Suriye’de Bölgesel ve Küresel Güç Mücadelesi.,

 Suriye’de Bölgesel ve Küresel Güç Mücadelesi.,

30 Nisan 2012

Ortadoğu bölgesinde 2011’in ilk günlerinden bu yana süregelen değişim devam etmektedir. Arap ülkelerindeki otoriter yönetimlere karşı başkaldıran halklar, bölgeyi adeta yeniden inşa etmeye yönelik bir çaba içerisine girmiştir. Suriye örneğinde ise bu durumun bölge genelinde cereyan eden gelişmelerden farklı bir yönde seyrettiği görülmektedir.

“Arap Baharı” olarak adlandırılan süreçte, Arap halklarının otoriter iktidarlara karşı ayaklanmaları neticesinde Tunus, Mısır, Libya ve Yemen’de yönetimler devrilmiştir. Ancak Suriye’deki Esed yönetimi iktidarını halen muhafaza etmekte, bu durum da önemli soru işaretleri oluşturmaktadır. Bu yazıda Suriye’deki gelişmeler göz önünde bulundurularak, Şam yönetiminin halk ayaklanmasını bastırabilmesine, halka karşı direnebilmesine imkân tanıyan faktörler analiz edilmektedir.

Suriye’deki Halk Ayaklanmasının Gidişatı

Suriye’de halk gösterileri 15 Mart 2012 tarihinden bu yana devam etmektedir. Fakat gösteriler, Esed yönetimine ait güvenlik güçlerinin uyguladığı baskı ve şiddet neticesinde büyük ölçüde bastırılmaktadır. Bu yönüyle Suriye’deki halk ayaklanmaları, diğer Arap ülkelerindeki gelişmelerden oldukça farklılık arz etmiştir. Suriye halkının ilk etapta, 8 Mart 1963 tarihinden beri ülkede uygulanan olağanüstü halin kaldırılması, içişleri bakanlığı başta olmak üzere çeşitli hükümet kurumlarının sivilleştirilmesi, güvenlik birimlerinin görev alanlarının yeniden tanımlanması, yasama, yürütme ve yargı organlarının yapılandırılması, yargının bağımsızlaştırılması ve bireysel hakların tanımlanması (Suriye kimliği olmayan Kürtlere vatandaşlık hakkı tanınması) gibi birçok konuda “reform” yapılması yönünde talepleri bulunmaktaydı.(1) Suriye’deki muhalefetin belki de en önemli talebi, siyasi partiler yasasında değişiklik yapılarak, iktidarın Baas Partisi’nin tekelinden kurtulması veya bu patinin gücünün kısıtlanması olmuştur. Şam yönetimi ise, bu süreç içerisinde söz konusu taleplerle ilgili bazı reformlar yapacağını açıklamış, ancak bu reformları uygulamada gerekli hassasiyeti göstermemiştir.

Suriye’de güvenlik güçlerinin halk ayaklanmalarını bastırmak için uyguladığı şiddet sonucunda 11 bin Suriyeli hayatını kaybetmiş, on binlerce kişi yaralanmış ve tutuklanmıştır.(2) 230 bin Suriye vatandaşı evini terk ederek Türkiye, Lübnan, Ürdün ve Irak’a göç etmek zorunda kalmıştır. Önceden reform isteyen Suriye halkı, meydana gelen şiddet olayları sonucunda Esed yönetiminin son bulmasını talep etmeye başlamıştır. Yukarıda da belirtildiği gibi Suriye’deki halk ayaklanmaları ve yaşanan gelişmeler Tunus, Mısır ve Libya’daki olaylardan farklı bir mecrada seyretmektedir. Özellikle Esed’in İran, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) daimi üyesi Rusya ve Çin’in desteğini arkasına almasıyla beraber sorun uluslararasılaşmıştır. Suriye meselesi bir iç siyaset krizinin ötesine geçmiş, bölgesel ve küresel aktörler arasında yeni bir anlaşmazlık konusu haline gelmiştir.
Bu çerçevede Esed yönetimine karşı Suriye’deki halk ayaklanmasının neticeye varamamasının temel nedenleri şu şekilde sıralanabilir. 

