YENİ KIBRIS STRATEJİSİ “ TANINMA ” BÖLÜM 2

 YENİ KIBRIS STRATEJİSİ “ TANINMA ” BÖLÜM 2

3.5. Müzakere Süreci ve GKRY’nin AB Üyeliği 

GKRY 1 Mayıs 2004 tarihinde, “Kıbrıs Cumhuriyeti” adı altında AB’ne tam üye olmuştur. Türkiye tarafında aynı gün yapılan açıklamada, AB’ye katılacak olan Rumların, Kıbrıs Türklerini veya Kıbrıs’ın tamamını temsil etmeye yetkili olmadıkları, eşit statüye sahip Kıbrıs Türkleri veya Kıbrıs Adası’nın tamamı üzerinde yetki veya egemenliklerinin bulunmadığı, “Kıbrıs Cumhuriyeti”nin Kıbrıs Türklerine zorla empoze edilemeyeceği, kendi anayasal düzenleri altında ve kendi sınırları içerisinde örgütlenmiş bulunan Rumların, Kıbrıs Türklerini veya Kıbrıs’ın tamamını temsil eden yasal hükümet olarak kabul edilemeyeceği belirtilmiştir. Açıklamada ayrıca, Kıbrıs Türklerinin kendi ülke sınırları ve anayasal düzenleri içerisinde örgütlenmiş bir halk olarak, hükümet etme yetkisini ve egemenliklerini kullanmakta oldukları, bu çerçevede Türkiye’nin, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni tanımaya devam edeceği ve Güney Kıbrıs’ın AB’ye girişinin Türkiye’nin 1960 Antlaşmalarına dayanan Kıbrıs üzerindeki hak ve yükümlülüklerine hiçbir şekilde haleldar edemeyeceği ifade edilmiştir. 

BM Genel Sekreteri, 28 Mayıs 2004 tarihli iyi niyet misyonu raporunda, referandumlar sonrasında Kıbrıs Türklerinin durumunun uluslararası camia 
tarafından ele alınması gereğine işaret etmekte ve Kıbrıs Türklerine baskı uygulamak veya onları dünyadan tecrit etmek için hiçbir gerekçe 
kalmadığını kayda geçirmektedir. Bu çerçevede Kıbrıs Türklerine yönelik ambargo ve kısıtlamaların kaldırılması için uluslararası camiaya ve Güvenlik 
Konseyi’ne kuvvetli bir çağrıda bulunmuş, Kıbrıs Türk tarafının kalkınmasını engelleyen ve onları dünyadan tecrit eden uygulamalara son verilmesini istemiş, 541 ve 550 sayılı Güvenlik Konseyi kararlarının buna engel teşkil etmediğini vurgulamıştır. 

Genel Sekreter raporunda ayrıca, Kıbrıs’ta kalıcı bir çözümün siyasi eşitlik ve ortaklık temeline dayalı olması gerektiğini vurgulamış, Çözüm Planı’nın başarısızlığa uğramasının sorumluluğunu Kıbrıs Rum tarafına yüklemiş, Rum tarafının tutumunu sorgulamış ve gerçekten siyasi eşitliğe ve ortaklığa dayalı çözümü istemeleri halinde Rumların bunu dile getirmelerinin yeterli olmayacağını, aynı zamanda eylemleriyle de göstermeleri gerektiğini belirtmiştir. Rumların böylece Annan Planı’nı değil, esasen çözümü reddettiklerini de kayda geçiren Genel Sekreter, durumun kapsamlı bir değerlendirmeyi gerektirdiğini vurgulamış, Türkiye’nin ve Kıbrıs Türk tarafının müzakereler öncesinde, sırasında ve sonrasındaki olumlu tutumunu takdirle karşıladığını beyan etmiştir. 

4. MÜZAKEREYE TARAFLARIN BAKIŞI VE GETİRDİKLERİ ÖNERİLER 

GKRY Radyo Televizyon Kurumu tarafından 18-19 Mart 2006 tarihlerinde seçmen niteliği taşıyan 1200 kişinin katıldığı bir anket gerçekleştirilmiştir. 
Söz konusu anket, Kıbrıs Rum Halkının genel olarak Kıbrıs sorununa, Kıbrıslı Türklere, ülkemizin AB üyeliğine ve Güney Kıbrıs Rum Yönetimine 
bakışına dair dikkat çekici ipuçları içermektedir. Anket sonuçlarından, başta gençler olmak üzere Kıbrıs Rum halkının önemli bir bölümünün Kıbrıslı 
Türklere sempati duymadığı ve onlarla tek bir çatı altında yaşamak istemediği ortaya çıkmıştır. Başta ABD, AB ülkeleri ve diğer ilgili taraflarca bile uzlaşmaz tutumuyla çözüme engel olduğu dile getirilen GKRY lideri Papadopoulos'a ve izlediği Kıbrıs politikasına destek verdikleri görülmüştür. 

GKRY'de yapılan anketlerde 18-25 yaş arasındaki Rum gençlerin %61’inin Türklerle birlikte yaşamak istemediklerini beyan ettikleri göz önünde 
bulundurulduğunda, Kıbrıs sorununa BM çerçevesinde kapsamlı bir çözüm bulunması yönündeki çabalar açısından GKRY’de yerleşen “retçi” zihniyeti 
açıkça sergilemektedir. 

GKRY’de 21 Mayıs 2006 tarihinde milletvekilliği genel seçimleri gerçekleştirilmiştir. Seçimler hem Annan Planı üzerinde 24 Nisan 2004 
tarihinde düzenlenen referandumlardan sonra yapılan ilk genel seçimin galibi “Kıbrıs sorununun çözümünü reddedenler” olmuştur. 2004 yılındaki 
referandumlarda Annan Planı’nı savunan ana muhalefet partisi konumundaki DİSİ’nin oylarında 2001 yılına oranla %3.67 civarında kayıp olması dikkat 
çekicidir. Seçim sonuçlarının dikkat çeken bir diğer yönü, Rum lider Papadopulos’un başında bulunduğu DİKO partisinin oylarını % 3.07 
oranında artırmış olmasıdır. Bu partinin seçimlerde oylarını artırması, anılan retçi zihniyetin az da olsa GKRY’de tabanını genişlettiğine işaret etmektedir. 

Referandumlar sonrasında KKTC Cumhurbaşkanı Talat ile GKRY lideri Papadopulos, 5 Eylül 2007 tarihinde BM Genel Sekreteri’nin Özel Temsilcisi Möller’in de hazır bulunduğu bir toplantıda bir araya gelmişlerdir. Cumhurbaşkanı Talat, toplantıda, 14 ayda 52 görüşme yapılmasına rağmen gelişme sağlanamadığını, Rum tarafının teklifi doğrultusunda bir-iki Teknik Komite ve Çalışma Grubu kurularak çalışmalara başlanması ve sürecin oluruna bırakılması halinde kapsamlı çözüm perspektifinden uzaklaşılacağını vurgulamıştır. Talat, iki tarafın kapsamlı çözüm perspektifi üzerine yoğunlaş malarının ve yükümlülük üstlenmelerinin önem taşıdığının altını çizerek, iki-iki buçuk ay sürecek hazırlık dönemini takiben müzakerelerin başlatılması ve 2008 yılı sonuna kadar kapsamlı çözüme ulaşılması yönünde bir öneri getirmiştir. Talat ayrıca, günlük yaşamı ilgilendiren Teknik Komitelerin de bu görüşme sürecinden bağımsız olarak bir an önce faaliyete geçmesini teklif etmiştir. 

Talat, ayrıca Ada’da kapsamlı çözümün, yerleşik BM parametreleri ve müzakere sürecinde ortaya çıkan müktesebat zemininde gerçekleşmesi gerektiğine dikkat çekerek, müzakerelere sıfırdan başlanmasının mümkün olmadığını kaydetmiştir. GKRY lideri Papadopulos, Cumhurbaşkanı Talat’ın önerilerini reddetmiş ve kısıtlı bir gündem çerçevesinde liderlerin belirli aralıklarla bir araya gelmesi şeklinde özetlenebilecek bir tutum sergilemiştir. 

KKTC Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat, 16 Ekim 2007 tarihinde New York’ta BM Genel Sekreteri Ban Ki-Moon’la bir görüşme yapmıştır. Talat bu görüşmede Papadopoulos’un uzlaşmaz tutumuna atıfta bulunarak, Kıbrıs Türk tarafının kapsamlı çözüme ilişkin yaklaşımını izah etmiş, ayrıca Genel Sekreter’e Kıbrıs’ta iki taraf arasında olumlu bir atmosferin tesis edilebilmesi için bir Güven Artırıcı Önlemler paketi sunmuştur. 

AKEL lideri Hristofyas 17 Şubat 2008 tarihinde yapılan GKRY başkanlık seçimlerinde ilk turunda oyların %53.37’sini alarak GKRY başkanlığına 
seçilmiştir. KKTC Cumhurbaşkanı Talat 22 Şubat 2008’de BM Genel Sekreteri’ne muhatap mektubunda Kıbrıs Türk tarafının çözüm iradesini muhafaza ettiğini ve yeni bir müzakere süreci başlatmaya hazır olduğunu bildirmiştir. Başbakan Tayyip Erdoğan da BM Genel Sekreteri, AB Komisyonu Başkanı, BMGK daimi üyeleri ve AB devlet ve hükümet başkanlarına muhatap 6 Mart 2008 tarihli mektubunda esas olarak KKTC’nin çözüme yönelik yaklaşımını desteklediğini vurgulamıştır. 

KKTC Cumhurbaşkanı Talat ile GKRY lideri Hristofyas, 21 Mart 2008 tarihinde gerçekleştirdikleri görüşmede Teknik Komiteler ve Çalışma Grupları kurulması ve üç ay sonra bir araya gelerek BM Genel Sekreteri’nin ‘İyi Niyet Misyonu’ çerçevesinde kapsamlı müzakerelerin başlatılması hususlarında mutabakata varmışlardır. 23 Mayıs tarihindeki görüşmede siyasi eşitliğe dayalı iki bölgeli, iki toplumlu federasyona bağlılıklarını teyit etmişler ve ortaklığın eşit statüdeki Türk ve Rum Kurucu Devletleri’nden oluşan, tek uluslararası kimlikli ve federal bir hükümete sahip olması konusunda vardıkları mutabakatı, Ortak Açıklama’ya dercetmişlerdir. Liderler, 1 Temmuz 2008 görüşmesi sonrasında yaptıkları Ortak 
Açıklama’da tek egemenlik ile tek vatandaşlık konularını görüştüklerini ve bu konularda prensipte anlaşarak uygulama detaylarını kapsamlı müzakereler çerçevesinde değerlendireceklerini belirtmişlerdir. 25 Temmuz tarihli Ortak Açıklama’da, Liderler, üzerinde anlaşmaya varılacak çözümün eşzamanlı ayrı referandumlara sunulmasını ve kapsamlı müzakerelerin 3 Eylül tarihinde başlatılmasını kararlaştırmışlardır. 

