KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI AZERBAYCAN BÖLÜM 20

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI AZERBAYCAN  BÖLÜM 20

7. SONUÇ

Azerbaycan Cumhuriyeti, 1995 tarihli Anayasası ile bağımsızlık öncesi benimsemiş olduğu başkanlık sistemini ve sistem içerisindeki organların
görev ve yetkilerini düzenlemiştir. Azerbaycan Anayasası ile hâkimiyetin halka ait olduğu, serbest, eşit, genel ve gizli oy esasına dayalı seçim sistemi,
demokratik ve seküler hukuk devleti, kuvvetler ayrılığı gibi demokratik bir devlette olması gereken özellikler güvence altına alınmıştır. Ancak, yürütmenin muhalefete ve basına karşı izlemiş olduğu politikalar ve devlet başkanının sistem içerisindeki otoritesini arttıran anayasal ve hukuki düzenlemeler, Azerbaycan siyasi rejiminin siyaset bilimciler tarafından yarı-otoriter rejim ya da sultanistik yarı-otoriter rejim olarak sınıflandırılmasına neden olmuş ve ülkenin biçimsel bir demokrasiye sahip olduğu ileri sürülmüştür. Gönenç’e göre, Azerbaycan Anayasası bağımsızlık sonrası yaşanan darbelerden dolayı “ Darbe Sendromu ”103  etkilerini taşımaktadır ki bu etki “siyasal sistemin istikrarını sağlama”
kisvesi altında devlet başkanlığı otoritesinin daha da güçlenmesine sebep olmuştur.

Azerbaycan Anayasası’na göre, yürütmenin başı olan başkanın yürütme gücünü paylaştığı başka bir organ yoktur. Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir ve başkan yürütme görevini icra ederken kendisine yardımcı olan başbakan ve bakanlar kurulunu seçer. Yasama ve yürütmenin birbirinin varlığını sona erdirebileceğine dair anayasal düzenlemeler mevcut değildir. Bu doğrultuda Azerbaycan yönetim sistemini Amerikan hükümet sistemine benzer şekilde “başkanlık sistemi” olarak adlandırmak mümkündür. Ancak, ülkenin siyasi, idari, ekonomik, kültürel ve tarihsel alanlarda kendine özgü koşulları sebebiyle Azerbaycan yönetim sistemi, ABD’de uygulanan başkanlık sisteminden farklılaşmaktadır. Azerbaycan hükümet sisteminin ABD’de uygulanan başkanlık sisteminden en önemli farkı “kuvvetler ayrılığı” ilkesinin ve “fren ve denge” mekanizmasının tam olarak uygulanamamasıdır. Diğer bir fark, ülkede siyasal aktör olarak başbakan ve bakanlar kurulunun olmasıdır. Hükümet sisteminin
niteliği konusunda tartışmalara da yol açan bu durum, yürütmenin iki kanatlı olduğunu göstermemektedir. Zira, başbakan ve bakanlar kurulu parlamentoya karşı değil, devlet başkanına karşı sorumludur.

Azerbaycan siyasal sisteminin merkezinde yer alan devlet başkanının yasama, yürütme ve yargı alanlarında geniş yetkileri vardır. Azerbaycan devlet başkanı kanun önerisinde bulunarak yasama sürecine iştirak edebilmekte ve başkanın vermiş olduğu kanun önerisi üzerinde Meclis değişiklik yapamamaktadır. Devlet başkanı ayrıca, kanun hükmünde olan ve “ferman” olarak adlandırılan kararnameler çıkarabilmektedir. Devlet başkanının yasama sürecindeki geniş yetkileri karşısında Azerbaycan Milli Meclisinin yürütme organı üzerindeki denetimi oldukça zayıftır; hatta neredeyse yoktur. Parlamentonun yürütme karşısında zayıf olmasının sebebi, iktidar partisi YAP’ın ve iktidarı destekleyen bağımsızların parlamentoda çoğunluğu oluşturmasıdır. Bundan dolayı, parlamentoda hemen hemen hiçbir muhalif ses çıkmadan yürütmenin kanun önerileri kabul edilmektedir. Bu bağlamda, Meclisin uygulamada yürütmeden bağımsız olarak kanun önerisinde bulunamaması ve yürütme üzerinde
denetim ve gözetim mekanizmasını işletememesi siyasi sisteme getirilen önemli eleştirilerdir.

Azerbaycan’da sert kuvvetler ayrılığının önündeki diğer bir engel, başkanın yargı alanında sahip olduğu geniş yetkilerdir. Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Mahkeme (Yargıtay) üyeleri ile uyuşmazlık mahkemeleri hâkimlerini ve cumhuriyet başsavcısını Meclisin onayı ile atayan devlet başkanı, diğer mahkemelerin hâkimlerini Meclisin onayı olmadan görevlendirmektedir.

2000 yılından itibaren yapılan ve devlet başkanı ile iktidar partisinin siyasal sistem içerisindeki otoritesini güçlendiren ve süreklilik sağlayan anayasal ve hukuksal düzenlemeler, ülkede siyasi partilerin yaşamasına izin verse de, iktidara gelme şansını azaltmıştır. Ülkede parçalanmış muhalefeti zayıflatan diğer bir unsur ise 2002 yılında kabul edilen, tüm milletvekillerinin dar bölge seçim sistemi ile seçilmesine dair anayasa değişikliğidir. İki partili bir sistemi teşvik eden ve zayıf partilerin yaşamasına izin vermeyen bir sistem olarak nitelendirilen dar bölge seçim sistemi, yerelde güçlü iktidar seçkinlerinin parlamentoya girmesine zemin hazırladığı için eleştirilmiştir.

Azerbaycan hükümet sistemine yöneltilen eleştirilerin başında, devlet başkanının otoritesinin anayasa değişiklikleriyle gittikçe güçlenmesi gelmektedir. Hatta başkanın sahip olduğu geniş yetkiler sebebiyle Azerbaycan hükümet sistemi “süper başkanlık sistemi” olarak da nitelendirilmiştir. Ayrıca sert kuvvetler ayrılığının mevcut olmaması yürütmenin erkler dengesinde daha ağır basmasına sebep olmuştur.
Mevcut siyasal sistem başkanı denetleyecek ve frenleyecek bir mekanizma öngörmemiş, “frensiz” ve “uyumlu” bir yapının oluşumuna hizmet etmiştir.
Devlet başkanına sınırsız seçilebilme hakkı tanıyan ve kalıcı iktidar yolunu açan 2009 Anayasa değişikliği, dış basın ve muhalefet tarafından eleştirilmiş; demokratikleşme sürecinde olan Azerbaycan için otoriter rejime dönüşme tehlikesi yarattığı ileri sürülmüştür.

Bütün bu çerçeve içinde, Azerbaycan hükümet sisteminde öne çıkan özellikler; merkezde yasama, yürütme ve yargı alanlarında birçok yetkiyle donatılmış güçlü başkan; başkanın partisinin çoğunlukta olduğu ve onunla uyumlu çalışan yasama organı; başkanın hâkimlerin atanmasında ve yüksek yargı organları üyelerinin belirlenmesinde önemli yetkilere sahip olduğu yargı sistemi ve iktidar karşısında Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından günümüze kadar örgütsel açıdan var olmuş, ancak iktidara gelememiş zayıf ve parçalanmış muhalefet şeklinde sıralanabilir. Başkanlık sisteminin iyi işlememesinin önündeki en önemli engel ise, demokratik hukuk devletinin temelinde yer alan etkili fren ve denge mekanizmalarına dayanan kuvvetler ayrılığı ilkesinin tam olarak uygulanamamasıdır. Bu açıdan değerlendirildiğinde Azerbaycan’da terazinin bir kefesinde yer alan güçlü ve istikrarlı yönetim, diğer kefesinde yer alan demokratikleşme karşısında ağır basmaktadır. Diğer yandan ülkenin enerji sektörüne dayalı ekonomik büyümesi de siyasal liberalleşmeye ivme kazandırmak yerine iktidarın gücünü pekiştiren bir unsur olarak kalmıştır.


KAYNAKÇA

Abbasov, Shahin. “Presidential and Democratization Process in Azerbaijan”, Friedrich-Ebert-Stiftung İnternet Sitesi, 
http://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/05810.pdf,   Erişim: 03.06.2013.
Abdullayev, Cavid.“Azerbaycan’da Anayasallaşma Süreci ve Benimsenen Sistemin Niteliği,” Avrasya Dosyası, Cilt 7, Sayı 1, 
http://www.21yyte.org/assets/uploads/files/109-131%20cavid.PDF,   Erişim: 14.03.2014, s. 109-131.
Aliyev, Cabir. “Azerbaycan Anayasal Yargı Sisteminde ‘Şikayet’ Denetim Usulü:
Anayasa Şikayeti.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi,2010.
Alkan, Haluk. Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası. Ankara:USAK Yayınları, 2010.
____ .“Demokrasi-Otoriterlik Ayırımında Orta Asya ve Kafkasya Türk
Cumhuriyetlerinde Siyasal Partiler: Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan
Örnekleri.” ASAM Avrasya Dosyası, Cilt 10, Sayı 4 (2004), s. 208-235.
____ .“Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallaşma Süreci: Geçen Yirmi Yılın
Bir Bilançosu.” Bilig, Sayı 61 (Bahar 2012), 
http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article /521.pdf, Erişim: 06.06.2013, s. 1-30.
Aras, Bülent. “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, 2013.” Hazar
Strateji Enstitüsü, http://www.hazar.org/content/yayinlar/azerbaycan_
cumhurbaskanligi_secimleri_2013_310.aspx, Erişim: 14.03.2014.
Aslanlı, Araz. “Azerbaycan’da Devlet Başkanlığı Seçimi ve Sonrasındaki
Gelişmeler.” Karadeniz Araştırmaları, (Bahar 2004), http://www.karam.org.tr/Makaleler/1118809 257 aslanli.pdf, Erişim: 06.06.2013, s. 102-120.
Azerbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu. “Azerbaycan Respublikasının
Cinayet Mecellesi”, 
      http://www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/AR-in_cinayet_mecellesi.doc, Erişim: 10.09.2014.
Azerbaycan Respublikasının Dövlet Statistika Komitesi. “Azerbeycanda demeqrafik vaziyyet”, 
     http://www.stat.gov.az/xeber/index.php?id=3380,  Erişim: 04.11.2016.
Azerbaycan Respublikası M?rk?zi Seçki Komissiyası. “Azerbaycan Respublikasının
Seçki Mecellesi”, 
http://www.msk.gov.az/uploads/qanunvericilik/seckimacallasi_
2013.pdf, Erişim: 03.06.2013.
____ .“Seçkiler”, http://www.cec.gov.az/az/ main_az.htm, Erişim: 29.04.2013.
Az?rbaycan Respublikası Milli M?clisi. “Az?rbaycan Respublikası Milli M?clisi
Daxili Nizamnam?sinin t?sdiq edilm?si Haqqında Az?rbaycan Respublikasının
Qanunu”, http://www.meclis.gov.az/?/az/content/39, Erişim: 06.06.2013.
____ .“Stenoqram”, http://www.meclis.gov.az/?/az/stenoqram/418,
Erişim: 09.11.2016.
196 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Bayulgen, Oksan. Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in
Azerbaijan, Russia and Norway. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
Center for Systemic Peace. “Polity IV Country Report 2010: Azerbaijan”, http://
www.systemicpeace.org/polity/Azerbaijan2010.pdf, Erişim: 19.07.2013.
CIA. “The World Factbook: Azerbaijan”, https://www.cia.gov/library/
publications/the-world-factbook/geos/aj.html, Erişim: 04.11.2016.
Cornell, Svante E. “Democratization Falters in Azerbaijan. ” Journal of Democracy,
Cilt 12, Sayı 2 (Nisan 2001), s. 118-131.
Demirelli, Levent. “Azerbaycan Cumhuriyeti Kamu Yönetimi Örgütlenmesi.”
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2012.
Demirtepe, Turgut. “Azerbaycan’da Yaklaşan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri”, USAK
Analist İnternet Sitesi, http://www.usakanalist.com/detail.php?id=713,
Erişim: 07.04.2014.
Diamond, Larry Jay. “Thinking about Hybrid Regimes.” Journal of Democracy, Cilt 13,
Sayı 2 (Nisan 2002), s. 21-35.
Duverger, Maurice. Siyasi Partiler. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1993.
Economic Intelligence Unit. “Democracy Index 2015”, http://www.eiu.com/
public/topical_report.aspx?campaignid=DemocracyIndex2015,
Erişim: 07.11.2016.
Election Guide. “Republic of Azerbaijan”, http://www.electionguide.org/country.
php?ID=16, Erişim: 29.04.2013.
Elgie, Robert. “Semi-Presidentialism: An Increasingly Common Constitutional
Choice.” Semi-Presidentialism and Democracy içinde, Robert Elgie, Sophia
Moestrup ve Yu-Shan Wu ed., New York: Palgrave Macmillan, 2011, s. 1-20.
Elma, Fikret. “Azerbaycan’da Yerel Yönetişim ve Belediye: Bakü ve Yakın Havzası Örneği.” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 18, Sayı 2 (2013), http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/
files/2013-2-10.pdf, Erişim: 28.10.2014, s. 163-186
Ergül, Ozan ve Cavid Abdullayev. “Azerbaycan Anayasası”, http://acikarsiv.ankara.
edu.tr/browse/1111/1691.pdf, Erişim: 14.03.2014.
Ergün, Ayça. “Post-Soviet Political Transformation in Azerbaijan: Political Elite,
Civil Society and The Trials of Democratization.” Uluslararası İlişkiler, Cilt 7, Sayı
26 (Yaz 2010), http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2013/02/
post-soviet-political-relations.pdf, Erişim: 14.03.2014, s. 67-85.
Esen, Ahmet Turan. “2013 Seçimleri Yaklaşırken Azerbaycan’da Muhalefet
Partileri”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü İnternet Sitesi, http://www.21yyte.
org/tr/arastirma/azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleriyaklasirken-
azerbaycanda-muhalefet-partileri, Erişim: 07.04.2014.
Freedom House. “Freedom in the World 2016”, 
https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2016/azerbaijan, Erişim: 07.11.2016.
Gafarlı, Orhan ve Serap Koydemir. “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri.” BİLGESAM İnternet Sitesi, 
http://www.bilgesam.net/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=2473:2013-10-07-20-50-58&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148,    Erişim: 07.04.2014.
Gönenç, Levent. “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar.” Ankara Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 47, Sayı 14 (1998), 
http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/294/2683.pdf,     Erişim: 29.04.2013, s. 185-220.
Guliyev, Farid. “Post-Soviet Azerbaijan: Transition to Sultanistic
Semiauthoritarianism? An Attempt at Conceptualization.” Demokratizatsiya:
The Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 13, Sayı 3 (Yaz 2005), s. 393-435.
Hacıyev, Natig. “Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği.” Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009.
Hasanoğlu, Mürteza. “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devletin Yeniden Yapılandırılması.” Sayıştay Dergisi, Sayı 69, 
http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der69m5.pdf, Erişim: 28.10.2014, s. 73-90.
Heinrich, Andreas. “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, The Research Centre for East European Studies İnternet Sitesi, 
http://www.forschungsstelle.uni-bremen.de/UserFiles/file/06-Publikationen/Arbeitspapiere/fsoap107.pdf,  Erişim: 03.06.2013, s. 10-26.
IDEA. “Voter turnout data for Azerbaijan”, 
http://www.idea.int/vt/countryview.cfm?Country Code=AZ,     Erişim: 06.06.2013.
IPU. “Azerbaijan Parliamentary Chamber: Milli Mejlis Elections Held in 1995”, 
http://www.ipu.org/parline-e/reports/arc/2019_95.htm,     Erişim: 14.04.2014.
____ .“Azerbaijan Milli Mejlis (National Assembly)”, 
http://www.ipu.org/parline-e/reports/2019_E.htm, Erişim: 08.11.2016.
İba, Şeref. “Cumhurbaşkanınca Yayımlanması Kısmen veya Tamamen Uygun
Bulunmayan Kanunların Meclise Geri Gönderilmesi.” Ankara Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 52, Sayı 3 (2003), s. 299-316.
Kamrava, Mehran. “State-Building in Azerbaijan: The Search for Consolidation.”
Middle East Journal, Cilt 55, Sayı 2 (İlkbahar 2001), s. 216-236.
Linz, Juan. Totaliter ve Otoriter Rejimler. Ankara: Liberte Yayınları, 2008.
Mehmetoğlu, Enes. “Azerbaycan Anayasasında Yürütme Erki.” Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2010.
Mollaer, Fırat. “Azerbaycan’da Demokrasi ve Geleceği Üzerine Gözlemler.” Bilgi,
8 (2004), http://www.bilgidergi.com/uploads/2004Mollaer.pdf, Erişim:
04.06.2013.
Mövsümov, Elvin. “Azerbaycan’da Siyasi Partilerin Demokratikleşme Sürecine
Etkileri.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2008.
198 TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı Nichol, Jim. “Azerbaijan’s October 2008 Presidential Election: Outcome and
Implications”, Report, Congressional Research Service, http://www.fas.org/
sgp/crs/row/RS22977.pdf, Erişim: 03.06.2013, s. 1-6.
OSCE/ODIHR. “Azerbaijan”, http://www.osce.org/odihr/elections /azerbaijan,
Erişim: 29.04.2013.
____ .“Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2001”, http://
www.osce.org/odihr/elections /azerbaijan/ 14265, Erişim: 06.06.2013.
____ .“Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2005”, http://
www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/17946, Erişim: 06.06.2013.
____ .“Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2006”, http://
www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/19596, Erişim: 06.06.2013.
____ .“Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2010”, http://
www.osce.org/odihr/75073, Erişim: 06.06.2013.
____ .“Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report”,
http://www.osce.org/institutions/110015, Erişim 19.03.2014.
Ottaway, Marina. Democracy Challenged: The Rise of Semi-Authoritarianism.
Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2003.
Önder, Tuncay. “Seçim Sistemleri.” Siyaset içinde, Mümtazer Türköne ed., Ankara: Lotus Yayınevi, 2003, s. 293-314.
Özbudun, Ergun. Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul:
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
Özgişi, Tunca. “Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın Parlamento Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi.” Türkiyat Mecmuası, Cilt 22, (Güz, 2012), http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/turkiyat/article/view/18740/pdf,   Erişim: 03.06.2013, s. 83-102.
Özkul, Fatih. “Başkanlık Sistemi Üzerine Amerika Birleşik Devletleri ve Azerbaycan Modeli Karşılaştırması.” TBB Dergisi, Sayı 103 (2012), http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/ m2013-103-1228, Erişim: 03.06.2013, s. 85-110.
Rehimli, Recep. “Azerbaycan Yönetim Sistemi.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar
Dergisi, Cilt 2, Sayı 9 (Sonbahar 2009), http://www.sosyalarastirmalar.com/
cilt2/sayi9pdf/ rehimli_recep.pdf, Erişim: 19.07.2013. s. 377-386.
Sarıahmetoğlu, Nesrin. “Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Beklentiler
ve Gerçekler”, ORSAM İnternet Sitesi, (Ekim 2013), http://www.orsam.org.tr/
tr/trUploads/Yazilar /Dosyalar/2013109170rapor.pdf, Erişim: 01.03.2014.
Schedler, Andress. “The Logic of Electoral Authoritarism.” Electoral Authoritarism The Dynamics of Unfree Competition içinde, Andreas Schedler ed., London: Lynne Rienner, 2006, s. 1-23.
Sedelius, Thomas. The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers: Semi- Presidentialism in Central and Eastern Europe. Örebro: Örebro Üniversitesi Yayını, 2006.
Sultanova, Shahla. “Challenging the Aliyev Regime: Political Opposition in
Azerbaijan.” Journal Article Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet
Democratization, Cilt 22, Sayı 1 (Kış 2014), s. 15-37.
Şahinoğlu, Elhan. “Muhalefetsiz Oluşan Azerbaycan Parlamentosu”, 21. Yüzyıl
Türkiye Enstitüsü İnternet Sitesi, 
 http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbaycan/2010/11/09/5882/muhalefetsiz-olusan-azerbaycanparlamentosu,  Erişim: 24.03.2014.
T.C. Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği. “Azerbaycan Yıllık Raporu 2012:
Azerbaycan’ın Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye ile Ekonomik-Ticari İlişkileri”, 
          http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/AZER/RAPOR%202012.docx,    Erişim: 10.03.2014.
Tokluoğlu, Ceylan. “Azerbaycan.” Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Azerbaycan,
Gürcistan ve Ukrayna içinde, İsmail Aydıngün ve Çiğdem Balım ed., Ankara:
Atatürk Kültür Merkezi, 2012, s. 15-115.
____ .“Perceptions of State and Leadership in Post-Soviet Azerbaijan (1991-2009).”
Middle Eastern Studies, Cilt 48, Sayı 3 (2012), s. 319-343.
TÜRKPA. “Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası”, 
         www.turk-pa.org/documents/turk-t.pdf, Erişim: 10.04.2013.
United Nations Public Administration Network (UNPAN). “Republic of Azerbaijan
Public Administration Country Profile”, (Mart 2004), 
http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan023173.pdf,  Erişim: 19.03.2014.
Valiyev, Anar. “Parliamentary Elections in Azerbaijan.” Problems of Post-Communism, Cilt 53, Sayı 3 (Mayıs-Haziran 2006), s. 17-35.
Wu, Yu-Shan. “Clustering of Semi-Presidentialism: A First Cut.” Semi-Presidentialism and Democracy içinde, Robert Elgie, 
Sophia Moestrup ve Yu-Shan Wu ed., New York : Palgrave Macmillan, 2011, s. 21-41.
Yavaşgel, Emine. Temsilde Adalet ve Siyasal İstikrar Açısından Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Durum, İstanbul: Nobel Yayınevi, 2004.


