkınmasına yaptıgı büyük katkıya vurgu yapmıstır. Atıf Kuray yaptıgı konusmada muhaliflerin söylemlerine karsı sert elestiriler de bulunmustur: “Mert Karakterli Efeler, Bugünkü Türkiye CHP eliyle kurulmustur. Demokrasi CHP’nin eseridir. Karsı taraf demokrasiyi kendilerine mal etme, kendi kahramanlıklarının bir sonucu gibi gösterme gayretindedir. Buna sasıyoruz ve bu, CHP’ye ve Atatürk’ün hizmetlerine nankörlüktür diyoruz.” Toplantı bandonun çaldıgı degisik marslar, davul zurnalı eglence ve zeybek oyunlarıyla sona ermistir.622 

Partilerin köylerdeki aylık olagan toplantıları bile bazen inanılmaz katılımlara 
sahne olmaktaydı. 7 Haziran 1948’de CHP, Isıklı Köyü aylık olagan toplantısını 
çevreden gelenlerin katılımıyla gerçeklestirmistir. Toplantıda DP’ye oy verenlerin 
kamudaki islerinin görülmeyecegi iddiaları yalanlanmıstır.623 CHP Yenipazar Bucak İdare Kurulu bir tanısma toplantısı düzenlemistir. Toplantıya Aydın, diger ilçe ve bucaklardan kamyon ve otomobillerle pek çok vatandas gelmistir. Anadolu gazetesinin yazdıgına göre toplantıya bes bin kadar vatandas katılmıstır. Burada bes gün önce DP bir miting yapmıstı. Toplantı bu mitinge karsı bir cevaptı. Toplantıda yapılan konusmalarda Celal Bayar’a cevap verilmis, Celal Bayar ve ekibi seyyar mitingci ve kundakçı olarak nitelendirilmistir. Toplantı, düzenlenen eglencelerle sona ermistir. 

Toplantıda Orhan Çiftçi, Dr. Sezai Çomo, Nazmi Akdeniz birer konusma 
yapmıslardır. 624 

11 Ağustos 1948 tarihinde CHP Ortaklar’da bir miting tertip etmistir. Miting 
Ramazan Bayramı’na denk getirilmistir. Mitingde Ahmet Hamdi Öztürk su sekilde konusmustur: “Partimiz muhaliflerden müspet tenkitler beklemektedir. Ancak Muhaliflerin tertipledikleri toplantılarda konusan bir kısım sözcüler, ele aldıkları ve dile doladıkları mevzularla partimize, partimiz mensuplarına ve hükümetine, çalısanlarına karsı insafsızca düzenlenmis iftira ve isnatlarda bulunmustur…Daha düne kadar hükümetimizin memleket ve millet islerinde sorumluluk sahibi ve hissedar olmalarına ragmen muhalifler yaptıkları konusmalarda yurdumuzda hürriyet olmadıgını; halka yazı ve söz serbestligi verilmedigini, vatandasların tahakküm ve iskenceye ugradıgını, onların servetlerinin yok edildigini, hayatın ucuzlatılmadıgını, köylünün mahsulünün para etmedigini söylemektedir. Köy idarelerinde, belediyelerde ve hükümet dairelerinde bulunanların nizam tanımadıklarını bu yüzden vatandasın hakkını arayamadıgını, devlet memurlarının sadece üst kademedeki mütehakkimler in isaret ve isteklerine körüne körüne boyun egip yerine getirmekten baska bir sey yapmadıklarını, memleketin harabeye döndügünü, milletin sefalete sürüklendigini iddia etmektedir. Bu muhaliflerimiz, Halk Partisi’nin aglattıgı vatandasların gözyaslarıyla olusmus bataklıkları derhal kurutup, memleketimizi cennet gibi ve milletimizi zengin yapacakları vaadinde bulunmaktadır. Bunlar daha önce partimize girerken ya da partimizin birer adayı iken hükümetimizin faaliyetlerini öve öve bitirememekteydi. 
Bunlar, 4 Temmuz 1948 tarihinde Ortaklar mitinginde istediklerin, istedikleri anda yapabileceklerini ve seçim kanunu istedikleri gibi olmazsa, devlet kudretinin zaafa ugrayacagını, anarsi dogacagını, milletin birbirini bogazlayacagını, bu da yurdumuzu paylasma amacında olan dıs güçlerin önüne fırsat koyacagını söylemistir. Bunlar, seçim kurullarında görev alacak bizlerin vasiyetimizi yazarak gelmemiz gerektigini, aksi bir sey oldugunda seçim sandıklarını basımızda kıracaklarını, kafalarımızın seçim sandıkları kadar saglam olması gerektigini, gerçekten bunu yapabilecek güçlerinin oldugunu, siddet ve tehdit saçan sözlerle belirttiler. Ve bu sözleri söyleyenlerin çogunlugun meslegi avukatlıktır. Demokrasi prensibiyle bagdasmayan sözleri söyleyenler kendilerine mesleki çalısmalarında daha fazla müsteri çekme pesindedir. 

Bunlar istediklerini yapma hürriyeti aramaktadır… Onlar Demokrat Parti’nin ün salan kudreti olmasaydı Amerika’nın Türkiye’ye 1 dolar dahi vermeyecegini söylemektedir. 
İktidarda olan parti bellidir. Yapılan yardım ve destekler partimizin eseridir… 
Yurdumuzda kurulan ve kurulacak olan partilerin güçlenmesini biz de isteriz. Yeter ki dillerindeki çürüklük gösteren, koku saçan kötülüklerini bizlere yükletip de kendilerini nur ile yıkanmıs, ülkemize semadan yenice inivermis melaikeler gibi kabul ettirmeye kalkısmasınlar. Evet, karsımıza çıkmıs veya çıkacak partilerle topraklarımızın bütünlügü, milli egemenligimizin dokunulmazlıgı, varlık ve kudretimizin hızla artırılması davalarımızda iyiniyetlee tartısmadan is birligi yapabiliriz.”625 

15 Haziran 1949 tarihinde Nazilli CHP parti çevresinde bir etkinlik ve eglence 
düzenlenmistir. Törende bando degisik marslar çalmıs ve davul zurna esliginde folklor oynanmıstır. Eglenceye DP’li ve MP’liler de katılmıslardır. Eglencede Hulusi Çogullu: “15 gün önce Ankara’da iken nönü Savasları’nın kahramanı ve Lozan Barısı’nın mimarı Reisicumhurumuz smet nönü’yü de ziyaret etmistik. Sayın Cumhurbaskanımız selam ve sevgilerini Nazillililere bildirmemizi tarafımıza teblig buyurdular.” seklinde konusmustur. Necip Mirkelamoglu ise: “Türk gençliginin milli duyguları yüksektir. Onların milli heyecanı her zaman komünizmle mücadele halindedir. Bu gençlik komünizmi nefretle karsılamakta  dır… İnönü, Kemalist milliyetçiligi yürüten bir milli kahramandır. nönü gibi bir dagı kimse deviremez, onun gibi bir kaleyi kimse fethedemez.”demistir.626 

Çok partili yasama geçis sürecinde CHP Aydın’da bayramları geçmis yıllara 
oranla daha etkin kutlamaya çalısmıstır. 7 Agustos 1948’de Germencik CHP’de 
bayramlasma töreni düzenlenmis, çevre köy ve bucaklardan kamyonlarla pek çok kisi istirak için törene gelmistir. Törende Dr. Sabri Akın ve Eski Ticaret Bakanı Nazmi Topçuoglu hazır bulunmus ve Nazmi Topçuoglu, General Akarçay, Akif Kınaf ve Kenan Özden birer konusma yapmıslardır. Bu mitinge benzer toplantı aksam saatlerine kadar devam etmistir. Toplantıya 10 bin kisinin katıldıgı iddia edilmistir.627 Anadolu gazetesine göre Nazilli’nin 1948 yılı Kurtulus Günü törenlerine yaklasık 15 bin vatandas katılmıstır. Gazetenin yazdıgına göre bunların 10 bini çevre köy ve ilçelerden gelen CHP’li vatandaslardır. Tören Halkevi önünde baslamıstı. Ödemis CHP idare kurulunun göndermis oldugu 30 kisilik bando takımı çaldıgı marslarla törene katılanları çosturmustur. Törende Nazilli’nin kurtulusu temsili olarak canlandırılmıs, Nazilli Ortaokul Müdürü, Kaymakam, CHP lçe dare Kurulu üyelerinden Dr. Cengiz Özkavruk, DP’den Sevki Hasırcı birer konusma yapmıslardır. Törende Atatürk’ün hatırası yâd edilmis ve nönü için muazzam tezahürat yapılmıstır. 

Gece fener alayı tertip edilmistir. Yapılan tüm etkinliklerde CHP’lilerin çogunlukta oldugu görülmüstür. Kaymakamlık ayrıca aksam saatlerinde bir balo düzenlemistir.628 Yunan isgalinden sadece 38 bina ile kurtarılan Aydın’ın 1948 yılı kurtulus günü kutlamalarına ziraat zamanı olmasına ragmen vatandaslar çok fazla ragbet göstermislerdir. Civar köylerden pek çok vatandas törenler için Aydın’a gelmis, törenler cosku içerisinde yapılmıstır. Törenlere DP’lilerin katılmaması yadırganmıstır. 

Törenlere istirak eden efeler serefine (Milli Mücadele’ye katılmıs) ordu evinde yemek tertip edilmistir.629 

CHP, halka ulasmak için çok farklı etkinliklerde bulunmustur. 14 Nisan 1946’da 
Aydın CHP, partiye yeni istirak edenlerle birlikte bir toplantı tertip etmistir. Toplantıda Parti Bölge Müfettisi, Merkez lçe Baskanı tarafından birer konusma yapılmıstır. Konusmalarda CHP’yi Atatürk’ün kurdugu ve onun basında Milli Sef’in bulundugu vurgulanmıstır. Gecede Aydın Ortaokulu Müdürü Kemal Özkaynak’nın yazdıgı, müzik ögretmeni hsan Ünal’ın besteledigi Aydın efelerinin yasayıslarını konu edinen bir operet de sergilenmistir.630 Kusadası CHP ve Halkevi, 24 Nisan 1946 tarihinde otobüslerle Efes ve Selçuk harabelerine bir gezi tertip etmistir. Selçuk Halkevi yetkilileri gelen misafirleri samimi bir sekilde karsılamıstır.631 Bozdogan Belediye Baskanı Nurettin Karatas tarafından 10 Kasım gecesi ölümünün 9. yılında Atatürk’ün ruhunu taziye için mevlit okutmustur.632 4 Agustos 1948’den itibaren Parti Müfettisi Hüseyin Hulki Cura da köylere sık sık ziyarette bulunmus, halkın sorunlarıyla ilgilenmistir.633 


BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

597 Demokrat İzmir, 10 Haziran 1947. 
598 Demokrat İzmir, 26 Haziran 1947. 
599 Demokrat İzmir, 29 Şubat 1948. 

600 Demokrat İzmir, 2 Mayıs 1949. 

601 Demokrat İzmir, 23 Şubat 1947. 
602 Demokrat İzmir, 27 Şubat 1949. 
603 Basçayır köyü çevre dag köylerinin merkezi durumundadır. 
      Çevre dag köyleri sakinleri Cuma namazı için bu köye gelmektedir. 
      Cuma günleri burada pazar kurulmaktadır. Miting bu yüzden Cuma                    günü yapılmıstır.    
604 Anadolu, 3 Ağustos 1949. 

605 Demokrat İzmir, 9 Mayıs 1949. 

606 Demokrat İzmir, 3 Eylül 1948. 
607 Demokrat İzmir, 3 Mayıs 1947. 
608 Demokrat İzmir, 22 Mayıs 1947. 
609 Demokrat İzmir, 11 Ekim 1947. 
610 Demokrat İzmir, 18 Mayıs 1949. 
611 Anadolu, 23 Şubat 1948. 
612 Anadolu, 21 Nisan 1948. 
613 Anadolu, 26 Nisan 1948. 
614 Anadolu, 12 Mayıs 1948. 
615 Anadolu, 17 Haziran 1949. 
616 Anadolu, 3 Temmuz 1949. 
617 CHP Aydın İl Kongresi Zabıtları, 03.04. 1948 (1948), s.7. 
618 CHP Aydın İl Kongresi Zabıtları, 30.12. 1949 (1949), s.6. 

619 Aydın Gazetesi, 25.03.1947.
620 Anadolu, 23 Şubat 1948. 
621 Anadolu, 17 Mart 1948. 
622 Anadolu, 30 Mayıs 1948. Anadolu, 31 Mayıs 1948. 
623 Anadolu, 9 Haziran 1948. 
624 Anadolu, 28 Haziran 1948. 
625 Anadolu, 13 Agustos 1948. 
626 Anadolu, 17 Haziran 1949. 
627 Anadolu, 9 Ağustos 1948. 
628 Anadolu, 6 Eylül 1948. 

629 Anadolu, 8 Eylül 1948. 
630 Anadolu, 16 Nisan 1946. 
631 Anadolu, 26 Nisan 1946. 
632 Anadolu, 16 Kasım 1947. 
633 Anadolu, 6 Ağustos 1948. 