KKTC Cumhurbaşkanı Mehmet Ali Talat ile GKRY lideri Hristofyas 3 Eylül 2008 günü bir araya gelerek, Kıbrıs’ta BM Genel Sekreteri’nin iyi niyet misyonu çerçevesinde kapsamlı çözüm müzakerelerini başlatmışlardır. Liderler 3 Eylül’deki açılıştan sonra yapılan toplantılarda federal düzeyde yasama, yürütme, yargı, kilitlenmeyi çözücü mekanizmalar ile bağımsız kurumlar konuları üzerinde durmuşlardır. Yönetim ve yetki paylaşımı konusunda üzerinde anlaşılan hususlar yanında, bazı esaslı konularda taraflar ciddi görüş ayrılıkları içinde dirler. Rum yönetimi, esas olarak güçlü bir “Federal Devlet”in erklerinde Rum ağırlığını dolaylı ya da dolaysız garanti altına alacak düzenlemelerde ısrar etmektedir. KKTC liderliği ise siyasi eşitlik ilkesinin Federal yapıda aşındırılması nın önüne geçecek biçimde temsil ve karar mekanizmalarında Kurucu Devletlerin etkin katılımını koruyacak ve kendilerini egemence yönetmelerini sağlayacak düzenlemeleri BM parametrelerine uygun biçimde savunmaktadır. Bu bağlamda, Rum yönetimi ortak listeyle seçilecek “Başkanlık Ofisi”, Yürütme’de ortaya çıkacak tıkanıklıkların çözüm sürecinde daha uzun süre Rum tarafında kalacak Başkanlık makamının oyunun belirleyiciliği, Yasama tıkanıklıklarında Rum ağırlıklı çözüm mekanizmasının karar alabilmesi gibi önerilerinde katı bir pozisyon benimsemekte, buna paralel olarak dış ilişkilerin yürütülmesi, hava ve deniz yetki alanları, hava ve deniz ulaşımı, liman ve havaalanlarının mülkiyeti gibi konularda da dayatmacı olmaktadır. KKTC tarafı, Kurucu Devletlere kalacak artık yetkilerin mümkün olduğunca geniş tutulması, Federal Yürütme’nin Annan Planı temelinde “Başkanlık Konseyi” biçiminde oluşumu, Kurucu Devletlerin yetki alanlarına dahil konularda dış ilişkiler kurmaları ve yürütebilmeleri, Yasamada ve yarıyargısal yetkili kurumlarda siyasi eşitlik ilkesinin gözetilmesi gibi hususları 
savunmaktadır. 

Diğer yandan, Rum yönetimi yeni ortaklığın hayata geçirilmesi ile ilgili ilke ve prosedürlerin belirlenmesini müzakerelerin sonuna bırakma eğiliminde ısrarcı görünmekte, KKTC tarafı ise bu noktanın bir an evvel açıklığa kavuşturulmasının önemine dikkat çekmektedir. Ayrıca, “normlar hiyerarşisi” konusunda KKTC tarafı, AB normları ve müktesebatının çözümün diğer veçhelerini aşındırmayacak biçimde ifade bulmasını, Federal yasalarla Kurucu Devlet yasaları arasında ise hiyerarşi bulunmamasını savunmaktadır. 

Rum tarafı, “mülkiyet” başlığı altında yürütülmekte olan müzakerelerde, göçmenlerin mülkleri üzerindeki haklarını kullanma biçimlerine kendilerinin 
karar vermeleri üzerinde ısrarcıdır. Kıbrıs Türk tarafı ise, mülkiyet rejimine ilişkin kriterlerin belirlenmesini, iade, tazminat ve takas yöntemlerinin belirlenecek ölçütlere göre iki kesimlilik ilkesini aşındırmayacak biçimde uygulanmasını, dolayısıyla yerleşik BM parametreleri ve Annan Planı düzenlemelerine riayet edilmesini savunmaktadır. Rum liderliği bu aşamada BM Güvenlik Konseyi tarafından da tanımı yapılmış olan iki kesimlilik ilkesini tanımadığı da dahil olmak üzere BM müktesebatı ve kapsamlı çözüm süreci prensipleriyle bağdaşmayan uzlaşmaz bir tutuma yönelmekte, Kurucu Devletler de mülkiyet çoğunluğu ölçütünü reddetmekte, nüfus çoğunluğu ölçütünü ise tartışma konusuna dönüştürmektedir. 

GKRY lideri Dimitris Hristofyas ile KKTC lideri Mehmet Ali Talat, Kıbrıs'ın bütünleşme sürecini hızlandırmak için 11-13 Ocak 2010’da Lefkoşa'da yoğunlaştırılmış görüşmelere katıldı. Görüşmenin gündem maddeleri arasında hükümet yönetimi, yetki paylaşımı, ekonominin bütünleşmesi konuları yer aldı. Rum ve Türk kesimleri liderleri ilk tur görüşmenin sona ermesinin ardından yaptıkları açıklamalarda görüşmede somut gelişmeler sağlanamadığını belirttiler. Görüşmeden önce Rum kesiminin, Türk kesimi liderinin ileri sürdüğü öneri paketini açık bir dille reddettiğini açıklaması, yoğunlaştırılmış görüşmelerden olumlu sonuçların çıkması yönündeki beklentilere gölge düşmesine neden oldu. 

SONUÇ 

Açıklamalardan anlaşılacağı üzere GKRY, AB’ye dahil olduktan sonra KKTC üzerindeki ambargo ve izolasyonların devamı yönündeki girişimlerine devam etmektedir. Türkiye’nin AB adaylık müzakerelerinin çıkmaza girmesi19 ve kilitlenmesi için çalışmalarına ağırlık vermiştir. Ayrıca adadaki görüşmelerin olumsuz sonuçlanması maksadıyla ince bir siyaset yürütmektedir. Amacı KKTC ekonomisinin gelişmesini engellemek, Türk halkını fakir ve GKRY’ye muhtaç duruma getirmek, ekonomik olarak kötü durumda olan halkla devleti karşı karşıya getirerek KKTC yetkililerinin azınlık statüsü içinde Kıbrıs Cumhuriyeti’ne dahil etmektir. Bunu gerçekleştirebilmesinin önündeki en büyük engel Türkiye’dir. Bu nedenle 

19 Türkiye, 1963 Ankara Anlaşması’nı AB’ne 1 Mayıs 2004 tarihinde üye olan ve aralarında GKRY’nin de bulunduğu on yeni ülkeye teşmil edecek olan Uyum 
Protokolü’nü 29 Temmuz 2005’de imzaladı. Ayrıca bir deklarasyonla Uyum Protokolü’nün imzalanmasının GKRY’nin siyasi olarak tanınması anlamına 
gelmeyeceği kayda geçirildi. Halihazırda Uyum Protokolü paralelinde Türk liman ve havaalanlarının GKRY gemi ve uçaklarına açılmasına yönelik baskılar, Türkiye’nin üyelik müzakerelerine de yansıtılmakta olup, 8 fasıl bu gerekçeyle askıya alınmış durumdadır. 

AB Müzakere sürecini kilitlemekte ve Türkiye’yi kendi beklentileri doğrultusunda bir anlaşmaya yönlendirmeye gayret sarf etmektedir. 

GKRY AB üyesi olduktan sonra yaşanan süreç bize açık bir şekilde göstermekte dir ki Kıbrıs’taki mevcut statüko GKRY’nin lehinedir. 
Bu nedenle mevcut statükoyu bozmaya yönelik her girişimi engellemeye çalışmaktadır. BM öncülüğünde bu güne kadar yapılan görüşme ve müzakereler de elde edilen zemini kabul etmemektedir. GKRY’yi barış anlaşmasına zorlamak ve bebek adımlarıyla ilerlemekte olan Türkiye-AB müzakere sürecine olumsuz etkilerini kırmak için stratejide değişiklik yapmak gerekmektedir. Her zaman adil bir barış anlaşması peşinde gayret sarf etmek ve bu yöndeki girişimlerine devam edeceği emareleri vermek Rumların uzlaşmaz tutumunu kırmamaktadır. GKRY’nin uzlaşmaz tutumunu ortadan kaldırmanın tek yolu barış anlaşmasıyla ilgili çalışmalara devam ederken kararlı bir şekilde KKTC’nin tanınması yönündeki girişimlere ağırlık vermektir. KKTC’nin tanınması yönündeki girişimler barış anlaşması için yapılacak çalışmalara engel teşkil etmez. Tam tersine 
KKTC’nin öne sürdüğü Annan planıyla da resmileşmiş iki kesimli, iki kurucu devletli ve siyasi eşitliğe dayalı yapıya ve Türkiye’nin etkin garantörlüğü tezine hizmet eder. Çünkü KKTC’nin bazı devletler tarafından tanınması GKRY’nin en hassas tarafını oluşturmaktadır. Bu girişimler GKRY’deki endişeleri arttıracak, stratejinin en önemli unsurlarından bir tanesi olan ve kendi lehine işlediğini değerlendirdiği zamanın önemli bir risk oluşturduğunu görecektir. 

Tanınma Stratejisi BM Genel Sekreteri Annan’ın raporunda belirtildiği gibi “Rumlar gerçekten siyasi eşitliğe ve ortaklığa dayalı çözümü istiyorlarsa 
bunu sadece dile getirmelerinin yeterli olmayacağı, aynı zamanda eylemlerle bunu göstermeleri gerektiği” vurgulanmış olacaktır. Bu sayede Rumların 
görüşmelerde daha sonuç odaklı ve işbirliğine açık bir yaklaşım sergilemeleri sağlanabilecektir. 

Tanınma stratejisinde; KKTC’nin hukuki anlamda bazı devletler tarafından tanınmasını sağlamanın yanında, bu mümkün olmadığı takdirde tanınma imajı yaratacak sonuçlar almak da önemlidir. Tanınma stratejisinin amacı sadece KKTC’nin tanınmasının hedeflenmesi değildir. Esas olan oluşturulacak algıyla, Rumlar’ı makul bir anlaşma imzalamaya zorlamaktır. Bazı devletlerde ve uluslararası örgütlerde temsilciliklerin açılması, uluslararası toplantılara gözlemci olarak da olsa katılımın sağlanması bu imajı yaratacak yollar olarak sayılabilir. KKTC’de yabancı yatırımların arttırılması, uluslararası ticaret ve direkt uçuşların sağlanması ve turizmin geliştirilmesi de tanınma imajının oluşturulmasında etkili olacaktır. 