Bunlar:
– Başta güvenlik güçleri olmak üzere, Suriye’deki üst düzey yetkililer Tunus, Mısır ve Libya’daki gibi muhalefet safında yer almamıştır. Böylece Esed yönetimi şiddete tevessül ederek Suriye muhalefetini baskı altında tutabilmiştir. Bazı siyasiler ve askerler muhalif saflarda yer alsa da, muhalefet Şam yönetiminin gücünü ve etkisini azaltacak tesire kavuşamamıştır.

– Suriyede devlete hâkim olan ve Beşşar Esed’in mensubu olduğu Nusayriler (ülke nüfusunun %12’sini oluşturmaktadır) devletin tüm organlarında etkilidir. Nusayriler bilhassa Suriye güvenlik güçlerinin tamamına yakınını kontrol ettikleri için ülkedeki muhalif grupları bastırmada başarılı olmuşlardır.
– 29 Temmuz 2011 tarihinde Özgür Suriye Ordusu’nun kurulması ile birlikte Suriyeli muhaliflerin halk gösterisi dışında silahlı mücadeleye girişmesi Esed yönetiminin elini güçlendirmiştir. Çünkü barışçıl yollardan çözüm arandığı bir dönemde silahlı mücadelenin tercih edilmesi, Esed yönetiminin uluslararası kamuoyuna ülkesinin güvenliğini tehdit eden milislerle çatıştığı görüntüsünü vermektedir.

Suriye Muhalefeti ve Esed Rejimi.,

Halk ayaklanması sonucunda rejim değişikliği gerçekleştiğinde meydana gelen boşluğu doldurmak için iyi örgütlenmiş bir siyasi oluşuma ihtiyaç vardır. Bu sebeple muhalif grupların ülkedeki değişim dönemlerinde tek çatı altında toplanması gerekmektedir. Suriyeli muhalifler ise, 2 Ekim 2011 tarihinde Suriye Ulusal Konseyi çatısı altında İstanbul’da bir araya gelmiştir.(3) Bu toplantı Esed iktidarı aleyhinde gösterilerin başlamasından ancak yedi ay sonra gerçekleştiği için geç kalmış bir girişimdir. Diğer taraftan gerçekleşen birlikteliğe rağmen muhalif gruplar arasında halen devam eden görüş ayrılıkları vardır. Suriye Ulusal Konseyi’ni teşkil eden Müslüman Kardeşler, laikler, liberaller ve Kürtler kendi içerisinde halen ortak bir tavır alabilmiş değildir. Bu gruplar arasındaki yaklaşım farklılıkları ise Esed iktidarının elini kuvvetlendirmektedir.

Suriyeli Kürt muhalefeti, Suriye Ulusal Konseyi’nin Kürtlerin isteklerini gözardı ettiği gerekçesiyle Kürt Ulusal Konseyi adı altında ayrı bir mücadele vermektedir. Kürtler özellikle Suriye’de özerklik taleplerinden dolayı Suriye Ulusal Konseyi çatısı altında toplanmamaktadır. Kürtlerin bu konudaki tavrının iki önemli sebebi bulunmaktadır. Birinci sebep, Suriyeli Kürtlerin bu yapı içerisinde yer aldıkları takdirde kendilerini uluslararası topluma tanıtmakta zorlanacaklarını düşünmeleri ve konseyin içinde izole olacaklarını değerlendirmeleridir. İkinci olarak ülkenin kuzeydoğusunda yaşayan Kürtler, Suriye nüfusu içinde yaklaşık  %8-10 civarında bir orana sahiptir ve Nusayrilerden sonra ülkenin en büyük azınlığı konumundadır. Bu nedenlerle Suriyeli Kürtler, kuzey Irak’taki yapıya benzer bir özerklik fikrine sıcak bakmakta, Suriye Ulusal Konseyi ile aynı çatı altında Esed yönetimine karşı mücadele vermeyi reddetmekte ve Konsey’in toplantılarına katılmamaktadır. Hâlihazırda, Kürt unsurların diğer gruplar ile aynı çatı altına girmesi mümkün görünmemektedir.