18 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 16

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 16

1946 yılında Aydın Ticaret Odası İdare Kurulu seçimlerini CHP mensubu kisiler 
kazanmıstır. Ticaret Odası İdare Kurulu Baskanlıgı’na CHP İl İdare Kurulu üyelerinden Ekrem Çiftçi seçilmistir. Nazilli Ticaret Odası’nda da benzer gelismeler yasanmıstır. 
İdare Heyeti Baskalıgı’na Nuri Tükenmez getirilmistir.549 Nazilli çiftçileri, Nazilli 
Çiftçi Birligi adlı bir dernek kurmustur. Fakat dernekte CHP agırlıgı vardır. Dernegin açılıs törenine CHP İlçe İdare Kurulu, Ticaret Odası Baskanı ve Belediye Reisi istirak etmistir.550 Kooperatiflerde de iktidarla muhalefet arasında aynı rekabet görülmüstür. 
Bozdogan kooperatifler müdürü aynı zamanda CHP baskanıdır. DP bu durumu tasvip etmemistir. DP’ni düsüncesine göre; bu tip makamda bulunanlar tarafsız olmalıydı. 
Çünkü kooperatiflere her türlü partiden vatandas üye kayıtlı bulunuyordu.551 Baro seçimlerinde Aydın Valisi CHP’li hsan Uzman’ın baro baskanı seçilebilmesi için gayret sarf etmistir. Sahap Gürsel, Hulusi Çogullu, Nezihi Akarsu, Adnan Karasu gibi avukatlar Baro’ya siyasetin bulasmaması gerektigini ve Baro’nun adalet mekanizmasının bir parçası oldugunu söylemisler ve kimseden direktif alamayacagı gerekçesiyle bu duruma karsı çıkmıslardır. Yapılan baro seçimlerinde baskanlıga hiçbir partiye üyeligi bulunmayan Adnan Akarsu; açık üyelige ise Hulusi Çogullu ve İhsan Ünlü seçilmistir.552 Seçimlerin ardından muhalefet yanlısı Demokrat İzmir gazetesi söz konusu baro yönetimini övücü yayınlar yapmıstır. Aydın Barosu’nun yaptıgı bir toplantıda DP il baskanı ile CHP müfettisi hazır bulunmustur. Bu toplantı örnek bir toplantı olarak düsünülmüs tür. Baro seçimi ve toplantısını demokratik düzenin olusması için bir basamak olarak gören Etem Menderes su ifadeleri kullanmıstır: “Baro heyeti Aydın’da bir zihniyet inkılâbı yapmıstır. DP kuruldugundan beri ilk defa bize CHP’nin kıymetli müfettisi ve güler yüzlü baskanı ile bir arada bulunma fırsatını vermistir. Bu, 
siyasi hayatın deger verilecek bir tecellisidir. Zaten hukuk telakkisinin siarına yakısan da budur. Bu münasebetle baronun kıymetli baskanı ve heyetine tesekkürlerimi sunar, kadehimi kaldırırım.” 553 
Nazilli Mensucat Sanayi İsçileri Sendikası Genel Kurulu’nda siyasetin 
sendikadan uzak tutulması için ciddi girisimler olmustur. 11 Temmuz 1948 tarihinde Nazilli Mensucat Sanayi İsçileri Sendikası’nın genel kurulu yapılmıs, kurula kaymakam, bölge çalısma müdürü, fabrika müdürü de katılmıslardır. Genel kuruldan sendikaların her türlü ihtirasın dısında kalması, hiçbir siyasi tesekkülün oyuncagı olmaması ve sadece isçi sorunlarıyla ilgilenmesi dilegi ortak bir temenni olarak çıkmıstır. Celal Ülkü(Nazilli Mensucat Fabrikası sçileri Sendikası Baskanı): “Sendikalarımız, partilerin yarıs sahası degil, Türk isçisinin derbeder olmus sosyal hayatının tedavi sahası olmalıdır. Sosyal hayatımızda her partiye söz dinletir bir topluluk haline gelmeliyiz.”554 

Cumhuriyet döneminin en köklü sosyal kuruluslarından Türk Hava Kurumu çok 
partili yasama geçis sürecinde yasanan kısır siyasi tartısmalardan nasibini almıstır. Türk Hava Kurumu Aydın Subesi 1949 yılı kongresi siyasi tartısmaların gölgesinde gerçeklesmistir. Bu subenin yıllık olagan genel kurulu, Vali Etem Yetkiner’in huzurunda en yaslı üye Dr. Nafiz Yazgan baskanlıgında toplanmıstır. 1949 yılı içerisinde THK Aydın subesi bagıs, fitre ve kurban geliri olarak 50.502 lira gelir temin etmistir. Bu gelirin 37.726 lirası merkeze gönderilmistir. Geri kalan miktar sube masrafları için kullanılmıstır. Kurumun yüksek bagıs, fitre ve kurban derisi geliri yeni kurulan DP’nin de istahını kabartmıs, dikkatini bu kuruma çevirmistir. Bu maddi gücü tek basına iktidar partisinin kontrolüne bırakmak istemeyen DP ciddi bir mücadele baslatmıstır. Ancak THK Aydın Şubesi yeni idare kuruluna seçilenlerin isimlerine baktıgımızda üyelerin çogunlugunun CHP’li oldukları açıkça görülmektedir: 

İdare Kurulu Üyeleri: Raif Günaydın, Vehbi Aydınlıer (Bahçıvan Vehbi), Av. Mithat Eraydın, Nuri Güngör, Osman Becerik, A. Rıza Özkavruk, Mümtaz Mıhçı, Av. Nedim Müren, Hamdi Tuzcuoglu, Eyüp Sahin, Yedek Üyeler: Hikmet Aygen, İrfan Saylam, Dr. Orhan Müren, Hilmi Yazıcıoglu, Veysel Kültür, 
THK Büyük Kurultay Delegeliklerine Seçilenler: CHP milletvekilleri Mithat Aydın ve Neset Akkor. 555 

Kimin tarafından toplanacagı bugün bile tartısma konusu olan kurban derilerini 
çok partili yasama geçis sürecinde DP’ye ait bazı subelerin toplamaya kalkmasıyla Aydın’da iktidar partisiyle muhalefet arasında çok büyük bir tartısma çıkmıstır. Olaya DP Genel Merkezi de dâhil olmustur. DP Genel Baskanı kurban derilerinin THK’ya verilmesi konusunda sık sık açıklama yapma geregi duymustur. Buna ragmen Kusadası’nda DP teskilatının kurban derisi topladıgı görülmüstür. Halkın bir kısmı tarafından bu durum hos karsılanmamıstır. Anadolu gazetesine göre; “en mukaddes varlık olan bir konunun siyasete alet edilmemesi” gerekmektedir.556 Bir yıl sonraki kurban bayramında yine kurban derileri üzerinde tartısma çıkmıstır. Fakat bu kez DP, partilerinin kurban derisi toplamadıgını sadece kurban derisini getirip DP’ye bagıslayanların derilerini kabul ettiklerini söylemistir.557 DP ocakları kurban derilerine talip olunca CHP her defasında buna DP’nin hakkı olmadıgını söyleyerek kurban derilerinin sadece THK ve Çocuk Esirgeme Kurumu’na verilmesi için seferberlik başlatmıştır. 

DP’lilerin baskısı ve sikâyetleri nedeniyle Kusadası Çocuk Esirgeme Kurumu’na 
bakan yetkililer görevlerinden istifa etmek durumunda kalmıslardı. lgili kurumun kurul baskanlıgına DP Kusadası Baskanı Dr. Hulusi Buyral seçilmis, geçen zaman içerisinde kurumun çok kötü duruma düstügü resmi raporlarda ifade edilmistir. Buyral’ın görevinden istifa edip, konuyla ilgili seçimlerin yenilenmesi gerektigi CHP tarafından özellikle dile getirilmistir.558 DP Baskanı Buyral ile CHP baskanı arasında gazetelere gönderdikleri yazılar aracılıgıyla çok sert tartısmalar yasanmıstır. Bu normal siyasi münakasanın dısına çıkmıstır. CHP baskanı, Buyral’ın meslegiyle ilgili olarak ‘acırım onun baktıgı hastalara’ demistir. Yapılan baskılar sonucunda Buyral görevinden istifa etmistir. Anadolu gazetesinin belirttigine; göre yeni seçilen idare heyeti iyi bir çalısma  sergilemistir.559 Çok partili hayata geçis sürecinde spor kulüpleri de siyasi rekabet alanı içine girmislerdir. CHP ve Halkevleri denetiminde olan spor kulüplerine karsılık Demokrat Parti alternatif spor kulüpleri kurmustur. Demokrat İzmir gazetesinin haberine göre Nazilli’de futbol sahasındaki binada hizmet vermekte olan Menderes Spor Kulübü, gençlerin CHP’ye ilgilerini artırabilmek için CHP Altuntas Ocagı binasına kaymakamlık oluruyla nakledilmistir. Demokrat İzmir gazetesinin sütunlarına yansıyan haberlere göre DP’lilerin kurmus oldugu Gençlik Kulübü’ne çalısmalarında kaymakamlık ve resmi kurumlar tarafından kolaylık tanınmamıstır.560 Demokratlar tarafından Bozdogan Halkevi’nin bünyesindeki spor tesekkülünden ayrı bir spor kulübü kurulmustur. Halkevi baskanlıgı bu kulübün kendileriyle bir ilgisinin olamadıgını CHP Genel Sekterligi’ne 26 Nisan 1947 tarihinde bir yazıyla bildirmistir.561 

Tek parti iktidarı döneminde resmi bayram kutlama protokollerinde o yerlesim 
yerinin valisi veya kaymakamı, garnizon komutanı ve CHP baskanı yer almıstır. 
Protokol sırasının dahi çok partili yasama geçisle birlikte sorun teskil ettigi, Aydın’da yasanan örneklerde somut bir biçimde görülmüstür. Kusadası’nda 19 Mayıs kutlamalarında halkı selamlamak için olusturulan protokolde Kaymakam, Garnizon Komutanı yanında CHP baskanı da yer alınca DP yöneticileri protokolde kendilerin de yer almasını istemistir. Degilse CHP de protokolden çıkartılsın demistir.562 Resmi bayram kutlamaları geçitlerinde DP ve CHP’liler arasında rekabet ve sert tartısmalar çıkmıstır. ktidar ve muhalefet partileri resmi geçitlere ayrı ayrı olusturdukları kendi parti flamalarını tasıyan guruplarıyla kortejde yer almıslardır. Demokrat İzmir’in haberine göre Kusadası’nda DP teskilatı Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında resmi geçide 750 atlı, 2000’den fazla yayayla katılmıstır. CHP ise çogunlugunu köylerden naklettigi 300 kadar yaya, 15 atlıyla resmi geçide istirak etmistir. Cumhuriyetin İlanı’nın 25. yıl münasebetiyle DP teskilatı törenler için bir konusma metni hazırlamıstır. Ancak kaymakam konusma metninde degisiklik yapınca, DP’liler törende konusma yapmamaya karar vermistir. Resmi geçitte ise DP’liler kaymakamın (protokol) 
önünden geçerken baslarını baska yere çevirmek suretiyle pasif protestoda 
bulunmuslardır.563 Nazilli’de 1947 yılı Cumhuriyet Bayramı kortejine katılan 
CHP’lileri, DP’liler çingene gurubu olarak nitelendirmis, bununla ilgili olarak Anadolu Gazetesi’nde bir kınama yazısı çıkmıstır: “Halk arasında Çingenelik, Çerkezlik, Tahtacılık, gibi farklar görenlerin milli hislerinin ve içtimai durumlarının noksan olduguna hükmetmekten baska bir sey yapılamaz.”564 Demokrat zmir gazetesinin haberine göre 1949 yılı Aydın kurtulus günü merasimlerindeki yürüyüse DP’liler çokça arabayla ve DP rozeti takmıs yüzlerce yayayla yürüyüse katılmıslardır. Gazete CHP’lilerin ise zayıf bir toplulukla etkinlige katıldıklarını iddia etmistir.565 

Aydın kurtulus Günü etkinliklerine Milli Mücadele’de yararlılık göstermis Kuva-yı Milliye mensubu efeler ve bu mücadeleye katkı saglamıs kadın mücahitlerden Dudu Eren, Fatma Isık, Ayse Sahbaz da katılmıslardır. DP’liler milli bayram ve kurtulus bayramlarını bile gösteri ve propaganda yapma aracı haline getirmislerdir. Bayram günü kürsüden konusmalar yapılırken, DP’lilerin bando çaldırmaları halk tarafından hos karsılanmamıstır. DP’liler kortejde sayılarını fazla göstermek için baska yerlerden kamyonlarla insan getirmisler, çocukların yakalarına DP rozetleri takmıslar ve ellerine bayraklar vererek korteje almıslardı.566 Demokratik geçmisi fazla olmayan Türkiye’de artık çocuklar da siyasi gösterilerin bir parçası haline getirilmeye baslanmıstı. İktidar ve muhalefet partileri çok sert bir süreçten geçmislerdir. DP, hemen her konuyu CHP’ye karsı elestiri konusu yapabilmistir. Elestirini ise en çok halkın ilgisini çekebilecek konularda yogunlastırmıstır. Bu asamada Cumhurbaskanı’nın maası bile 
tartısma ve elestiri konusu yapılmıstır. DP’ye göre Amerikan Devlet Baskanı Truman, Cumhurbaskanı smet nönü kadar yüksek maas almamaktadır.567 İnceledigimiz dönemde çogulcu sistemin pratikte hayata geçirilmesiyle yasanan sıkıntılar çok çarpıcı biçimde, örneklerle karsımıza çıkmaktadır. 1946 genel seçimlerinin saglıklı bir sekilde yapılamadıgı hep söylenir. Bu nedenle muhalefet partisi, sürekli CHP’nin iktidarı halk iradesine ragmen ele geçirdigini iddia etmistir. CHP iktidarının mesru olmadıgını ileri süren muhalefete karsı iktidar partisi de aynı sertlikle cevap verince 1946-1950 yılları arasında bir gerginlik yasanmıstır. 1950 genel seçimlerini DP kazanınca Aydın ilinde DP’liler seçim zaferini davul zurna çalarak kutlamıslardır. Hatta CHP’nin il ileri gelenlerinin evleri önünde nispet amaçlı davul çaldırıldıgı da görülmüstür. Bunlardan 
bir tanesi çevresinde iyi bir insan olarak, en önemlisi fakir babası olarak bilinen Dr. Hulusi Eralp idi.568 

2.11. PARTİ TEŞKİLATLARINI KUVVETLENDİRME ÇABALARI 

2.11.1. Demokrat Parti 

1946 yılında yapılan İl Genel Meclisi seçimlerinde DP, Aydın ilinde hiçbir 
sandalye kazanamamıstır. Bu basarısızlıkta DP’nin henüz yeteri kadar 
teskilatlanamamasının da etkisi olmustur. Seçimlerden sonra DP iç bünyesine yönelmis ve parti teskilatlarını kuvvetlendirmeye çabalamıstır. Bir yandan ilk kez yapılacak olan ocak, bucak, ilçe, il kongreleri hazırlıklarına baslamıs, öte yandan tertip ettigi deve güreslerinden, mitinglere çok genis bir saha da etkinlik gösterir hale gelmistir. Yeni parti subeleri görkemli bir sekilde açılırken, parti teskilatları sık sık birbirini ziyaret ederek kenetlenmis ve birbirlerine destek olmuslardır. Özellikle Demokrat Parti liderlerinin Aydın’ı sık sık ziyaret etmesi ve bu ilde olan DP çalısmalarına katılması ya da denetlemesi DP’nin Aydın’da hızla teskilatlanmasında önemli bir etken olmustur. 

Adnan Menderes’in Aydın’da parti teskilatlarını olusturmak için sık sık köy 
ziyaretlerine çıkması bunun en somut göstergesidir. 