Rum Yönetimi 2006 yılında Katar’da büyükelçilik açmış, buna tepki gösteren Türkiye ile ilişkilerinin bozulmasını istemeyen Katar, KKTC’ye de büyük elçilik açma izni vermişti. Rum Yönetimi 2009 yılında Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün, Endonezya, Küba, Brezilya ve Bulgaristan'da olmak üzere 6 büyükelçilik açtı. Fakat bu ülkelere yönelik olarak benzer bir çalışma KKTC tarafından gerçekleştirilemedi. En azından bu ülkelerde temsilcilik açılabilirdi. Şimdi ise Anadolu Ajansı'nın Rum basınına dayandırdığı haberinde, Güney Kıbrıs hükümeti, bu yıl Umman ve Slovakya'da büyükelçilik açmayı planlıyor. 2011 yılında Kuveyt ve Kazakistan'da, 2012 yılında ise Kanada'da büyükelçilik açılması programlanıyor. Dolayısıyla KKTC’nin yapması gereken girişim ve açılımları Rum Yönetimi gerçekleştiriyor. Çünkü Kıbrıs Rum Yönetimi’nin en büyük hassasiyeti 
KKTC’nin uluslararası alanda tanınması anlamına gelecek gelişmeler meydana gelmesidir. 

Kıbrıs Rum Mahkemeleri’ni adanın geneli için yetkili kabul eden ABAD’ın Orams davası hakkındaki görüşü, 05.03.2010 tarihli Demopoulos/Türkiye ve diğer 7 dava hakkında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararıyla geçersiz hale geldi. Bu karar hukuki yollarla yaratılan tanınma imajının en yeni örneğidir. Karar KKTC’de Türkler tarafından oluşturulan Taşınmaz Mal Komisyonu’nu etkin bir iç hukuk yolu olarak tanımış ve Rumlar’ın mülkiyet meselelerini doğrudan AİHM’e getirmelerini engellemiştir. Bu elbette bir tanıma değildir, ancakOrams davasıyla Rumlar’ın lehine dönen ibreyi, KKTC lehine çevirmiştir. Mahkeme ‘bir yönetimin diğer devletler tarafından tanınmaması, o yönetimin yapmış olduğu idari ve hukuki tasarrufların tanınmayacağı anlamına gelmez’ demiştir. Yani KKTC’nin iç hukuk yolunu tanınmanın 

KKTC’yi tanımak anlamına gelmeyeceğini açıkça belirtmiştir. Ancak karar 
bu haliyle bile GKRY üzerinde bir baskı oluşturmaya yetmiştir. 

Sonuç olarak; KKTC ile GKRY arasında kalıcı ve adil bir barış anlaşması tesis etmek için mevcut statükonun değiştirilmesine yönelik yeni bir strateji 
belirlenmesi gerekir. Bu stratejide KKTC’nin tanınmasına yönelik girişimlere ağırlık verilmelidir. Bu girişimler uluslararası kuruluşlar nezdinde yürütüldüğü gibi devletler nezdinde de sürdürülmelidir. Tanınma KKTC ve Türkiye üzerindeki baskıların yönünü değiştireceği gibi, görüşmelerin ve müzakerelerin zeminini de değiştireceği için bir pazarlık marjı sağlayacaktır. Ayrıca GKRY’nin görüşme ve müzakere masasında belirli bir sonuca ulaşmak için yapıcı bir yaklaşım içine girmesi teşvik edilecektir. 

DİPNOTLAR;

1 Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü-Yarını (İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1995), 1. 
2 Cumhur Evcil, Yavru Vatan Kıbrıs’ta Zaferin Hikayesi (Ankara: Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, 1999), 1. Daha Geniş Bilgi İçin 
Bakınız. Necip Torumtay, “Kıbrıs Sempozyumu Açış Konuşması,” içinde Kıbrıs Sempozyumu Kitabı (İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1998), 15. 
3 Rıfat Uçaral, Siyasi Tarih (İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1987), 592. 
4 Ahmet C. Gazioğlu, Kıbrıs Tarihi İngiliz Dönemi (Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi Yayını, 1997), 76. 
5 Sabahattin İsmail, 150 Soruda Kıbrıs Sorunu (İstanbul: Kastaş Yayınevi, 1998), 52. 
6 Orbay Deliceırmak, Yerinde Yeller Esen Anayasa (Ankara: 1997), 17. 
7 Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (İstanbul: Alkım Yayınevi, 11. Baskı), 801-804. 
8 Ali Fikret Atun, İkinci Kıbrıs Seferi (İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1999), 113. 
9 Faruk Sönmezoğlu, Türk Dış Politikası (İstanbul: Der Yayınları, 2006), 414. 
10 Bağımsızlık Deklarasyonu’nun metni:The Declaration and Resolituon adopted by the Turkish Cypriot Parliament on 15 November 1983-For the Liberty, equality, 
Dignity, and Security of Our People, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Yayını. 
11 Armaoğlu, 20. Yüzyıl, 960. 
12 Melek Fırat, “Yunanistan’la İlişkiler,” içinde Türk Dış Politikası Cilt II, ed. Baskın Oran (İstanbul: İletişim Yayınları, 2002), 455-456. 
13 Atilla Sandıklı, Atatürk’ün Dış Politika Stratejisi ve Avrupa Birliği (İstanbul: Beta Yayınları, 2008), 298; İsmail, 150 Soruda, 330-331. 
14 Rauf Denktaş, Hatıralar, Toplayış (İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2000), 453. 
15 Atilla Sandıklı, “Tarihsel Bir Perspektif İçinde Kıbrıs Sorunu ve Avrupa Birliği,” Harp Akademileri Bülteni Sayı 200 (İstanbul: Harp Akademileri Basımevi): 16-17. 
16 Sönmezoğlu, Türk Dış, 622. 
17 http://www.milliyet.com.tr/hem-hayir-dediler-hemkorkuyorlar/siyaset/haberdetayarsiv/19.01.2010/33335/default.htm?ver=07 
18 http://www.milliyet.com.tr/yes-be-annem/siyaset/haberdetayarsiv/19.01.2010/33332/default.htm?ver=12 


KAYNAKÇA 


“İslam Ülkelerinden KKTC’ye Darbe.” Gazete Vatan, 26.02.2010 
“Terrorism In Cyprus.” The Grivas Diaries. H.M. Stationory Office: 1955. 1997 Yılı Sonu İtibarı İle Kıbrıs Sorunu. İstanbul: SİSAV Yayınları, 1998. 
AGSK, AB ve NATO İlişkilerinin Geleceği, Türkiye’ye Etkileri Sempozyumu. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 2001. 
Armaoğlu, Fahir. 20’nci Yüzyıl Siyasi Tarihi Cilt II: 1980-1990. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1992. 
Atun, Ali Fikret. İkinci Kıbrıs Seferi. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1999. 
Bağımsızlık Deklarasyonu’nun Metni: The Decleration and Resalution adopted by the Turkish Cypriot Parliament on 15 Novemder 1983-For 
The Liberty, Equality, Dignity and Security of our People. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Yayını. 
Cemal, Hasan. “Bir Saatli Bombanın Tik Tak Sesi.” Milliyet Gazetesi, 07.07.2001. 
Cemal, Hasan. “Türkiye, Tuhaf Bir Çıkmaza Girmiş Durumda.” Milliyet Gazetesi, 08.07.2001. 
Deliceırmak, Orbay. Yerinde Yeller Esen Anayasa. Ankara: 1997. 
Denktaş, Rauf. Hatıralar, Toplayış. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 2000. 
Dodd, Clement H. Cyrpus, The Need For New Perspectives. England: The Eothem Press, 1999. 
Dodd, Clement H. Storm Clouds Over Cyprus. England: The Eothem Press, 2001. 
Evcil, Cumhur. Yavru Vatan Kıbrıs’ta Zaferin Hikayesi. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, 1999. 
Gazioğlu, Ahmet C. Kıbrıs Tarihi İngiliz Dönemi. Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi Yayını, 1997. 
Gazioğlu, Ahmet C. Enosis Çemberinde Türkler. Lefkoşa: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi Yayını,1998. 
Gazioğlu, Ahmet C. Enosise Karşı Taksim ve Eşit Egemenlik. Ankara: Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkezi Yayını, 1998. 
Gazioğlu, Ahmet C. İngiliz İdaresinde Kıbrıs, Statü ve Anayasa Meseleleri. Lefkoşa: 1996. 
Gazioğlu, Ahmet C. Two Equal and Sovereign Peoples. Lefkoşa: 1997. 
Girit Oyunu ve Kıbrıs. İstanbul: Karadeniz Haber Ajansı Yayınları, 2000. 
İsmail, Sebahattin. 10 Soruda Kıbrıs Sorunu. İstanbul: Kastaş Yayını, 1998. 
Kabaalioğlu, Haluk. Avrupa Birliği ve Kıbrıs Sorunu. Yeditepe Üniversitesi Yayını. 
Karluk, S.Rıdvan. Avrupa Birliği ve Türkiye. İstanbul: Beta Yayınları, 1998. 
Kıbrıs Sempozyumu. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1998. 
Kıbrıs’ın Dünü-Bugünü-Yarını. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1995. 
Küresel ve Bölgesel Kapsamda Sorunlarımız. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1999. 
Leloğlu, Duygu. “Ankara’ya Ağır Ceza.” Radikal Gazetesi, 11.05.2001. 
Necatigil, Zaim M. The Cyrrus Question and The Turkish Position in İnternational Law. New York: Oxford Universty Press, 1998. 
Sandıklı, Atilla. Türkiye’nin Dış Politikasında AB ve Alternatifleri. Harp Akademileri Yayınları, 2001. 
Stavrinides, Zenon. The Cyprus Conflict, National Identity and Statehood. Lefkoşa: 1999. 
Sürmeli, Merve N. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Sözünü Tuttu: Yetkili Kurum Taşınmaz Mal Komisyonu.” http://www.bilgesam.org/tr. 
Sürmeli, Merve N., Aslıhan P. Turan. “Kıbrıs’ta Mülkiyet Sorunu: Loizidou ve Orams Kararları.” http://www.bilgesam.org/tr. 
Şenoğul, Nahit. “AGSK, AB ve NATO İlişkilerinin Geleceği, Türkiye’ye Etkileri Sempozyumu Kapanış Konuşması.” içinde Sempozyum Kitabı. 
Harp Akademileri Yayınları, 2001. 
Torumtay, Necip. “Kıbrıs Sempozyumu Açış Konuşması.” içinde Kıbrıs Sempozyumu Kitabı. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1998. 
Turanlı, Rana. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Ülke Etüdü. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 1997. 
Uçarol Rıfat. Siyasi Tarih. İstanbul: Harp Akademileri Yayınları, 1987. 