DİPNOTLAR;

1 Guliyev, Azerbaycan’ı yarı-otoriter rejim tipi ile sultanlık rejim özelliklerinin bir arada olduğu sultanistik yarı-otoriter rejim olarak tanımlamıştır. 
Bkz. Farid Guliyev, “Post-Soviet Azerbaijan: Transition to Sultanistic Semiauthoritarianism? An Attempt at Conceptualization,” Demokratizatsiya: The
Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 13, Sayı 3 (Yaz 2005), s. 395; Ottaway ise Azerbaycan’ı yarı-otoriter rejim olarak sınıflandırmıştır. 
Bkz. Marina Ottaway, Democracy Challenged: The Rise of Semi-Authoritarianism (Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2003), s. 52;
Seçimsel otoriter rejimler ve alt sınıflandırmaları için bkz. Ergun Özbudun, Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye (İstanbul: 
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011), s. 39-53; İlham Aliyev yönetimini modern sultancı rejim ve otoriter rejim olarak nitelendiren görüşlerin de ele 
alındığı çalışma için Bkz. Ceylan Tokluoğlu, “Perceptions of State and Leadership in Post-Soviet Azerbaijan (1991-2009),” Middle Eastern Studies, Cilt 48, 
Sayı 3 (2012), s. 329-330.
2 “The World Factbook: Azerbaijan”, CIA İnternet Sitesi, 
     https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html, Erişim: 04.11.2016.
3 “Аzərbаycаndа dеmоqrаfik vəziyyət”, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi, 
    http://www.stat.gov.az/xeber/index.php?id=3380, Erişim: 04.11.2016.
4 “The World Factbook: Azerbaijan”.
5 Ceylan Tokluoğlu, “Azerbaycan,” Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna içinde, İsmail Aydıngün ve Çiğdem Balım ed. 
(Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2012), s. 51-52; Recep Rehimli, “Azerbaycan Yönetim Sistemi,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 2, Sayı 9
(Sonbahar 2009), 
    http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi9pdf/rehimli_recep.pdf,  Erişim: 19.07.2013, s. 382.
6 “Democracy Index 2015”, Economic Intelligence Unit İnternet Sitesi, 
    http://www.eiu.com/public/topical_report.aspx?campaignid=DemocracyIndex2015,   Erişim: 07.11.2016, s. 7.
7 Özgürlükler Evi Demokrasi Endeksi’ne göre, ülkelere siyasal haklar ve sivil özgürlükler dikkate alınarak 1 ilâ 7 arasında değerler verilmiştir. 
7 skoru demokratik unsurların yokluğunu gösterirken, 1 skoru tam gelişmiş demokrasileri gösterir. Yıllık ortalaması 1 ilâ 2,5 arasında değer alan siyasal
sistemler özgür, 3 ilâ 5,5 arasında değer alanlar kısmen özgür ve 5,5 ilâ 7 arasında değer alanlar ise özgür olmayan siyasal sistemlerdir. 
“Freedom in the World 2016”, Freedom House İnternet Sitesi, 
    https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2016/azerbaijan,   Erişim: 07.11.2016.
8 Polity IV Demokrasi Endeksi’nde demokrasi ve otokrasi skorları verilmekte ve -10 (güçlü otokrasi) ve +10 (güçlü demokrasi) arasında skorlar yer almaktadır. 
Demokrasi ve otokrasi skorları arasındaki farkı ifade eden Polity Endeksi demokrasinin çok yaygın olarak kullanılan bir ölçümüdür. “Polity
IV Country Report 2010: Azerbaijan”, Center for Systemic Peace İnternet Sitesi, 
    http://www.systemicpeace.org/polity/Azerbaijan2010.pdf, Erişim: 19.07.2013.
9 “Azerbaycan Yıllık Raporu 2012: Azerbaycan’ın Genel Ekonomik Durumu ve Türkiye ile Ekonomik- Ticari İlişkileri”, T.C. Bakü Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği 
İnternet Sitesi,
http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/AZER/RAPOR%202012.docx,     Erişim: 10.03.2014, s. 6.
10 Natig Hacıyev, “Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği” (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2009), s. 11.
11 Tunca Özgişi, “Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın Parlamento Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi,” Türkiyat Mecmuası, Cilt 22, (Güz 2012), 
http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/turkiyat/article/view/18740/pdf,    Erişim: 03.06.2013, s. 85; 
    Levent Gönenç, “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar,” AÜHFD, Cilt 47, Sayı 14 (1998), 
    http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/294/2683.pdf, Erişim: 29.04.2013, s. 190.
12 Özgişi, “Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın Parlamento Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi,” s. 86; 
     Andreas Heinrich, “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, The Research Centre for East European Studies İnternet Sitesi, 
    http://www.forschungsstelle.uni-bremen.de/UserFiles/file/06-Publikationen/Arbeitspapiere/ fsoap107.pdf,    Erişim: 03.06.2013, s. 10.
13 Haluk Alkan, Azerbaycan Paradoksu: Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası (Ankara: USAK Yayınları, 2010), s. 63.
14 Nesrin Sarıahmetoğlu, “Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Beklentiler ve Gerçekler”, ORSAM İnternet Sitesi, (Ekim 2013), 
http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/2013109_170rapor.pdf,    Erişim: 01.03.2014, s. 9.
15 Özgişi, “Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın Parlamento Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi,” s. 86; 
Sarıahmetoğlu, “Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Beklentiler ve Gerçekler”, s. 9.
16 Shahin Abbasov, “Presidential and Democratization Process in Azerbaijan”, Friedrich-Ebert-Stiftung Derneği İnternet Sitesi, 
http://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/05810.pdf,    Erişim: 03.06.2013, s. 2; 
    Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 213.
17 Abbasov, “Presidential and Democratization Process in Azerbaijan”, s. 2; Jim Nichol, “Azerbaijan’s October 2008 Presidential Election: 
Outcome and Implications”, Report, Congressional Research Service, 
     http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS22977.pdf, Erişim: 03.06.2013, s. 4.
18 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 212.
19 Sarıahmetoğlu, “Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Beklentiler ve Gerçekler”, s. 10-11; “Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 
9 October 2013 Final Report”, OSCE/ODIHR İnternet Sitesi,
http://www.osce.org/institutions/110015,     Erişim 19.03.2014, s. 29.
20 “Azerbaycan Anayasası”, TÜRKPA İnternet Sitesi, www.turk-pa.org/documents/turk-t.pdf,    Erişim: 10.04.2013.
21 1995 Anayasası’nda yapılan 2002 değişikliği ile üçte iki olan çoğunluk, salt çoğunluk olarak değiştirilmiştir.
22 “Azerbaycan Respublikasının Seçki Mecellesi”, Azerbaycan Respublikası Merkezi Seçki Komissiyası İnternet Sitesi,
     http://www.msk.gov.az/uploads/qanunvericilik/secki-macallasi_2013.pdf, Erişim: 03.06.2013.
23 Başkanlık seçim sonuçları için bkz., “Republic of Azerbaijan”, Election Guide İnternet Sitesi,
     http://www.electionguide.org/country.php?ID=16, Erişim: 29.04.2013; 
“Seçkiler”, Azerbaycan Respublikası Merkezi Seçki Komissiyası İnternet Sitesi, 
     http://www.cec.gov.az/az/main_az.htm,   Erişim: 29.04.2013; 
“Azerbaijan”, OSCE/ODIHR İnternet Sitesi, 
     http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan, Erişim: 29.04.2013; 
Heinrich, “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, s. 25; “Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report”.
24 “18 Mayıs 1990’da Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Komünist Partisi Merkezi Komitesi’nin birinci sekreteri Ayaz Muttalibov Yüksek Sovyet 
tarafından Azerbaycan’ın ilk başkanı seçilmiştir.
Yüksek Sovyet’in 316 üyesi Muttalibov’un lehinde, 3 milletvekili ise aleyhinde oy kullanmıştır. Hukuk
ve demokrasi söylemlerinin yükseldiği bir dönemde Ayaz Muttalibov, 8 Eylül 1991’de ilk defa
halkın katılımıyla gerçekleşen başkanlık seçimine gitmek zorunda kalmıştır.” Bkz. Hacıyev, “Başkanlık
Sistemi ve Azerbaycan Örneği”, s. 153.
25 Birden fazla adayın katıldığı ilk başkanlık seçimi, başkanın görev süresi dolmadan erken seçim olarak gerçekleşmiştir. Bkz. Hacıyev, 
“Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği”, s. 154.
26 Hacıyev, “Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği”, s. 127; Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 97. “Devlet Başkanının yasama organı tarafından kabul edilen ve onay için kendisine sunulan bir kanunu onaylamayı reddedip onun kanunlaşmasını önlemesine ‘mutlak veto’ adı verilmektedir. Buna karşın, devlet başkanının kendisine sunulan bir kanunu geri göndermesinden sonra, yasama organının aynı metni nitelikli bir  çoğunlukla kabul edebilme yetkisi varsa, bu durumda ‘geciktirici veto’dan söz edilebilir. Başka bir anlatımla, geciktirici veto yönteminin geçerli
olduğu sistemlerde, yasama organının cumhurbaşkanının geri gönderme kararına karşı direnebilmesi için öncekinden daha nitelikli bir oy çoğunluğuna 
ulaşması gerekmektedir.” (Şeref İba,“Cumhurbaşkanınca Yayımlanması Kısmen veya Tamamen Uygun Bulunmayan Kanunların Meclise Geri Gönderilmesi,”  
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 52, Sayı 3 (2003), s. 305).
27 Anayasal kanunlar, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’na ek düzenlemeler getiren ve Azerbaycan
Cumhuriyeti Milli Meclisinde 95 oyla kabul edilen kanunlardır (Enes Mehmetoğlu, “Azerbaycan Anayasasında
Yürütme Erki” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2010), s. 85).
28 Hacıyev, “Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği”, s. 127.
29 Cabir Aliyev, “Azerbaycan Anayasal Yargı Sisteminde ‘Şikâyet’ Denetim Usulü: Anayasa Şikayeti” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara 
Üniversitesi, 2010), s. 75.
30 Azerbaycan’da yerel hizmetler merkezi idarenin taşra uzantısı olan ve Anayasa’da “yerel yürütme organları” olarak ifade edilen icra hâkimiyetleri 
(valilikler) ve Anayasa’nın dördüncü bölümünün dokuzuncu faslında düzenlenen belediyeler aracılığıyla yerine getirilmektedir (Mürteza Hasanoğlu, 
“Azerbaycan Cumhuriyeti’nde Devletin Yeniden Yapılandırılması,” Sayıştay Dergisi, Sayı 69, s. 80, 
http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der69m5.pdf,    Erişim: 28.10.2014, s. 83-84, 
Fikret Elma, “Azerbaycan’da Yerel Yönetişim ve Belediye: Bakü ve Yakın Havzası Örneği,” Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 
Dergisi, Cilt 18, Sayı 2 (2013),
http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2013-2-10.pdf, Erişim: 28.10.2014, s. 169).
Azerbaycan idari teşkilatı için bkz. Levent Demirelli, “Azerbaycan Cumhuriyeti Kamu Yönetimi Örgütlenmesi”
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2012).
31 Devlet Başkanı, “Anayasanın 1, 2, 6, 7, 8, 21’inci maddeleri, 3’üncü maddenin 3’üncü fıkrasında belirtilen hususlar ve 3’üncü fasılda geçen maddeler, yani Temel İnsan ve Vatandaş Hakları ve Özgürlükleri ile ilgili maddeler hariç olmak üzere önemli herhangi bir meseleye dair referandum tayin
edebilir.” (Mehmetoğlu, “Azerbaycan Anayasasında Yürütme Erki”, s. 82).
32 Azerbaycan Ceza Kanunu’nda suçlar az ağır, ağır ve çok ağır suçlar diye ayrılmaktadır. Kanun’un 15’inci maddesinin dördüncü fıkrasına göre, kasten 
veya ihmalkârlık sebebiyle ortaya çıkan suçlar için kararlaştırılmış hapis cezası müddetinin üst sınırı 12 yıldan fazla olmayan suçlar ağır suç
sayılmaktadır ( “Az?rbaycan Respublikasının Cinay?t M?c?ll?si”, Az?rbaycan Respublikası Baş Prokurorluğu İnternet Sitesi, 
www.genprosecutor.gov.az/files/uploader/AR-in_cinayet_mecellesi.doc,   Erişim: 10.09.2014).
33 “Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Daxili Nizamnaməsinin təsdiq edilməsi Haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu”,  Azərbaycan 
Respublikasının Milli Məclisi İnternet Sitesi,
http://www.meclis.gov.az/?/az/content/39, Erişim: 06.06.2013
34 Aliyev, “Azerbaycan Anayasal Yargı Sisteminde ‘Şikayet’ Denetim Usulü: Anayasa Şikayeti”, s. 65.
35 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 104-105.
36 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 106
37 Fatih Özkul, “Başkanlık Sistemi Üzerine Amerika Birleşik Devletleri ve Azerbaycan Modeli Karşılaştırması,” TBB Dergisi, Sayı 103 (2012), 
    http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2013-103-1228,  Erişim: 03.06.2013, s. 96.
38 Heinrich, “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, s. 16.
39 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 183.
40 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 215; Heinrich, “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, s. 18.
41 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 218.
42 Hacıyev, “Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği”, s. 147.
43 Maurice Duverger, Siyasi Partiler (Ankara: Bilgi Yayınevi, 1993), s. 502-504, 508.
44 Duverger, Siyasi Partiler, s. 518.
45 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 104.
46 Tuncay Önder, “Seçim Sistemleri,” Siyaset içinde, Mümtazer Türköne ed. (Ankara: Lotus Yayınevi, 2003), s. 296; 
     Heinrich, “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, s. 13.
47 Önder, “Seçim Sistemleri”, s. 296; Emine Yavaşgel, Temsilde Adalet ve Siyasal İstikrar Açısından Seçim Sistemleri ve Türkiye’deki Durum 
(İstanbul: Nobel Yayınevi, 2004), s. 87.
48 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 104-105.
49 Haluk Alkan, “Demokrasi-Otoriterlik Ayırımında Orta Asya ve Kafkasya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Partiler: Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan 
Örnekleri,” ASAM Avrasya Dosyası, Cilt 10, Sayı 4 (2004), s. 217.
50 Alkan, “Demokrasi-Otoriterlik Ayırımında Orta Asya ve Kafkasya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Partiler,” s. 218.
51 Araz Aslanlı, “Azerbaycan’da Devlet Başkanlığı Seçimi ve Sonrasındaki Gelişmeler,” Karadeniz Araştırmaları, (Bahar 2004 ), 
    http://www.karam.org.tr/Makaleler/1118809257_aslanli.pdf,  Erişim: 06.06.2013, s. 104.
52 Anar Valiyev, “Parliamentary Elections in Azerbaijan,” Problems of Post-Communism, Cilt 53, Sayı 3 (Mayıs-Haziran 2006), s. 24; Haluk Alkan, 
“Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallaşma Süreci: Geçen Yirmi Yılın Bir Bilançosu,” Bilig, Sayı 61 (Bahar 2012),
     http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/521.pdf, Erişim: 06.06.2013, s. 17.
53 Azerbaycan Cumhuriyeti Seçim Kanunu, m. 24.
54 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 105-106.
55 Heinrich, “The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan”, s. 16; Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 107; 
Svante E. Cornell, “Democratization Falters in Azerbaijan,” Journal of Democracy, Cilt 12, Sayı 2 (Nisan 2001), s. 126.
56 Aslanlı, “Azerbaycan’da Devlet Başkanlığı Seçimi ve Sonrasındaki Gelişmeler,” s.105.
57 Gönenç, “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar”, s. 215.
58 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 109.
59 Robert Elgie, “Semi-Presidentialism: An Increasingly Common Constitutional Choice,” Semi-Presidentialism and Democracy içinde, Robert Elgie, 
Sophia Moestrup ve Yu-Shan Wu ed. (New York: Palgrave Macmillan, 2011), s. 7, 11.
60 Yu-Shan Wu, “Clustering of Semi-Presidentialism: A First Cut,” Semi-Presidentialism and Democracy içinde, Robert Elgie, Sophia Moestrup ve 
Yu-Shan Wu ed. (New York: Palgrave Macmillan, 2011), s. 30-31.
61 Thomas Sedelius, The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers: Semi-Presidentialism in Central and Eastern Europe 
(Örebro: Örebro Üniversitesi Yayını, 2006), s. 91, 114.
62 Gönenç, “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar,” s. 207.
63 Cavid Abdullayev, “Azerbaycan’da Anayasallaşma Süreci ve Benimsenen Sistemin Niteliği,” Avrasya Dosyası, Cilt 7, Sayı 1, 
     http://www.21yyte.org/assets/uploads/files/109-131%20cavid.PDF,   Erişim: 14.03.2014, s.120, 126.
64 “Anayasanın orijinal metninde ‘tayin eder’ olarak geçen bu terim her ne kadar meclisi feshetme yetkisini de içerir bir anlama sahip görünse de 
Azerbaycan Anayasası’nın tümü göz önüne alındığında, başkanın, Millî Meclisi feshetme yetkisinin olmadığı görülmektedir. Bu nedenle bu deyimi ‘ilan eder’
şeklinde anlamak daha uygun olur.” Bkz. Ozan Ergul ve Cavid Abdullayev, “Azerbaycan Anayasası”,
     http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1111/1691.pdf, Erişim: 14.03.2014.
65 Oksan Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and Norway 
(Cambridge: Cambridge University Press, 2010), s. 98.
66 Özgişi, “Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Azerbaycan’ın Parlamento Yapıları”, s. 99.
67 Abdullayev, “Azerbaycan’da Anayasallaşma Süreci ve Benimsenen Sistemin Niteliği,” s. 126. Diğer bazı kaynaklarda da başkanın Meclisi feshetme yetkisinin 
olmadığı belirtilmiştir. Bkz. “Republic of Azerbaijan Public Administration Country Profile”, United Nations Public Administration
Network (UNPAN) İnternet Sitesi, (Mart 2004),    http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan023173.pdf, Erişim: 19.03.2014.
68 Fırat Mollaer, “Azerbaycan’da Demokrasi ve Geleceği Üzerine Gözlemler,” Bilgi, 8 (2004),
  http://www.bilgidergi.com/uploads/2004Mollaer.pdf, Erişim: 04.06.2013, s 70.