İl Genel Meclisi seçimlerinden çok az bir zaman sonra “9 Kasım 1946’da Celal 
Bayar ile Adnan Menderes, Mugla, Manisa, Söke, Aydın ve Denizli’yi kapsayan bir haftalık Büyük Ege gezisi baslatmak için zmir’e gelmislerdir. Heyet Manisa’dan sonra Aydın’a gelmistir.569 Demokrat İzmir gazetesi trenle Aydın’a gelen Adnan Menderes ve Celal Bayar’ı istasyonda 5.000 kisinin karsıladıgını yazmıstır. Isıklı Köyü DP Kongresi’ne katılan Bayar ile Menderes geceyi Aydın’da geçirmis, ertesi gün Söke’ye oradan da Mugla’ya gitmistir.570 Bayar ile Menderes’in Germencik’i ziyaretleri esnasında tatsız bir olay yasanmıs, kahvehane toplantısında Menderes’in konusmasına müdahale eden Germencik Belediye Baskanı’nın yegeni tartaklanmıstır.571 Aydın’dan Mugla’ya geçerken Menderes ile Bayar Çine’de büyük bir kalabalık tarafından karsılandı. Bayar burada DP binası önünde bir konusma yapmıstır.572 DP’nin kurmayları sonraki yıllarda da pek çok kez Aydın’ı ziyaret etmislerdir. 22 Subat 1948’de Nazilli’de DP tarafından düzenlenen bir toplantıya Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Fevzi Lütfü Karaosmanoglu, hsan Seref Özgen, Ahmet Veziroglu ve Etem 
Menderes, Haydar Dündar, Dr. Hüsamettin Petek ve Mustafa Haydar Nazlı da 
katılmıslardır. Kafile önce DP Sümer Ocagı’nı ziyaret etmis, Adnan Menderes burada yaptıgı konusmada iktidara geldiklerinde isçi ve köylü davasını ele alacaklarını söylemistir. Aksam bu heyetin serefine verilen yemekte CHP milletvekillerinden Emin Bilgen, CHP Nazilli lçe Baskanı Hulusi Çogullu ve Nazilli Belediye Baskanı Rıfat Tuncer de hazır bulunmuslardır. CHP ve DP’liler milletin saadeti için birlikte kadeh kaldırmıstır. rfan Konur yemekte; “ ki partinin mensupları aynı memleketin çocukları sıfatıyla aynı masalarda oturur, egleniriz. Fakat memleket hizmeti saatinde futbol sahasına çıkmıs iki takım gibi bütün kuvvetimizle lakin centilmence mücadele ederiz. 
Bundan herkes emin olmalıdır.” seklinde konusmus, Fuat Köprülü ise; “Demokrat memleketlerde parti mücadelesi kardesçe yapılmakta ve kanlı bir safhaya dökülmemektedir. Bizdeki mücadele de bu safhaya yönelmis durumdadır.” demistir.573 Nazilli DP bünyesinde köy kolu olusturulmustur. Bu kol 1948 senesi baharından itibaren etkili görevler yapmıstır. On altı otobüs, On iki taksiden mürekkep bir konvoyla bu kol Mastavra, Arslanlı, Sevindikli, Güzel, Hamzabali köylerine ve Kuyucak’a geziler düzenlemistir. Bu gezilere zaman zaman Adnan Menderes de katılmıstır. Aslanlı Köyü(*) sakinleri konvoyu köyün bir kilometre dısında davul zurnayla karsılamıslardır. 
(*) Burası Nazilli’nin en büyük köyüdür.

Burada yapılan konusmalarda Sevki Hasırcı: “CHP’liler, CHP’yi Atatürk kurdu. 
CHP’den ayrılmayın diyorlar. Atatürk’ün aziz adı istismar ediliyor. Onun bütün bir millete ait kutsal bir varlık oldugu unutuluyor. Eger Atatürk, kendi ölümünün ertesi günü paralar ve pullardan resmini kaldıran, 10 yıldır mübarek nasını ona layık bir kabre tevdi edemeyen Halk Partisi’nin bugünkü hale düsecegini bilseydi eminim ki onu takbih edenlerin basında kendileri bulunurdu.” demistir. Adnan Menderes ise: “Seçim kanunu oy masumiyetini temin edecek sekilde çıkmazsa DP’nin seçime istirak etmeyecegi muhakkaktır. Bu istinkâf CHP için huzursuzluk ve ıstırap yaratacaktır.” seklinde konusmustur. Burada yeni açılan ocak binasının kurdelesini köyün en yaslı demokratı İbrahim Avcı kesmistir. Yeni ocak binasının açılısının ardından Sevindikli Köyü’ne gidilmistir. Konvoy Sevindikli Köyü’nü çamur deryası içinde bulmustur. 

Güzelköy’de ise CHP’li köy muhtarıyla Adnan Menderes arasında sert bir tartısma çıkmıstır. Etem Menderes, Güzelköy’deki toplantıda söyle konusmustur: “İncirliova’da Halk Partisi müfettisi DP isbasına geçerse köy okullarını yıktırıp enkazını köylüye dagıttıracaklarmıs diye konusmus. Biz buna teessür ederiz. Biz sadece köylünün üzerindeki angaryaları kaldırmaya kararlıyız. 
Yine aynı müfettis demokrasiyi biz getirdik, DP’nin kurulmasına izin verdik ancak onlara iktidarı vermeyecegiz, onlar sadece bizi tenkitle görevlidir- demistir. Demokrat Parti, Ali Rana Tarhan Partisi degildir. Bizzat millet mücadelesinin meyvesidir.” Bu arada CHP’li bir gurup iki kamyonla oradan geçmis, DP’liler tarafından bu kamyonların resmi araç oldugu iddia edilmistir. Bununla ilgili olarak Adnan Menderes: “Resmi otomobillerle seyahat edenleri ve ocak açma merasimine gidebilmek için devlet kesesine el uzatanları biraz önce gördünüz. Demokrasiyi memlekete biz getirdik diyenler, kamyonlara binip köylünün ayagına gitmek, halka güler yüz göstermek gibi demokratik harekette 
bulunmaya çalısmıslar, fakat bunu dahi becerememislerdir. Halk Partisi ne zaman devlet arabasından inerek mensuplarının birer birer keselerinden çıkan paralarla böyle 30–40 kamyonluk konvoy olusturabilirse o zaman belki gerçek bir halk partisi haline gelebilecektir.” demistir. 574  DP’nin Yeni Ocakları 
1946 yılı Temmuz ayı ilk haftası Bozdogan’da DP mütesebbis heyetinin yeni 
binasının açılıs töreni yapılmıstır. Bu tören için 300 kisi davet edilmistir. Davetliler Bozdogan’a gitmek için Nazilli’de toplanmıstır. Açılıs tam bir gövde gösterisine dönüsmüstür.575 DP kurulusundan itibaren teskilatlanma çabalarına büyük önem vermistir. DP’yi tasrada ilgi merkezi yapan belki de bu girisimi olmalıdır. Küçük bir mahalle ocagının açılısı dahi tam bir sölen içerisinde yapılmıstır. Açılıslara DP’den en üst düzeyden katılımların olmasına gayret gösterilmistir. Eger bu yapılamamıssa açılıslara DP Aydın il, ilçe ve bucak idare kurullarının katılımı saglanmıstır. Yapılan konusmalarla gerekli siyasi mesajlar verilirken, bandoların çaldıgı marslar, sergilenen zeybek oyunlarıyla açılıslar tam bir eglenceye dönüstürülmüstür. Açılıslar kesinlikle basın yoluyla kamuoyuna duyurulmaya çalısılmıstır. Nitekim 28 Nisan 1948’de Aydın DP Mesudiye Mahallesi Ocagı açılısına Adnan Menderes de katılmıstır.576 
Demokrat Parti, Karacasu teskilatını kurma ve burada bir ocak binası açma konusunda birkaç denemesinde ise basarısız olmustur. DP bu basarısızlıgını dokumacılık yapan Karacasu halkının iplik temini konusunda uzun süre CHP tarafından tehdit edilmesine baglamıstır. Demokrat Parti ısrarından vazgeçmemis, burada DP teskilatı bir yıl gecikmeli de olsa kurulabilmistir. Adnan Menderes Karacasu’ya bizatihi giderek durumla ilgilenmistir. Halil Öktem ve Mustafa Çakmak DP Karacasu teskilatlanmasında önemli görevler üslenmistir. DP Karacasu teskilatı kurulduktan sonra buraya baglı köylerde teskilatlanma kolaylasmıs ve örgütlenme faaliyetleri hızlanmıstır. Kasım 1947’de Çiftlik ve Yenice köyleri DP idare kurulu binaları açılmıstır.577 4 Ocak 1948 tarihinde Kusadası, Davutlar Bucak Müdürü’nün engellemelerine ragmen Caferli Köyü DP ocagının açılısı yapılmıstır. Törene Sogucak ve Kusadası’ndan gelen pek çok kimse ve Söke DP Baskanı Dr. Baki Öktem de katılmıstır.578 20 Ocak 1948 
tarihinde Rıza Gökdag, Etem Menderes, Ragıp Ege, Cemal Ekinci, Hüseyin 
Karabudak’ın katıldıgı bir törenle Aydın Merkez Baltaköy DP ocagı açılmıstır. Ocak kurdelesini 74 yasındaki Demokrat Osman Cerit kesmistir.579 19 Mart 1948’de Refik Gürel ile Etem Menderes’in de katıldıgı baska bir törenle Umurlu Bucagı, İstasyon Mahallesi DP ocak binası açılmıstır. Kurdeleyi en yaslı üye İbrahim Özcan kesmistir. 
Refik Gürel törende “DP ne sahısların, ne de bir zümrenin malıdır. lk söz milletin oldugu gibi son karar da milletin olacaktır.” demistir.580 DP, Aydın Merkez Kızılcaköy Ocagı da 21 Mart 1948’de açılmıstır. Ocak açılısına Namık Toker, Orhan Gökdag, Rıza Gökdag, Refik Gürel, Av. Cevat Ülkü, Etem Menderes de katılmıstır. Ocak binasının kurdelesini en yaslı üye Süleymen Demirkan kesmistir. Yapılan konusmalarda CHP’nin vatandası yıldırma politikasına yeniden basladıgı anlatılmıstır.581 1949 yılında Ortaklar’a baglı Nesetiye ve Kızılcapınar, Dereköy DP ocaklarının açılısları yapılmıstır. 
Açılıs törenlerine Av. Ahmet Güçsav, Germencik DP Baskanı Kamil Sözer, Ortaklar DP Baskanı Recep Sözen ve arabalarla Söke, Ortaklar ve Germencik’ten gelen pek çok vatandas katılmıstır.582 Germencik’e baglı Yenidogan(Doganyeni) Köyü DP Ocagı açılısı Aydın, Söke, Ortaklar, Germencik ve civar köylerden gelen heyetlerin de katıldıgı bir törenle yapılmıstır. Tören nedeniyle davul ve zurnalar çalınmıs, köy meydanının her yeri bayraklarla donatılmıstır. Bina kurdelesi, Kuva-yı Milliye sırasında Celal Bayar’ın evinde kaldıgı köyün en yaslısı olan DP Ocak Baskanı Hüseyin Yılmaz tarafından kesilmistir. Hüseyin Yılmaz, Nesetiye Köyü’nden Sadık Keskin, Savcı Köyü’nden Mekki Özkaya, Dereköy DP Baskanı Mehmet Kocaeri, Ortaklar DP Baskanı Recep Süzen, Germencik’ten Abdülkadir Dolon, Çamköy’den Mehmet Veziroglu, Dereköy’den Nazmi Öktem, Moralı Köyü’nden Recep Ulus, Germencik DP Baskanı Kamil Sözer ve DP Aydın l Baskanı Etem Menderes törende birer konusma yapmıslardır. Törende köylü vatandasların konusmalarına agırlık verilmistir. Köylüler, ülke meseleleri hakkında güzel tespitlerde bulunmuslardır. Bu da köylünün üç senede siyasi sahada edindigi inkisafı göstermesi açısından önemlidir. 

21 Temmuz 1946   seçimlerinden sonra çok seylerin degistigini Etem Menderes’in su ifadelerinde bulmak mümkündür: “Bugün burada yalnız Yenidogan köylüleri ve gelen misafirler degil, bu toplantının ruhunda iktidara karsı hürriyet mücadelesine atılan bütün bir millet, Türk milleti konusmustur.” 
Bazen görkemli ocak açılıs törenleri iktidarla muhalefet arasında söz dalasına 
neden olmustur. Anadolu gazetesi, DP’nin Kusadası’nda çökmekte oldugunu iddia edince DP, Kusadası Türkmen Mahallesi’nde bir ocak daha açmıstır. DP’liler, “Anadolu gazetesinin iddialarına en güzel cevap budur” demislerdir.583 Yeni Asır gazetesi Atça’ya baglı Yagdere Köyü’nün 01 Mart 1948 tarihindeki DP ocagının açılıs töreninin sönük geçtigini iddia etmistir. Gazete muhabirinin verdigi habere göre, törene otuz iki kisi katılmıstır. Bunun üzerine DP’liler buraya açılıs için gitmediklerini ifade etmislerdir. 