Diğer taraftan Suriyeli muhalif gruplar bir araya gelme çalışmalarına uluslararası kamuoyunun da desteğini alarak hız kazandırmıştır. Böylece yaklaşık seksen ülkeden oluşan “Suriye’nin Dostları” grubu 24 Şubat 2012 tarihinde Tunus’ta, 1 Nisan’da İstanbul’da ve 19 Nisan’da Paris’te toplanmıştır.(4) “Suriye’nin Dostları” grubunun kurulmasının temel amacı Esed’in iktidardan ayrılmasını sağlamak için uluslararası kamuoyu oluşturabilmektir. Suriyeli Kürtler de bu toplantıya katılmış, ancak toplantı sonunda hazırlanan bildirgeye imza atmadan toplantıyı terketmişlerdir.

Suriye Ulusal Konseyi’nin yapısı ve mevcut kabiliyetleri açısından şu hususlar dikkat çekmektedir:

1. Suriyeli muhalif grupların üçe ayrıldığı söylenebilir. Bunlardan ilki tamamen halktan oluşan ve Esed yönetiminden reform beklentisi olan bir muhalefettir. İkincisi, Suriye Ulusal Konseyi çatısı altında dış desteklerle beslenen ve ülkedeki halkın temel isteklerini kavrayamamış muhalif gruptur ve Esed sonrası Suriye’de kurulacak olan iktidar için hazırlık yapmaktadır. Üçüncüsü ise, Suriye’deki halk ayaklanmalarından ortaya çıkan gelişmelere belirli bir ideolojik pencereden bakan ve muhalif yapılanmalar içindeki bölünmeye neden olan gruplardır.
2. Muhalefet içerisindeki gruplar Esed yönetimini devirme konusunda anlaşmazlık yaşamaktadır. Bazı gruplar dış müdahaleyle Esed’in iktidardan uzaklaştırılmasını isterken bazı kesimler,  dış müdahale olmadan muhalefetin kendi gücüyle devrilmesini öngörmektedir. Bununla birlikte yurtdışındaki muhalefetle Suriye halkı arasında bir koordinasyon eksikliği yaşanmaktadır. Suriye Ulusal Konseyi üyelerinin çoğu yıllardan beri yurtdışında bulunduğu için halk ile doğrudan bağlantı kurmakta ve halkın isteklerini anlamakta güçlük çekebilmektedir. Çünkü halkın talebi sadece özgürlük ve demokrasi değildir. Halk, özgürlük ve demokrasi talep ettiği nispette sosyo-ekonomik şartlarının geliştirilmesini, refah düzeyinin yükseltilmesini beklemektedir.

3. Suriye muhalefeti, 15 Mart 2011 tarihinden bu yana kendi içindeki çekişme ve hesaplaşmalarla uğraşırken, uluslararası topluma Esed’in protesto gösterileri düzenleyen halka karşı uyguladığı şiddetten dolayı gitmesi gerektiğini tam anlamıyla ulaştıramadığı dikkat çekmektedir. Ayrıca Suriye Ulusal Konseyi, kuruluşundan bu yana başta Türkiye olmak üzere ABD, Avrupa ve Arap ülkeleri tarafından Suriye’nin tek muhalif grubu olarak resmen tanınsa da, Konsey’in uluslararası kamuoyunu yeterince ikna edemediği gözlemlenmektedir.
4. Bu bağlamda Esed rejiminin halka yönelik saldırılarını artırmasına rağmen Suriye muhalefeti içerisinde yukarıda değinilen tefrikadan dolayı uluslararası camia Suriye konusunda net bir tavır alamamıştır. Uluslararası toplum Libya’da olduğu gibi askeri müdahale, tampon bölgesi oluşturma veya diğer seçenekler konusunda kararsız kalmaktadır. Muhalefeti yönlendiren güçlü bir liderin olmayışı da dünya kamuoyunun bu kararsızlığını pekiştirmiş, muhalefete bir bakıma kuşkuyla bakılmasına yol açmıştır.