69 Hacıyev, “Başkanlık Sistemi ve Azerbaycan Örneği”, s. 147
70 Ottaway, Democracy Challenged: The Rise of Semi-Authoritarianism, s. 19-20.
71 Cornell, “Democratization Falters in Azerbaijan,” s. 2.
72 Larry Jay Diamond, “Thinking about Hybrid Regimes,” Journal of Democracy, Cilt 13, Sayı 2 (Nisan 2002), s. 31.
73 Andress Schedler, “The Logic of Electoral Authoritarism,” Electoral Authoritarism The Dynamics of Unfree Competition içinde, Andreas Schedler ed. 
(London: Lynne Rienner, 2006), s. 3, 14.
74 Guliyev, “Post-Soviet Azerbaijan: Transition to Sultanistic Semiauthoritarianism An Attempt at Conceptualization,” s. 424.
75 Ayça Ergün, “Post-Soviet Political Transformation in Azerbaijan: Political Elite, Civil Society and The Trials of Democratization,” Uluslararası İlişkiler, 
Cilt 7, Sayı 26 (Yaz 2010),
     http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2013/02/post-soviet-political-relations.pdf,  Erişim: 14.03.2014, s. 85.
76 “Stenoqram”, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi İnternet Sitesi, 
     http://www.meclis.gov.az/?/az/stenoqram/418, Erişim: 09.11.2016.
77 Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and Norway, s. 98.
78 Shahla Sultanova, “Challenging the Aliyev Regime: Political Opposition in Azerbaijan,” Journal Article Demokratizatsiya: 
The Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 22, Sayı 1 (Kış 2014), s. 21.
79 Elvin Mövsümov, “ Azerbaycan’da Siyasi Partilerin Demokratikleşme Sürecine Etkileri” (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 2008), s. 118.
80 Elvin Mövsümov, “Azerbaycan’da Siyasi Partilerin Demokratikleşme Sürecine Etkileri”, s. 114.
81 Orhan Gafarlı ve Serap Koydemir, “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri”, BİLGESAM İnternet Sitesi,
     http://www.bilgesam.net/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=2473:2013-10-d=2473:2013-10-07-20-50-58&catid=86:analizler-kafkaslar&Itemid=148,     Erişim: 07.04.2014.
82 Sarıahmetoğlu, “Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Beklentiler ve Gerçekler”, s. 14.
83 Mövsümov, “Azerbaycan’da Siyasi Partilerin Demokratikleşme Sürecine Etkileri”, s. 118.
84 Sarıahmetoğlu, “Azerbaycan’da Cumhurbaşkanlığı Seçimleri Beklentiler ve Gerçekler”, s. 13.
85 Turgut Demirtepe, “Azerbaycan’da Yaklaşan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri”, USAK Analist İnternet Sitesi,
     http://www.usakanalist.com/detail.php?id=713, Erişim: 07.04.2014.
86 Bülent Aras, “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, 2013”, Hazar Strateji Enstitüsü,
 http://www.hazar.org/content/yayinlar/azerbaycan_cumhurbaskanligi_secimleri_2013_310.aspx,  Erişim: 14.03.2014, s. 7.
87 “Azerbaijan Parliamentary Chamber: Milli Mejlis Elections Held in 1995”, IPU İnternet Sitesi,
     http://www.ipu.org/parline-e/reports/arc/2019_95.htm,    Erişim: 14.04.2014 ; 
“Azerbaijan Milli Mejlis (National Assembly)”, IPU İnternet Sitesi, 
     http://www.ipu.org/parline-e/reports/2019_E.htm,    Erişim: 08.11.2016.
88 Demirtepe, “Azerbaycan’da Yaklaşan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri”.
89 Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and Norway, s. 98.
90 Ahmet Turan Esen, “2013 Seçimleri Yaklaşırken Azerbaycan’da Muhalefet Partileri”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü İnternet Sitesi, 
     http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefet-partileri,   Erişim: 07.04.2014.
91 “Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2001”, OSCE/ODIHR İnternet Sitesi,
      http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/14265 ,   Erişim: 06.06.2013.
92 “Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2005”, OSCE/ODIHR İnternet Sitesi
      http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/17946,   Erişim: 06.06.2013; 
      “Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2006”, OSCE/ODIHR İnternet Sitesi,
      http://www.osce.org/odihr/elections/ azerbaijan/19596, Erişim: 06.06.2013.
93 7 Kasım 2010 seçimleri için bkz. “Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2010”, OSCE/ODIHR İnternet Sitesi, 
     http://www.osce.org/odihr/75073, Erişim: 06.06.2013.
94 Esen, “2013 Seçimleri Yaklaşırken Azerbaycan’da Muhalefet Partileri”.
95 Elhan Şahinoğlu, “Muhalefetsiz Oluşan Azerbaycan Parlamentosu”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü İnternet Sitesi, 
http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbaycan/2010/11/09/5882/muhalefetsiz-olusan-azerbaycan-parlamentosu,     Erişim: 24.03.2014.
96 Esen, “2013 Seçimleri Yaklaşırken Azerbaycan’da Muhalefet Partileri”.
97 Aras, “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, 2013”, s. 7. Azerbaycan 191
98 “Azerbaijan Milli Mejlis (National Assembly)”, IPU İnternet Sitesi, 
     http://www.ipu.org/parline-e/reports/2019_E.htm, Erişim: 08.11.2016.
99 “Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report”, s. 2.
100 “Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report”, s. 3.
101 Aras, “Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı Seçimleri, 2013”, s. 7-8.
102 Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycan’ın İç ve Dış Politikası, s. 78.
103 Gönenç bunu, 4’üncü maddede yer alan halkın seçtiği yetkili temsilciler dışında hiç kimsenin halkı temsil etmeyeceği; 6’ncı maddede yer alan hiçbir 
kesimin iktidarı zorla ele geçiremeyeceği ve 20’nci maddede yer alan ayaklanma ve darbe girişimlerine yardım amacıyla alınan borçların borç sayılamayacağı
ifadelerine dayandırmaktadır (Gönenç, “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar,” s. 193).

21 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR
***

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI AZERBAYCAN BÖLÜM 19

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI AZERBAYCAN  BÖLÜM 19

İlham Aliyev - Haydar Aliyev

Guliyev Azerbaycan’ın siyasal rejimine ilişkin literatürde ileri sürülen görüşleri de ele aldığı çalışmasında, Azerbaycan’daki rejim tipinin iktidarın devrinde “hanedanlık” bağının etkili olması sebebiyle sultancı yarı-otoriter rejim olduğunu ileri sürmüştür.74

Ergün, 
Azerbaycan’ın yarı-otoriter ya da otoriter devlet olarak nitelendirilemeyeceğini, demokratik ve otoriter kurumların bir arada bulunduğu hibrid rejime sahip bir devlet olduğunu ileri sürmüştür. Çok partili siyasal hayata ve sivil toplum örgütlerine sahip olan Azerbaycan’ın demokratik değişime yönelebilmesinde yönetici elitlerin bu sürece destek olması ile gerçekleşebileceğini belirtmiştir.75

6.3. Sistemin İşleyişi Üzerine Tartışmalar

Azerbaycan’da siyasal sistemin işleyişini etkileyen çeşitli unsurlar bulunmaktadır. Ülkenin siyasal sistemi üzerine yapılan çalışmalarda, hem siyasi iktidarı güçlendiren hem de siyasal rejimin niteliğini etkileyen iç ve dış dinamiklerden söz edilmektedir.

Yürütme ile uyumlu bir parlamento, iktidara karşı varlık gösteremeyen ve kendi içerisinde çatışmalar yaşayan muhalefet ve seçimlerin şeffaflığına ilişkin kusurlar siyasal sistemin otoriter nitelik kazanmasını etkileyen önemli faktörler olarak öne çıkmaktadır. Diğer taraftan, ülkedeki siyasi ve ekonomik istikrarın, mevcut iktidarın gücünü artırmasına ve devamına hizmet etmesi, ekonomik gelişme ile siyasi liberalleşme arasındaki çelişkinin göstergesi olarak değerlendirilmektedir.

6.3.1. Yürütme ile Uyumlu Parlamentonun Varlığı

Meclisteki siyasi partilerin sandalye dağılımına bakıldığında iktidarın partisi YAP’ın ve iktidarı destekleyen bağımsızların çoğunluğa sahip olması bunun karşısında muhalif partiler içerisinde en etkili olanların bile birkaç üye ile temsil edilmeleri, YAP’ın istediği kanun ve kararların hiçbir muhalefetle karşılaşmadan parlamentoda kabul edilmesine sebep olmaktadır.

    2015 Parlamento seçimi sonrasında Milli Meclisin 72’si YAP üyesi, 41’i iktidar yanlısı olarak nitelendirilen bağımsız üye ve 12’si iktidara sadık muhalif siyasi partilerin de içinde olduğu diğer siyasi parti üyelerinden oluşmuştur. Meclisteki bu dağılım nedeniyle, kanunlar parlamentoda hiçbir engele takılmadan kabul edilmektedir. Örneğin 14 Haziran 2016 tarihinde Milli Meclisin Genel Kurul toplantısında görüşülen kanun teklifleri ya hiç aleyhte oy kullanılmadan ya da en fazla 5 aleyhte oy ile kabul edilmiştir.76 Bu da parlamentoda yürütmeyi frenleyecek hiçbir gücün olmadığının göstergesidir.

Parlamentonun yürütmeden bağımsız olarak yasama teşebbüsünde hemen hemen hiç bulunamadığı ya da yürütme üzerinde denetim ve gözetim mekanizmasını işletemediği yapılan eleştirilerden bir diğeridir. Bunun nedeni olarak da parlamentonun bütçe üzerinde değişiklik teklif edememesi ve bütçe üzerinde parlamento tasarrufunun ve denetiminin olmaması gösterilmiştir.77 Bu yüzden parlamento yürütmenin uzantısı olarak nitelendirilmiştir.

6.3.2. Zayıf Muhalefet

Azerbaycan’da birçok muhalif siyasi partinin ortaya çıkışı 1990’lı yıllara rastlamasına rağmen bu partilerin çoğunluğu sosyal tabandan yoksun ve siyasi arenada çok az etkinliği olan partilerdir. Muhalif partilerin ideolojileri ve parti programları birbirinden çok önemli farklılıklar göstermemektedir. Çoğu parti, bir ideoloji etrafında değil, tek bir lider etrafında toplanmıştır.78 Siyasi partilerin çoğunluğunun sosyal tabanının olmaması, toplumsal çıkardan ziyade kişisel çıkarların ön planda olması, siyasi parti liderlerinin toplumda nüfuz sahibi olmamaları ve deneyimsizliği partilerin toplumda etkili olmalarını engellemektedir.79

Ülkede kuvvetler ayrılığı ve yürütmenin denetimini engelleyen en önemli sebep iktidar partisi YAP’ın karşısında zayıf bir muhalefetin varlığıdır. Azerbaycan’daki muhalefet partilerinin egemen parti YAP’ın karşısında geniş kitleleri etkileme gücü oldukça zayıftır. Ayrıca bu partiler kendi aralarında da kutuplaşmış ve mücadele halindedir. Muhalif partilerin kendi ideolojilerini ve temsil ettikleri sosyal grubu belirleyememiş olmaları ve sosyal gruplarla bağlarının zayıf olması onların seçmen kitlelerine ulaşmasını engelleyen unsurlardan biridir. Azerbaycan’da siyasi partilerin gücü parti liderinin toplumdaki nüfuzuna bağlıdır.80

  Gafarlı ve Koydemir, Azerbaycan muhalefetini sistem içi muhalefet ve sistem dışı muhalefet olarak ikiye ayırmıştır. Buna göre klasik muhalefet olarak da adlandırılan sistem dışı muhalefet iktidar ile hiçbir zaman anlaşmaya yanaşmayan bağımsızlık sürecinde ortaya çıkan liderlerdir.