Bilge Strateji, Cilt 2, Sayı 2, Bahar 2010
http://www.bilgesam.org/incele/639/-yeni-kibris-stratejisi--taninma-/

***

YENİ KIBRIS STRATEJİSİ “ TANINMA ” BÖLÜM 1

YENİ KIBRIS STRATEJİSİ “ TANINMA ”, 

BÖLÜM 1 

The New Cyprus Strategy “Recognition” 
Doç. Dr. Atilla SANDIKLI 


Özet: 

Türk dış politikasında, AB üyeliğinden, güvenliğe, uluslararası hukuktaki sorumluluğa kadar pek çok konunun hallindeki en büyük kilit nokta, Kıbrıs 
sorunudur. Kıbrıs sorununa çözüm arama çabaları zaman zaman kesintiye uğramış ve yeniden canlandırılmaya çalışılmıştır. Türkiye’nin uzlaşmacı 
tavrı karşısında GKRY’nin çözümü zorlaştıran ayak direyici tavrı Annan Planı’nı oylamasında kanıtlanmıştır. Bu makalede, Kıbrıs sorununda çözümü zor bu duruma nasıl gelindiği tarihi bir perspektifle anlatılacaktır. Ayrıca, çözüm yolları rasyonel bir projeksiyonla ve tanımaya ilişkin yeni bir strateji ortaya konularak değerlendirilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler: Kıbrıs, KKTC, GKRY, müzakere süreci, tanınma, Bilge Adamlar, Stratejik Araştırmalar, Merkezi,BİLGESAM, Başkanı, 

GİRİŞ 

Türkiye’nin hızla gelişmesini sınırlayan en önemli sorunlardan birisi de hiç şüphesiz Kıbrıs Sorunu’dur. Türkiye ve KKTC’nin adada kalıcı ve adil bir barış antlaşması imzalanması için uyguladığı strateji ve yaptığı girişimler Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin uzlaşmaz tutumu nedeniyle hep başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Özellikle GKRY’nin Avrupa Birliği’ne girişinden sonra elde ettiği durum üstünlüğü nü Türkiye ve KKTC üzerinde bir baskı unsuru olarak kullanabilme avantajı Annan Planı gibi kapsamlı bir plana dahi hayır denmesine neden olmuştur. Kıbrıs Sorunu’nun çözümü için uygulanmakta olan mevcut strateji Rumları anlaşmaya yönlendirebilir mi? Sorunun ortaya çıkışından bugüne kadarki süre içinde, koşullarda ve dış politika ortamında meydana gelen gelişmeler yeni bir Kıbrıs stratejisinin belenmesini gerektirmekte midir? Yeni stratejinin hedefi ne olmalı dır?   

Ortaya konan problematiklere cevaplar bulabilmek için Kıbrıs adasının jeopolitiğini, Sorunu’nun ortaya çıkışını ve geçirdiği aşamaları incelemekte 
yarar vardır. 

1. KIBRIS’IN STRATEJİK KONUMU 

Yüzölçümü 9251 km2 olan Kıbrıs adası, Türkiye'ye 71 km, Girit adasına 550km, Kıta Yunanistan’ına 900 km., Suriye'ye 98 km, Mısır'a 316 km. uzaklıktadır.1 Kıbrıs adası, bu özellikleri ile; bölgede, deniz ve hava yolları üzerinde, batmayan dev bir uçak gemisi ve füzeler için rampa; Anadolu’nun güneyden işgali için adeta bir atlama taşı gibidir. Mersin ve İskenderun limanlarına giriş ve çıkışları etkili bir şekilde kontrol edecek konumdadır. 

Aynı şekilde Suriye ve İsrail liman ve sahillerinin güvenliği için de büyük değer taşır. Akdeniz’in doğusundaki deniz nakliyatının kontrolü açısından 
fevkalade önemlidir. Türk boğazları ile Süveyş Kanalı’nın Doğu Akdeniz’e açılması Kıbrıs adasının önemini daha da artırmaktadır. Ayrıca Kıbrıs, 
Ortadoğu petrolleri ile petrol nakliyatının kontrolü bakımından da çok önemli bir konumdadır. Ege Denizinde Yunan adaları ile kuşatılmış 

Yeni Kıbrıs Stratejisi “Tanınma” 

Anadolu’nun, güneyden de kuşatılmasını tamamlayan önemli bir adadır.2 

2. KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ’NİN KURULMASI 

307 yıl Osmanlı hâkimiyeti altında kalan Kıbrıs’ın yönetimi 1878 yılında, hükümranlık hakkı Osmanlı İmparatorluğu’nda kalmak kaydıyla, İngiltere'ye 
devredildi. Türkiye Ada üzerindeki İngiliz egemenliğini Lozan Antlaşmasıyla 1923 yılında tanıdı.3 1931’den itibaren Kıbrıslı Rumlar Yunanistan ile birleşme taleplerini dile getirmeye başladılar ve İkinci Dünya Savaşı sonrasında da Kıbrıs’ın Yunanistan ile birleştirilerek, tamamen bir “Elen” adası haline getirilmesi şeklinde özetlenebilecek olan “ENOSİS” kampanyasına hız verdiler.4 BM'den tek taraflı "self-determinasyon" (kendi kaderini tayin etme), Enosis lehinde bir karar elde edilememesi, Kıbrıslı Türklerin Enosis'e karşı direnişleri ve Türkiye'nin kendilerini desteklemekteki kararlılığı, Türkiye ile Yunanistan arasında müzakerelerin başlatılmasına imkan sağladı. 

Türkiye ile Yunanistan 11 Şubat 1959 tarihinde Zürih'te anlaşmaya vardı. Londra'da İngiltere'nin ve Kıbrıs'taki iki toplumun liderlerinin onayı alındı. 
Bu şekilde ortaya çıkan Zürih ve Londra Anlaşmaları bağımsızlık, iki toplumun ortaklığı, toplumsal alanda otonomi, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin garantisi ilkelerine dayandırıldı.5 Rum tarafı, Kıbrıs Cumhuriyeti’nin kurulduğu şekilde yaşamasına şans vermedi. Kıbrıs Türklerini devlet kurumlarından dışlamaya, izole etmeye, Ada’daki varlıklarını sona erdirmeye ve nihayet Yunanistan ile birleşme yolunu açmaya yönelik olarak girişimlere ağırlık verdi. Kıbrıs Türk tarihine “Kanlı Noel” adıyla geçen bu kampanya önceden hazırlanmış olan “ Akritas Planı ”na 6 dayandırıldı. 

15 Temmuz 1974 tarihinde Yunan Cuntası’nın desteğiyle EOKA lideri Nikos Sampson adayı Yunanistan'a bağlamak amacıyla Makarios'a karşı bir darbe gerçekleştirerek iktidarı kısa süreyle ele geçirdi. Kıbrıs'ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne kasteden bu hareket karşısında Türkiye, 1960 Garanti Antlaşması çerçevesinde, önce İngiltere'ye ortak müdahale teklifinde bulundu. Türkiye, İngiltere'nin olumsuz cevap vermesi üzerine, Ada'daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974 günü Barış Harekatı’nı başlattı.7 Böylece Kıbrıs'ın Yunanistan'a ilhakı önlenmiş ve Kıbrıs Türk halkının varlığı güvence altına alınmış oldu. 

BM gözetiminde kalıcı bir barış antlaşması imzalanması için taraflar arasında çok uzun süren görüşmeler yapıldı. Bu görüşmeler süresinde zaman zaman önemli tıkanıklar ve sorunlar yaşandı. Sorunların aşılması ve GKRY’yi barışa teşvik etmek için Kıbrıs Türk Halkı, ileride kurulacak muhtemel bir federasyonun Kıbrıs Türk kanadını oluşturmak üzere, 13 Şubat 1975'de Kıbrıs Türk Federe Devletini (KTFD) kurdu.8 

Zaman içinde Kıbrıs Türk halkı barış antlaşması için yaptığı girişim GKRY tarafından samimi bir karşılık bulmadı. GKRY’yi barışa zorlamak maksadıyla, "self-determinasyon" hakkına dayanarak ve siyasi eşitliği vurgulayarak 15 Kasım 1983 tarihinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) kurulduğunu ilan etti.9 24 maddelik “Bağımsızlık Yeni Kıbrıs Stratejisi “ Tanınma ” Deklarasyonu” nu 10 KKTC’nin bağımsız bir devlet olduğunu belirtiyordu. Bu yola gidilirken federasyon tezi muhafaza edildi ve Rum tarafına barış ve çözüm çağrısında bulunuldu. Bu nedenle tanıtım için kararlı ve yeterli girişimler yapılmadı. 


3. MÜZAKERE SÜRECİ 

3.1. Müzakere Sürecinin Başlangıcı 

KKTC Türkiye dışında diğer ülkeler tarafından tanınmadı ancak BM Genel Sekreteri’ni harekete geçirdi ve iyiniyet görevi çerçevesinde 1984 Ağustos 
ayında yeni bir girişim başlatmasını sağladı. Bu çerçevede Kıbrıslı Türk ve Rum yetkilileri ayrı ayrı görüşmek üzere Viyana'ya davet etmiştir. Genel Sekreter, taraflara Viyana Çalışma Noktaları diye bilinen belgeyi sunmuştur. Bu tarihten sonra, Kıbrıs sorununun çeşitli veçheleri tek tek değil, ayrılmaz bir bütün halinde ele alınmaya başlandı. 1985 yılında Kıbrıs Türk ve Rum taraflarında yapılan seçimleri müteakip, BM Genel Sekreteri taraflarla istişarelerde bulunduktan sonra 29 Mart 1986’da “Taslak Çerçeve Antlaşması”nı sunmuştur.11 Söz konusu Çerçeve Antlaşması, Kıbrıs’ta iki uluslu bir federal devlet kurulmasını, Rum Cumhurbaşkanı ve Türk Cumhurbaşkanı Yardımcısının veto yetkilerinin olmasını ve Türk tarafının toprağının yüzde 29’un üzerinde bir oran olarak belirlenmesini öngörmüştür. 

KKTC Cumhurbaşkanı Denktaş 21 Nisan 1986’da, Türk tarafı için önem arz eden temel hususları dile getiren ve paketi bir bütün halinde kabul ettiğini bildiren bir mektubu Genel Sekreter’e göndermiştir. Denktaş 27 Nisan 1986 tarihli ikinci mektupla da antlaşmayı imzaya hazır olduğunu bildirmiştir. Rum Lider Kipriyanu ise önerilere yanıt vermeyerek uluslararası bir konferans çağrısında bulunmuştur. 

3.2. Fikirler Dizisi ve Müzakere Süreci 

Kıbrıs sorununa çözüm arama çabaları 1990 yılının ilk aylarından itibaren tekrar hareketlilik kazanmış ve giderek yoğunlaşmıştır. 

Bu çabaların sonucunda Türkiye ve Kıbrıs Türk tarafının da aktif katkılarıyla BM Genel Sekreteri Butros Ghali, "Fikirler Dizisi" adını taşıyan ve gayrı resmi nitelikte olan bir anlaşma çerçevesi taslağı oluşturmuş ve bunu taraflara iletmiştir. 1992 yılının Haziran ve Kasım ayları arasında New York'ta yapılan müzakereler, kapsamlı çözüme ilişkin özlü konular etrafında odaklaşmış, Kıbrıs'ta kurulacak yeni ortaklığın siyasal veçhesini içeren konular "Fikirler Dizisi"12 çerçevesinde ele alınmıştır. Fikirler Dizisi’nde iki federe devletten oluşan bir federal yapı çözüme esas alınmış; 1960 düzeninde de öngörüldüğü üzere, 1960 Garanti ve İttifak Antlaşmaları muhafaza edilmiş; ayrıca “Federal Kıbrıs”ın Türkiye ve Yunanistan'a her konuda "most favoured nation" statüsü tanıyacağı belirtilmiştir. Çerçeve Anlaşmasının, iki tarafın mutabakatını takiben yapılacak Dörtlü Konferans'ta nihai hale getirilmesi ve 30 gün içerisinde de iki toplumda referanduma sunulması öngörülmüştür. Kıbrıs Türk tarafı 100 paragraflık Fikirler Dizisi’nin 91'ini kabul etmiş, diğer 9 paragrafı müzakereye hazır olduğunu açıklamıştır. Rum tarafı ise, Kıbrıs Türklerinin, federe bir birim olarak da olsa, ayrı bir yapıya sahip olmalarını ve Garanti Antlaşması’nın devamını kabul etmemiştir. 