Anadolu gazetesine göre bu gerçegi yansıtmamaktadır. Köy toplantısından sonra Atça’da hoparlörle konusma yapılmıstır. Etem Menderes burada Anadolu gazetesinin kendileri hakkında kimi zaman dogru haber yapmadıgını ifade etmistir. Konusmalarda İmar Kanunu, 21 Temmuz Beyannamesi, Polis Salahiyet ve Seçim Kanunu gibi konulardan söz edilmistir. DP’liler kendilerinin iktidara zorla kabul ettirmesi sonucu anti demokratik yasaların degismeye basladıgını söylemislerdir.584 

Aydın Demokrat Parti’nin Teskilatlarını Kuvvetlendirmek İçin Yapmıs Oldugu 
Diger Faaliyetler: 

Demokrat Parti kuruldugu 1946 yılından itibaren resmi bayram törenlerine 
katılmaya büyük özen göstermistir. Bu törenlere bütün varlıgıyla katılıp güç 
gösterisinde bulunmustur. Resmi programların dısında alternatif programlar da tertip etmistir. 10 Kasım 1946 günü DP Aydın il binasında Atatürk’ün ölüm yıl dönümüyle ilgili ciddi bir toplantı yapılmıstır. Toplantıda Sahap Gürsel Atatürk’ün kahramanlıklarını anlatan bir konusma yapmıstır.585 DP, Nazilli teskilatını 19 Mayıs 1946 tarihinde kurmustur. 1947 yılının aynı gününde DP Nazilli teskilatı kurulusunun birinci yıldönümünü kutlamıstır. DP, bu tarihin aynı zamanda Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkma yıldönümü olması nedeniyle bu tarihe farklı bir anlam yüklemistir. Demokrat zmir gazetesi Nazilli’deki etkinlikleri su sekilde duyurmustur: “19 Mayıs Mustafa Kemal’in Samsun’a çıktıgı ve hürriyet ve stiklal davasını baslattıgı; Türk gençliginin vatan görevini teslim aldıgı; Nazilli’nin hürriyet mücadelesinde DP saflarında yer tuttugu gündür. Bu yüzden Nazilli, 19 Mayıslarda üçlü bayram kutlamaktadır.” Kutlamalara Osman Kapani, Nuran Çatalkaya, Demokrat zmir gazetesi Muharriri Burhan Belge de katılmıstır. Resmi Bayram kutlamaları bitimiyle ögleden sonra DP binası önünde ayrı bir kutlama programı gerçeklestirilmistir. Bu kutlamalara kentin emniyet amiri ve jandarma komutanı da katılmıstır. Kutlamalar sırasında bir 
konusma yapan Osman Kapani: “ nsan takatini asan fedakârlıklarımız, Halk Partisi’ne iktidar inhisarı temin etmek için degil, millete hürriyet vermek için yapılmıstır. Biz bu vatanı hür ve müstakil olarak teslim aldık. Çocuklarımıza da aynı sekilde teslim etmekle mükellefiz. Mücadelemiz, hürriyet bayragını demokrasi kalesine çekinceye kadar devam edecektir. Biz, sandık basına tahakküm zihniyetine karsı durdugumuz için gitmiyoruz. Henüz partilerin esit sartlarda mücadele etme imkânı tahakkuk etmemistir. Bu imkân tahakkuk edinceye kadar bizi sandık basında göremeyeceksiniz.”586 diyerek temel hak 
ve özgürlükleri önde tutan ilkeli bir sekilde siyaset yapacaklarını vurgulamıstır. 
Demokrat zmir gazetesinin Aydın muhabirinin yazdıgına göre 7 Eylül 1947 
tarihindeki Aydın’ın kurtulus günü törenlerine DP’den herhangi bir temsilci 
çagrılmamıstır. Bunun üzerine DP, parti binasında alternatif bir program yapmıstır. 
Burada Orhan Özgedik ve Etem Menderes birer konusma yapmıstır. Konusmalar 
hoparlörle kentte verilmistir. Binaya sıgmayan DP’liler dısarıya kadar tasmıstır.587 
Kusadası’nda 29 Ekim 1947 tarihli Cumhuriyet kutlamaları sırasında çevre köylerden Ada’ya gelen ve törene Kusadası’ndan katılan DP’liler büyük bir kortej olusturmustur. 

Bu kimilerinde hayranlık uyandırmıstır. Demokrat zmir gazetesi CHP’lilerin yürüyüse çok az bir toplulukla katıldıgını iddia etmistir.588 1948 yılında 30 Agustus Zafer Bayramı nedeniyle Aydın merkezde DP coskulu bir program yapmıstır. DP’liler yapılan resmi töreni, günün anlamı yanında basit bulmuslar, 30 Agustos Zafer Bayramı’nın iktidar tarafından önemsenmedigi ifade edilmistir.589 
Aydın DP teskilatı üyeleri sık sık mahalle ve köylere tanısma ziyaretleri 
yapmıslardır.590 DP, yapmıs oldugu ziyaretlerle teskilatlarının birbirleriyle 
kaynasmasını ve onların heyecan ve çalısma arzularını devamlı canlı tutmayı 
amaçlamıstır. 12 Ekim 1947’de Aydın DP Güzelhisar Ocagı, Çine’ye bir tanısma 
ziyareti tertip etmistir. Bu geziye merkez DP ilçe baskanı da istirak etmistir. Bu gezi sırasında Çineli demokratlarla faydalı görüsmeler yapılmıstır.591 1950 senesi genel seçimlerine daha bir yıl varken Aydın DP l dare Kurulu propaganda ekipleri olusturarak köy gezilerine baslamıstır.592Hazırlanan programa göre Aydın’daki bütün köyler tek tek ziyaret edilecekti.593 4 Nisan 1948’de Nazilli DP dare Heyeti önderliginde dört otobüs, iki kamyon dolusu DP’li Arpaz, Pirlibey, Dualar, Yazılı, Toygar, Hamidiye köylerini ziyaret etmislerdir. Bu ziyaretlere Sevki Hasırcı, Av. Nail Geveci, Dr. Fuat Köseoglu, Bozdogan DP lçe Baskanı Ali Özen de katılmıstır. 

Köylerde konusmalar bir kamyona monte edilen hoparlörle yapılmıstır.594 20 Nisan 1949’da Söke’de DP’liler, 100 kisilik bir kafile halinde Bagarası’nın köylerini ziyaret etmislerdir. lk olarak Arslan Köy’e gidilmistir. Köylüler, gelecek olan bu kafileyi iyi sartlarda karsılayabilmek adına yagmurdan bozulan yolların onarımı için çok çalısmıstır. Köylüler, kafileyi köyün dısında karsılamıslardır. Köyde konusmalar yapılmıs ve sohbetler düzenlenmistir. Kafileye DP Söke lçe Baskanı Dr. Baki Öktem ile DP Bagarası Bucak Baskanı Sabri Özkan liderlik etmistir. Kafilenin köy dönüsünde Bagarası’nda da bir konusma yapılmıstır.595 İzmir İl İdare Kurulu üyelerinden Haydar Dündar, Galip Sertel ve Burhan Belge’den olusan bir heyet de DP Kusadası örgütünü ziyaret etmistir.596 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;


549 Anadolu, 15 Nisan 1946 
550 Anadolu, 26 Mart 1948 
551 Demokrat İzmir, 9 Mayıs 1948 
552 Demokrat İzmir, 17 Aralık 1946 
553 Demokrat İzmir, 6 Şubat 1947

554 Anadolu, 16 Temmuz 1948. 
555 Anadolu, 30 Aralık 1949.
556 Anadolu, 23 Ekim 1948. 
557 Anadolu, 3 Ekim 1949. 
558 Anadolu, 28 Kasım 1948. 
559 Anadolu, 11 Mart 1949.
560 Demokrat İzmir, 24 Aralık 1946. Anadolu, 30 Mart 1947. 
561 BCA, 490.01/824.261.1. 
562 Demokrat İzmir, 24 Mayıs 1946. 
563 Demokrat İzmir, 30 Ekim 1948. 
564 Anadolu, 19 Kasım 1947.
565 Demokrat İzmir, 8 Eylül 1949 
566 Anadolu, 9 Eylül 1949 
567 Demokrat İzmir, 31 Ocak 1949 
568 Özçöllü, N. 1926, Aydın Dogumlu. Özçöllü’nün bize anlattıgına göre          Dr. Eralp kendisine muayeneye gelen fakir hastalardan asla ücret talep etmemistir.
569 Demokrat İzmir, 9 Kasım 1946. 
570 Demokrat İzmir, 13 Kasım 1946. 
571 Demokrat İzmir, 14 Kasım 1946. 
572 Demokrat İzmir, 15 Kasım 1946.
573 Demokrat İzmir, 22 Şubat 1948. 

574 Demokrat İzmir, 20 Nisan 1948. 

575 Demokrat İzmir, 4 Temmuz 1946. 
576 Demokrat İzmir, 30 Nisan 1947.

577 Demokrat İzmir, 27 Kasım 1947. 
578 Demokrat İzmir, 8 Ocak 1948. 
579 Demokrat İzmir, 3 Şubat 1948. 
580 Demokrat İzmir, 20 Mart 1948. 
581 Demokrat İzmir, 22 Mart 1948. 
582 Demokrat İzmir, 3 Nisan 1949.
583 Demokrat İzmir, 20 Kasım 1948. 
584 Anadolu, 5 Mart 1948.

585 Demokrat İzmir, 11 Kasım 1946. 

586 Demokrat İzmir, 21 Mayıs 1947. 
587 Demokrat İzmir, 8 Eylül 1947. 
588 Demokrat İzmir, 10 Kasım 1947.

589 Demokrat İzmir, 3 Eylül 1948. 
590 Demokrat İzmir, 24 Ekim 1947. 
591 Demokrat İzmir, 13 Ekim 1947. 
592 Demokrat İzmir, 18 Nisan 1949. 
593 Demokrat İzmir, 29 Nisan 1949. 
594 Demokrat İzmir, 6 Nisan 1948. 
595 Demokrat İzmir, 22 Nisan 1949. 
596 Demokrat İzmir, 10 Mayıs 1947. 

17 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 15

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 15

2.9. İKTİDARLA MUHALEFET ARASINDA GERGİNLİK 

21 Temmuz 1946 tarihinde yapılacak olan genel seçimler nedeniyle DP 
Aydın’da 17 Temmuz 1946 tarihinde bir miting düzenledi. Adnan Menderes, burada yapmıs oldugu konusmada DP’ye iktidar tarafından baskı yapıldıgını iddia etti. Adnan Menderes’e göre; CHP, DP’ye karsı demokratik olmayan bazı tedbirler almakta, DP’ye karsı tezvir ve iftiradan ibaret propaganda yapmakta ve müsait gördükleri idare amirleri vasıtasıyla DP’ye her türlü baskı uygulamakta dır. Adnan Menderes, mitingde “CHP, kendi iktidarını korumak için seçimleri öne almıstır ve seçimleri kazanmak için her türlü çareye müracaat etmektedir.” demistir.473 

Muhalif gazeteler özellikle Recep Peker Hükümeti tarafından DP’ye baskı 
uygulandıgı; bu hükümet döneminde DP ile CHP arasında çok sert iliskiler yasandıgını iddia etmislerdir. CHP Nazilli dare Heyeti, 27 Haziran 1946 tarihinde bütün köy muhtarlarını çagırarak DP’ye girmemeleri, girenlerin ise DP’den çıkmaları konusunda uyarmıstır. Bu durum köy köy dolasıp teskilatlanma çalısmaları yapan DP’lilerin hosuna gitmemistir.474 Sultanhisar’da DP Mütesebbis Heyeti’ne Milli Mücadele kahramanlarından Mahmudun Ali Efe katılmıs, bu katılımla birlikte Mütesebbis Heyeti Baskanı Kemal Bayman istifa ederek baskanlıgı Ali Efe’ye bırakmıstır. Efe’nin DP’ye katılımı Sultanhisar’da ciddi etki dogurmustur. Demokrat zmir gazetesinin ifadesine göre; Sultanhisar Jandarma Komutanlıgı, Efe’nin evine baskın düzenleyerek Milli Mücadele yıllarında Efe’nin kullanmıs oldugu silahı elinden almıstır. Bu silah Yörük 
Ali Efe’nin gayreti ile hükümet tarafından Mahmudun Ali Efe’ye hediye edilmis, milli bayramlarda İzmir Fuarı’nda teshir edilmekteydi. Yasanan olaylar Sultanhisarlıları üzmüstü. Kurtulus Savası’nın ulusal kahramanları bile çok partili hayata geçisin bitmek tükenmek bilmeyen kavgaları arasında sıkısıp kalmıslardı. 
Demokrat zmir gazetesi, 12 Temmuz 1946 tarihli sayında Aydın idare 
amirlerinin DP’ye karsı tahrik ve baskının artmasından sikâyetçi olmustur. Gazete bu idare amirlerinin basında Aydın Valisi Salim Gündogan’ın oldugunu yazmıstır. Vali, DP’nin faaliyetini önlemek için bütün kuvvetiyle çalısmakta dır. 475 Dr. Mükerrem Sarol, anılarında bu olayı söyle anlatmaktadır: “Aydın Valisi birgün beni çagırdı ve DP’yle olan iliskimi derhal kesmem gerektigini; eger milletvekili olmak gibi bir istegim varsa, CHP’nin karsısında politika yaptıgım takdirde kendisinin Aydın Valisi oldugu sürece bunu engelleyecegini söyledi.”476 

21 Temmuz 1946 genel seçimleri yaklastıkça muhalefet yanlısı Demokrat zmir 
gazetesi DP’ye yapılan siyasi baskıların arttıgını yazmıstır. Yapılan haber baslıklarından bazıları söyledir: “Her yerde tazyik var.” “Kusadası Sıhhat Memuru Halk Partisi’ne kaydolmayanların esyalarını etüvden geçirecekmis.” “CHP’ye kaydolmayan vatandaslar kahvelerde dövülüyor.” “Nazilli’de DP’li bir vatandasın evi taslanıyor.” “Hayır! Kimse seni rey için tazyik ve tehdit edemez. Reyini tam serbestlikle DP’ye vermelisin.” “CHP Ortaklar Baskanı Ahmet Hamdi Öztürk DP’li Nesetiyeli Hasan Torun’u seni kırmızı kalemle isaretledim. Devlet seni sürgün edecek diyerek korkutmus. 

İlgili kisiyi DP’den istifa ettirerek CHP’ye kaydını yaptırtmıstır.”477 
Söke DP Mütesebbis Heyeti Baskanı Mehmet Özturanlı Akköy Beldesi’nde 
propaganda yaparken Cumhurbaskanı İsmet İnönü’nün mevkii ve sahsiyetini rencide edecek mahiyette söz sarf etmis; dinleyiciler tarafından tutulan zabıtla durum kaymakamlıga bildirilmis; daha sonra söz konusu kisi adliyeye sevk edilmistir.478 Aydın ilinde Faik Özkonak adlı bir DP sempatizanı, karakola götürülmüstür. Burada DP’ye üye kaydettigi ve DP propagandası yaptıgı gerekçesiyle tehdit edilmistir. Sahsın yanında bulunan DP üye kayıt formları ve Demokrat zmir gazetesi suç delilleri seklinde gösterilmeye çalısılmıstır. Söz konusu kisi uzun süre karakolda tutulmustur. 