Ancak bu partilerin seçimleri boykot etme zamanları da farklılık göstermektedir. 2000 yılındaki genel seçimlerine AHCP katılırken Müsavat Partisi boykot kararı almış; 2005 yılında yapılan seçimlere Müsavat katılırken AHCP seçimi boykot etmiştir. 2010 yılında yapılan seçimleri her iki parti boykot etmiş ve katılan partiler sistem içi partiler olarak nitelendirilmiştir.81

Muhalefetin başarısızlığı ise birkaç sebebe dayandırılmaktadır. İdeolojik anlaşmazlık, çok başlılıktan kaynaklanan anlaşmazlık ve insanlar
tarafından bir desteğin olmamasından kaynaklı güvensizlik muhalefet içerisindeki parçalanmışlığın dolayısıyla muhalefetin başarısızlığının
sebepleri olarak gösterilmektedir. Muhalefetin siyasi gazetelere beyanat vermekten öteye gidemediği ve halka tesir edemediği dolayısıyla reel
siyasette muhalefetin var olmadığı getirilen eleştiriler arasındadır.82

İktidar ile muhalefet arasındaki çıkmazlardan biri de muhalefetin iktidar ile diyaloga kapalı olması iktidarın da muhalefetin faaliyetlerini sistemli olarak engelleyici düzenlemeler yapmasıdır.83

Diğer taraftan halkın seçimlere ilgi göstermediği, muhalefetin başarısının ise bu karamsar ve ilgisiz seçmenin sandığa getirilmesine bağlı olduğu ileri 
sürülmektedir.84 Örneğin kuruluş yıllarında muhalefetin organize ettiği toplumsal gösterilere katılım 300 bin-1 milyon kişi arasında iken, Milli Şuranın adayı Cemil Hasanlı’nın 2013 başkanlık seçiminde seçim mitingine katılım 5 bin kişiyi bulmamıştır.85

Seçimlere katılım oranlarına bakıldığında ise Azerbaycan seçmeni asıl yetkinin devlet başkanında olduğu ve parlamentonun da devlet başkanının partisi tarafından kontrol edildiği inancı ile devlet başkanlığı seçimlerine parlamento seçimlerine oranla daha fazla ilgi göstermiştir.86

Seçimlere katılımın zorunlu olmadığı Azerbaycan’da 1995 yılında ilk parlamento seçimine kayıtlı seçmenlerin katılım oranı yüksek iken, sonraki yıllarda katılım giderek azalmaktadır. 1995 parlamento seçiminde %86,5; 1998 başkanlık seçiminde %77; 2000 parlamento seçiminde %68,8; 2005 parlamento seçiminde %42,2; 2008 başkanlık seçiminde %75,12; 2010 parlamento seçiminde %49,56 ve 2013 başkanlık seçiminde katılım oranı %71,63’tür. 1 Kasım 2015 tarihinde yapılan parlamento seçimine katılım oranı ise %55,73’tür. 87

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosunun raporunda parçalanmış ve marjinal olarak tanımlanan muhalefet, en son yapılan devlet başkanlığı seçimine tek aday göstererek girmelerine rağmen başarılı olamamıştır. 2013 yılında yapılan devlet başkanlığı seçiminde Aliyev karşısında kazanamayacağını düşünen adaylar seçimlerde ikinci olabilmek için Aliyev’den ziyade muhaliflerin en güçlü adayı Cemil Hasanlı’yı hedef almış ve eleştirmişlerdir.88

6.3.3. Kusurlu Seçimler

   Azerbaycan’da gerçekleştirilen seçimlerin uluslararası standartlara uygun olmadığı ve seçimlerde muhalefet partilerinin kampanya süresi ve imkânlarının yetersiz olduğu hem muhalefet tarafından hem de uluslararası gözlemciler tarafından yapılan eleştiriler arasındadır.

Bayülgen’e göre Azerbaycan’da fren ve denge mekanizmasının işlememesi kusurlu parlamento seçimlerinden kaynaklanmaktadır.

1995 parlamento seçimlerinde muhalefet partilerinin gösterdikleri adayların hemen hemen dörtte üçünün kaydı yapılmamıştır. 1995 seçimlerinde kırsal alanda vekâleten oy (proxy voting) ve blok oy (block voting) yaygındır. Kentsel alanlarda da aile reislerinin tüm aile yerine oy kullandığı görülmüştür. Bu yüzden sınırlı sayıda muhalif parti 8 üye gibi sınırlı sayıda milletvekilliği kazanabilmiştir. Diğer üyeler de iktidar partisi YAP ve iktidar yanlısı muhalefetten oluşmuştur.89 1995 yılında yapılan Milli Meclis seçimleri sonucunda YAP 84, iktidara yakın olan bağımsızlar 21 üye ile Meclise girebilmişlerdir. Muhalefetin Meclisteki temsil oranı ise sadece %10’dur.90

    5 Kasım 2000 tarihinde yapılan Milli Meclis seçimlerinde 11 bölgedeki seçim sonuçlarının Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmesi sebebiyle 7 Ocak 2001’de söz konusu bölgelerde tekrar seçim yapılmıştır. Buna göre YAP 75 üye ile parlamentoda temsil edilirken, bağımsızların üye sayısı 29’dur. AHCP (6) ile Müsavat’ın (2) da yer aldığı Meclisteki muhalefetin toplam sandalye sayısı ise 18’dir.91

    6 Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirilen Milli Meclis seçimlerinde 10 seçim bölgesindeki sonuçların iptal edilmesi sebebiyle iptal edilen bölgelerin seçimleri 13 Mayıs 2006’da tekrar edilmiştir. Buna göre iktidar partisi YAP’ın üye sayısı 61, iktidarı destekleyen bağımsızların üye sayısı 46, AHCP (1) ile Müsavat’ın (5) da yer aldığı muhalif partilerin Meclisteki üye sayısı 18’dir.92

   2005 parlamento seçimi ile karşılaştırıldığında seçime ilginin az olduğu 7 Kasım 2010 tarihinde yapılan Milli Meclis seçim sonuçlarına göre 

YAP 69, 
Bağımsızlar 46 üye ile Meclise girerken, 
Muhalif partilerin Meclisteki üye sayısı 10’dur. 
Seçime blok olarak 32 aday ile katılan Müsavat Partisi ve AHCP ise Meclise girememiştir.93 
AHCP lideri Ali Kerimli ve Müsavat Partisi lideri İsa Kamber seçimlere hile karıştığını iddia ederek seçim sonuçlarını tanımadıklarını belirtmişlerdir.94

Ülkenin en güçlü iki muhalefet partisi olan AHCP ve Müsavat’ın adaylarının Meclise giremediği 2010 seçimlerine vatandaşın, medyanın hatta milletvekili adaylarının dahi ilgi göstermediği, seçim propagandası sırasında miting yapılmadığı yapılan eleştiriler arasındadır. Seçim sonrasında AGİT ve Avrupa Konseyi gözlemcileri seçimi “kusurlu parlamento seçimi” olarak nitelendirirken, Bağımsız Devletler Topluluğu ve Türk Dili Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi’nin gözlemcileri ise seçimin uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştiğini ileri sürmüşlerdir.95 Diğer yandan muhalefet, iktidarın yurtdışı yasakları, yayın yasakları, siyasi tutuklamaları ve muhalefet liderlerini birbirine düşürme çabalarının demokratik seçim ortamını engellediğini savunmuştur.96 2010 parlamento seçimi sonrasında MSK 46 sandıkta yapılan oylamayı geçersiz
saymış; ancak, bunun seçim sonuçlarını etkilemeyeceğini ileri süren Anayasa Mahkemesi genel seçim sonuçlarını onaylamıştır.97

    1 Kasım 2015 tarihinde gerçekleşen ve ülkenin başlıca muhalif partileri tarafından boykot edilen parlamento seçimlerini iktidardaki YAP büyük bir 
çoğunlukla kazanmıştır. YAP 125 sandalyeli parlamentoda 72 üyelik kazanmıştır. Kalan üyelikleri ise İlham Aliyev’e sadık bağımsızlar ve küçük muhalefet 
partileri kazanmıştır. AGİT, hükümetin kısıtlamalarını gerekçe göstererek seçime uluslararası gözlemci göndermezken, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından gönderilen Gözlemci Heyeti,

2015 seçimlerinin bazı eksikliklerine rağmen özgür, adil ve demokratik bir ortamda gerçekleştiğini ileri sürmüştür.98

Muhalefetin seçimlere güveninin olmadığının belirtildiği AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan Hakları Bürosunun raporuna göre, devlet başkanlığı seçiminde üniversite mezunu olma ve en az 10 yıl Azerbaycan’da ikamet etme şartları uluslararası standartlara uygun değildir. Diğer bir eleştirilen nokta ise seçim kampanyasının 22 güne indirilmesi ve adayların medya erişiminin yetersiz olmasıdır.99 Raporda, gözlemcilerin katıldığı seçim merkezlerinin %58’inde oy sayımının kusurlu bir şekilde gerçekleştiği belirtilmiştir.100

6.3.4. İktidarı Güçlendiren Diğer Sebepler

Azerbaycan’da güçlü bir merkezi yapı ve devlet başkanlığını destekleyen anlayış, siyasi ve ekonomik istikrarın sağlanması için böyle bir sistemin gerekli olduğu düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla petrol gelirlerinin sağlamış oluğu ekonomik refah ve uluslararası şirketlerle yapılan antlaşmalar ile Dağlık Karabağ meselesinde takip edilen çok yönlü politika iktidarı güçlendiren sebepler olarak gösterilmiştir. Ülkede ekonomik istikrarın yanı sıra siyasi istikrar ve güven ortamı da iktidarın devamlılığı üzerinde belirleyici olmuştur.

Azerbaycan seçimlerinde belirleyici olan unsurlardan biri ülkenin sosyoekonomik yapısı ve bu yapı içerisindeki iktidar seçkinleri ile iktidar arasındaki ilişkiler ağıdır. Özellikle makroekonomik performanstaki olumlu seyir, sanayi başta olmak üzere ekonomideki büyüme, petrol ve doğal gaz üretimindeki artış gibi ekonomi alanındaki gelişmeler Aliyev iktidarını güçlendirmiştir.101 Bürokrasinin ve devlet kurumlarının hakim olduğu enerji sektörüne dayalı ekonomik gelişme de sahip olduğu konumu sağlamlaştırmak isteyen siyasal seçkinlerin iktidar ile patronaj ilişkilerini güçlendirmesine sebep olmuştur. Alkan’a göre, ülkedeki ekonomik gelişme ile otoriter rejim arasındaki bu çelişki siyasal rejimin
şekillenmesine etki eden önemli dinamiklerden biridir.102

20 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR;

***

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI AZERBAYCAN BÖLÜM 18

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI AZERBAYCAN  BÖLÜM 18

Anayasa Mahkemesi, kanunların, devlet başkanı ferman ve emirlerinin, Meclis kararlarının, bakanlar kurulu karar ve emirlerinin ve merkezi yürütme organlarının normatif hukuki düzenlemelerinin anayasaya uygunluğunu denetler (Any. m. 130/1). Anayasa Mahkemesi ayrıca;

• Devlet başkanı fermanlarının, bakanlar kurulu kararlarının, merkezi yürütme organlarının normatif hukuki düzenlemelerinin kanunlara uygunluğunu denetler (Any. m. 130/3).
• Bakanlar kurulu kararlarının, merkezi yürütme organlarının normatif hukuki düzenlemelerin devlet başkanının fermanlarına uygunluğunu denetler (Any. m. 130/3).
• Yüksek Mahkeme kararlarının kanunla öngörülmüş durumlarda, Anayasaya ve kanunlara uygunluğunu denetler (Any. m. 130/3).
• Belediye düzenlemelerinin anayasaya, kanunlara, devlet başkanı fermanlarına, bakanlar kurulu kararlarına uygunluğunu denetler (Any. m. 130/3).
• Hükümetler arası antlaşmaların anayasaya ve kanunlara uygunluğunu denetler (Any. m. 130/3).
• Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Anayasası’nın, kanunlarının, Meclis kararlarının ve bakanlar kurulu kararlarının Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası’na uygunluğunu; Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti kanunlarının, bakanlar kurulu kararlarının Azerbaycan Cumhuriyeti kanunlarına uygunluğunu; Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti bakanlar kurulu kararlarının Azerbaycan Cumhurbaşkanı fermanlarına ve Azerbaycan Cumhuriyeti bakanlar kurulu kararlarına uygunluğunu denetler (Any. m. 130/3).
• Anayasa Mahkemesine başvuru hakkına sahip olan organ veya kişilerin başvurusu üzerine Anayasa ve kanunları yorumlar (Any. m. 130/4).
• Anayasa Mahkemesi yasama, yürütme ve yargı arasındaki yetki paylaşımı ile ilgili uyuşmazlıkları çözümler (Any. m. 130/3).
• Devlet başkanının ağır suç işlemesi durumunda Anayasa Mahkemesinin girişimiyle devlet başkanının görevden alınması önerisi  Milli Meclise sunulur (Any. m. 107/1).
• Anayasa Mahkemesi, başkanın istifası durumunda, istifa dilekçesinin devlet başkanı tarafından verilip verilmediğini inceler ve istifanın kabulüne dair karar verir (Any. m. 104/2).
• Devlet başkanının sağlık sebebiyle görevini yerine getiremeyeceğine dair kararı Milli Meclisin başvurusu üzerine inceler ve hâkimlerin altı oy çokluğu ile kabul eder ya da reddeder (Any. m. 104/3).

Anayasa Mahkemesinin diğer bir görevi ise devlet başkanı seçim sonuçlarını seçim gününden itibaren 14 gün içinde resmen ilan etmektir (Any. m. 102/1). Anayasa Mahkemesi, Milli Meclisin seçim sonuçlarının doğruluğunu denetler ve onaylar (Any. m. 86).
2002 yılına kadar Anayasa Mahkemesinin yetki alanına giren siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalar, yapılan anayasa değişikliği ile genel mahkemelerin görev alanına girmiştir.34

5. ANAYASAL ORGANLAR ARASI İLİŞKİLER

5.1. Devlet Başkanı-Parlamento İlişkileri

5.1.1. Yasama Faaliyeti

Devlet başkanı, yasama sürecinde güçleştirici ve mutlak veto yetkileri gibi önemli yetkilerle donatılmıştır. Örneğin Milli Mecliste kabul edilen ve devlet başkanının onayına sunulan kanun geri gönderildiğinde, tekrar onaya sunulabilmesi için kanunun nitelikli çoğunluk gerektiren bir konuda, 95; basit çoğunluk gerektiren bir konuda, 83 oy çokluğu ile Milli Mecliste kabul edilmesi gerekir. Devlet başkanının kanunu geri gönderme yetkisi için 56 gün gibi uzun bir süre öngörülmüş olması da (Any. m. 110) veto yetkisini güçlendirici bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır.

Azerbaycan’da devlet başkanının kanun önerisinde bulunabilmesi ve başkanın önerileri üzerinde Milli Meclisin değişiklik yapamaması, siyasal sistem içerisindeki başkan merkezli yapılanmayı ve erklerin içiçe geçmişliğini gösteren önemli bir durumdur. Tüm bu anayasal düzenlemeler, Milli Meclisin “uysal ya da uyumlu parlamento” olarak adlandırılmasına sebep olmuştur. Parlamentonun uyumlu olarak nitelendirilmesinin bir diğer sebebi ise seçim sisteminin devlet başkanı ile her konuda uyumlu çalışacak bir parlamentonun oluşumuna izin vermesidir.35

Yasamanın yürütme üzerindeki denetimi ise oldukça sınırlıdır. Anayasa’nın 107’nci maddesine göre, devlet başkanının görevden alınması kararı  ancak ağır suç işlemesi durumunda ve 95 oy çokluğu ile alınabileceğinden, Meclisin bu yetkisi anayasal olarak sınırlandırılmış ve zorlaştırılmıştır.