Rum tarafında yapılan Şubat 1993 Başkanlık seçimlerini Fikirler Dizisi’ne karşı çıkarak kazanan Klerides, iş başına gelir gelmez Fikirler Dizisi'ni müzakere etmeyeceğini, esas tercihlerinin AB üyeliği yönündeki çabalarını yoğunlaştırmak olduğunu açıklamıştır. Nitekim bundan sonra, Rumlar AB üyeliği yönündeki gayretlerini, Yunanistan'ın da yardımıyla geliştirmeye başlamışlardır. GKRY, Mart 1995’te AB’nin adaylık statüsü vermesiyle tamamen AB üyeliğine odaklanmış ve tek yanlı bir kararla Kıbrıs Türk tarafı ile diyalogu kesmiştir. 


BM Genel Sekreteri Kıbrıs Özel Temsilcisi aracılığıyla Mart 1997'de başlatılan dolaylı görüşmeleri takiben, BM Genel Sekreteri'nin yüz yüze görüşmeler için yaptığı çağrı üzerine 1997 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında yaklaşık birer hafta süreyle Denktaş ve Klerides, Troutbeck (ABD) ve Glion'da (İsviçre) bir araya gelmişlerdir. Troutbeck görüşmeleri sırasında AB Komisyonu'nun genişleme konusundaki "Gündem 2000" raporu ve GKRY ile 1998 başında tam üyelik görüşmeleri başlatılmasına ilişkin13 tavsiye kararı basına sızdırılmıştır. Türkiye ve KKTC tarafından AB'nin bu tutumuna karşı tepki gösterilmiş, bu bağlamda, 20 Ocak 1997 tarihli Türkiye-KKTC Ortak Deklarasyonu'nda öngörülen çerçevede, GKRY'nin AB üyeliği yönünde atacağı adımların KKTC'nin Türkiye ile bütünleşme sürecini hızlandıracağı 20 Temmuz 1997 tarihli Ortak Açıklamada kaydedilmiştir. Bu doğrultuda, KKTC Cumhurbaşkanı Denktaş tarafından 31 Ağustos 1998 tarihinde, soruna kalıcı bir çözüm bulunması amacıyla Ada'daki iki devlet arasında bir Konfederasyon tesis edilmesi önerilmiştir.14 Öneri, Kıbrıs'taki iki devletin aralarındaki temel meseleleri çözmelerini müteakip ortak bir yapılanma gerçekleştirmeleri temeline dayandırılmıştır. 

3.3. Müzakere Sürecinin Kesilmesi ve Yeniden Canlandırılması 

Kıbrıs müzakere sürecinin yeniden canlandırılması girişimleri 1999 yılının ikinci yarısında hızlanmıştır. 3 Aralık 1999-10 Kasım 2000 tarihleri arasında 
Cenevre ve New York’ta 5 tur aracılı görüşme yapılmıştır. Beşinci turda, görüşmeler sürerken Cenevre'ye gelen BM Genel Sekreteri Annan 8 Kasım 
günü taraflara “Sözlü İfadeler” adı altında bir kağıt sunmuştur.15Kağıtta yer alan ifadelerin, sürecin içeriğiyle uyuşmadığı görülmüştür. Denktaş, Kıbrıs'ta 
iki ayrı egemen devlet, iki halk ve iki demokrasi bulunduğunu, aracılı görüşmelerin amacının kapsamlı görüşmelere geçilebilmesi için zemin 
hazırlanması olduğunu, ancak beş turda bunun yapılamadığını, görüşmelerin almış olduğu seyir nedeniyle ve Kıbrıs Türk tarafının ortaya koyduğu makul 
ve gerçekçi parametreler kabul edilmedikçe aracılı görüşmelere devam edilmesinde yarar görmediğini açıklamıştır. 

Cumhurbaşkanı Denktaş 8 Kasım 2001 tarihinde, Kıbrıs sorununa bir çıkış yolu bulunması amacıyla GKRY lideri Klerides’e mektup göndererek Ada’da yüz yüze görüşme önerisinde bulunmuştur. Bu çerçevede Denktaş, Klerides ile 4 Aralık 2001’de Ada’da ara bölgede bir araya gelmiştir. 

Görüşmenin sonunda BM Genel Sekreteri temsilcisi De Soto tarafından yapılan açıklamada, iki liderin 2002 Ocak ayı ortalarında Ada’da doğrudan görüşmeyi kabul ettikleri kaydedilmiştir. İki taraf arasında 6 tur olarak yapılan görüşmeler de, ağırlıklı olarak egemenlik, eşitlik, merkezi otorite ile kurucu devletlerin yetkileri hususları ele alınmıştır. BM Genel Sekreteri Annan, Cumhurbaşkanı Denktaş ve GKRY Lideri Klerides’le 3-4 Ekim 2002 tarihlerinde New York’ta bir araya geldi. Görüşmelerden sonra Genel Sekreter’in yaptığı açıklamada Kıbrıs sorununun basit bir çözümü bulunmadığı ve kapsamlı çözüme ulaşmak için taraflar arasında iki taraflı “ad hoc” nitelikteki teknik komitelerin kurulmasına karar verildiği ifade edilmiştir. 

3.4. Müzakere Süreci ve Annan Planı 

Annan, 11 Kasım 2002 tarihinde taraflara, Annan Planı olarak da anılan “Kıbrıs Sorununa Kapsamlı Çözüm Temeli” başlıklı belgeyi sunmuştur.16 

Gerek Denktaş’ın sağlık sorunları, gerekse Ankara’da yeni hükümetin kurulma çalışmaları nedeniyle Türk tarafının plana resmi bir yanıt vermesi gecikmiştir. Bu kritik şartlarda ortaya konan plan Türk kamuoyunda şiddetli tepki görmüştür. Planı müzakere zemini olarak kabul eden Rum tarafı ise, mevcut şekliyle kabul edilemeyeceğini belirtmiştir. 

BM, Kopenhag Zirvesi’nden iki gün önce, 10 Aralık’ta gözden geçirilmiş, üzerinde ufak-tefek değişiklikler yapılan planı taraflara iletmiştir. Cumhurbaşkanı Denktaş, planının pek fazla değişiklik içermediğini, eski plan olduğunu açıklamıştır. Son dakikaya kadar çözüm çabalarının sürdüğü Kopenhag’da hem Rum hem de Türk tarafı plana imza atmayı reddetmiştir. 

BM Genel Sekreteri Annan, 26 Şubat 2003 tarihinde gittiği Ada’da Annan Planı’nın üçüncü versiyonunu taraflara sunmuştur. Genel Sekreter söz konusu planı ve planda öngörülen süreci kabul edip etmediklerini bildirmek üzere iki tarafı 10 Mart 2003 tarihinde Lahey’e davet etmiştir. 

Davet üzerine iki lider 10 Mart tarihinde Lahey’de bir araya gelmişlerdir. Anılan toplantıya Garantör ülkeler olarak Türkiye, Yunanistan ve İngiltere de katılmıştır. Görüşmeler öncesinde Papadopulos ve Denktaş, Annan planında yapılmasını istedikleri değişiklikleri BM yetkililerine iletmiştir. 

BM Genel Sekreteri, taraflara tadil edilmiş plan üzerinden 28 Mart tarihine kadar müzakereleri sürdürmelerini ve planın 6 Nisan tarihinde referanduma sunulması nı önermiştir. Görüşmelerde Denktaş, planla ilgili olarak Türk tarafının kaygı ve beklentilerini gündeme getirmiş, iki tarafın mutabık kalmasından sonra planın referanduma sunulabileceğini kaydetmiştir. Bu çerçevede, Denktaş, 28 Mart tarihine kadar görüşmelere devam etmeyi kabul etmiştir. Papadopulos da plandaki mevcut boşlukların doldurulması gerektiğini ifadeyle, görüşmelere devam etmeyi kabul etmiş, ancak Rum kamuoyunun aydınlatılması bakımından referandum için iki aylık bir kampanyaya ihtiyaç duyduğunu ileri sürmüştür. Yunanistan tarafından da desteklenen bu taleple, Rum tarafının referandumu Güney Kıbrıs’ın 16 Nisan tarihinde AB’ye Katılım Antlaşması’nı imzalamasından sonraya bırakmak istediği görülmüştür. Ancak Genel Sekreter, 11 Mart sabahı konunun çıkmaza girdiği sonucuna vararak görüşmelere son vermeyi tercih 
etmiştir. 

BM Genel Sekreteri Annan 1 Nisan 2003 tarihli raporunda doğrudan görüşmelerin sonuçsuz kalmasından Kıbrıs Türk tarafını sorumlu tutmuştur. 
16 Nisan tarihinde, Atina’daki AB Zirvesi’nde diğer 9 aday ülkeyle birlikte GKRY de AB ile Katılım Antlaşması’nı imzalamıştır. Böylece, Türk tarafının uyarılarına rağmen, GKRY’i çözüme teşvik edebilecek önemli bir unsur yitirilmiştir. 

BM Güvenlik Konseyi’nin 14 Nisan 2003 tarihli toplantısında BM Genel Sekreteri’nin 1 Nisan tarihli raporuna istinaden Kıbrıs konusunda bir karar 
kabul edilmiştir. 1475 sayılı bu kararın işlem paragraflarında taraflardan “BM Genel Sekreteri’nin iyi niyet misyonu çerçevesinde Annan Planı’ndan 
yararlanarak kapsamlı bir çözüme ulaşılması maksadıyla müzakerelere devam etmeleri” istenmiş ve Genel Sekretere iyi niyet misyonunu sürdürmesi yönünde destek verilmiştir. 

10–13 Şubat 2004 tarihleri arasında New York’ta yapılan görüşmeler, Türk tarafının olumlu ve yapıcı tutumu sayesinde başarılı geçmiş ve Ada’da müzakerelerin tekrar başlaması yolunu açmıştır. New York’ta varılan mutabakat, Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum taraflarının belli bir tarihe kadar Annan Planı’nı müzakere etmelerini, üzerinde anlaşmaya varılamayan noktalarda müzakerelere anavatan Türkiye ve Yunanistan’ın katılımıyla devam edilmesini ve nihayet anlaşılamamış nokta kaldıysa bu alanlarda BM Genel Sekreteri’nin yetkisini kullanarak formüller üretmesi ve ortaya çıkacak nihai belgenin her iki tarafta ayrı ayrı, ancak eş-zamanlı olarak düzenlenecek referandumlarla Kıbrıs Türk ve Kıbrıs Rum halklarının onayına sunulmasını içermiştir. Böylece, 1 Mayıs 2004 tarihinden önce çözüme ulaşılması ve AB’ne birleşmiş bir Kıbrıs’ın katılımı hedeflenmiştir. 