DP İl İdare Kurulu bu olaydan sonra bir dilekçe hazırlayıp bu dilekçenin birer nüshasını Aydın Valiligi, Cumhuriyet Savcılıgı, CHP Aydın Bölge Müfettisligi’ne vermistir. Bir nüsha da DP Genel Merkezi’ne göndermistir. Bu dilekçede sorumlular hakkında yasal islem yapılması istenmis ve bu tip olayların vatandası DP’ye daha çok yaklastırdıgı ancak DP’nin kimsenin hürriyetinin sınırlandırılması na razı olmadıgı vurgulanmıstır. 
Anadolu gazetesine göre; Aydın’da Faik Özkonak adlı DP’li vatandasın basına gelenler Demokrat İzmir gazetesinde anlatıldıgı gibi degildir. Söz konusu kisi kalpazan oldugu süphesiyle karakola götürülmüs, durum anlasılınca bir saat içerisinde serbest bırakılmıstır. Adı geçen kisinin üzerinde kimlik tasımadıgı, DP tarafından kendisine yetki belgesi verilmemesine ragmen DP’ye üye kaydettigi yapılan sorusturmada anlasılmıstır.479 
Siyasi atmosferin gerildigi bir ortamda Adnan Menderes ve Celal Bayar 1946 
yılının sonlarına dogru birlikte Ege gezisine çıkmıstır. Bu gezi Ege’deki DP 
teskilatlarını kuvvetlendirme adına oldukça önemlidir. Adnan Menderes ve Celal Bayar bu gezilerinde pek çok il ve ilçeyi ziyaret ettiler. Gezinin Aydın ayagı pek çok olaya sahne olmustur. Liderler, Germencik ziyaretleri sırasında CHP’li kimi vatandasların fiili ve sözlü hücumuna ugramıslardır. Adnan Menderes ile Celal Bayar Söke ve Germencik dönüsünde İncirliova’ya ugradılar. Celal Bayar ile Adnan Menderes İncirliova istasyonunda büyük bir kalabalık tarafından karsılanmıslar. Bu iki liderin İncirliova DP binasındayken dısarıdaki bir gurup gürültü çıkarmıs; ıslık ve bagırıslarla Bayar ile Menderes’i protesto etmislerdir. Tecrübeli siyasetçi Celal Bayar, DP’lileri itidale davet etmistir. Heyet Koçarlı’ya dogru yola çıktıgında DP binasının camları indirilmis ve Etem Menderes’in soförü tartaklanmıstı. Olay çevrede infial uyandırmıstır. Heyet İncirliova’dan büyük bir üzüntüyle ugurlanmıs tır. Yasanan talihsiz olaylar üzerine on iki yedek belediye azası görevlerinden istifa ettiler. Kimi CHP’liler üzüntülerini bildirdiler. Belediye Baskanı, Celal Bayar ile Adnan Menderes’in DP binasındaki konusmaları sırasında elektriklerini kesmis, bina dısında bir gurup teneke çalarak gürültü yapmıstır.480 Söz konusu olaylar üzerine Fevzi Lütfi Karaosmanoglu bir kınama 
ve uyarı yazısı nesretmistir.481 ktidar yanlısı gazeteler ise, Germencik ve İncirliova’da Celal Bayar ve Adnan Menderes’in ziyaretleri sırasında çıkan olayların muhalefet tarafından abartıldıgını iddia etmislerdir. Anadolu gazetesine göre; 
-Elektrikler kasten degil elektrik motorunun arızalanması nedeniyle kesilmistir. Hatta bozulan motoru ilgili kisi, Demokrat Parti mensubu smail Kırbas ile birlikte tamir etmeye çalısmıstır. Ancak motor üç günde tamir edilebilmistir. 
-Etem Menderes’in soförü dövülmemistir. Sadece arabasını tasıt trafigine kapalı yerden sürme konusunda ısrar edince kendisi belediye reisi ve zabıta memurları tarafından uyarılmıstır. 
-Belediye azaları görevlerinden istifa etmemistir. Sadece yedek üyelerden yedi tanesi belediye reisiyle aralarındaki sorunlardan dolayı görevlerinden ayrılmıstır. 
-Denizli dönüsü, Celal Bayar’ı kadınlı çocuklu bir gurubun İncirliova İstasyonu’nda çiçeklerle karsıladıgı ve nümayiste bulundugu dogru degildir. 
-Germencik’teki toplantıda Celal Bayar, “Memlekette sefalet vardır. Bunu 
kaldıracagız.” demistir. Bunun üzerine Halk Partisi mensubu Halil Zincircioglu 
“Sözünüzü geri alınız. Memlekette sefalet yoktur. Cumhuriyet hükümetinin nimetleriyle yasıyoruz ve çalısıyoruz. ” diye karsılık vermistir. Bu kisi orada bulunan bir gurup tarafından alkıslanmıstır. Bayar bunun üzerine “Ben fırkacılık için gelmedim. Yanlıs anlasılmasın. Sefalet nispidir. Bunu gidermeye çalısacagız.” diyerek hitabesini sona erdirmistir. Bunun üzerine Halil Bahadır adlı DP’li, ‘Zincircioglu gibi adamları burada görmek istemiyoruz. Dısarı çıkartılsın’ deyince kisi kendiliginden dısarı çıkmıstır. Adı geçen kisinin dövüldügü iddiaları yanlıstır.482 CHP tarafından gönderilen söz konusu olaylarla ilgili tekzip muhalif gazete tarafından da yayımlanmıstır.483 

Demokrat İzmir gazetesinin iddiasına göre; Nazilli Ortaokul Müdürü Arif 
Gönendi, İstasyon Meydanı’nda ögrencilerin gögsünde DP rozeti görünce onları söküp herkesin gözü önünde yere atarak çignemistir.484 Arif Gönendi Anadolu ve Demokrat İzmir gazetelerine gönderdigi tekzip yazısında rozetleri çignemedigini sadece ögrencilerin yakasından çıkardıgını çünkü bu yastaki talebelerin siyasetle ugrasmasını uygun bulmadıgını ve bunun yönetmeliklere aykırı oldugunu söylemistir. DP’nin ise talebelere rozet vermesini hayret ettigini belirtmistir. Gönendi tekzibin devamında; 

“Sabri Becerik, ortaokulda ögrenci olan oglunun yakasından DP rozetini aldı diye beni suçlamaktadır. Demokrat zmir’in böyle haberlerine alıstıgım için aleyhime çıkan habere sadece güldüm.” demistir.485 16 Mayıs 1947 tarihinde Çakırbeyli köyünde vazifedeki köy bekçisi Mehmet Kabakçı kendisine kahvede ikram edilen rakı teklifini kabul etmeyince CHP Baskanı Kamil Orcan tarafından kendisine ve DP’ye hakarette bulunulmus, bunun üzerine Kamil Orcan aleyhine hakaret davası açılmıstır. Görülen dava 12 Aralık 1947 tarihinde karara baglanmıstır. Yargıç Bayan Melahat Bibioglu TCK’nın 482. maddesine göre sanıgı 4 gün hapis, 91 lira 30 kurus para cezasına çarptırmıstır.486 1947 yılı DP Nazilli lçe Kongresi için Nazilli’ye gelen misafirlerin kimisinin polis baskısına ugradıgı seklinde dedikodular çıkmıs, ancak Anadolu gazetesi bu dedikoduların aslının olmadıgını okuyucularına duyurmustur.487 

Demokrat İzmir gazetesinin yazdıgına göre; 12 Kasım 1948 tarihinde CHP, 
Kusadası Türkmen mahallesinde atmıs kisinin katıldıgı bir törenle bir ocak açmıs, ancak bu açılıs tartısmalar arasında DP ile CHP arasında söz dalasına neden olmustur. Söz konusu gazeteye göre Muhtarlar ve devlet memurları mesai saatinde CHP ocagı açılıs törenine gittiklerinden görevlerini ihmal etmislerdi. Aynı olayda CHP ocak binasını kır bekçileri süslemis, DP tarafından keyfiyet Kaymakamlıga sikâyet edilmistir. Ancak kaymakam gerekli tahkikatın açılması konusunda agır davranmıstır. DP, CHP’yi mesru olmayan yollardan taraftar bulmaya çalısmakla suçlamıstır. DP’ye göre Kusadası’nda Çiftçi Mallarını Koruma Baskanlıgı ve Belediye teskilatı ile idare mekanizması CHP’nin bir subesi gibi çalısmaktadır.488 

İleri Demokrasi gazetesi sahibi İlhami Kaymak ve Yazı sleri Müdürü lyas 
Tunçaslan, memleket nizamını bozucu yayınlar yaptıkları iddiasıyla zmir Agır Ceza Mahkemesi’nde yargılanmıslardır. Mahkemenin vermis oldugu beraat kararı ragmen üst mahkeme tarafından bozulmustur. Dava uzunca süre devam etmistir.489 Trabzon DP İdare Kurulu Baskanı Kemal Atal, hükümete ve devlet baskanına hakaretten bir yıl agır hapis cezasına mahkûm edilmistir.490 Türkiye genelinde görülen bu tip olaylar Aydın yerelinde de yasanmıstır. Vatandaslar birbirlerini “hükümetin manevi sahsiyetine hakaret ettigi gerekçesiyle” sikâyet etmeye baslamıslar, bunun üzerine sikâyet edilen kisiler aleyhine ardı arkası kesilmeyen davalar açılmıstır. Mahkemelerde bu kisileri DP’li avukatlar savunmustur. Örnegin Mursallı köyünden brahim Bozok, Saban Mert’in sikâyeti üzerine tutuklanmıstır. Cevat Ülkü’nün savunma avukatlıgı yaptıgı davada sanık beraat etmistir. 21 Temmuz seçimleri sırasında Bozdogan İnebolu Köyü’ne müsahit olarak giden Resat Baslı, yapılan sikâyetler üzerine Reisicumhura 
gıyabında sözle tecavüzde bulundugu gerekçesiyle tutuklanmıstır. Adı geçen kisi bir yıl hapis cezası almıs, ancak aldıgı ceza Yargıtay tarafından bozulmustur. Mahkeme sanıgı tahliye etmistir. Bu süreç tamamlanana kadar adı geçen kisi sekiz ay tutuklu kalmıstır.491 Kusadası’nda Kadir Ekmekçi hükümete hakaret ettigi gerekçesiyle agır ceza mahkemesine çıkarılarak tutuklanmıstır.492 Kusadası’nda hükümetin manevi sahsiyetini asagılama iddiasıyla aleyhinde dava açılan Fabrikatör Kemal Kutucu’nun yargılanması uzun sürmüstür. Durusma zmir’de devam etmistir.493 Yargılama sürecinde Savcı fabrikatörün cezalandırılmasını istemistir. Durumla ilgili ihbarda bulunan CHP’li Serif Manavlar ve tanık Mehmet Yerlikaya mahkemede dinlenmistir.494 
Kusadalı fabrikatör Kemal Kutucu mensup oldugu partinin propagandasını yaparken hükümeti halk nazarında küçük düsüren kelimeler sarffetmis ve hükümeti Kireççili Halil Efe’ye benzetmistir. Sahitlerinin sahadeti, aksini ispat edecek güçlü delillerin bulunmamasına dayanarak sanıga isnat edilen suç mahkemece sabit görülmüstür. 

Mahkeme, TCK’nın 159. maddesine göre sanıgın bir yıl hapsine; dört ay süre ile de İzmir’de mecburi ikametine Yargıtay yolu açık olmak üzere oybirligiyle karar 
vermistir.495 Demokrat Nazilli gazetesinin yaptıgı bir siyasi haberden dolayı, gazete sahibi Sevki Hasırcı, Yazı sleri Müdürü Ahmet Türker, tutuklanma talebiyle savcılıkça mahkemeye sevk edilmis, ancak mahkeme kisileri delil yetersizliginden tutuksuz yargılanmak üzere serbest bırakmıstır.496 Savcılıgın duruma itiraz etmesi üzerine sanıklar tutuklanarak Aydın Cezaevi’ne gönderilmistir. DP’liler, cezaevine konan bu kisileri desteklemek için onlarca telgraf çekmislerdir.497 Dosyaya Aydın Agır Ceza Mahkemesi bakmıs, DP Afyon Milletvekili Kemal Özçoban’ın 19 Aralık 1948’de Nazilli DP Kongresi’nde yaptıgı konusmayı yayımladıkları ve bundan dolayı hükümete hakaret edilmesine aracı olmak suçuyla yargılanmıslardır. Tutuklu olarak yargılanan sanıkları zmirli avukatlardan Pertev Arat savunmustur.498 Sanıklar, görülen son davada mahkûm olmus ve birer yıl hapis cezası almıslardır.499 Yapılan temyiz basvuru sonucu Yargıtay, Aydın Agır Ceza Mahkemesi’nin kararını esastan bozmustur. Mahkemenin tahliye kararı vermesi ardından bu kisiler cezaevi çıkısında, çok büyük bir kalabalık ve güçlü bir tezahüratla karsılanmıstır. Adı geçen kisiler önceden hazırlanan konvoyla Umurlu, Kösk üzerinden Nazilli’ye gitmislerdir. Konvoy, Umurlu ve Kösk’te de tezahüratlarla karsılanmıstır.500 Daha sonra tekrar görülen durusmada Aydın Agır Ceza Mahkemesi sanıklar hakkında beraat kararı vermistir.501 

DP’liler, CHP’nin baskılarına karsı sinmemislerdir. Örnegin 29 Nisan 1946’da 
belediye seçimlerini CHP öne almayı teklif edince, buna Meclis’te engel olamayan DP seçimleri boykot etmistir. Yine seçim usulsüzlüklerini halka sikâyet etmekten de geri kalmamıstır.502 21 Temmuz 1946 genel seçimlerinde saldırganlıkları nedeniyle seçim kurulu, Söke DP Mütesebbis Heyeti’ni adli makamlara sikâyet etmistir. DP bunun üzerine su beyannameyi yayımlayarak daha sonra yapılan il genel meclisi seçimlerine girmemistir: “Giristigimiz insanlık davasında yılmadan, korkmadan, çekinmeden çalısmak partimizin en esaslı prensibidir. Davamız temiz ve büyüktür. Fikrimiz kuvvetlidir. Kuvvetli bir fikir hiçbir zaman tehdit, tazyik ve hile ile sindirilemez, öldürülemez. Tarih bunu ispat etmistir. Önümüzdeki vilayet meclisi seçimlerine istirak etmemek suretiyle mücadelemize devam kararını verdik. Bu da bir nevi mücadeledir.