5.1.2. Hükümet Kurma

Devletin ve yürütmenin başı olan devlet başkanı, başkanlık sistemini uygulayan diğer ülkelerde olduğu gibi yürütmede kendisine yardımcı olacak organları atar. Azerbaycan’da başbakan ve bakanlar kurulunun var olması yürütmenin iki kanatlı bir yapıya sahip olduğunu göstermez.
Zira başbakan ve bakanlar kurulu başkanlık sisteminde olduğu gibi devlet başkanına karşı sorumludur ve çalışma esaslarını devlet başkanı belirler.
Anayasa, bakanlar kurulunun görev süresini başkanın görev süresi ile sınırlamıştır. Buna göre, yeni seçilen başkan görevini devraldığı ve
yetkilerini kullanmaya başladığı günden itibaren bakanlar kurulu istifasını başkana sunar (Any. m. 116). Ayrıca başkan görev süresi dolmadan önce
görevinden ayrılırsa yeni seçim yapılıncaya kadar başkanlık yetkilerini başbakan kullanır (Any. m.105).

Anayasa’nın 124’üncü maddesi devlet başkanına bölge yönetimleri üzerinde geniş yetkiler vermektedir ve bölge yürütme başkanları devlet başkanları tarafından atanmaktadır. Bu yüzden yerel seçkinlerle iktidar arasında patronaj ilişkisi mevcuttur. Milletvekili adayları da çoğunlukla iktidar partisinin gösterdiği adaylardır ya da iktidarın bölge yönetimlerine atamış olduğu yerel seçkinlerdir. 36

Milli Meclis Genel Kurulu

5.1.3. Devlet Başkanının Yetkilerini Artıran Düzenlemeler

Sistem üzerine yapılan eleştirilerin ana teması, anayasa değişiklikleri ile gittikçe güçlendirilen devlet başkanının otoritesidir. Hatta Anayasa’nın başkana “oransız yetkiler” verdiği ileri sürülmüştür.37 Mevcut otoriteyi daha da sağlamlaştıran düzenlemeler 2002 ve 2009’da yapılan Anayasa değişiklikleri ile gerçekleşmiştir.

2002 yılında yapılan Anayasa değişikliği ile devlet başkanlığı seçimlerinde ilk iki turda istenen üçte iki çoğunluk şartı kaldırılarak, salt çoğunluk şartı getirilmiştir. 2003 yılında gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimi öncesinde yapılan düzenleme, muhalefet ile seçime katılmayanların ikinci turda diğer aday etrafında toplanma ihtimalini azaltarak mevcut devlet başkanının seçimini kolaylaştırmaktadır.38
2002 yılında yapılan bir diğer değişiklik, devlet başkanının herhangi bir sebeple görevden ayrılması durumunda, yetkilerini Meclis Başkanı yerine başbakanın kullanmasına ilişkindir. Muhalefet tarafından tepkiyle karşılanan bu düzenleme nin eski devlet başkanı Haydar Aliyev’in oğlu İlham Aliyev’i iktidara hazırlamak için yapıldığı ileri sürülmüştür.39

    2008 yılında devlet başkanlığı seçimi öncesinde Seçim Kanunu’nda seçim kampanya süresini 75 güne ve medya aracılığı ile propaganda süresini 28 güne düşüren değişiklikler yapılmıştır. Ayrıca adaylık için gereken imza sayısı 40 bine indirilmiş; ancak, seçmenin birden fazla adaya imza verme hakkı kaldırılmıştır. Muhalefet tarafından tepkiyle karşılanan ve boykot edilen seçim, İlham Aliyev ve altı ılımlı aday arasında gerçekleşmiştir.40

2009 yılında ise kalıcı iktidar yolunu açan anayasa değişikliği yapılmıştır. Anayasa’nın 101’inci maddesinde yer alan bir kimsenin iki defadan fazla devlet başkanı seçilemeyeceğine ilişkin hükmün kaldırılması 18 Mart 2009’da referanduma sunulmuştur. Bu referandumda uluslararası gözlemcilerin %30, muhalefetin ise %15 civarında olduğunu iddia ettiği katılımın, Merkezi Seçim Komisyonu (MSK) tarafından %71; evet oylarının ise %87,7 olduğu açıklanmıştır.41 Devlet başkanının sınırsız seçilebilme hakkının demokratikleşme sürecinde olan ülkelerde otoriter rejime dönüşme tehlikesi yarattığı Azerbaycan anayasal sistemine ilişkin eleştirilerden biridir.42

5.1.4. Seçim Sistemine İlişkin Düzenlemeler

Başkanlık rejiminde kuvvetler birbirinden tamamen ayrılmış olsa da, siyasal sistem içerisindeki aktörlerin niteliği/gücü erkler arasında bağın kurulmasına sebep olmaktadır. Duverger’e göre, kuvvetler ayrılığının derecesi, anayasal hükümlerin yanı sıra parti sistemine de bağlıdır.
Örneğin Anayasa’da kuvvetler ayrılığı prensibinin benimsenmiş olduğu ifade ediliyor olsa da, başkanlıkla parlamento çoğunluğunun aynı partinin
elinde olması, yasama ile yürütme arasındaki bağın kuvvetlenmesine ve kuvvetler ayrılığının ortadan kalkmasına sebep olmaktadır.43 Ayrıca
başkanın çoğunluk partisinin lideri olması da, onun parlamento üzerindeki gücünü arttırmaktadır.44

Devlet başkanı ile parlamento arasındaki ilişkinin derecesini belirleyen önemli unsurlardan biri ülkedeki seçim sistemi ve parlamento üyelerinin belirlenme sürecidir. 2002 Anayasa değişiklikleri ve 2003 Seçim Kanunu ile seçim sisteminde yapılan yeni düzenlemelerin devlet başkanı otoritesine sıkı sıkıya bağımlı ve başkan ile uyumlu çalışacak bir parlamento çoğunluğunun oluşumuna hizmet ettiği Azerbaycan seçim sistemine ilişkin eleştirilerden biridir.45

24 Ağustos 2002’de yapılan referandumla kabul edilen Anayasa değişiklikleri içerisinde parlamentonun oluşumunu etkileyen seçim sistemine ilişkin 
düzenlemeler de yer almıştır. 

Değişiklikle Milletvekili seçiminde uygulanan ikili sistem kaldırılarak, tüm milletvekillerinin dar bölge seçim sistemi ile belirlenmesi benimsenmiştir. 
Dar bölge seçim sisteminde ülke seçim bölgelerine ayrılmakta ve her seçim bölgesinden bir milletvekili seçilmektedir. 
Dar bölge seçim sistemi iki partili bir sistemi teşvik etmekte ve sistem zayıf partilerin yaşamasına izin vermemektedir.46
Dar bölge seçim sisteminin temsilde adalet ilkesiyle çelişmesi, yerel nüfuz sahibi insanların seçilmesine olanak tanıması ve genellikle bir partinin parlamentoda çoğunluğu sağlama olanağı elde etmesi sisteme ilişkin eleştirilerden bir diğeridir.47

Azerbaycan’da uygulanan dar bölge seçim sistemi, partilerin başarılı olabilmeleri için yerel düzeyde etkili olmalarını ve yerel çevrelerle güçlü ilişkiler kurmalarını zorunlu kılmıştır.48 Dolayısıyla büyük partilerin ve yerel düzeyde güçlü olan partilerin parlamento seçimlerini kazanmasına olanak tanımaktadır. Yeni sistem Azerbaycan’da iktidar ile ilişkileri iyi olan yerel seçkinlerin ve atanmış bürokratların Meclise girmelerini kolaylaştırmaktadır.49 Dar bölge seçim sisteminin parlamentodaki partilerin milletvekili dağılımına etkisine örnek olarak, 2000 yılında yapılan parlamento seçiminde dar bölge seçim sistemiyle belirlenen 100 milletvekilinin 88’inin YAP ve iktidara yakın bağımsız liderlerden oluşması gösterilebilir.50

2003 yılındaki devlet başkanlığı seçiminden önce yapılan diğer bir düzenleme, milletvekili adaylarının belirlenmesinde etkili olan ve aday olabilmek için onay alınması zorunlu olan MSK ve bölge seçim komisyonlarının yapısında yapılan değişikliktir. Seçim komisyonlarının bu stratejik konumları onların statüleri konusunda tartışmaların yapılmasına neden olmaktadır.51 1994 yılında üyelerinin tamamı devlet başkanı tarafından belirlenen MSK’nin yapısında 1998 yılında başkanlık seçimi öncesi değişikliğe gidilerek; üyelerinin yarısının devlet başkanı tarafından, diğer yarısının ise parlamentodaki partilerin üye dağılımına göre partiler tarafından belirlenmesi öngörülmüştür. Avrupa Konseyi
tarafından da eleştirilen MSK’nin bu yapısı, 27 Mayıs 2003’te kabul edilen Seçim Kanunu ile değiştirilmiştir. Değişiklik ile üye sayısı 15’e inen MSK’nin
üyelerinin dağılımında parlamentoda çoğunluğa sahip olan partiye 6, bağımsızlara, Meclisteki muhalefet partilerine ve Meclis dışındaki muhalif partilere ise 3’er üye belirleme hakkı tanınmıştır.52 En son yapılan değişikliklerle Seçim Kanunu’na göre MSK’nin üye sayısı 18 olmuştur:

Üyelerinin 6’sı Mecliste çoğunluğa sahip parti tarafından, 6’sı Meclisteki sandalye sayısı az olan partiler tarafından ve kalan 6 üyesi ise Meclisin bağımsız üyeleri tarafından belirlenmektedir.53 Ancak parlamentoda YAP ve hükümet yanlılarının çoğunlukta olduğu düşünüldüğünde yapılan değişikliğin MSK yapısında sonucu etkileyici bir değişikliğe yol açtığını ileri sürmek zordur.54

    Seçim öncesi ön eleme görevi üstlenen MSK, iktidar partisinin dolayısıyla devlet başkanının güdümünde, muhalefet partilerini kısıtlayıcı kararlar alabilmektedir. Bu yetkisini 1995 parlamento seçimlerinde iki büyük muhalefet partisinin seçimlere katılımını engelleyerek ve 2000 seçimlerinde, başvuruda bulunan 13 Partiden sadece Beşine onay vererek kullanmıştır. Devlet başkanının MSK üzerindeki gücünü yine aynı seçimlerde MSK kararlarını değiştirmesinde görmek mümkündür. Avrupa Konseyi’nden gelen tepkiler sonucu Haydar Aliyev, MSK’ye mektup göndererek sekiz partinin de seçimlere katılmasını sağlamıştır.55

Avrupa Konseyi’nin baskıları ile yapısında değişikliğe gidilen MSK’nin aldığı kararlarda çok da farklılık olmadığı, 2003 devlet başkanlığı seçimlerinde de görülmektedir. MSK, seçim sürecinde Azerbaycan Demokrat Parti Adayı Resul Guliyev ve eski Devlet Başkanı Ayaz Muttalibov’un dahil olmadığı 19 kişinin adaylığını kabul etmiştir. Ancak ilk başvurusunu kabul ettiği 19 kişiden 7’sinin adaylıklarını yeterli  imza toplayamadıkları ve belgelerde eksiklik olduğu gibi gerekçelerle onaylamamıştır.56

5.2. Devlet Başkanı-Yargı İlişkileri

Devlet başkanının yargı organlarına ilişkin belirleyici ve önemli yetkileri vardır. Devlet başkanı, Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme ile istinaf mahkemeleri hâkimlerinin ve Azerbaycan Cumhuriyeti Başsavcısının atanmaları için belirlediği adayları Milli Meclisin onayına sunar. Milli Meclis bu adayları kabul eder ya da reddeder; Milli Meclis kendisi aday belirleyemez. Başkan ayrıca, diğer mahkemelerin hâkimlerini de göreve atar (Any. m. 109/9).

Anayasa’da hakimlerin bağımsızlıkları ve dokunulmazlıklarına ilişkin hükümler olmasına rağmen, hâkimlerin atanmasına ilişkin prosedür yargı bağımsızlığının sağlanmasını engelleyici niteliktedir. Ayrıca, Anayasa’nın 95’inci maddesinde Cumhuriyet Başsavcısının ve hâkimlerin görevden uzaklaştırılmasını devlet başkanı Milli Meclisten talep edebilmektedir.

Gönenç’e göre söz konusu maddeye istinaden devlet başkanının görevden almaya ilişkin kullanmış olduğu yetki, devlet başkanının kontrolünde olan
bir Mecliste başkan ile yasama arasında anlaşmazlığa yol açmayacaktır.57

Hâkimlerin atanması ve görevden alınması konusunda yürütmenin yetkisi, yargı bağımsızlığını ve hâkim güvencesini olumsuz etkileyen bir unsur olarak değerlendirilmektedir.

5.3. Parlamento - Yargı İlişkileri

Azerbaycan’da kuvvetlerin birbirinin alanına girdiği diğer bir konu, anayasal sistemde yüksek yargı organlarına ve Cumhuriyet Savcılığına verilen yasama teşebbüsünde bulunma yetkisidir. Yüksek Mahkemenin ve Cumhuriyet Savcılığının verdikleri kanun önerileri üzerinde Milli Meclisin değişiklik yapma yetkisi yoktur; bunlar verildiği şekliyle görüşülür ve oylanır. Değişiklikler sadece kanun önerisinde bulunan organın rızasıyla yapılabilir (Any. m. 96).

    Parlamento ile yargı arasındaki bağın kurulduğu diğer bir alan parlamento seçimleridir. MSK ve bölge seçim komisyonları adaylara ilişkin seçim öncesi eleme sürecini gerçekleştirirken, seçim sonrasında Anayasa Mahkemesi ikinci eleme sürecini gerçekleştirmektedir. Seçimlerin geçerlilik kazanması için seçimleri denetleme yetkisi olan Anayasa Mahkemesinin seçim sonuçlarını onaylaması gerekmektedir (Any. m. 86). Seçim sonuçlarını iptal edebilen Mahkeme, bu yetkisini 2000 yılında gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde 11 seçim bölgesine ait sonuçları geçersiz sayarak kullanmıştır. Milli Meclis tarafından atanan Anayasa Mahkemesi üyelerinin parlamentoda çoğunluğa sahip Aliyev’in partisi YAP tarafından belirlenmesi, Mahkemenin devlet başkanı ve parlamento ile ilişkisini ortaya koymaktadır. Dolayısıyla sistemin içerisindeki tüm
mekanizmaların devlet başkanı ile uyumlu ve yürütme otoritesine bağlı bir parlamentonun oluşumuna hizmet ettiği ileri sürülmektedir.58

6. SİYASAL SİSTEM HAKKINDAKİ TARTIŞMALAR

6.1. Hükümet Sistemi Üzerine Tartışmalar

      Azerbaycan siyasal sisteminin niteliği konusunda literatürde görüş birliği yoktur. Bazıları sistemi başkanlık, bazıları ise yarı-başkanlık olarak
nitelendirmektedir. Bu görüş farklılığının sebebi yetki anlamında başkana bağlı olsalar da, başbakan ve bakanlar kurulunun siyasi sistemin aktörleri arasında yer almasıdır. Başbakanın atanmasında ve bakanlar kuruluna güvenoyu verilmesinde Meclise biçilen rol sistemin yarı-başkanlık olarak nitelendirilmesine sebep olmuştur.

Elgie, çalışmasında Azerbaycan’ın yarı-başkanlık sistemine 1995 yılında geçtiğini belirtmiştir. Elgie’ye göre Sovyetler Birliği sonrası kurulan devletler her ne kadar başkanlık sistemini kabul etmiş olsalar da, siyasal sistemleri yarı-başkanlık özellikleri taşımaktadır. Örnek olarak da başkanın başbakanı atamasının Meclis onayına tabi olmasını göstermiştir.59 Yarı-Başkanlık sistemini alt kategorilere ayıran Yu-Shan Wu ise, başkanın üstünlüğü (presidential supremacy) alt kategorisinde Azerbaycan’ı sınıflandırmıştır. Buna göre başkan başbakanı atar ve   parlamentoda çoğunluk tarafından onaylanmasa da başkan atamasında ısrar edebilir.60

Azerbaycan siyasal sistemi, Sedelius tarafından yarı-başkanlık sistemi içerisinde başkanlı parlamenter sistem olarak nitelendirilmiştir.
Çalışmasında yer alan Sovyetler Birliği sonrası kurulan devletler arasında başkanın gücünü derecelendirdiği tabloda, Azerbaycan Başkanı Belarus’tan
sonra ikinci sırada yer almıştır.61

Gönenç’e göre Azerbaycan Anayasası’ndaki bazı düzenlemeler, sistemin başkanlık sistemi olarak nitelendirilmesi konusunda tereddüte yol
açabilmektedir. Bu konudaki tartışmalar, Anayasa’nın 95’inci maddesinin ondördüncü fıkrasında yer alan “Milli Meclis bakanlar kuruluna güvenoyu
meselesini halleder.” ifadesinin sistemi başkanlık sisteminden farklılaştırdığı meselesi üzerinedir. Bununla birlikte, Anayasa’da bakanlar kurulu üyelerinin
devlet başkanı tarafından atanıp görevden alınacağı (Any. m.109/4), devlet başkanına tabi ve ona karşı sorumlu olduğu (Any. m.114/3) ifadeleri ve
bakanlar kurulunu parlamentoya karşı sorumlu tutacak mekanizmaların mevcut olmaması Azerbaycan anayasal sistemini başkanlık sistemine
yaklaştırmaktadır.62

Azerbaycan anayasal sistemini “Süper Başkanlık” sistemi olarak adlandıran Abdullayev, Sovyetlerden miras kalan başbakan ve bakanlar kurulunun Meclise karşı değil, başkana karşı sorumlu ve tabi olduğunu belirterek, bakanlar kurulunun yürütmenin ikinci kanadı değil, yardımcı organı olduğunu belirtmiştir.63

Devlet başkanının yetkileri arasında geçen “Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisi seçimlerini tayin eder.”64 (Any. m. 109/1) ifadesinin başkana Meclisi
feshetme yetkisi verip vermediği konusu tartışmalı alanlardan biridir.