Müzakereler neticesinde nihai hale getirilen çözüm planı 24 Nisan 2004 tarihinde GKRY ve KKTC’de referandumlarla Kıbrıs’taki iki halkın onayına sunulmuştur. Rum halkının %75.83’ü Planı reddederken,17 Kıbrıs Türk tarafı kendileri için getireceği pek çok zorluğa rağmen %64.91 çoğunlukla Plan’a “evet” demiştir.18 Rum tarafının Plan’ı büyük bir çoğunlukla reddetmesinde GKRY lideri Papadopulos’un 7 Nisan 2004 tarihindeki halka seslenişinde Rum halkını “güçlü bir hayır” demeye çağırması ve Rum liderliğinin devlet eliyle sürdürdüğü “hayır kampanyası” da önemli bir etki yapmıştır. Sonuçta, Rum toplumunun reddi karşısında, BM ve AB dahil tüm uluslararası camianın desteklediği bu kapsamlı çözüm planı geçersiz hale gelmiştir. 

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR,

***

Irak, Terör Ve Türkiye

Irak, Terör Ve Türkiye,

.

Bülent ARAS

Yayın Tarihi : 08.09.2004

Irak’ta Türk kamyon şoförlerinin öldürülmesi insani bir dramın yanı sıra Türk dış politikası açısından önemli sonuçlar doğurabilecek bir sürecin başlangıcı. Bu durumun Arap kamuoylarında nasıl yankılanacağını önümüzdeki günlerde göreceğiz. Ancak devlet yönetimleri, entelektüeller ve uzmanların bir çelişkinin üzerinde duracaklarını ilk tepkileri gözlemleyerek öğrenmek mümkün.

Hedefteki ülke Türkiye

Bu çelişki bir anlamda karışık bir ruh haletinin yansıması. Bir yandan ilişkileri kötüleştirme ve bedel ödeme pahasına ABD’ye hayır diyen ve Irak’ı işgal sürecini uzatan bir Türkiye ile karşı karşıyalar. Ortadoğu’da Amerikan karşıtlığının Türkiye’de demokratik yollarla ifadesini izlemeleri ise bu algılamayı güçlendiriyor. Diğer tarafta ise ABD’nin yeni bölgesel dizaynlarının ortağı ve Amerikan güçlerine lojistik destek sağlayan ekonomik aktivitenin kaynağı. Terör gözlüğü ile bakanlar sonunda Irak’ta Türk varlığını düşman olarak algılamaya başladılar.

Mart 2003 tezkeresini takip eden süreçte Arapların hem sokaklarında, hem saraylarında konumunu güçlendiren Ankara için bölgede kalıcı ve etkili bir ülke olma yolunda ilk test Irak politikası. Türkiye konumu itibarıyla İspanya yada Filipinler gibi davranamaz. Bu ülkelerde demokratik mekanizmalar ile alınan karara saygı duymak gerekir. Ancak Türkiye’nin jeopolitik, tarihi, kültürel ve sivil derinlikleri dikkate alınırsa, Türkiye’de böyle bir kararın alınacağını söylemek zor.

İç ve dış politika arasındaki duvarın kalktığı her ikisinin birbirini etkilediği ve daha üst plandaki uluslar arası toplum ile yapısal bir etkileşimin sürekli mevcut olduğu bir dönemde yaşıyoruz. Türkiye’nin sivil derinliği kendini ekonomik aktivite olarak Irak’ta göstermekte. Bu durumun bir devlet politikası olarak desteklendiği söylemini yetkili ağızlardan işitiyoruz. Ancak Irak’a Türk mallarını taşıyan kamyon şoförlerinin hayatlarını kaybetmeleri devletin toplumun gerisine düştüğü, dikey işbirliğinin aslında olmadığı anlamına gelebilir.

Bir benzetme ile Irak’taki Türk ticari varlığının tehdit altında tutulması ve can kaybı bir anlamda Irak politikasında trenin raydan çıktığı anlamına gelir. Tren ve ray olmasa bu kazanın olmayacağı ileri sürülebilir. Ancak Irak’ın Türkiye için öneminin iyi kötü farkında olanlar politikasızlık ve ilgisizlik gibi bir tutumun mümkün olmayacağını bilirler. Öte yandan bir dönem düşüş gösterse dahi Irak’taki Türk ticari varlığının ve kamyon taşımacılığının duracağını düşünmek pek mümkün gözükmüyor. Sonuç faturanın siyasal iktidara kesilmesi şeklinde olacaktır.

Ne Yapılmalı?

Sınırları olmayan, tespit edilemeyen, caydırılamayan ve alışık olmadığımız metot ve silahlarla mücadele eden bir terör ile karşı karşıyayız. Tehdidin yeniliği doğal olarak yeni mekanizmaların işletilmesini zorunlu kılıyor. Irak özelinde kaynaklanan sorun öncelikle dört farklı düzeyde kamuoyu oluşturma politikalarını gerekli kılıyor.

Öncelikle Türkiye kamuoyu dikkate alınmalı. Ortada ciddi bir dağınıklık var. Yetkili ağızlar uluslar arası terörden Türkiye’nin ticari rakiplerinin komplolarına kadar çok sesli bir görünüm arz ediyor. Medyası ve uzmanlar kınama, iktidarı itham etme ve aktif olmaya çağırmanın ötesinde bir ufuk ortaya koymuş değil. Medyanın infiale yol açabilecek görüntüleri yayınlarken sorumlu davrandığını söylemek zor. Sessiz kalıp, bir süre sonra ortaya çıkan statükoyu politika olarak yansıtma devri bitti. Trenin rayda olup olmadığını ancak net bir politika çizgisini gözlemledikten sonra söyleyebiliriz. Çok seslilik yerini Irak’ta ortaya çıkan sivil derinliğin tüm Ortadoğu coğrafyasına yayılmasının içerideki ortamını oluşturma gayretlerine bırakmalı. Modern uluslar arası lojistiğin tüm imkanları kullanılmalı ve güvenliğin sağlanmasında yeni metotlar geliştirilmeli. Bu güven atmosferi kamuoyunun tüm ilgili- STKlar, Medya, vs .-birimleri tarafından beslenmeli ve desteklenmeli.

Irak yönetimi ve halkı nezdinde ise hemen her yoldan Türkiye’nin Irak’ın işgali ve arkasından demokratik bir yönetime geçişi süreçlerinde sanki Irak içerisindeki bir aktörmüş gibi sorumlu davrandığını anlatmak gerekir. Sadece Mart tezkeresi sonrası değil, ondan önceki on yıldan uzun bir süre içinde Irak sorunundan en fazla yara alan ülke Türkiye oldu. Türkiye’nin Irak politikası hemen yakın geçmişte politikalara yön veren tehdit algılamalarını ve tarihi hafızayı bir tarafa bırakarak olağanüstü bir olgunluk örneği gösterdi. İktidarı ve muhalif unsurları ile Irak toplumunun bu gerçekleri bilmesi gerekiyor. Türk lojistiğinin Irak’ta güvenliği yerli şirketlerle işbirliği ve Irak güvenlik güçlerinin aktif işbirliğini gerektiriyor.

Arap kamuoylarında Türkiye’nin son dönemde yükselen imajının bölgede aktif barış yapıcı bir misyonla destekleneceğini anlatmak gerekir. Türkiye’nin Irak ve Filistin benzeri sorunlarda Arap psikolojik modu ile beraber olduğunu ve demokratik mekanizmalarla uluslar arası meşruiyeti öne çıkaran politikalar izlediğinin altı çizilmeli. Arap medyası rehine konusunda daha sorumlu davranmalı. Vahşi katliam görüntülerini içeren tek taraflı bir kaset edinme taktiği ile medya üzerinde kurulan terörist egemenliği kırılmalı. Bu adım bir sansür olarak görülmemeli, hatta bizzat Arap medyasının bağımsızlığını sürdürebilmesi için gerekli bir adım olduğu ortaya konmalı.

Uluslar arası toplum düzeyinde ABD, AB ve BM ile aktif işbirliği modelleri geliştirilmeli. BM ve AB, Ankara’nın bir süredir uyguladığı demokratik meşruiyet prensibi ile barışık aktörler. Mümkün olduğu kadar fazla sayıda bölgesel ve uluslar arası aktörün içerisinde yer aldığı demokratik uluslar arası meşruiyet oluşturma gayretlerine ABD şimdilik soğuk. Ancak bu ilkeye daha fazla önem vermenin ABD başkanlık seçiminde neredeyse merkezi bir konuma yerleşmesi gelecek için ümit verici. Uluslar arası toplumda oluşacak sorumluluk bilinci Türkiye’nin meşru adımlarını kolaylaştırabilecek.

Türkiye’nin teröre karşı savaşı

Irak’taki terör düzeni Türkiye’nin gündeminde kalmaya devam edecek. Aynı zamanda Türkiye’nin bölgede daha aktif bir diplomasi izlemesine yol açacak. Ülkemizi tehdit eden uluslar arası terörün bir boyutu ile karşı karşıyayız. Önümüzdeki dönemde Irak’tan kaynaklanacak farklı bağlamlarda terör sorunlarına maruz kalacağımız ortada. Genelde yeni terörün hedef listesinde olan ülkemizi korumak, mevcut durumda özelde ise Irak kaynaklı teröre karşı ciddi bir iç ve dış güvenlik yapılanmasının oluşması gerekmekte.

Türkiye modernliği, demokrasisi, ekonomik ve sosyal potansiyeli ile bölgesinde önemli bir sivil güç. Bu sivil güç Ortadoğu’nun içeriden yeniden yapılanmasında yapıcı rol oynayabilecek çok az imkandan birisi. Türkiye’nin Büyük Ortadoğu coğrafyası için çok şey vaat eden sivil gücünün bu coğrafyada derinlik kazanmasının önündeki en büyük engel uluslar arası terör. Önümüzde ciddi bir mücadele dönemi var. Bu mücadeleye sivil ve resmi Türkiye’nin beraberce hazır olması ve teröre karşı savaşımızı kazanmak için gerekli potansiyel, imkan ve kabiliyetlere fazlası ile sahip olduğumuzun akılda tutulması gerekiyor.

http://www.tasam.org/tr-TR/Icerik/155/irak_teror_ve_turkiye

MUSUL GÖZLEMLERİ BÖLÜM 2

 MUSUL GÖZLEMLERİ  BÖLÜM 2

< Dicle Nehri’nin tam kıyısında kurulu olan eski Musul’un, şiddet eylemlerini düzenleyenler için bir kaçış noktası olarak görüldüğü söyleniyor. Çünkü bu bölge Dicle Nehri kıyısından başlayıp yükselerek çıkıyor. >

   2000’den fazla sanayi ve ticaret kuruluşunun bulunduğu Ninova’da binlerce yıllık tecrübenin ve alışkanlıkların etkisiyle güçlü bir ticaret kültürü gelişmiştir. Zira Musul’da ticaret oldukça iyi kazandırıyor. Musul Sanayi Odası Başkanı Haluk Avni’nin verdiği rakamlara göre, kamu sektöründe çalışan birinin ortalama aylık geliri 1300 dolar civarında. Özel sektörde ise işçiler 100 ile 120 dolar alıyorlar. Ticaret yapanların ise kazançları 5000 dolar civarında. Yani Musul’da ticaret en önemli gelir kapısı. Öte yandan Musul’da organize sanayi de var. Ancak savaş 
şartları nedeniyle çalışamaz durumda. Yine Haluk Avni’nin verdiği rakamlara göre Musul’da bulunan irili ufaklı 1560’a yakın sanayi işletmesinin yaklaşık yüzde 60’ı işlemez durumda. Bu sanayi tesisleri arasında inşaat sarf malzemeleri, asfalt ve çimento ilk sıralarda yer alıyor. 