Aynı kanun ile seçimlere istirak etmenin münasip olmayacagına, muhtar seçimlerini kazanmadan hiçbir sey elde edilemeyecegine kaniyiz. Bütün bunlardan dolayıdır ki muhtarlık seçimlerine kadar bütün demokrat arkadaslarımızın tarafsız ve pasif kalmaları partimizin yüksek menfaatleri geregidir.”503 

Anadolu gazetesi DP’li vatandaslara baskı yapılıyor seklindeki haberleri çogu 
zaman yalanlamıs, abartılı bulmustur. Hatta kimi zaman DP’nin CHP’ye baskı yaptıgını okuyucularına duyurmaktan geri kalmamıstır. Davutlar CHP Kongresi toplanacagı gün, DP Kusadası İlçe Baskanı Hulusi Buyral tarafından kamyona doldurulan 100 kadar kisi Davutlar’a gelmis sokaklarda yürüyüs yapmıs ve CHP aleyhine tezahüratlarda bulunmalarının ardından kongreyi sabote etmeye çalısmıslardır.504 

İnceledigimiz 1946-1950 yılları arasında kalan süreç Demokrasi kültürünün 
henüz yerlesmedigi, temel hak ve özgürlüklerin yalnızca kendi yandasları için istendigi bir ortamdır. Bu durum tasrada daha belirgin sekilde gözlenmistir. Söz konusu dönemde muhalefet ile iktidar arasındaki iliskiler sürekli gergin bir ortamda geçmistir. Partiler arası kimi zaman saglanan bahar havası kısa sürmüstür. 

2.10. SİYASİ PARTİLER ve REKABET 

Muhalefeti destekleyen gazeteler, DP’ye kaydolan ya da CHP’den istifa eden 
kisilerin isimlerini 1946 senesinden 1950’ye kadar düzenli olarak köy köy, mahalle mahalle, bucak bucak yayınlamıslardır. Bu psikolojik harpte vatandasa her geçen gün iktidar partisinin çökmekte, muhalefet partisinin güçlenmekte oldugu mesajı verilmek istenmistir. Örnegin Ortaklar’da CHP’den istifa ederek DP’ye geçtigi iddia edilen onlarca kisinin ismi bu sekilde yayımlanmıstır.505 Demokrat zmir gazetesi 24 Kasım 1948’de Germencik Merkez ve bu ilçeye baglı Hıdırbeyli, Dagkaraca, Mursallı, Tekin ve Turanlar köylerinden CHP’den istifa ederek DP’ye geçen onlarca kisinin ismini yayınlanmıstır.506 Daha sonra da bu ilçede iktidar partisinden istifa edip DP’ye geçenlerin listeleri yayımlanmaya devam etmistir. Bu isim listelerinin basına konulan manset dikkat çekicidir: “İktidar Partisi her yerde oldugu gibi Germencik’te de köksüz bir agaç gibi yıkılmaya mahkûmdur”.507 Demokrat İzmir Gazetesi, Germencik’e dair listeler yayınlanmaya uzun süre devam etmistir.508 İnceledigimiz dönemde İzmir’e baglı Kusadası ilçesi’nde siyasi rekabet çok sıcak bir sekilde görülmüstür. Bu ilçede de mahalle mahalle, köy köy DP’ye kaydolan onlarca kisinin ismi yayınlanmıstır. Cami-i Atik, Hacı Feyzullah, Türkmen, Cami-i Kebir, Alaca Mescit Mahalleleri ile Davutlar Bucagı ve Kirazlı, Yayla köylerinde DP’ye onlarca kisi katılmıstır.509 Kusadası’na dair farklı isim listeleri uzunca süre Demokrat İzmir gazetesi tarafından yayımlanmaya devam etmistir.510 

Çine ilçesinden de DP’ye katılan onlarca kisinin isimleri . Çine Hamidabat, Sevketiye, Sogancılar, Sarıoglu Mahalleleri, Genevis Köyü, Damarası(Altınova), Hallaçlar, Yörükler, Sarı köyleri DP’ye katılımın en çok yasandıgı yerler olmustur.511 Muhalif Demokrat İzmir gazetesinin DP il örgütünün kuruldugu ilk yılında Aydın vilayet merkezinde ‘3.200 kisi CHP’den istifa edip DP’ye geçmistir’ seklindeki haberi oldukça tartısılmıstır.512 Bundan sonra bu tarz haberler uzun süre gazetelerde yayınlanmaya devam etmistir. Örnegin Aydın’da CHP’den çekilip DP’ye katılan 500 kisinin isminin birer birer Demokrat zmir gazetesinde nesredilmesi hayli ilginç olmustur.513 1948 yılının sonuna dogru Aydın ilinde DP’ye son iki ay içinde, çogu CHP’den istifa etmis olan 1.000’e yakın vatandas katılmıstır.514 

Söke ilçesinden de CHP’den istifa edip DP’ye geçenlerin isim listesi mahalle, köy köy ve bucak bucak yayımlanmıstır.515 Bir defasında sadece Umurlu Bucagı’nda DP’ye geçen 200 kisinin isim listesi aynı gün içinde yayımlanmıstır.516 Bozdogan ilçesinde de DP’ye katılan kisilerin isimleri muhalif gazeteler tarafından okuyucularına duyurulmustur.517 CHP’den istifa haberleri aralıksız devam etmistir.518 Bir yerlesim yerinin tanınmıs kisilerinin istifası özel haberle duyurulmustur. İncirliova’da Dr. Ali İrfan Aksoy519 Bozdogan Halk Partisi Baskanı Semi Duyar ve Aydın’da Çiftçi ve Fabrikatör Eyüp Sahin’in Halk Partisi’nden istifa ederek DP’ye katılımı buna örnek olarak verilebilir.520 
İktidar yanlısı Anadolu gazetesi CHP’den istifa haberlerine karsılık DP’den 
istifaları kendisine haber yapmıstır. Bu durum, 1950 senesine kadar devam etmistir. 
Anadolu gazetesinin yazdıgına göre Ocak 1947 yılı sonlarında Çine ilçesine baglı 
köylerden otuz iki vatandas DP’den çekilerek CHP’ye geçmistir.521 Söke ve 
Yenipazar’da DP’den yetmis kadar kisinin istifa ettigi seklinde haberler gelmistir.522 

Özellikle seçimler döneminde istifa haberlerinin arttıgı görülmüstür. Anadolu 
gazetesinde yazıldıgına göre 21 Temmuz 1946 genel seçimlerine dogru, seçmen listeleri askıya çıkarıldıgı tarihlerde, Bagarası, Kösk, Ortaklar’da bir kısım vatandas, Nazilli’de pek çok köyde içlerinde DP’li ocak baskanlarının da bulundugu pek çok kisi bu partiden istifa edip CHP’ye geçmistir. Horsunlu, sabeyli, Ketenova, Dallıca, Çobanisa, Sinekler, Arpaz, Yalınkuyu, Dursallı, Yamalak, Görelköy, Malgaç, Kestel’de DP’den istifa edip CHP’ye geçen vatandasların sayısı 1.000’i bulmustur.523 Demokrat İzmir gazetesine benzer bir sekilde Anadolu gazetesi de istifaların fazlalıgını özel haberle duyurmustur. 

1947 yılı Nisan ayında Aydın’da 3.771 kisinin DP’den istifasına dair yapılan haber buna örnektir.524 

Anadolu gazetesi de bulundugu kentin önemli simalarını DP’den istifa 
edisini özel haberle oyucularına duyurmustur. Basçayır Köyü DP Ocak Baskanı Fehmi Öz,525 İncirliova’nın sevilen doktoru Elmas Çetin,526 Kösk DP Baskanı Kazım Sengün 527 İncirliova’nın tanınmıs çiftçilerinden Nevzat Sarı’nın DP’den istifa ederek CHP’ye geçmeleri Anadolu gazetesi tarafından özel haberle okuyucularına iletilmistir.528 Anadolu gazetesi bazen istifa mektuplarını aynen yayımlayarak halka istedigi mesajı bu sekilde vermek istemistir.529 
Muhtelif tarihlerde Kusadası ve buraya baglı Güzelçamlı’dan,530 ncirliova ve 
köylerinden,531 Bozdogan ve köylerinden,532 Aydın vilayet merkezinden ve 
köylerinden533 çokça kisinin DP’den istifa ettigi görülmüstür. Çine ve Koçarlı’dan,534 

Bu asamada bu kisi Aydın Lisesi’ndeki bir tesisin yapılmasına katkı saglamak için babası rahmetli Ali Sarı adına iki cins tay bagıslamıstır. Okul aile birligi bu tayları satarak 506 lira gelir elde etmistir. 

Feridun Güner’in DP’den istifa mektubu: 

“DP’nin ilk kurulma asamasında memlekette hakiki ve samimi bir muhalefetin kurulmasını canı gönülden istedigimden DP’ye girmistim. Bunu kendimi bir vatan borcu saymıstım. Hâlbuki muhalefetin sadece TBMM’de yapılacagını düsünmüs, kahve köselerinde dedikoduyla, sahıslarla ugrasmak seklinde bir siyaset yapılacagını aklımızdan bile geçirmemistim. DP kurucuları muhalefet kahramanlıgına soyunmuslar ve memlekette hayırlı olan her ise dahi karısmak istemislerdir. Vatandaslar arasında ikilik çıkmasına meydan vermislerdir. Hatta komsuları, aile içinde bireyleri birbirine düsürmüslerdir. 
Particilik ve muhalefet demek bu mudur? Niçin partili arkadaslar kendileri birbirleriyle konusamıyor, fikir münakasası yapamıyor ve dost kalamıyor? 
İste bizler böyle bir muhalefet isteyerek DP’ye girdik. 

DP, memlekete hiçbir sey kazandırmamıstır. Memlekette Cumhuriyetin kuruldugu günden beri hürriyetin yoklugunu savunanların ve bizi buna inanmaya zorlayanların hürriyet anlayısı farklıdır. Onlar yaptıkları her seyi hürriyet zannetmektedir. Artık bu hürriyet kahramanlarının arkasından gitmeyecegim. 
Atatürk’ün temiz elleriyle Türk milletine sunulan CHP tüzügünün her maddesinde vatandaslık hak ve hürriyetleri korunmustur. Bizi karanlıktan aydınlıga kavusturan CHP’ye intisap ettigimden, DP’den istifamın kabulünü rica ederim.” 

Söke ve köylerinden,535 Kösk ve köylerinden,536 Nazilli, bucak ve köylerinden, 
537Germencik ve bu ilçeye baglı köylerden,538 DP’den istifa edip CHP’ye geçen 
vatandasların isimleri sıkça yayımlanmıstır. Atça’da istifalar nedeniyle DP bucagı 
dagılmıstır. Nazilli’den gelen DP heyetinin yeniden teskilat olusturma çabaları ilk 
asamada sonuçsuz kalmıstır.539 Anadolu gazetesinin belirttigine göre; 1950 yılı bahar aylarında, Türkiye genel seçimlere giderken, Aydın ve Aydın’a baglı ilçelerden DP’den istifa haberleri gelmeye devam etmis, hatta kimi yerlerde DP teskilatları tamamen çözülmüstür.540 

İstifalar konusunda gazeteler birbirini suçlamıslar ve yalan haber yazmakla 
itham etmislerdir. Demokrat zmir gazetesinin yapmıs oldugu CHP’den istifa haberleri Anadolu, Anadolu gazetesinin DP’den istifa haberlerini Demokrat zmir zaman zaman yalanlamıstır.541 Bu durum neredeyse 1946-1950 döneminin tamamında devam etmistir. Kimi zaman partiler birbirini, birbirlerinin üyelerini usulsüz sekilde istifa ettirip kendi partilerine kaydetmekle suçlamıslardır. Anadolu gazetesinin haberine göre; Söke’nin Sarıkemer köyü’nde DP mütesebbis üyelerinden Sabri Sanlı’nın usulsüz ve halkı yanıltıcı sekilde DP’ye üye kaydetmistir.542 Demokrat İzmir gazetesinde yayımlanan baska bir haberde ise tam tersi bir durum anlatılmıstır. Germencik’in Mursallı Köyü’nde DP’li bazı kimselerin bugday makbuzuna mühür basacagız diye imza mühürleri alınmıs 
ve DP’den istifa ettiklerine dair dilekçelerde kullanılmıstır. Durum anlasılınca ilgili DP’liler kendi imzalarıyla yazdıkları yeni dilekçelerle istifalarını iptal ettirmislerdir.543 

Aynı gazetenin baska bir haberine göre; 15 Temmuz 1946 günü kimi DP’li vatandaslar DP’den istifa edip CHP’ye geçmistir. Dr. Hulusi Buyral istifa dilekçelerinin aynı el yazısıyla ve aynı günde yazıldıgından süphelenerek istifaların CHP tarafından yaptırıldıgı iddiasında bulunmustur.544 17 Kasım 1948 günü Demokrat İzmir’de çıkan 

Kusadası’nda DP’ye yeniden katılımlar basladı seklinde haber Anadolu gazetesi 
tarafından yalanlamıstır.545 Aynı hafta içinde Anadolu gazetesine göre Kusadası DP ilçe baskanı hayali kisileri, CHP’den istifa etti seklinde göstermeye çalısmıstır. CHP tarafından Kusadası DP’de kayıtlı kalanların çogunlugunu çocuk yasta kisilerin olusturdugu iddia edilmistir. Uzun bir süre DP’den istifalar devam etmis ve ilgili istifa listeleri yayımlanmıstır.546 Bozdogan Kamıslar köyündeki vatandasların kimileri, 17 Ocak 1948 tarih 384 sayılı Demokrat zmir gazetesinde CHP’li oldukları halde DP’li gibi gösterilmislerdir.547 Nazilli CHP Baskanı Hulusi Çogullu islerinin çoklugunu gerekçe göstererek CHP baskanlıgı görevini bırakmıstır. Yerine Nedim Yıldırım seçilmistir.548 DP’liler, bu olayı, ‘CHP’de çatlak’ seklinde yorumlamıslardır. 

Partiler, birbirlerinden istifa edenlerin isim listelerini yayınlarken birbirlerini 
yıpratma ya da halk nezdinde kendilerini güçlü göstermeyi amaçlamıslar ancak bu konuda asırıya kaçmıslardır. DP’nin kurulma asamasında bu partiye geçen kimi yurttasların aradıgını burada bulamaması sonucu tekrar CHP’ye geri dönüsler yasanmıstır. Peker Hükümeti zamanında DP’ye baskı uygulanması DP’den istifaların diger bir nedenidir. 1950 senesine dogru DP’nin güçlenmesi ve teskilatlanmasına baglı olarak bu partiye dogru bir üye akınının oldugu bir gerçektir. 1946-1950 yılları arasında kimi vatandaslar partiler arasında git gel yasamıslardır. 