Bayülgen Azerbaycan siyasal rejimine de değindiği çalışmasında başkanı sınırlandırılmamış yürütme olarak nitelendirmiş, başkanın parlamentoyu
feshedebileceğini ve seçimlerin yenilenmesine karar verebileceğini ileri sürmüştür.65 Özgişi de başkanın Meclisi fesih yetkisi olduğunu ve bu
yetkinin başkanın otoritesi karşısında yasamanın dengeleyici bir güç olmasını engellediğini belirtmiştir.66

Abdullayev’e göre ise Azerbaycan Anayasası başkana hiçbir şekilde Meclisi feshetme yetkisi tanımamıştır, dolayısıyla bu sınırlama sistem içerisinde dengeleri koruyan ve sistemin yozlaşmasını önleyen bir düzenlemedir.67

6.2. Siyasal Rejimin Niteliği Üzerine Tartışmalar

Literatürde tartışmalar ağırlıklı olarak Azerbaycan siyasal rejimi üzerinedir. Azerbaycan, sultancı yarı-otoriter rejim, hibrid rejim, yarı otoriter
rejim ve seçimsel otoriter rejim olarak sınıflandırmalara konu olmuştur.

Mollaer’e göre ABD dışında diğer devletlerdeki başkanlık sistemi çoğu zaman otoriter bir rejime dönüşmektedir ve bu ülkelerde başkanın sahip olduğu geniş yetkilerden dolayı “seçimle gelmiş kral” deyimi kullanılmaktadır. Azerbaycan’daki başkanlık sisteminin de iyi bir örnek teşkil etmeme sebebi başkanın gücünü sınırlayacak ya da denetleyecek bir gücün olmamasıdır.68 Sınırsız başkan seçilebilme hakkının tanınmasının, özellikle demokrasi sürecini tamamlayamamış ve başkanlık sisteminin iyi işleyebilmesi için gerekli koşullara sahip olmayan ülkelerde demokrasi açısından tehlikeler doğurabileceği eleştiri konularından biridir.69

Maria Ottaway’a göre Azerbaycan yarı-otoriter rejime sahiptir ve yarı-otoriter devletlerden bazıları siyasi yelpazede demokratik rejime daha yakınken bazıları ise otoriter rejime daha yakındır. 

Ottaway’e göre, Azerbaycan bu sınıflandırmada otoriter rejime daha yakın devletler arasında yer almaktadır.70
Cornell’a göre Azerbaycan ne demokratik ne de otoriter bir devlettir. Azerbaycan siyaseti özgürlükler konusunda ciddi sıkıntılara sahip olsa da, sistem muhalefete hükümeti sert bir şekilde eleştirebilme olanağı tanıdığı için ülkenin otoriter bir devlet olamayacağını ileri sürmüştür.71

Diamond, ülkelerin rejimlerini, Özgürlükler Evi’nin ülkelere verdiği skorlara dayandırarak, liberal demokrasiler, seçimli demokrasiler, belirsiz rejimler, yarışmacı seçimsel otoriter rejimler ve kapalı otoriter rejimler olarak sınıflandır mıştır. Çalışmasında, Azerbaycan 6,5 skorla seçimsel otoriter rejim olarak nitelendirilmiştir.72 Schedler’e göre de Azerbaycan seçimsel otoriter rejim sınıflandırmasında yer almaktadır. Seçimsel otoriter rejime sahip ülkelerde her ne kadar düzenli seçimler uygulansa da patrimonyal kurallar hakimdir.73

19 CU BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..,

***

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI BÖLÜM 16

KARŞILAŞTIRMALI HÜKUMET SİSTEMLERİ, BAŞKANLIK SİSTEMİ, ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI BÖLÜM 16

7. SONUÇ

Arjantin, Latin Amerika ülkelerindeki hâkim eğilime paralel olarak
başkanlık sistemini benimsemiştir. Başkanlık sisteminin benimsenmesinde
19. yüzyılda koloni statüsünden çıkan bu ülkelerde hâkim olan siyasi
istikrarsızlık ve askeri yönetimlerin etkisi olmuştur.
Arjantin hükümet sistemi, başkanlık sistemine özelliğini veren
aşağıdaki nitelikleri taşımaktadır: 
1)Başkan yürütmenin tek sahibi olup halk tarafından seçilmektedir. 
2) Yasama yetkisini kullanan organ başkan gibi sabit bir süre için halk tarafından seçilmektedir. 
3) Yasama ve yürütme organları birbirinin varlığına son verebilecek hukuki araçlara sahip değildirler. 

Diğer bir deyişle yürütme, yasama organını fesih edememekte
ve yasama organı yürütme organını düşürememektedir.
Bu asli nitelikleri taşımakla birlikte, Arjantin başkanlık sisteminin
bazı özellikleri klasik başkanlık sisteminden farklılıklar göstermektedir.
Yürütmenin doğrudan kanun önerisinde bulunabilmesi; başkanın
belli şartlarla kanun hükmünde kararnameler çıkarabilmesi; başkanın
kararlarında bakanların karşı imzasının bulunması; başbakana önemli
anayasal yetkiler verilmiş olması, başbakan ve bakanların parlamentoya
karşı sorumlu olması, belli aralıklarla veya parlamentonun talebi halinde
hükümetin durumuna ilişkin raporlar sunması ve parlamento tarafından
güvensizlik oyuyla düşürülebilmesi bu farklılıklardandır. Yine başkanın
parlamentonun çalışma süresini uzatma, savaş ilanı gibi yetkilere sahip
olması özellik arz etmektedir.

Arjantin siyasi müktesebatında öne çıkan ve hükümet sistemine
damgasını vuran mesele başkanın/yürütmenin aşırı güçlü olmasıdır.
Ülkenin tarihsel, sosyal, siyasal ve ekonomik koşullarının getirdiği bu
sonuç yasama ve yürütme arasında olması beklenen simetriyi bozmuştur.
20. yüzyılın büyük bölümünde askeri yönetimlerin hükmettiği ve
ekonomik krizlerin sarstığı Arjantin’de başkanın bu merkezi konumunu
kanıksayan bir siyasi kültür gelişmiştir. Fren ve denge sisteminin düzgün
çalışmadığı Arjantin’de meselenin çözümü için mevzuatta yapılan
değişiklikler sınırlı kalmış, bu sınırlılık başkanların kişisel ağırlıklarının
etkisiyle daha belirgin hale gelmiştir.

Kongrenin zayıf kalmasının nedenleri olarak sayılan hususlar, sık
yaşanan askeri darbeler, başkanın yasama fonksiyonuna ortak olması,
tecrübeli siyasetçi azlığı, komisyonların zayıflığı, başkanın Kongre ile
ilişkisinin mahiyeti, iktidar partisine mensup parlamenterlerin siyasi
parti lideri olarak başkana bağlılıkları şeklinde sıralanmaktadır.
Demokrasiye geçiş sonrasında iktidara gelen başkanların, ilk başkan
Raul Alfonsin dışında demokratik kurumları yerleşik hale getirmekten
çok iktidar alanlarını genişletme ve diğer anayasal organlar üzerinde
hakimiyet kurma refleksi ile hareket ettikleri görülmüştür. Menem, Nestor
Kirchner ve Cristina Kirchner ülkeyi ekonomik ve sosyal krizlerden
korumaya çalışmakla birlikte söz konusu iktidar merkezileşmesi
eleştirilerinden paylarını almışlardır.
Arjantin’de başkanın siyasi hayatın ağırlık merkezine oturmasının
çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Yürütmenin kanun teklifinde
bulunabilmesi, kanun hükmünde kararnamemeler çıkarabilmesi, özellikle
uygulamada zorunlu ve acil kararnameleri çıkarma biçimi, kanunların bir
kısmını veto edebilme yetkisi, bütçe üzerindeki geniş yetkileri, eyaletlerle
ilişkilerinin klasik federal sistemlere göre daha orantısız olması, atama
yetkilerinin genişliği ve bunların uygulanmasında yaşanan hukuk ihlalleri
ve bağımsız düzenleyici kurumlarla ilişkilerinde müdahaleci yöntemleri
esas alması bu nedenlerin satır başlarını oluşturmakta ve her birinin
siyasi düzen üzerinde ciddi etkileri bulunmaktadır.
Başkanın siyasi gücünü dengelemek amacıyla başbakanlık kurumu
güçlendirilmiş, bakanlara karşı imza yetkisi verilmiştir. Başbakana
başkanın özellikle idari yetkilerinden bazıları aktarılmış, ayrıca
parlamentoya karşı sorumlu hale getirilmiştir. Parlamentonun başbakanı
ve bakanları düşürebilmesi klasik başkanlık sistemine yabancı bir
uygulama olarak dikkat çekmektedir. Ancak başkanın tek başına atayıp
görevden alabildiği bu kurum, başkanın siyasi otoritesi karşısında bir
varlık gösterememiştir.

Başkanın siyasi gücünü sınırlamak amacıyla ayrıca Sayıştay, Yolsuzlukla
Mücadele Kurumu, Ombudsmanlık ve Kamu Yararı Davaları Kurumlarının
güçlendirilmesine çalışılmıştır. Bunların hepsi bir ölçüde faydalı olmakla
birlikte kamu yararı davaları ile daha dikkat çekici sonuçlar alınabilmiştir.
Yine de bu tedbirlerin güçlü bir parlamento ve bağımsız bir yargının yerini
tutamadığı görülmektedir.

Yargı gücü federal ve eyalet düzeyinde ikiye ayrılırken federal yargının
tepesinde Yüksek Mahkeme bulunmaktadır. Yüksek Mahkeme davanın
niteliğine göre ilk derece ve temyiz mahkemesi olarak görev yapabilmekte
ve aynı zamanda anayasa mahkemesi fonksiyonunu yerine getirmektedir.
Yüksek Mahkeme özellikle başkanın çıkardığı kanun hükmünde
kararnamelerin anayasaya uygunluğu noktasında kritik kararlar verme
konumundadır.

Yüksek Mahkeme son yüzyılın sık yaşanan darbeleriyle bağımsızlığını
büyük ölçüde yitirmiştir. Otoriter yönetimlerin yürütme aracına dönüşen
bu kurum, demokrasiye dönüşten sonra da başkanların otoritesi karşısında
tam bağımsız bir konum edinememiştir. Son 30 yıl içinde mahkemenin üye
sayısına yapılan müdahaleler ister düzeltim ister bağımlı hale getirmek
amacıyla yapılmış olsun sonuçta yargı istikrarını ciddi biçimde bozmuştur.
Mahkeme ise siyasi otoriteye karşı kişisel-kurumsal savunma refleksiyle
hareket etmiş, zayıf iktidar dönemlerinde daha bağımsız hareket ederken,
güçlü iktidarların nüfuzuna boyun eğmiştir.

Anayasal düzenini ABD’den esinlenerek oluşturan Arjantin’de siyasal
sistem içinde başkanların baskın konumu özetle iki nedene indirgenebilir:
Birincisi anayasal-yasal normların, başkanın yetkilerini ABD’den daha
geniş düzenlemesi, ikincisi ise başkanların bu yetkilerini daha da
genişletme eğilimi taşımalarıdır. İkinci sebebin altında ise ülkenin sosyoekonomik krizleri ile siyasal kültürü yatmaktadır.

Arjantin, başkanlık sisteminin görece eski uygulayıcılarından biri
olmakla birlikte, bu sistemin tam demokratik bir kimlik kazanabilmesi
için gerekli birikim ve kurumları tamamlayamamıştır. Demokratik
olgunluğa ulaşmayı ve Arjantin’de başkanlık sisteminin iyi işlemesini
engelleyen ana sorun alanları; siyasi ve ekonomik istikrarsızlık, yasama
ve yargı organlarının zayıflığı, siyasi parti sistemi, kurumsal zayıflık, siyasi
uzlaşma kültürünün yetersizliği, plebisit benzeri seçimle gelen başkanın
popülist politikalara başvurması, başkanın iki rolünün birbiriyle çatışması,
başkanlara geniş anayasal yetkiler verilmiş olması ve başkanların bu
yetkileri suistimali, kamu fonlarının dağıtımında başkanlara verilen
geniş takdir yetkisi, başkanın medyayı kontrol etme imkânı ve kriz-süper
başkanlık ikilisinin yarattığı kısırdöngü şeklinde sıralanmaktadır.


KAYNAKÇA;

ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi. “Argentina,” http://www.state.gov/r/pa/
ei/bgn/26516.htm, Erişim: 23.12.2012.
ABD Kongre Kütüphanesi İnternet Sitesi. “Argentina: Emergency Decrees on
President of the Central Bank, Payment of External Debt,” 27.01.2010,
http://www.loc.gov/lawweb/servlet/lloc_news?disp3_l205401802_text,
Erişim: 13.01.2014.
Aleman, Eduardo ve Ernesto Calvo. “Analyzing Legislative Success in Latin
America: The Case of Democratic Argentina.” University of Maryland,
http://www.gvpt.umd.edu/calvo/aleman-calvo-in%20Odonell%20etal-lapnewvoices.pdf, Erişim: 16.11.2013.
Ardanaz, Martin, Carlos Scartascini ve Mariano Tommasi. Political
Institutions,Policymaking, and Economic Policy in Latin America. Inter
American Development Bank Working Paper Series, Sayı IDB-WP-158, 2010,
http://www.econstor.eu/bitstream/10419/89145/1/IDB-WP-158.pdf,
Erişim: 11.12.2013.
Arjantin Hükümeti İnternet Sitesi. Ulusal Otoriteler, http://www.argentina.gob.
ar/pais/48-acerca-del-gobierno.php, Erişim: 20.12.2012.
Arjantin Senatosu İnternet Sitesi. “Constitution of the Argentine Nation”,
http://www.senado.gov.ar/deInteresEnglish, Erişim: 16.01.2014.
____ . Yasama Organının Yapısı, http://www.senado.gov.ar/conformacion, Erişim: 23.12.2012.
Arjantin Temsilciler Meclisi İnternet Sitesi, Temsilciler Meclisi,
http://www.diputados.gov.ar/, Erişim: 23.12.2012.
Arjantin Yüksek Mahkemesi İnternet Sitesi. Yüksek Mahkeme,
http://www.csjn.gov.ar/bienvenida.html, Erişim: 23.10.2013.
Avrupa Komisyonu İnternet Sitesi. “Argentina Country Strategy Paper 2007-
2013,” (23.04.2007), http://eeas.europa.eu/argentina/csp/07_13_en.pdf, Erişim: 22.02.2013.
Bertelsmann Stiftung’s Transformation Index (BTI) İnternet Sitesi. “Argentina
Country Report,” (Gütersloh, 2012), http://www.bti-project.de/fileadmin/
Inhalte/reports/2012/pdf/BTI%202012%20Argentina.pdf, Erişim: 22.04.2013.
Bouzat, Gabriel. “Presidential Power and Political Crisis in Argentina.” Universidad
de Buenos Aires, http://www.law.yale.edu/documents/pdf/Presidential_
Power_and_Political_Crisis.pdf, Erişim: 11.01.2013.
Calleros, Juan Carlos. The Unfinished Transition to Democracy in Latin America. New York London: Taylor&Francis Yayını, 2009.
Calvert, Peter. “Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America.”
The Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Sayı 2/3, (Yaz-Sonbahar 2004), s. 218-229.
Campante, Filipe. “Brazil-Argentina: Political Instability and Economic
Performance As Seen From Brasilia and Buenos Aires.” Escola de Economia de
São Paulo Konferans dizisinde Sunulan Tebliğ (Kasım 2009),
http://www.hks.harvard.edu/fs/fcampan/Papers/BrazilArgentina.pdf, Erişim: 05.08.2013.
Carey, John M. “Presidential versus Parliamentary Government.” Handbook of
New Institutional Economics içinde M´enard and M. M. Shirley ed., (Hollanda:
2005) http://www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/
Presidential%20versus%20Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Erişim: 23.02.2013, s. 91-122.
Chavez, Rebecca Bill. The Rule of Law in Nascent Democracies: Judicial Politics in
Argentina. Standford: Standford University Press, 2004.
Cheibub, Jose Antonio, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg. “Latin American
Presidentialism in Comparative and Historical Perspective.” Chicago Public
Law and Legal Theory Working Paper, Sayı 361, The Law School The University
of Chicago (Eylül 2011), http://www.law.uchicago.edu/files/file/361-tglatinAmerica.
pdf, Erişim: 21.02.2013.
CIA İnternet Sitesi. “Argentina”, https://www.cia.gov/library/publications/theworld-
factbook/geos/ar.html, Erişim: 10.01.2014.
Country Reports İnternet Sitesi. “History of Argentina”
http://www.countryreports.org/country/Argentina/history/overview.htm,
Erişim: 11.02.2014.
De Michele, Roberto. “The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina:
Lessons on Corruption and Anti-Corruption: Policies and Results.” The Journal of
Public Inquiry, (Sonbahar-Kış 2011), http://www.ignet.gov/randp/f01c05.pdf,
Erişim: 06.02.2013, s. 17-20.
Elgie, Robert. Semi-Presidentialism, Sub-Types and Democratic Performance.
Oxford: Oxford University Press, 2011.
Europa World Plus İnternet Sitesi. http://www.europaworld.com/pub/entry/
EE000260, Erişim: 23.12.2012.
Freedom House İnternet Sitesi. “Argentina,” http://www.freedomhouse.org/
country/argentina#.U2EDiIF_uCl, Erişim: 10.01.2014.
____ . “Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent
Media”, (13.03.2013), http://www.freedomhouse.org/country/argentina,
Erişim: 06.06.2013.
Fukuyama, Francis. “Do Effective Institutions Explain the Gap Between the
United States and Latin America?”, http://siteresources.worldbank.org/
INTLAC/Resources/Fukuyama_LACEA_Institutions.pdf, Erişim: 14.10.2013.
Gabriele, Florencia Ines. “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study.” Siyaset
Bilimi Tezi, Sayı: 18, Northeastern University, 2014, http://iris.lib.neu.edu/cgi/
viewcontent.cgi?article=1017&context=polisci_diss, Erişim: 11.02.2014.
Gallo, Andres A. ve Lee J. Alston. “Argentina’s Abandonment of the Rule of Law and
Its Aftermath.” Journal of Law & Policy, Cilt 26, s.153-182.
GlobalSecurity.org İnternet Sitesi. “Argentina- Political Parties”,
http://www.globalsecurity.org/military/world/argentina/political-parties.htm, Erişim: 23.12.2012.
Güler, Birgül A., Onur Karahanoğulları ve Koray Karasu. Kamu Yönetimi Ülke
İncelemeleri. Ankara: AÜSBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Yayın No:1, 2004.
Helmke, Gretchen. Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in
Argentina. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
Hernandez, Antonio M. “Republic of Argentina.” International Association of
Centers for Federal Studies (iacfs), http://www.thomasfleiner.ch/files/
categories/IntensivkursII/Argentinag3.pdf, Erişim: 14.03.2013, s. 1-19.
Huneeus, Carlos, Fabiola Berrios ve Rodrigo Cordero. “Legislatures in Presidential
Systems: The Latin American Experience.” The Journal of Legislative Studies,
Cilt 12, Sayı 3-4 (Eylül-Aralık 2006), s. 404-425.
Inter Parliamentary Union (IPU) İnternet Sitesi. “Argentina, Cámara de Diputados
(Chamber of Deputies)”, http://www.ipu.org/parline-e/reports/2011_E.htm,   Erişim: 14.06.2013.
Jones, Mark P., Sebastian Saiegh, Pablo T. Spiller ve Mariano Tommasi. “Keeping
a Seat in Congress: Provincial Party Bosses and the Survival of Argentine
Legislators.” Annual Meeting of American Political Science Association Başlıklı
Konferansta Sunulan Bildiri, 2001, https://files.nyu.edu/sms267/public/saiegh_APSA.pdf,    Erişim: 14.10.2013, s. 1-33.
Jouet, Mugambi. “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution: Presidential
Omnipotence, Repression, Instability, and Lawlessness in Argentine History.”
University of Miami Inter-American Law Review, Cilt 39, Sayı 2 (Bahar/Yaz 2008), s.1-54.
Kim, James Je Heon. “Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity
and Urgency in Argentina, 1916-2004.” Columbia University Department
of Political Science, (Eylül, 2007), http://jcsites.juniata.edu/faculty/kim/
research/wis/kim0907jt.pdf, Erişim: 12.02.2014.
Levitsky Steven ve Maria Victoria Murillo. “Argentina: From Kirchner to Kirchner.”
Journal of Democracy, Cilt 19, Sayı 2 (Nisan 2008), s. 16-30.
Lupu, Noam ve Susan C. Stokes. “The Social Bases of Political Parties in Argentina
1912–2003.” Latin American Research Review, Cilt 44, Sayı 1 (2009),
http://www.noamlupu.com/social_bases.pdf, Erişim: 23.12.2013.
Mazzuca, Sebastian L. “Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism.”
Journal of Democracy,Cilt 24, Sayı 2 Nisan 2013), http://www.isp.org.pl/
uploads/filemanager/TheriseofrentierpopulismSMazzucaApril-2013.pdf,
Erişim: 07.02.2013, s.108-122.
Palanza, Valeria ve Gisela Sin. “Item Vetoes and Attempts to Override Them in
Multiparty Legislatures.” Journal of Politics in Latin America, Cilt 5, Sayı1(2013),
http://journals.sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/614/612,
Erişim: 11.02.2014, s. 37-66.
Pereira, Carlos ve Marcus Andre Melo. “The Surprising Success of Multiparty
Presidentialism.” Journal of Democracy, Cilt 23, Sayı 3 (Temmuz 2012),
http://www.journalofdemocracy.org/article/surprising-success-multipartypresidentialism,
Erişim: 08.02.2013, s.156-170.
Peter Calvert. “Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America.”
The Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Sayı 2/3 (Yaz-Sonbahar 2004), s. 218-229.
RateInflation İnternet Sitesi. “Argentina Inflation Rate History- 2004-2014”
http://www.rateinflation.com/inflation-rate/argentina-historical-inflationrate,
Erişim: 10.01.2014.
Rose-Ackerman, Susan, Diane A. Desierto ve Natalia Volosin, “Hyper-
Presidentialism: Separation of Powers without Checks and Balances in Argentina
and the Philippines.” Journal of International Law, Sayı 418, http://scholarship.
law.berkeley.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1404&context=bjil,  Erişim: 02.02.2013.
Ross Arnold, Jason. “Parliaments and Citizens in Latin America.” The Journal of
Legislative Studies, Cilt 18, Sayı 3-4 (Eylül-Aralık 2012), http://www.tandfonline.
com/doi/full/10.1080/13572334.2012.706055#.Ukvk_tLIYSU,  Erişim: 23.01.2013, s. 441-462.
Scartascini, Carlos, Ernesto Stein ve Mariano Tommasi. How Democracy Works
Political Institutions, Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking. David
Rockefeller Center for Latin American Studies, Harvard University. Cambridge: Inter-American Development Bank, 2010.
Schamis, Hector E. “Argentina’s Troubled Transition.” (Şubat 2008),
http://www.relooney.info/00_New_2145.pdf, Erişim: 05.03.2013.
Stein, Ernesto, Mariano Tommasi, Koldo Echebarria, Eduardo Lora ve Mark Payne.
The Politics of Policies: Economic and Social Progress in Latin America 2006
Report. New York: Inter-American Development Bank, 2005,
http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=1600271, Erişim: 12.02.2013.
Sullivan, Mark P. “Argentina: Political and Economic Conditions and U.S. Relations”,
ABD Kongresi Araştırma Merkezi Raporu,12.10.2006, http://www.fas.org/
sgp/crs/row/RS21113.pdf, Erişim: 12.03.2013, s. 1.
Systemicpeace.org İnternet Sitesi. “Polity IV Country Report 2010: Argentina.”
http://www.systemicpeace.org/polity/, Erişim: 23.12.2013.
The Economist İnternet Sitesi. “Democracy index 2012 Democracy at a standstill.”
(Intelligence Unit Raporu, 2013), http://www.eiu.com/public/topical_report.
aspx?campaignid=DemocracyIndex12, Erişim: 10.01.2014.
Transparency International İnternet Sitesi. “Corruption Perceptions Index 2013”,
http://www.transparency.org/cpi2013/results, Erişim: 10.01.2014.
Venedik Komisyonu İnternet Sitesi. “Argentina”, 
http://www.codices.coe.int/NXT/gateway.dll/CODICES/descriptions/eng/ame/arg?f=templates$fn=document-rame.htm$3.0,    Erişim: 10.01.2014.
World Bank İnternet Sitesi. “Argentina,” http://search.worldbank.org/
data?qterm=argentina&language=EN, Erişim: 10.01.2014.
WorldPresidentsdb İnternet Sitesi. “Eduardo Duhalde,”
http://www.worldpresidentsdb.com/Eduardo-Duhalde/, Erişim: 10.04.2013.