Vilayette genç ve dinamik bir nüfus bulunmakta-dır. Özellikle Musul Üniversitesi ’nin varlığı şehri daha dinamik hale getiriyor. Musul Üniversitesi, Bağdat’taki Bağdat ve Munstansariye Üniversitelerinden sonra Irak’ın üçüncü büyük üniversitesi. Üniversitede 25 fakülte bulunuyor. Yaklaşık 30 bin öğrencisi olan Musul Üniversitesinde az da olsa yabancılar da eğitim görüyor. Musul’da görüştüğümüz Musul Üniversitesi İşletme Fakültesi Öğretim Üyesi Hüseyin Beyatlı, üniversite ile ilgili ilginç bilgiler veriyor. Beyatlı’nın ifadelerine göre, Musul Üniversitesinde halen Suriye, Ürdün ve Filistinliler eğitim görüyor. Ama bu sayı eskisine nazaran çok azalmış. Saddam döneminde bütün Arap ülkeleri olmak üzere Özellikle Ürdün, Filistin, Suriye ve Lübnan’dan çok sayıda öğrenci varmış. Beyatlı, rejime karşı çıkılmadığı takdirde Irak’ın eskiden güvenli bir yer olduğunu bu yüzden Arap öğrencilerin Irak’ı tercih ettiklerini anlatıyor. Aynı zamanda Saddam Hüseyin döneminde Araplara kolaylık sağlanıyor, ayrıcalık 
tanınıyor ve gelen öğrenciye burs veriliyormuş. Ancak şimdi böyle bir etkileşimin sınırlı düzeyde olduğu söyleniyor. 

Zira Saddam Döneminde Irak Arap Milliyetçiliğinin kalesi durumundaydı. Musul da bu kalenin en yıkılmaz neferi olarak ifade ediliyor. Nitekim 2003’ten sonra ABD’ye karşı direnişte Musul’un bu özelliği açık bir şekilde ortaya çıkmıştı. Direnişin merkezi haline gelen Musul, ABD’nin en büyük askeri kayıplarını verdiği bölgelerin başında geliyor. Hatta bir dönem Musul’a Irak güvenlik güçlerine bağlı hemen hiçbir kuvvet girememişti. 

Özellikle 2005–2007 yılları arasında Musul’da yaşanan çatışmalar, şehre kötü bir etiket yapıştırmıştı. ABD’deki bazı basın yayın organları Musul’u dünyanın en tehlikeli şehri ilan etmişti. Musullulara göre, bu yakıştırma Musul’a hiç yakışmıyor. Çünkü Musul tam bir kardeşlik şehri olarak biliniyor. Musul’da Arap, Türkmen ve Kürtlerin yanı sıra Yezidi, Şebek, Hıristiyan, Asuri, Gergeriler gibi etnik ve dini azınlıklar da yaşıyor. Her ne kadar El-Kaide tehdidi nedeniyle Hıristiyanların birçoğu Musul’un dışına çıkmış olsa da şehirdeki güvenlik arttıkça geri dönmeye başladıkları söyleniyor. 

Vilayet nüfusunun 3,5 milyon civarında olduğu ve bunun yaklaşık 2 milyonunun merkez Musul’da yaşadığı tahmin edilmektedir. Çoğunluğunu Sünni Araplar oluşturmakla beraber vilayet etnik ve mezhepsel açıdan heterojen bir nitelik taşımaktadır. 2005–2009 yılları arasında güvenlik sorunu yaşanması nedeniyle uluslararası basında hakkında olumsuz bir tablo çizilen Musul’da son üç yılda güvenlik alanında büyük bir iyileşme yaşanmıştır. Ancak devlet ve belediye hizmetleri halen son derece sınırlı şekilde veriliyor. Elektriğin en fazla günde 4 ila 6 saat arası verilebildiği söyleniyor. 

Dini bir azınlık olan Yezidilerin en eski ve büyük ibadet merkezi olan Lalesh de Musul’da. 

Bunun da zamanı yok. Ara ara verilen elektrik insanlara bir fayda sağlamıyor. Bu yüzden jeneratör kullanımı son derece yaygın. Irak’ın birçok vilayetinde olduğu gibi su problemi yaşanmıyor. Ama halen sokak ve caddeler temizlenmiyor. Cadde ve sokaklardaki çöp yığınları, kentin güzelliği arasında çok kötü bir görüntü yaratıyor. Hemen her ara sokağın girişi kum ya da taş bariyerlerle kapatılmış. Mahalle girişleri polis veya askerlerin kontrolünde sağlanıyor. Halen 12’den sonra sokağa çıkma yasağı devam ediyor. Zaten akşam 6’dan sonra çok fazla insanı dışarıda görmek mümkün değil. İnsanlar dışarı çıksalar bile Dicle Nehri kenarındaki eğlence mekanlarına gidiyorlar. Burada çeşitli çay 
bahçeleri, parklar ve restoranlar var. Ancak şehir içinde çok fazla insana rastlamak mümkün değil. 

Buna rağmen Musul Valiliği’nin önünden başlayan “Devvase Caddesi” Musul’un diğer cadde ve sokaklarına göre nispeten canlı. Bu caddede Saddam zamanında içkili eğlence mekanları olduğunu öğreniyoruz. Ama şimdi bu mekanlar kapanmış. Özellikle radikal İslami grupların bu cadde üzerinde gerçekleştirdikleri saldırıların bu mekanların kapanmasına neden olduğu söyleniyor. Devvase Caddesi’nde halen patlamalar yaşanıyormuş. Nitekim ziyaretimizden birkaç gün önce bir dükkanın önünde canlı bomba kendini patlatmış. Caddeden geçerken Türkiye’deki belediye büfelerine benzer küçük bir dükkanın önündeki dünya starı bir sanatçının konserine girmeye çalışan insanların verdiği görüntü gibi 
bir kalabalık dikkat çekiyor. Bu kalabalığı sorduğumuzda, bu dükkanın Musul’da içki satan birkaç dükkandan biri olduğunu öğreniyoruz. 

<  ABD’deki bazı basın yayın organları Musul’u dünyanın en tehlikeli şehri ilan etmişti. Musullulara göre, bu yakıştırma Musul’a hiç yakışmıyor. Çünkü Musul tam bir kardeşlik şehri olarak biliniyor. >

Vilayet, Türkiye açısından da ayrı bir önem taşımaktadır. Tamamı Türkmenler den oluşan Irak’ın en büyük ilçesi Telafer’i barındırması, vilayet geneline yayılmış yaklaşık 400.000 civarındaki Türkmen nüfusu, Irak Kürtleri ile Suriye Kürtlüğü arasında tampon bölge oluşturması gibi faktörler Musul’un Türkiye açısından stratejik önemini artırmaktadır. Bu nedenlerle, Musul ayrı bir değerlendirmeye tabi tutulmayı hak etmektedir. 

3 Kasım 2011’den beri THY, İstanbul-Musul arasında haftada dört sefer uçuyor. THY, Musul’a uçan tek havayolları, dünyaya açılan kapısı. İstanbul’dan Musul sadece iki saat. Bu ortak geçmişten dolayı Musul’daki tek yabancı misyon 1943’den beri Türkiye Cumhuriyeti Musul Başkonsolosluğu. Musul’un Sağ Yakasında, Musul Havaalanına çok yakın bir noktada. Havaalanı pistlerinin uç noktası Musul Başkonsolosluğu’nun bulunduğu mahallenin sınırına dayanıyor. Bahçesi gül kokan başkonsoloslukta korku yok, huzur var. Yabancı bir ülkede 
bulunma havası yok. Başkonsolos Ahmet Yazal, genç ve dinamik. Ama en önemli özelliği insan-cıl olması. Başkonsoloslukta her sabah uyandığınızda uzun ince masada bütün konsolosluk mensupları ile hep birlikte kahvaltı ediyorsunuz. Kahvaltı da bir bakıyorsunuz Musul Vilayet Meclisi’nden bir siyasetçi sizinle oturup çay içiyor, gülüyor, şakalaşıyor. Bu süreç gece yatana kadar devam ediyor. Kimi zaman sofrada, kimi zaman bahçede çardakta, kimi zaman toplantı masasında… Konsolosluğun kapısı herkese açık. Araplar, Kürtler, Türkmenler, Yezidiler, Asuriler, Şebekler… Din, dil, etnik, mezhep ayrımı yok. Birlikte sohbet ediliyor, birlikte sofra paylaşılıyor, birlikte futbol oynanıyor. Başkonsolosluğun 
kapısı fakirlere de ardına kadar açık. Kapıyı çalan gözlerinden hasta iki Musullu fakir bekletilmeden Türk-Irak Göz Hastahanesi’ne sevk ediliyor ve ücretsiz tedavi ediliyor. Amerikalılar Kasım 2011’de Musul’da bulunan askeri
üssü boşaltırken, her şeylerini götürmüşler. Sadece, üssün papağanını bırakmışlar. O’na da başkonsolosluk sahip çıkmış. ‘Şakir’ adını takmışlar. 

İngilizce bilen Şakir, Şimdi Türkçe konuşuyor. 

23 Nisan’da Musullu çocuklara Başkonsolosluğun kapıları açıldı. Hediyeler verildi. Bahçede koşturan çocukların seslerine Başkonsolosluğun kadrolu güvercinlerinin sesleri karıştı. O arada Ahmet Yazal’a Ankara’dan e-mail geldi. Yazal’ın gözlerinden çocuklarının ilk defa konsere gitmesinden ve onların keyif almasından duyduğu mutluluk okundu. 

Musul’da günlük hayat ile şiddet iç içe. 13 Nisan’da Musul Başkonsolosluğunun konvoyuna bombalı saldırı da bulunuldu. Olay büyütülmedi. Ne Irak ne de Türk basınında yer aldı. Çünkü “mektup başlığından belli olur” der bir Mısır atasözü. 15 Nisan’da da Almanlarla Hollandalıların Kerkük Üniversitesi ile birlikte düzenlediği “Şiddete Hayır” adlı konferans kana bulanmıştı. Kerkük’teki konferansı Türkiye düzenlemedi ama yaralılara sahip çıkan yine Türkiye oldu. Musul Başkonsolosluğu ambulanslarla yaralıları Türkiye’ye sevk etti. 