Siyasi Rekabet Boyutlarının Genislemesi Çok partili yasama geçis sürecinde hizmet kurulusu olan kooperatiflerden ticaret odaları’na her alanda, bütün kamu ve meslek kuruluslarında, özerk kurumlarda iktidar partisiyle muhalefet arasında kadrolasma konusunda ciddi bir rekabet ve tartısma yasanmıstır. İlginç olan iktidar da muhalefet de bu kurulusların birer meslek örgütü ya da özerk kurulus oldugunu ve buralara siyasetin bulasmaması gerektigini ileri sürmüs olmalarına ragmen, muhalefet iktidarı bu kuruluslardan el çekmemekle, iktidar da muhalefeti bu kurulusları ele geçirme planı içerisinde olmakla suçlamıstır. 
Bu rekabet spor kulüplerinden resmi bayram kutlamalarına varıncaya kadar her alana yayılmıstır. 

CHP, Hulusi Çogullu’nun görevi bırakmasında baska nedenler arayanların 
ümitlerinin bosa çıkacagını söylemistir. 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;

473 Adnan Menderes’in Konusmaları ve Demeçleri-Makaleleri (1991) c.I, s.94. 
474 Demokrat İzmir, 2 Temmuz 1946. 
475 Demokrat İzmir, 12 Temmuz 1946. 
476 Sarol M. (1983) Bilinmeyen Menderes, c.II s.52. 
477 Demokrat İzmir, 13 Temmuz 1946. 
478 Anadolu, 24 Eylül 1946.
479 Anadolu, 29 Aralık 1946. 
480 Demokrat İzmir, 19 Kasım 1946.
481 Demokrat İzmir, 21 Kasım 1946. 
482 Anadolu, 1 Aralık 1946. 
483 Demokrat İzmir, 2 Aralık 1946. 
484 Demokrat İzmir, 29 Nisan 1947.
485 Anadolu, 7 Mayıs 1947. 
486 Demokrat İzmir, 16 Aralık 1947. 
487 Anadolu, 2 Ocak 1948. 
488 Demokrat İzmir, 18 Kasım 1948. 
489 Anadolu, 12 Mart 1947. 
490 Demokrat İzmir, 30 Nisan 1949.

491 Demokrat İzmir, 10 Nisan 1948. 

492 Demokrat İzmir, 9 Mart 1949. 

493 Demokrat İzmir, 23 Mayıs 1947. 

494 Demokrat İzmir, 7 Haziran 1947. 

495 Demokrat İzmir, 26 Haziran 1947. 

496 Demokrat İzmir, 7 Haziran 1949. 

497 Demokrat İzmir, 9 Haziran 1949.

498 Demokrat İzmir, 14 Haziran 1949. 

499 Demokrat İzmir, 15 Aralık 1949. 

500 Demokrat İzmir, 2 Temmuz 1949. 

501 Demokrat İzmir, 18 Agustos 1949. 

502 Erogul, C. age., s.16. 

503 Anadolu, 6 Eylül 1946.

504 Anadolu, 21 Kasım 1948. 
505 Demokrat İzmir, 24 Kasım 1948. 
506 Demokrat İzmir, 24 Kasım 1948. 
507 Demokrat İzmir, 9 Aralık 1948. 
508 Demokrat İzmir, 03 Kasım 1948. Demokrat İzmir, 23 Aralık 1948.                    Demokrat İzmir, 20 Agustos 1949 
509 Demokrat İzmir, 1 Aralık 1948 
510 Demokrat İzmir, 17 Şubat 1948. Demokrat İzmir, 11 Kasım 1948

511 Demokrat İzmir, 20 Ocak 1948. 

512 Demokrat İzmir, 7 Temmuz 1946. 
513 Demokrat İzmir, 09 Temmuz 1948. 
514 Demokrat İzmir, 5 Aralık 1948. Demokrat İzmir, 27 Kasım 1948. 
515 Demokrat İzmir, 29 Ocak 1948. Demokrat İzmir, 7 Ocak 1948. 
516 Demokrat İzmir, 4 Mart 1948. 
517 Demokrat İzmir, 17 Ocak 1948. 
518 Demokrat İzmir, 9 Mayıs 1948. 
519 Demokrat İzmir, 1 Aralık 1949. 
520 Demokrat İzmir, 15 Temmuz 1946. 
521 Anadolu, 31 Ocak 1947. 
522 Anadolu, 4 Mayıs 1946.
523 Anadolu, 22 Subat 1947. 
524 Anadolu, 19 Nisan 1947. 
525 Anadolu, 3 Mart 1949. 
526 Anadolu, 23 Mart 1947. 
527 Anadolu, 9 Ocak 1949. 
528 Anadolu, 13 Kasım 1949. 
529 Anadolu, 17 Aralık 1948. 
530 Anadolu, 26 Mart 1947. Anadolu, 4 Mart 1947. 
531 Anadolu, 11 Mart 1947. Anadolu, 12 Mart 1947. Anadolu, 21 Mart 1947. Anadolu, 18 Nisan 1947. 
532 Anadolu, 30 Mart 1947. 
533 Anadolu, 9 Nisan 1947. Anadolu, 31 Ekim 1949.
534 Anadolu, 21 Temmuz 1946. Anadolu, 18 Eylül 1949. 
535 Anadolu, 22 Nisan 1949. 
536 Anadolu, 7 Şubat 1947. Anadolu, 21 Şubat 1947. Anadolu, 27 Nisan 1949. Anadolu, 7 Eylül 1949 
537 Anadolu, 12 Mayıs 1948. Anadolu, 10 Mayıs 1950. Anadolu, 9 Mayıs 1950. Anadolu, 26 Şubat 1950. 
538 Anadolu, 14 Şubat 1947. Anadolu, 23 Şubat 1947. Anadolu, 28 Şubat 1947/Anadolu. 24 Kasım 1948. Anadolu, 20 Nisan 1950. 
539 Anadolu, 16 Temmuz 1948. Diger taraftan Atça DP Baskanı Rıfat Kundakoglu, idare kurulundan istifa eden Behçet Aydın hakkında sahsına ve DP’ye hakaret ettigi gerekçesiyle dava açmıstır. 
540 Anadolu, 31 Mart 1950. 
541 Demokrat İzmir, 23 Mayıs 1946. 
542 Anadolu, 13 Temmuz 1946. 
543 Demokrat İzmir, 12 Haziran 1946. 
544 Demokrat İzmir, 20 Temmuz 1946.

545 Anadolu, 21 Kasım 1948. 

546 Anadolu, 28 Kasım 1948. 
547 Anadolu, 28 Ocak 1948. 
548 Anadolu, 25 Ocak 1950. 


16 CI BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 14

1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 14

2.8. HALKEVLERİ’NİN DURUMU ve AYDIN İLİNDE HALKEVLERİ TARTIŞMASI 

Halkevleri kuskusuz ki Türkiye aydınlanmasında önemli rol üstlenmis ve 
İnkılâpların benimsenmesinde bu kurumların önemli katkıları olmustur.454 Halkevleri, yayınladıgı yüzlerce eserle Türkiye’de kültürel gelisimin mimarlıgını üslenmistir. Bu kurumlar eliyle tiyatro en ücra köylerde dahi icra edilebilen bir sanatsal faaliyet haline gelmistir. Halkevleri bünyesinde olusturulan çesitli faaliyet kolları Halkevleri’nin islevini çesitlendirmistir. Bunlardan bir tanesi köycülük koludur. Merkezi hükümet ve CHP’nin üst kurulları Halkevleri’nin hangi amaçlarla kuruldugunu ve fonksiyonunun ne oldugunu bildikleri için Anadolu’da yüzlerce teskilatı bulunan Halkevlerini her zaman korumus ve desteklemislerdir. Bunun örneklerini Aydın ilindeki Halkevleri içinde görmek mümkündür. Daha çok partili yasama geçmeden merkezi Hükümet, Halkevlerini her türlü keyfi müdahaleden azade tutmak istemistir. Örnegin Dalama’ya yeni atanan Bucak Müdürü Nuri Ayten kendisine uygun ev bulamayınca Dalama Halkodası’nı bosaltarak kendisine mesken olarak tahsis etmistir. Buna CHP İl İdare 
Heyeti çok sert tepki göstermistir. Vali, Bucak Müdürü’ne sahip çıkma duygusuyla olayı sumen altı etmeye çalısmıstır. Durum, CHP Genel Sekreterligi’ne aksettirilmistir. 

CHP Genel Sekreterligi olaya müdahale ederek Dalama Bucak Müdürü’nün derhal Halkodası’nı bosaltmasını istemistir. Bu süreç, 1945 yılının Mayıs-Temmuz ayları arasında yaklasık üç ay sürmüstür. 1941’li yıllarda Aydın’da Park Sineması Sahibi Hakkı Darcan ile Aydın Halkevi arasında ciddi boyutlara ulasan tartısmalar yasanmıstır. Hakkı Darcan Halkevi’nin sürekli ticari amaçla film göstermesinden dolayı CHP Genel Sekreterligi’ne çok fazla sayıda sikâyet mektubu göndermistir. CHP Genel Sekreterligi’nin talimatıyla açılan sorusturma sonucunda düzenlenen müfettis raporlarında Halkevi’nin ticari gayeyle film göstermedigi; gösterilen filmlerin çogunlugunun hayır kurumlarına gelir saglamak amaçlı oldugu belirtilmistir. 

1942 yılında açılan Sehir Kulübü’de de tartısmaların önü arkası alınamamıstır. 
Aydın kent merkezinde açılan Sehir Kulübü’ne üye olanlar girebiliyordu. Vali gibi 
kentin ileri gelenleri bu kulübe üye olmuslar, kulüpte sans oyunları oynanmaya ve içki satısı yapılmaya baslanmıstı. Bütün bu hizmetler karsılıgında belli bir ücrette alınıyordu. Halk Partisi Aydın il teskilatı kendisine yeni bir hizmet binası yaptırmıs, bu yeni binanın alt katı sehir kulübüne, üst katı parti idaresine ayrılmıstı. Kulübün mefrusatı ise İl Özel İdare tahsisatıyla karsılanmaktaydı. Bu tablo üzerine Sehir Kulübü hakkında CHP Genel Sekreterligi’ne pespese sikâyet mektupları ulastırılmaya baslanmıstı. Gelen sikâyet mektupları üzerine parti tarafından sorusturma açılmıstır. 

Müfettis raporlarında CHP’nin yeni hizmet binasında alt kat ve üst kat girisleri farklı olmasına, dolayısıyla kulübün parti etkinliklerine zarar vermeyecegi belirtilmesine ragmen, merkezi hükümet Halkevlerinin fonksiyonlarının azalacagı endisesiyle buna karsı çıkmıs, Sehir Kulübü’nün yasal oldugunu kabullenmekle birlikte, bu kulübün kamu gelirleriyle finanse edilmesinin dogru olmadıgını belirtmistir. Merkezi hükümet, mevcut binanın da Sehir Kulübü tarafından derhal bosaltılarak kulübün baska yere tasınmasını, bosaltılan yerin ise Halkevi’ne devredilmesini istemistir.455 

Çok partili yasama geçisle birlikte Halkevleri’nin statüsü iktidar partisiyle 
muhalefet arasında çok sert bir tartısma konusu olmustur. Bu tartısmalar, 1950 genel seçimleri sonrasında hükümet degisikligiyle birlikte Halkevleri’nin kapatılmasının zeminini olusturmustur. Tüzügüne göre Halkevleri ve Halkodaları partili partisiz herkese açıktı. Ancak çok partili yasama geçildikten sonra Halkevleri muhalefet tarafından CHP’nin kalesi gibi görülmüstür. Muhalefet her defasında Halkevleri’nin halkın malı oldugunu ve bu yerlerden muhalefetin de yararlanması veya CHP’nin de bu kurumlardan el çekmesi gerektigini söylemistir. Halka ulasma adına bu teskilatlar çok önemliydi. 1945 yılına geldigimizde Türkiye genelinde Halkevlerinin sayısı 455’e, Halkodalarının sayısı ise 4066’ya ulasmıstır.456 Böyle bir gücü muhalefet tek basına iktidara bırakmak istememistir. 1947 yılında, CHP VII. Kongresi’ne sunulan bir raporda 
Halkevleri’nin CHP’ye baglı kuruluslar oldugu vurgulanmıstır.457 

Çok partili yasama geçer geçmez Halkevlerinin nasıl kullanılacagıyla ilgili 
Aydın ilinde CHP’liler kendi aralarında görüs ayrılıgına düsmüstü. Bir kısım CHP’li baska partiye üye olanların Halkevleri’ne üye olamayacaklarını, halkevine üye olup da baska partiye üye olanların Halkevi’nden kayıtlarının silinmesi gerektigi fikrini savunmustur. Baska bir gurup ise Halkevleri’nin herkese açık olması gerektigini belirtmistir. Halkevlerinin kullanımı konusunda CHP l dare Kurulu üyeleri arasında görüs ayrılıklarının oldugu bir resmi yazıyla CHP Genel Sekreterligi’ne bildirilmis ve buradan görüs istenmistir. Genel Sekreterlik, Halkevlerinin kültür yuvaları oldugunu ve siyasi propaganda amaçlı kullanılamayacagı seklinde görüs bildirmistir. DP’liler 1947 
yılının Mart ayı sonunda Bozdogan Halkevi’nde bir müsamere göstermek istemislerdir. Halkevi idare kurulu tereddüde düsünce durum CHP Genel Sekterligi’ne sorulmustur. CHP Genel Sekreterligi’nden bununla ilgili izin çıkmıstır. Durum acil ibaresiyle önce bir telgrafla sonra da resmi bir yazıyla CHP Bozdogan İlçe Baskanlıgı ile Halkevi Baskanlıgı’na 24 Mart 1947 tarihinde bildirilmistir. Aydın ilinin degisik yerlerinde DP teskilatları kongre ya da degisik amaçlı toplantılar yapabilmek için Halkevi salonlarının etkinlikleri boyunca kendilerine tahsisini istemis olmalarına karsın Halkevi idareleri, tüzüklerinin buna müsaade etmedigi gerekçesiyle söz konusu taleplere olumlu cevap 
vermemislerdir.458 

  < Aydın ilinde Halkevleri hususunda CHP ile DP arasındaki en keskin 
tartısmalar Bozdogan Halkevi’nde Maresal Fevzi Çakmak’a ait olan resmin indirilmesi üzerine yasanmıstır. Demokrat İzmir gazetesinin verdigi habere göre; Bozdogan Halkevi İdare Heyeti bir kararla Maresal Fevzi Çakmak’ın Halkevi salonundaki resmini indirmistir.459 > 

Maresal’in resminin niçin salondan indirildigini Halkevi yönetimi, 
Baskan Sakir Saraçoglu imzasıyla Demokrat İzmir’e gönderdigi bir yazıyla söyle 
açıklamıstır: “Sayın Maresalimiz CHP’den ayrılmıs ve partimiz aleyhinde çalısan karsı cephedeki partiye geçmistir. Maresalin fotografı korunmak üzere salondan indirilmistir. 