BU BÖLÜM  ARJANTİN DİPNOTLARI :,


1 “Argentina”, CIA İnternet Sitesi, 
    https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ar.html, Erişim: 10.11.2016.
2 “Argentina”, CIA İnternet Sitesi.
3 “Argentina”, CIA İnternet Sitesi.
4 Argentina”, Freedom House İnternet Sitesi, 
   http://www.freedomhouse.org/country/argentina#.U2EDiIF_uCl, Erişim: 10.11.2016.
5 “Democracy Index 2015: Democracy in an age of anxiety”, The Economist İnternet Sitesi, Intelligence Unit Raporu, 2016, 
    http://www.yabiladi.com/img/content/EIU-Democracy-Index-2015.pdf,  Erişim: 10.11.2016.
6 “Corruptıon By Country / Territory”, Transparency International İnternet Sitesi, 
    http://www.transparency.org/country/#ARG, Erişim: 10.11.2016.
7 Antonio M. Hernandez, “Republic of Argentina”, Forum of Federations, International Association of Centers for Federal Studies (iacfs),
   http://www.thomasfleiner.ch/files/categories/IntensivkursII/Argentinag3.pdf, Erişim: 14.03.2013, s. 1.
8 Thomas G. Sanders, “Argentina and the Politics of Economic Distress”, UFSI Field Staff Reports, 1988-89, No. 4, s. 1’den aktaran Mark P. Sullivan, 
   “Argentina: Political and Economic Conditions and U.S. Relations”, ABD Kongresi Araştırma Merkezi Raporu, 12.10.2006,
    http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS21113.pdf, Erişim: 10.10.2016, s. 1.
9 “Argentina”, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26516.htm,  Erişim: 23.12.2012.
10 Europa World Plus, http://www.europaworld.com/pub/entry/EE000260, Erişim: 23.12.2012.
11 “History of Argentina”, Country Reports İnternet Sitesi,
    http://www.countryreports.org/country/Argentina/history/overview.htm, Erişim: 11.02.2014.
12 Latin Amerika ülkelerinin tamamına yakınında 1970’lerin sonları demokrasiye geçiş yılları olmuştur.
13 Mugambi Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution: Presidential Omnipotence, Repression, Instability, and Lawlessness in 
    Argentine History,” University of Miami Inter-American Law Review, Cilt 39, Sayı 2 (Bahar/Yaz 2008), s. 17.
14 2001’de yaşanan ağır ekonomik ve siyasi kriz büyük sosyal çalkantılara yol açmış, nüfusun yarısını yoksul hale getirmiş, ülkenin borçları ödenememiş, 
    eğitim ve sağlık sistemi çökmüş ve işsizlik aşırı düzeyde artmıştır. Halkın devlet kurumlarına güveni sarsılmış, iki partili sistem geleneği çökmüş,
    yaygın sokak protestoları “Hepiniz defolun!” sloganları eşliğinde yaşanmıştır (“Argentina Country Strategy Paper 2007-2013”, Avrupa Komisyonu İnternet 
    Sitesi, (23.04.2007),
    http://eeas.europa.eu/argentina/csp/07_13_en.pdf, Erişim: 22.02.2013, s.8).
15 Nestor Kirchner 2010’da ölmüştür.
16 “2015 Argentine presidential election second-round result” The Economist İnternet Sitesi, 23 Kasım 2015, 
      http://www.economist.com/blogs/graphicdetail/2015/11/mauricio-macri-elected-argentinas-next-president, Erişim: 14.11.2016.
17 Birgül A. Güler, Onur Karahanoğulları ve Koray Karasu, Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri (Ankara: AÜSBF Kamu Yönetimi Araştırma ve 
     Merkezi Yayınları, 2004), s.373.
18 “Argentina”, Venedik Komisyonu İnternet Sitesi, 
     http://www.codices.coe.int/NXT/gateway.dll/CODICES/descriptions/eng/ame/arg?f=templates$fn=document-frame.htm$3.0, Erişim: 10.10.2016.
19 “Argentina”, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26516.htm,   Erişim: 23.12.2012.
20 “Argentina Country Strategy Paper 2007-2013”.
21 Yasama Organının Yapısı, Arjantin Senatosu İnternet Sitesi,
     http://www.senado.gov.ar/conformacion, Erişim: 23.12.2012.
22 Kongre’nin İşlevleri, Arjantin Senatosu İnternet Sitesi, 
    http://www.senado.gov.ar/funciones,  Erişim: 23.12.2012.
23 Söz konusu sistem, adayların belirlenmesinde siyasi partilerin kontrolünü sağlamaktadır. Eyalet valileri parti için belirlenecek aday listesini oluşturabilmekte, 
    dolayısıyla seçilen vekillerin parlamentodaki oylarının yönünü de etkileyebilmektedir (Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 5).
24 Temsilciler Meclisi, Arjantin Temsilciler Meclisi İnternet Sitesi,
     http://www.diputados.gov.ar/, Erişim: 23.12.2012.
25 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 5.
26 Yaygın kullanımından dolayı çalışmamızda tercih ettiğimiz “başbakan” teriminin Arjantin Anayasası’ndaki tam karşılığı “bakanlar kurulu başkanı/ al jefe de 
     gabinete de ministros”tur.
27 Arjantin Senatosu İnternet Sitesi, "Yasama Organının Yapısı".
28 Latin Amerika ülkelerinin % 90’ında başkanlara bu yetki verilmiştir.
29 Anayasa’da sayılan sözleşmeler kanunlardan üstün olup anayasa hükümlerine eşdeğerdir.
30 Gelir sağlayan ve asker alımına ilişkin teklifler yalnızca Temsilciler Meclisi üyeleri tarafından verilebilir.
31 “Argentina, Cámara de Diputados (Chamber of Deputies) ”, Inter Parliamentary Union (IPU) İnternet Sitesi, 
     http://www.ipu.org/parline-e/reports/2011_E.htm, Erişim: 14.06.2013.
32 Ulusal Otoriteler, Arjantin Hükümeti İnternet Sitesi.
     http://www.argentina.gob.ar/pais/48-acerca-del-gobierno.php,Erişim: 20.12.2012.
33 Ulusal Otoriteler, Arjantin Hükümeti İnternet Sitesi.
34 Bu tablodaki veriler dünya devlet başkanlarına dair bilgilerin yer aldığı
     http://www.worldpresidentsdb.com/list/countries/Argentina/;
     http://www.argentour.com/en/argentina_history/presidents_of_argentina.php ve
     http://www.elhistoriador.com.ar/datos/presidentes_de_argentina.php    Adreslerinden derlenmiştir.
35 Başkanların suistimaline açık olan bu anayasal kural Latin Amerika ülkelerinin hemen hepsinde farklı derecelerle de olsa mevcuttur 
    (Jose Antonio Cheibub, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg, “Latin American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective”, 
    Chicago Public Law and Legal Theory Working Paper, No.361, The Law School The University of Chicago, (Eylül 2011),
    http://www.law.uchicago.edu/files/file/361-tg-latinAmerica.pdf, Erişim: 21.02.2013, s.17).
36 Kabinede yer alan bakanlıklar; Bilim Teknoloji ve İnovasyon Bakanlığı, Savunma Bakanlığı, Sosyal Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Eğitim Bakanlığı, 
    İçişleri Bakanlığı, Adalet ve İnsan Hakları Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, Federal Planlama Kamu Yatırımı ve Hizmetler Bakanlığı, Sanayi Bakanlığı,
    Dışişleri Bakanlığı, Uluslararası Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Güvenlik Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıdır (Arjantin Hükümeti İnternet 
    Sitesi,
    http://www.argentina.gob.ar/pais/48-acerca-del-gobierno.php, Erişim: 20.12.2012).
37 Kuvvetler, Arjantin Başbakanlık İnternet Sitesi, http://www.jefatura.gob.ar/atribuciones_p3, Erişim: 11.03.2014.
38 Bu imzaları izleyen 10 gün içinde söz konusu kararnamelerin Kongrenin Karma Komisyonuna sunulması gerekir.
39 Anayasa’nın 101’inci maddesinde yer alan bu hüküm, hükümet sisteminin yarı-başkanlığa benzeyen bir yönünü oluşturur; ancak söz konusu sorumluluk 
     ve düşürme “bireysel” olduğu için yarı-başkanlık olarak değerlendirilmemektedir (Robert Elgie, Semi-Presidentialism, Sub-Types and Democratic
     Performance (Oxford: Oxford University Press, 2011), s.26; Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 7).
40 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 7.
41 “Argentina”, ABD Dışişleri Bakanlığı İnternet Sitesi, http://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/26516.htm,  Erişim: 23.12.2012.
42 Yüksek Mahkeme, Arjantin Yüksek Mahkemesi İnternet Sitesi, http://www.csjn.gov.ar/bienvenida.html,   Erişim: 23.10.2013.
43 “Argentina”, Venedik Komisyonu İnternet Sitesi.
44 “Argentina”, Venedik Komisyonu İnternet Sitesi.
45 “Argentina”, Venedik Komisyonu İnternet Sitesi.
46 “Argentina”, Venedik Komisyonu İnternet Sitesi.
47 Peter Calvert, “Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America,” The Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Sayı 2/3 
     (Yaz-Sonbahar 2004), s. 221.
48 John M. Carey, “Presidential versus Parliamentary Government,” Handbook of New Institutional Economics içinde M´enard and M. M. Shirley ed., 
    (Hollanda, 2005),
    http://www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20versus%20Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf,    Erişim: 23.02.2013, s. 96.
49 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 7.
50 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 6.
51 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 6.
52 Hector E.Schamis, “Argentina’s Troubled Transition,” (Şubat 2008),
http://www.relooney.info/00_New_2145.pdf , Erişim: 05.03.2013, s.71.
53 Hernandez, “Republic of Argentina”, s.4-5.
54 Eduardo Aleman ve Ernesto Calvo, “Analyzing Legislative Success in Latin America: The Case of Democratic Argentina,” University of Maryland,
     http://www.gvpt.umd.edu/calvo/aleman-calvo-in%20Odonell%20etal-lap-newvoices.pdf, Erişim: 16.11.2013, s. 19.
55 Aleman ve Calvo, “Analyzing Legislative Success in Latin America,” s.30.
56 Susan Rose-Ackerman, Diane A Desierto ve Natalia Volosin, “Hyper-Presidentialism: Separation of Powers without Checks and Balances in Argentina 
     and the Philippines,” Journal of International Law, Sayı 418, 
     http://scholarship.law.berkeley.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1404&context=bjil, Erişim: 02.02.2013, s. 29.
57 Carlos Scartascini, Ernesto Stein ve Mariano Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking, 
     David Rockefeller Center for Latin American Studies, Harvard University (Cambridge: Inter-American Development Bank, 2010), s.72.
58 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 5.
59 Noam Lupu ve Susan C. Stokes, “The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912–2003,” Latin American Research Review, Cilt 44, Sayı 1 (2009), 
    http://www.noamlupu.com/social_bases.pdf,  Erişim: 23.12.2013, s. 59.
60 Lupu ve Stokes, “The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912-2003,” s. 59.
61 Lupu ve Stokes, “The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912-2003,” s. 61.
62 “Argentina: Political Parties” , GlobalSecurity. Org İnternet Sitesi,
     http://www.globalsecurity.org/military/world/argentina/political-parties.htm, Erişim: 23.12.2012.
63 “Polity IV Country Report 2010: Argentina”, Systemicpeace.org İnternet Sitesi,
     http://www.systemicpeace.org/polity/, Erişim: 23.12.2013, s.3.
64 Aleman ve Calvo, “Analyzing Legislative Success in Latin America,” s.11.
65 Aleman ve Calvo, “Analyzing Legislative Success in Latin America,” s.11.
66 “Argentina”, Inter Parliamentary Union (IPU) İnternet Sitesi.
67 “Polity IV Country Report 2010: Argentina”, s. 3.
68 Carlos Menem’in Front for Loyalty ve Adolfo Rodríguez Saá’nın Front of the Popular Movement partileri Peronist diğer iki parti olarak yarışa katılmışlardır.
69 “Polity IV Country Report 2010: Argentina”, s. 3.
70 “Argentina Country Report,” Bertelsmann Stiftung’s Transformation Index (BTI), (Gütersloh, 2012),
     http://www.bti-project.de/fileadmin/Inhalte/reports/2012/pdf/BTI%202012%20Argentina.pdf,  Erişim: 22.04.2013, s. 9.
71 “Argentina, Cámara de Diputados (Chamber of Deputies) ”, Inter Parliamentary Union (IPU) İnternet Sitesi, 
     http://www.ipu.org/parline-e/reports/2011_E.htm, Erişim: 10.11.2016.
72 “Diputados Argentina”, Arjantin Temsilciler Meclisi İnternet Sitesi, http://www.hcdn.gob.ar/diputados/listado-bloques.html, Erişim: 10.11.2016.
73 Steven Levitsky ve Maria Victoria Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner,” Journal of Democracy, Cilt 19, Sayı 2 (Nisan 2008), s. 25.
74 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner,” s. 26.
75 Ernesto Stein vd., The Politics of Policies: Economic and Social Progress in Latin America 2006 Report (New York: Inter-American Development Bank, 2005),
    http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=1600271, Erişim: 12.02.2013, s. 55.
76 Scartascini, Stein ve Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking, s.62.
77 Mark P. Jones, Sebastian Saiegh, Pablo T. Spiller ve Mariano Tommasi, “Keeping a Seat in Congress: Provincial Party Bosses and the Survival 
     of Argentine Legislators”, Annual Meeting of American Political Science Association Başlıklı Konferansta Sunulan Bildiri, 2001,
     https://files.nyu.edu/sms267/public/saiegh_APSA.pdf, Erişim: 14.10.2013, s. 1.
78 Scartascini, Stein ve Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking, s. 62.
79 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 4.
80 Gabriel Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, Universidad de Buenos Aires,
     http://www.law.yale.edu/documents/pdf/Presidential_Power_and_Political_Crisis.pdf,  Erişim: 11.01.2013, s. 11.
81 Jason Ross Arnold, “Parliaments and Citizens in Latin America,” The Journal of Legislative Studies, Cilt 18, Sayı 3-4 (Eylül-Aralık 2012), 
     http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13572334.2012.706055#.Ukvk_tLIYSU,    Erişim: 23.01.2013, s. 456.
82 Jouet, “The Failed Invigoration Of Argentina’s Constitution,” s.16-17.
83 Jouet, “The Failed Invigoration Of Argentina’s Constitution,” s.22.
84 Bu hâkimlerden biri Menem’den “benim patronum” olarak bahsederken, diğeri “önüne gelen davada hükümete karşı karar vermeyeceğini” ifade etmiştir.
85 Jouet, “The Failed Invigoration Of Argentina’s Constitution,” s.21-22
86 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s.24.
87 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s.25.
88 Bu seçimde yine Peronist Parti'den ilk turu önde bitiren Carlos Menem, anketler kendisinin kaybedeceğini gösterdiğinden yarıştan 
     Nestor Kirchner lehine çekilmiştir. Menem partinin reformist neoliberal kanadında iken Kirchner popülist bir anlayışa sahipti 
     (Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s.24).
89 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s.27.
90 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s.27.
91 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s. 27.
92 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner,” s. 25.
93 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner,” s. 26.
94 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s. 27.
95 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s. 29.
96 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 5.
97 Jouet, “The Failed Invigoration of Argentina’s Constitution,” s. 37.
98 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 6.
99 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 5.
100 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 32.
101 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina,” s. 12.
102 "Argentina Country Report”, s. 9.
103 Valeria Palanza ve Gisela Sin “Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures,”
Journal of Politics in Latin America, Cilt 5, Sayı 1 (2013),
http://journals.sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/614/612, Erişim: 11.02.2014, s. 43.
104 Palanza, ve Sin “Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures,” s. 50.
105 Palanza ve Sin “Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures,” s. 52.
106 Rebecca Bill Chavez, The Rule of Law in Nascent Democracies: Judicial Politics in Argentina (Standford: Standford University Press, 2004), s. 68.
107 Palanza ve Sin “Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty Legislatures,” s. 53.
108 Florencia Ines Gabriele, “Argentina’s delegative democracy: a case study” (Siyaset Bilimi Tezi 18, Northeastern University, 2014), 
      http://iris.lib.neu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1017&context=polisci_diss, Erişim: 11.02.2014, s. 151.
109 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 11.
110 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 11.
111 James Je Heon Kim, “Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity and Urgency in Argentina,1916-2004”, 
      Columbia University Department of Political Science, (Eylül 2007),
      http://jcsites.juniata.edu/faculty/kim/research/wis/kim0907jt.pdf, Erişim: 12.02.2014, s.19.
112 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 12.
113 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 154.
114 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 14.
115 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 12.
116 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 157.
117 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 12.
118 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 5.
119 Kim, “Case for Constrained Unilateralism,” s. 21.
120 Chavez, The Rule of Law in Nascent Democracies: Judicial Politics in Argentina, s. 70.
121 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 157.
122 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 180.
123 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 13.
124 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 157.
125 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 162.
126 Kim, “Case for Constrained Unilateralism,” s. 28.
127 Kim, “Case for Constrained Unilateralism,” s. 36.
128 Carlos Huneeus, Fabiola Berrios ve Rodrigo Cordero, “Legislatures in Presidential Systems: The Latin American Experience,” 
      The Journal of Legislative Studies, Cilt 12, Sayı 3-4 (Eylül-Aralık 2006), s. 422.
129 Bu kuralla sadece bir meclisin onayıyla DNU kabul edilmiş olacağından, parlamentonun kendi çıkardığı kanunlardan daha avantajlı bir 
      usule tabi olması anlamına gelmektedir.
130 Onayın belli bir süreye bağlanmaması parlamentonun gündeme almadığı DNU’ların fiilen yürürlükte kalmasını sağlamaktadır.
131 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 12.
132 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 181.
133 “Argentina: Emergency Decrees on President of the Central Bank, Payment of External Debt”, Library of Congress İnternet Sitesi, 27.01.2010,
       http://www.loc.gov/lawweb/servlet/lloc_news?disp3_l205401802_text, Erişim: 13.01.2014.
134 Merkez Bankasından büyük bir meblağın borç ödemeleri için kullanılmasını öngören DNU yargısal süreçte değerlendirilirken, başkan, onu iptal 
      ederek benzer bir DNU çıkarmış ve amacına ulaşmıştır.
135 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 12.
136 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 27.
137 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 16.
138 Calvert, “Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America,” s. 219.
139 Carey, “Presidential versus Parliamentary Government”, s. 96.
140 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 7.
141 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 7.
142 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 7.
143 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 38.
144 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 38.
145 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 40.
146 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 41.
147 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 43.
148 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 45.
149 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s.55.
150 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 55.
151 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 56.
152 “Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent Media”, Freedom House İnternet Sitesi, (13.03.2013), 
       http://www.freedomhouse.org/country/argentina, Erişim: 06.06.2013.
153 “Argentina Country Strategy Paper 2007-2013”, s. 8.
154 Roberto De Michele, “The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina: Lessons on Corruption and Anti-Corruption: Policies and Results,” 
      The Journal of Public Inquiry, (Sonbahar-Kış 2011),
       http://www.ignet.gov/randp/f01c05.pdf, Erişim: 06.02.2013, s. 17.
155 De Michele, “The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina”, s.17.
156 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 59.
157 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 66.
158 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 8.
159 “Argentina Country Report”, s. 10.
160 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 26.
161 “Argentina Country Report” , s.10.
162 “Argentina Country Report” , s.10.
163 “Argentina Country Report” , s.10; Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina,” s. 27.
164 Carlos Pereira ve Marcus Andre Melo, “The Surprising Success of Multiparty Presidentialism,” Journal of Democracy, Cilt 23, Sayı 3 (Temmuz 2012),
      http://www.journalofdemocracy.org/article/surprising-success-multiparty-presidentialism,  Erişim: 08.02.2013, s. 162.
165 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 8.
166 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 9.
167 Andres A. Gallo ve Lee J. Alston, “Argentina’s Abandonment of the Rule of Law and Its Aftermath,” Journal of Law & Policy, Cilt 26, s. 155.
168 Gallo ve Alston, “Argentina’s Abandonment of the Rule of Law and Its Aftermath,” s. 154.
169 Gretchen Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina (Cambridge:Cambridge University Press, 2005), s.81.
170 Juan Carlos Calleros, The Unfinished Transition to Democracy in Latin America (New York London: Taylor&Francis Publication, 2009) s.75.
171 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.86.
172 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.87.
173 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.86.
174 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.87.
175 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.87.
176 Arjantin Yüksek Mahkemesi İnternet Sitesi, http://www.csjn.gov.ar/autoridades.htm,   Erişim: 23.12.2012.
177 Hernandez, “Republic of Argentina”, s. 9.
178 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.125.
179 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.141.
180 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.145.
181 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.149.
182 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.151.
183 Helmke, Courts under Constraints, Judges, Generals, and Presidents in Argentina, s.152.
184 Calleros, The Unfinished Transition to Democracy in Latin America, s.109.
185 Martin Ardanaz, Carlos Scartascini ve Mariano Tommasi, Political Institutions,Policymaking, and Economic Policy in Latin America 
      (Inter American Development Bank Working Paper Series, Sayı IDBWP-158, 2010), 
      http://www.econstor.eu/bitstream/10419/89145/1/IDB-WP-158.pdf, Erişim: 11.12.2013, s. 22.
186 Calleros, The Unfinished Transition to Democracy in Latin America, s. 100.
187 Cheibub, Elkins ve Ginsburg, “Latin American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective,” s. 24.
188 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 1.
189 Calvert, “Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America,” s. 220.
190 Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, “Hyper-Presidentialism,” s. 71.
191 Huneeus, Berrios ve Cordero, “Legislatures in Presidential Systems: The Latin American Experience,” s. 406.
192 Filipe Campante, “Brazil-Argentina: Political Instability and Economic Performance As Seen From Brasilia and Buenos Aires,
      ” Escola de Economia de São Paulo Konferans dizisinde Sunulan Tebliğ, (Kasım 2009), 
      http://www.hks.harvard.edu/fs/fcampan/Papers/BrazilArgentina.pdf, Erişim: 05.08.2013, s. 8.
193 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina,” s. 1.
194 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 15.
195 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 18.
196 Francis Fukuyama, “Do Effective Institutions Explain the Gap Between the United States and Latin America?”, 
      http://siteresources.worldbank.org/INTLAC/Resources/Fukuyama_LACEA_Institutions.pdf, Erişim: 14.10.2013, s. 2.
197 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 19
198 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 20.
199 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 23.
200 2009’da feshedilmiştir.
201 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 23.
202 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 23.
203 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 24.
204 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 10.
205 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 25.
206 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 25.
207 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 25.
208 Levitsky ve Murillo, “Argentina: From Kirchner to Kirchner”, s. 26.
209 Sebastian L. Mazzuca, “Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism,” Journal of Democracy, Cilt 24, Sayı 2 (Nisan 2013), 
      http://www.isp.org.pl/uploads/filemanager/TheriseofrentierpopulismSMazzucaApril-2013.pdf,    Erişim: 07.02.2013, s.113.
210 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 20.
211 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 23.
212 Mazzuca, “Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism”, s.108-122.
213 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 25.
214 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 26.
215 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 24.
216 “Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent Media”.
217 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 16.
218 Gabriele, “Argentina’s Delegative Democracy: A Case Study”, s. 42.
219 Bouzat, “Presidential Power and Political Crisis in Argentina”, s. 27.

ÖZEL TEŞEKKÜR;

ARAŞTIRMAYI YAPAN TBMM ÇLIŞANLARINA SAYGIYLA..

_TÜRKIYE BÜYÜK MILLET MECLISI 
ARMER 
ISBN: 978-975-8805-51-8 
978-975-8805-52-5 (e-kitap) 
TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
06543, Bakanlıklar/ANKARA Tel: 0312 420 68 38 Fax: 0312 420 78 00 
TBMM Basımevi/Şubat 2017 
Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri 
ABD, Arjantin, Azerbaycan, 
Brezilya, Nijerya, Örnekleri, 

EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR 
TBMM ARAŞTIRMA HİZMETLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI 

Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi (ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya Örnekleri) 
Yayın No: 7 
© TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 

Yayın Yönetmeni ;
Emrah Hurma 
Editör 
Semra Gökçimen 
Bölüm Yazarları
Halit Tunçkaşık 
Konur Alp Koçak 
Mehmet Solak 
Meltem Doğan 
Murat Bilgin 

ISBN: 

978-975-8805-51-8 
978-975-8805-52-5 (e-kitap) 

Kapak Tasarımı 
Demet Çınar 

Grafik Tasarım 
Zeynep Ayşe Tarhan 

Araştırma Hizmetleri Başkanlığı 
Türkiye Büyük Millet Meclisi 
Bakanlıklar -ANKARA 06543 
Telefon: +90 312 420 68 38 
Faks: +90 312 420 78 00 

e-posta: iletisim.armer@tbmm.gov.tr 
TBMM Basımevi –ANKARA 
Özden Geçirilmiş 2. Baskı / Şubat 2017 



17 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR


***