Musul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ubeyd Said Deveci’de Aralık 2010’da uğradığı silahlı saldırı sonucu başından ve boynundan 3 kurşunla yaralanmıştı. Rektör Prof. Dr. Deveci, Başbakan Erdoğan’ın talimatıyla ambulans helikopterle Musul’dan alınıp Ankara’da tedavi görmüştü. 

Bu yaralanmadan sonra Prof. Dr. Deveci’nin sesi kısık ama yüreği daha güçlü. Türkiye, 2003’den beri binlerce Iraklı yaralıyı hem karayolu ile hem havayolu ile Türk hastanelerine taşıdı. Ücretsiz tedavi etti ve tekrar Irak’a yolladı. Yaralıların etnik, dini ve mezhepsel miktarlarını merak ettik. 

Böyle bir ayrım yapılmamış. Sadece, ‘Iraklı’ ortak adıyla liste tutulmuş. Ayrım yok. 

Dicle Nehri üzerinde Osmanlı zamanında inşa edilmiş şimdi yıkılmış olan Taşköprü ve yerine yapılan Demir köprü. 

Musul’da Siyasi Gözlem: Musul’daki Dönüşüm Irak Siyasetine Yansıyor
Musul, Parlamentoda 31 Milletvekili (3 tane de azınlık kotası bulunmaktadır) ile temsil edilmekte ve 68 milletvekiline sahip Bağdat’ın ardından ikinci sırada gelmektedir. Musul, tartışmalı bölgeler olarak bilinen ve Kürtlerin hak iddia ettikleri Sincar, Tilkeyf, Hamdaniye gibi yerleşim birimlerini barındırması, direnişçilerin çoğunluğunun Musul vilayetine üslenmiş olması ve halen El Kaide’nin en güçlü olduğu şehirlerden biri olması gibi nedenlerle siyasi tartışmaların merkezinde yer almaktadır. Irak’ta olası bir çatışma senaryosunda Kerkük ön plana çıkmakla beraber, Musul bölgesi de Araplar ve Kürtler arasında gerginliğin sıcak çatışmaya dönüşme ihtimalinin en güçlü olduğu vilayet olarak söyleniyordu. Ancak şimdi durum değişmiş. 

<  Musul’daki tek yabancı misyon 1943’den beri Türkiye Cumhuriyeti Musul Başkonsolosluğu. Konsolosluğun kapısı herkese açık: Din, dil, 
etnik, mezhep ayrımı yok. Birlikte sohbet ediliyor, birlikte sofra paylaşılıyor. >

2003’ten sonraki süreç içerisinde Musul’daki yerel siyasetin en temel belirleyicisi Sünni Arap gruplar ve Kürt gruplar arasında yaşanan mücadele olmuş, bu mücadele zaman zaman çatışmaya kadar varmıştı. Sünnilerin hem Irak’taki genel siyaseti hem de Musul’daki yerel siyasi yapıyı boykot ederek siyasi süreçte yer almamaları nedeniyle Kürt grupların Musul’da 2009 seçimlerine kadar etkin oldukları biliniyor. 2009’daki yerel seçimlerde kurulan Sünni Arapların ağırlığını oluşturduğu Hadba Listesi’nin Musul’da büyük ağırlığı elde etmeleri ve Kürt grupların politikalarına karşı koymaları nedeniyle siyasi ortam gerilmişti. Özellikle Kürtlerin tartışmalı bölgelerdeki kontrolü, Musul vilayet yönetiminin bu 
bölgelere yoğunlaşmasına sebebiyet vermiş ve kriz noktaları ortaya çıkmıştı. Ancak şimdi Musul siyasetinde bir dönüşüm yaşanıyor. 

2011’e kadar süren gergin durum, Şii grupların Irak siyasetindeki genel hakimiyetini giderek pekiştirmelerinin yanı sıra, Başbakan Nuri El-Maliki’nin 
iktidarını tekelleştirmeye yönelik attığı adımlar, Kürt ve Sünni grupları birbirine yakınlaştırmış. 

Bu yakınlaşmanın en somut örneği Musul’da yaşanmış ve vilayet yönetimini elinde bulunduran Nuceyfi grubu, Kürt gruplarla anlaşmış. Bunun sonucunda vilayet meclisini boykot eden Kürt Listesi üyeleri, meclis çalışmalarına geri dönmüş. Ancak bu anlaşma Hadba Listesinin parçalanmasına sebep olmuş ve bazı gruplar listeden ayrılmış. Yapılan görüşmelerde Nuceyfiler ve Kürt grupların ortak tehdit algılamalarının olduğu görülüyor. 

Bu doğrultuda aralarında sorun bulunan iki tarafın birbirlerine farklı yaklaştığını ve birbirlerine ihtiyaçları olduğunu anladıkları, iki taraf 
arasında siyasi çıkarlar bulunduğu söyleniyor. 

Özellikle bu tehdidin Nuri El-Maliki’den geldiği açıkça görülmektedir. Bu nedenle, küçük sorunlar üzerindeki tartışmalar ertelenmiş, özellikle tartışmalı bölgelerdeki sorunlar üzerinde mücadele ederken, büyük parçaların bile kaybedilebileceğinin farkına varılmış. Buradan hareketle Kürt gruplar ile bir takım Sünni gruplar Irak genel siyasetinde de ortak tavır almaya başlamıştır. Özellikle Sünni grupların eski güçlerine ulaşmak için Kürtlerle işbirliği yaptığı ve Irak siyaseti içerisindeki etkilerini kullanmak istediği görülüyor. Buna karşılık olarak da Nuri El-Maliki’nin tartışmaları mezhepsel düzeye çekmeye ve bu yolla Şii grupları birleştirmeye çalıştığı yönünde adımlar attığı söylenebilir. 

Kürtler ile Hadba Listesi arasındaki ittifak sonucu, Hadba Listesinden ayrılan grupların da Nuri El-Maliki’ye yakınlaşıyor. Özellikle Maliki’nin Hadba’dan ayrılan Abdullah El-Yaver grubu ile yakınlaştığı söylenebilir. Zira Yaver grubu Musul’da Nuceyfilerden sonra en etkili grup. Hatta Yaver grubunun, Kürtlerin projesini engellediği biliniyor. Kürtlerin, Yaverlerin etkili olduğu Rabia bölgesine girmek istediklerini ancak kontrol edemediklerini, hatta bu meselenin silahlı çatışmaya kadar yaklaştığını, ama ABD’nin bu bölgeye girerek çatışmayı engellediği de söyleniyor. 

Nuceyfi grubu ile Kürt Listesi arasında yapılan ittifak sonucu bazı komisyonlar Kürtlere verilmiş. Burada Musul Vilayet Meclisindeki mevcut Kürt Listesi’nin 11 üyesinin 8’inin Yezidi, 1’inin de Gergeri olduğu akıllarda tutulmalıdır. Ancak KDP ve KYB’nin Musul Vilayet Meclisine döner dönmez 140. 

Madde ile ilgili komisyon başkanlıklarını aldığını, komisyonlarda daha çok KDP’lilerin yer aldığı görülüyor. 

<   Hadba Listesinin artık dağıldığı en çok konuşulan konu. Musullulara göre şu an için aynı büyüklükte bir koalisyonun yeniden oluşması 
mümkün değil. Yeni oluşan kamuoyunun düşüncesi, Musul’un gerçek vatansever siyasi akımlara ihtiyacı olduğu yönünde. >

Öte yandan Musul Vilayet Meclisinde 3 sandalyesi bulunan İslam Partisinin her şeye rağmen Vilayet Meclisi çalışmalarına gireceği, ancak komisyonlarda 
yer almayacağı açıklanmış. Bu anlamda Hadba Listesinden ayrılan Sünni gruplar arasında da bir birliktelik olduğunu söylemek güç. Hadba Listesinin de içinde yer aldığı Iraki-ye oluşumu içerisinde Salih El-Mutlak ve Cemal Kerbuli’nin grubu ile Nuceyfi ve Rafi İsavi’nin grubu da ayrışmış durumda. Salih Mutlak ve Cemal Kerbuli’nin Irak genelinde siyaset yapması planlanan yeni bir oluşum kurma içerisinde oldukları söyleniyor. 

Diğer taraftan Nuceyfilerin Musul ve çevresindeki kasabalarda etkisiz olduğu da Musul siyasetinde konuşuluyor. Şimdi Nuri El-Maliki Musul genelinde bulunan 16 bürosu ile aktif olma çabasında. Nuri El-Maliki’nin bu bürolar vasıtasıyla etkili olmaya çalıştığı, halka maddi imkanlar sunduğu belirtiliyor. Bu açıdan aşiretlerin rolü ön plana çıkıyor. Aşiretlerin son dönemde Musul’da aktif siyasete katılma yönünde bir eğilimleri olduğu biliniyor. Özellikle Ubeydi aşiretinin hareketlenmesi oldukça önemli görülüyor. Ubeydilerin yeni bir siyasi hareket kurmaya çalıştıkları da söyleniyor. Musul ve çevresinde Ubeydi aşiretine bağlı 350 bine yakın nüfusun yaşadığı biliniyor. 

Nihayetinde Hadba Listesinin artık dağıldığı en çok konuşulan konu. 
Musullulara göre şu an için aynı büyüklükte bir koalisyonun yeniden oluşması mümkün değil. Etil Nuceyfi’nin de aynı büyüklükte bir grup kurabilecek bir lider rolü oynayamayacağı düşünülüyor. Musul’da artık büyük bir kamuoyunun ortaya çıktığı söyleniyor. Bu kamuoyunun düşüncesi Musul’un gerçek vatansever siyasi akımlara ihtiyacı olduğu yönünde olduğu belirtiliyor. Geçmişteki hatalardan ders çıkarmaya çalışan ve ilkeleri olan bir siyasi topluluk kurulması yönünde çabaların olduğu biliniyor. 

Özellikle Iraklılık kimliğinin ön plana çıkarıldığı milliyetçi akımların Musul’da taban kazanmaya başladığı söylenebilir. Nitekim Nuri El-Maliki’nin de milliyetçi söylemlere dayandığı ve bu nedenle Kürtlere karşı çıktığı ifade edilebilir. Nitekim Nuri El-Maliki’nin 8 Mayıs’taki Kerkük ziyareti de buna dayandırılmaktadır. Buradan hareketle Musul’dan başlayan kıvılcımın Irak’ta siyasetin ateşini yeniden alevlendirdiği ve yeni dinamikler ortaya çıkardığı son dönemdeki gelişmelerle görülüyor. Yani Musul, Irak’ın Bağdat’tan sonra en büyük ve şehri olmakla kalmıyor, Bağdat gibi Irak siyasetini de etkiliyor. 

Bu Yüzden Musul’u iyi anlamak gerekiyor. 

http://www.orsam.org.tr/files/OA/42/7hasankanbolat.pdf


***