   Tekrar Atatürk’ün partisi CHP’ye dönerse salona asılacaktır. Türk milletine hizmet eden yalnız Maresal degildir. Atatürk’le Milli Sef İnönü’nün de nurlu hizmetleri pek çoktur. DP’nin açılmasına Milli Sef izin vermisken DP binalarında onun resmi niçin yoktur?” Demokrat İzmir, buna karsılık sunları yazmıstır: “Maresal, harp sahasındaki tarihi zaferleri ve sulhta Türk ordusuna yaptıgı sayısız hizmetleri ile milli bir kahraman olarak bütün bir milletin kalbine yerlesmis nadir sahsiyetlerden birisidir. Milletin parası ile insa edilen Bozdogan Halkevi’ne onun resmini asan yegâne saik iste bu minnettarlık ve hürmet duygusudur. Hal böyleyken CHP safında degildir diye Maresal’in millet tarafından oraya asılan resmini indirmek milli kıymetleri parti hırsları yüzünden harcamaga kalkısmanın en hazin örneklerinden bir tanesidir. Milletin irade ve istegine karsı gelmenin baska bir tezahürüdür.”460 Bu olaylar üzerine Maresal’e, Aydın ahalisinden kimileri tarafından baglılık telgrafları gönderilmistir.461 
Gelen tepkiler üzerine Maresal’in resmi tekrar eski yerine konmustur.462 
Olusan sert atmosferde Bozdogan Halkevi Baskanı Dr. Sakir Saraçoglu çok gizli 
ibaresiyle 09 Nisan 1947 tarihinde CHP Genel Sekreterligi’ne bir yazı göndermistir. Bu yazıda Bozdogan’ın en koyu DP üyeleri adeta parti merkezine jurnallenmis ve DP’lilerin, parti binalarına Milli Sef’in resmini asmadıkları ve bu nedenle kendisinin DP’lileri bu resmi asmalarına mecbur ettigini belirtmistir. Yine bu yazıda Halkevi Baskanı, Bozdogan’da DP’lilerin seçilmesini engellediklerini; DP’den istifaların çıg gibi büyüdügünü, bundan dolayı bazı DP’lilerin kendisine husumet duydugunu belirterek sözlerine söyle devam etmistir: “Meclise Milli Sefimizin meclise tesrifinde ayaga kalkmayan DP’nin Bozdogan’daki uzantıları CHP yıkılmalıdır demekten çekinmemektedir. Bunlardan en azılısı terzi Resat’tır kendisi Milli Sef’e hakaretten hapsi boylamıstır. DP’liler ise hapishanedeki bu adamı beslemek için aralarında para toplamaktadır. Milli Sef’e hakaret edenler, onun banisi oldugu Halkevleri’nin Bozdogan subesinde temsil verecekleri gerekçesiyle zaman zaman buranın kendilerine tahsisini istemektedir. Halkevleri milletindir sözünün arkasına sıgınanlar, sadece parti propagandası yapmak ve seçim hezimetlerini yaptıkları toplantılarla kapatmak için Halkevleri’nin kendilerine tahsisine istemektedirler. Partili partisiz herkes Halkevleri’nden yararlanmaktadır. Fakat siyaset kokan toplantıların Halkevleri’nde yapılmasına izin verilmemektedir. Konuyla ilgili tartısmaları bitirmek için Halkevleri  tüzügünde degisiklige gidilerek Halkevlerinde gazete, risale, kitap, mecmua okumak ve müsamere, konser, balo, gibi törenleri temasa için herkes gelebilir. Bunun dısında Halkevleri’nde siyasi faaliyete izin verilemez maddesi konmalıdır. Böylece tıpkı partimiz CHP gibi DP de siyasi faaliyetleri için dısarıdan kendisine bina kiralamak durumunda kalacaktır.” 

Bozdogan Halkevi Baskanı, CHP Genel Sekreterligi’ne gönderdigi baska bir 
gizli bazı DP’lilerin kendisini ölümle tehdit ettigini bildirmistir. Baskan yazısında 
doktor oldugunu köylere hizmet götürdügünü; muhaliflerin kendisini korkutup köylere gitmesini engellemek istediklerini söylemistir. DP’lilerin kendisi hakkında Bozdogan’ı bırakıp kaçtıgı dedikodusunu yayarak kendisinin köylülerin gözünden düsürmek istediklerini belirtmistir. ‘Yapılan tüm seçimlerde demokratlar, Bozdogan’da hezimete ugramıstır. Bu yüzden bizimle ugrasıyorlar.’ demistir. Sakir Saraçoglu yazının devamında sunları söylemistir: “Milli Sef’in fotograflarının yer aldıgı paraları ceplerinde tasıyanların parti binalarına onun da resmini asmalıdır. Bu nedenle Demokrat Parti ocaklarına Milli Sef’in fotograflarının asılmasını DP’lilere mecbur tuttum. Demokratları diz çöktürdük, kalkındırmayacagız. Milli Sef, onun partisi, hükümeti basımıza çok kıymetli ve ayarına ölçü bulunamayan pırlantalı ve elmaslı bir taçtır. O tacı her zaman tasıyacagız. nönü’nün umdeleri akidemizdir. Bu nurlu yoldan ayrılmayacagız.” 

Bozdogan Halkevi Baskanı, CHP Genel Sekreterligi’ne gönderdigi söz konusu 
son yazısında, kendisine, CHP ve Halkevi’ne destek verenlerin ismini yazmayı ihmal etmemistir. Gönderilen yazılar üzerine CHP Genel Sekreterligi, konuyla ilgili inceleme baslatıldıgını bildirmistir.463 Bütün bunların arasında Demokrat zmir gazetesi, polisin kimi vatandasları 11 Şubat 1948 tarihinde Bozdogan Halkevi’nde kumar oynarken suçüstü yakaladıgını okuyucularına duyururken, süpheliler, kumarı Halkevi’nin rızasıyla oynadıklarını söylemislerdir.464 Yasanan onca tartısmadan sonra 28 Aralık 1948 tarihinde DP Bozdogan teskilatı kongre yapabilmek için bir kez daha Halkevi’ne basvurdu. Bozdogan Halkevi İdare Kurulu tarafından Ankara’ya acil olarak görüsleri soruldu. Genel Sekreterlik, bu karmasık soruna son noktayı koyarak, 08 Ocak 1949 tarihli yazısında Halkevi salonlarının siyasi amaçlarla kullanılamayacagı seklinde görüs bildirmistir.465 

Çok partili yasama geçis sürecinde Aydın Halkevi kimi dügünlere ev sahipligi 
yapmıstır. Ancak DP’liler bu dügünlerde haremlik selamlık uygulama yapılmasını 
elestirmislerdir.466 Muhalif gazeteler Halkevleriyle ilgili buna benzer pek çok olumsuz haber nesretmislerdir. Anadolu gazetesi ise Halkevleriyle ilgili diger gazetelerde çıkan hiçbir iddiaya cevap vermemis, daha çok Halkevlerinin faaliyetlerini tanıtıcı haberler yapmıstır. Bunlardan bazıları su sekilde ifade edilmistir: 

< “Aydın Halkevi kültür faaliyetleri açısından oldukça hareketli geçmektedir. Halkevi’nin Piyes Kolu ‘Ayse Pınar ve Bir İlan Hatası’ adlı iki oyunu sergilerken Kösk Halkodası da ‘Casuslara Karsı, İstiklal, İnsan Sarrafı, Deliller’ adlı piyesleri sergilemistir. Halk, bu oyunlar sergilenirken Halkevinin salonlarını doldurmaktadır.”467 

“Bozdogan Halkevi Köycülük Kolu, 16 Mayıs1947 tarihinde Kamıslar Köyü’ne 
bandoyla birlikte, Halkevi Baskanı Dr. Sakir Saraçoglu baskanlıgı’nda bir gezi tertip etmistir. Gezi sırasında köylünün dilekleri dinlenmis ve sıtmalı vatandaslar ücretsiz muayene edilmistir. Bunun için bol miktarda atebrin dagıtılmıstır. Köycülük Kolu Baskanı Tevfik Sener Halkevleri’nin CHP’nin eseri oldugunu belirtmistir.”468 >

“CHP Bölge Müfettisi Dr. Talat Simer, Aydın ilindeki bütün ilçe, bucak ve pek çok köye giderek Halkevlerini ve Halkodalarını, CHP merkezlerini denetlemistir. Kendisi pek çok yerde ilgi uyandıran konusmalar yapmıstır.”469 

“Aydın Halkevi ve Halkodaları yararına zengin ikramiyeli esya piyangosu tertip 
edilmiştir. Çekiliş noter huzurunda 19 Mayıs 1948 Gençlik Bayramı günü 
yapılacaktır.”470 

“Atça’da Halkevi eliyle bucak mezarlıgı yeniden düzenlenmistir. Yine çarsı 
meydanındaki umumi tuvalet kaldırılarak yerine modern bir tuvalet yaptırılmıstır.”471 
Çok partili yasama geçisle beraber Halkevleri’yle ilgili çıkan sert tartısmalar ve 
halkın CHP’li ve DP’li olarak bölünmesi; Halkevlerinin sadece CHP’lilerin gittigi 
mekânlar olması nedenleriyle Halkevleri eski canlılıgını kaybetmistir. Aydın CHP İl İdare Kurulu Halkevlerinin eski canlılıgını kaybettigini CHP Genel Sekterligi’ne 
göndermis oldugu yazılarla belirtmistir. CHP Aydın dare Kurulu Baskanı Ekrem Çiftçi imzasıyla CHP Genel Sekreterligi’ne 28 Temmuz 1947 tarihinde gönderilen bir yazıda, Halkevlerinde bir durgunluk yasandıgı, bu durgunlugun asılması için ilçe, kasaba ve köylerde ögretmenlerin Halkevlerinde daha aktif rol oynaması gerektigi vurgulanmıstır. Dalama Halkevi’ndeki ögretmenler eliyle yürütülen faaliyetler örnek gösterilmistir. Parti Genel Sekreterligi cevabi yazısında ögretmenlerin Halkevleri konusunda daha duyarlı olmalarını saglamak için Milli Egitim Bakanlıgı düzeyinde girisimde bulunacaklarını bildirmistir. Nazilli’den CHP Genel Sekreterligi’ne gönderilmis olan diger bir resmi yazıda Nazilli’de orta ve ilk mektep ögretmenlerinin Halkevine küstükleri ifade edilmistir. Ögretmenler, Halkevi idare kurulu seçimlerinin öne alınmasını istemistir. Bu istek, DP’lilerin ögretmenleri kıskırtarak seçimleri öne aldırıp Halkevlerini ele geçirme girisimi olarak görüldügünden CHP ve Halkevi yönetimince ret edilmistir. Bunun üzerine ögretmenler Halkevi’yle olan iliskilerini kesmislerdir. Durum CHP İlçe İdare Kurulu Baskanı Hulusi Çogullu tarafından Genel Sekreterlige rapor edilmistir. Görünen o ki çok partili hayata geçis sürecinde Halkevleri’nde gerçeklestirilecek faaliyetler konusunda ögretmenler ile tek parti iktidarı CHP arasında ciddi tartısmalar bas göstermistir. 

1950 seçimlerinden hemen sonra iktidar degisikligi karsısında Aydın 
Halkevlerinden CHP Genel Sekterligi’ne gönderilen yazılarda CHP’ye baglılık ifade edilmis ve iktidar degisikligine baglı olarak Halkevlerine karsı kanunsuz bir takım uygulamaların basladıgı ifade edilmistir.472 Bütün bunlar, DP iktidarının ilk yıllarında Halkevlerinin kapatılmasıyla son bulmustur. SCF döneminde Türk Ocakları’nın statüsü ve konumuyla ilgili olarak ortaya çıkan tartısmalar ocakların kapatılması sürecini hazırlamıs ve bu süreç DP kurulduktan sonra Halkevlerinin durumu ile tam bir benzerlik göstermistir. 

BU BÖLÜM DİPNOTLARI;


454 Çavdar, T. (1983) Halkevleri, s.878.
455 BCA,490.01/824.261.1.
456 1945 Yılında Halkevleri ve Halkodaları (1946), s.5.
457 Tosun, E. agt., s.173.
458 BCA, 490.01/824.261.1.
459 Demokrat İzmir, 6 Subat 1947. 
460 Demokrat İzmir, 13 Subat 1947. 
461 Demokrat İzmir, 19 Subat 1947. 
462 Demokrat İzmir, 2 Mart 1947, Demokrat İzmir gazetesi Cumhurbaskanı İsmet İnönü’nün resimlerinin niçin DP binalarına asılmamasıyla ilgili hiçbir açıklama yapmamıstır. 
463 BCA, 490.01/824.261.1. Bu isimler söyledir: Telgraf Memuru Sait, Saglık Memuru Tahir Yalçın, Terzi Kemal Tugrul, Kazım Selçuk, Halil Çetinkaya, Terzi Tevfik Sener, CHP parti baskanı İsmail Tarhan, Kaymakam vekili Celal, Cami İmamı Ahmet Efendi. 
464 Demokrat İzmir, 17 Subat 1948. 
465 BCA, 490.01/824.261.1. 
466 Demokrat İzmir, 07 Mayıs 1946. 
467 Anadolu, 2 Şubat 1947. 
468 Anadolu, 25 Mayıs 1947. 
469 Anadolu, 18 Haziran 1947. 
470 Anadolu, 14 Mayıs 1948. 
471 Anadolu, 6 Agustos 1948. 
472 BCA, 490.01/824.261.1. 
491 Demokrat İzmir, 10 Nisan 1948. 
492 Demokrat İzmir, 9 Mart 1949. 
493 Demokrat İzmir, 23 Mayıs 1947. 
494 Demokrat İzmir, 7 Haziran 1947. 
495 Demokrat İzmir, 26 Haziran 1947. 
496 Demokrat İzmir, 7 Haziran 1949. 
497 Demokrat İzmir, 9 Haziran 1949.
498 Demokrat İzmir, 14 Haziran 1949. 
499 Demokrat İzmir, 15 Aralık 1949. 
500 Demokrat İzmir, 2 Temmuz 1949. 
501 Demokrat İzmir, 18 Agustos 1949. 
502 Erogul, C. age., s.16. 
503 Anadolu, 6 Eylül 1946.


15 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,

***