Dolayısıyla yukarıda sözü edilen faktörler dikkate alındığında Suriye Ulusal Konseyi’nin, Esed yönetimine karşı muhalefetin tüm taleplerini gözönüne alarak ciddi bir şekilde mücadele etmesi gerekmektedir. Tunus, Mısır ve Libya’daki muhalif gruplar, iç çatışmalarını bir kenara bırakarak bir araya gelmiş ve devrimin gerçekleşmesinin ardından anlaşmazlıklarını gündeme getirmiştir. Buna karşılık Suriye’deki hadiseler tam aksi yönde gelişmektedir. Suriye’deki olaylar daha çok muhalefet içi bir mücadeleye dönüşmüştür. Bunun önüne geçilebilmesi için Suriye Ulusal Konseyi’nin Esed sonrası Suriye’nin nasıl kurulacağına dair işaretler vermesine ihtiyaç vardır. Aksi takdirde muhalefet içindeki bölünmüşlük Esed rejiminin ömrünü uzatabilir.   

 
Annan Planı Suriye için Çözüm Olabilir mi?

Suriye’de rejim karşıtı halk gösterilerinin devam etmesi ve Esed’in güvenlik güçleri tarafından halka karşı uyguladığı şiddeti durdurmaması, başta Türkiye olmak üzere Arap Birliği ve Birleşmiş Milletler’in Suriye sorununa yeni çözüm arayışlarına başlamasına sebep olmuştur. Bu bağlamda 24 Şubat 2012 tarihinde BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun ve Arap Birliği Genel Sekreteri Nebil El Arabî tarafından yapılan açıklamada, Suriye’deki krizin çözüme kavuşturulması için Kofi Annan’ın BM-Arap Birliği ortak özel temsilcisi olarak atandığı duyurulmuştur. Annan, BM Genel Kurulu’nun 16 Şubat’ta aldığı 66/253 sayılı karar gereğince özel temsilci olarak atanmıştır.(5) Aslında Esed rejiminin bir an önce iktidarı terk etmesi beklenirken, BM ve Arap Birliği’nin Annan’ı özel temsilci olarak ataması dikkat çekmektedir. Çünkü bu atamayla birlikte uluslararası toplum, Esed yönetiminin devrilmesini Suriye için risk olarak gördüğü mesajını vermektedir. Bu durum aynı zamanda Suriye muhalefetinin daha olgunlaşmadığının bir göstergesi olarak da kabul edilebilir.

10 Mart 2012 tarihinde BM ve Arap Birliği’nin özel temsilcisi Kofi Annan, Şam’ı ziyaret ederek Esed ile görüşmüş ve 16 Mart’ta Esed iktidarı ile muhalefet arasında ateşkesin sağlanması için 6 maddelik bir plan sunmuştur. Annan planına Şam yönetimi 27 Mart 2012 tarihinde olumlu cevap vermiş, planın uygulanması için 12 Nisan’da ateşkes ilan etmiştir. BM Güvenlik Konseyi, Suriye’ye 250 kişiden oluşan bir gözlemci görevi atama kararı almış ve ilk aşamada 16 Nisan’da 30 gözlemci gönderilmesini onaylamıştır. Sonrasında, BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun planlanan gözlemci sayısının 250 kişiden 300’e yükseltilmesini talep etmiştir.(6)
Planda yer alan maddeler şu şekildedir:

1. Suriyeli halkın meşru taleplerine ve endişelerine cevap verecek şekilde Suriyeliler tarafından yürütülecek ve herkesi kapsayacak bir siyasi süreç için özel temsilciyle (Annan) çalışmayı taahhüt etmek ve bu amaçla gerekirse (müzakereler için) bir temsilcinin atanmasına onay vermek.
2. Saldırıları bırakıp, BM tarafından gözetilecek ateşkesin derhal sağlanması (bu amaçla öncelikle Suriye hükümetinin, halkın yaşadığı bölgelerde ağır silahlar kullanmaya son vermesi ve askerlerini geri çekmesi, muhalefetin ve Suriye’deki diğer unsurların saldırıları bırakıp ateşkesin sağlanması için işbirliği yapması).
3. İnsani yardımın gerekli olan her yere ulaşabilmesi için ilk adım olarak uygulanmak üzere günde 2 saat insani yardım için çatışmaların durdurulması.
4. Keyfi olarak tutuklanan ve gözaltına alınanların serbest bırakılması.
5. Gazetecilerin ülke içinde serbestçe dolaşmalarının sağlanması.
6. Barışçıl toplanma ve protesto hakkına saygı duyulması.(7)
Hem Suriye yönetiminin hem de muhalefetin plana uyması beklenmektedir. Nitekim çatışan taraflardan biri plana uymadığı takdirde ateşkesten veya barıştan söz etmek mümkün değildir. Yaklaşık 14 aydır gerek Türkiye ve Arap ülkeleri gerekse BM ve Batılı ülkeler Suriye sorununu çözmek için çıkış yolu aramaktadır. Şimdiye kadar Esed yönetimine reform ve ülkenin istikrarı için birçok seçenek sunulmuş fakat herhangi bir ilerleme kaydedilememiştir. Dolayısıyla Annan’ın barış planı Şam yönetimi ve Suriye muhalefeti için son bir çözüm paketi olarak görülebilir.

Plana dikkat edildiğinde, hangi tarafın bu plana riayet edip etmeyeceği ve şayet plan işlevsiz kalırsa Suriye’deki gelişmelerin nasıl bir seyir izleyeceği merak konusudur. Annan planı, Esed iktidarı tarafından çözümden çok çözümsüzlüğü ertelemek için istismar edilirse uluslararası karar mercilerinin (BM-Avrupa Birliği, Arap Birliği ve NATO) tutumu değişebilecek midir? Esed iktidarını devirmeye yönelik bir askeri müdahale seçeneğinin tercihi gündeme gelebilir mi? Bu sorunun cevabı bölgedeki ve dünyadaki mevcut şartlarda aranmalıdır. 2012 yılının Kasım ayında ABD’de yapılacak başkanlık seçimi, Avrupa’daki ekonomik kriz, bölgedeki kritik gelişmeler (Irak, Mısır, Libya, Yemen ve İran’ın nükleer programından kaynaklanan kriz) ve Suriye’deki iç dinamikler birlikte değerlendirildiğinde, Suriye meselesinin sancılı bir sürece gireceği tahmin edilmektedir. 
Suriye Krizinin Bölgesel ve Küresel Aktörlere Etkisi
Ortadoğu’da Arap baharı kapsamındaki gelişmelerin bölgedeki birçok dengeyi değiştirdiği gibi küresel aktörlerin de rol değiştirmesine yol açtığı ifade edilebilir. Bölgedeki değişim sürecinde devrilen yönetimlerle birlikte başta ABD olmak üzere tüm güçler, Ortadoğu politikalarını gözden geçirme mecburiyetinde kalmıştır. Arap ülkelerindeki halk isyanlarının başlamasıyla küresel güçlerin başrolde olduğu bir süreç beklenirken, ABD ve Batılı ülkeler beklentilerin aksine diplomatik söylemler dışında “bekle-gör” politikası izlemiştir. Bölgedeki değişim süreci ilerledikçe, değişim öncesinde yapılan tüm hesapların ve planların yeni şartlara tatbikinin mümkün olmadığı fark edilmiştir. 

Suriye, Ortadoğu bölgesinde jeopolitik ve jeostratejik açıdan önemli bir konumdadır. Bu önemli konuma ilave olarak, Esed iktidarının İran’ın müttefiki olması ve ülkenin sosyal yapısındaki etnik-dini çeşitlilik Esed sonrası ülkedeki durumun nasıl bir mecrada seyredeceği yönünde kaygı uyandırmaktadır. Suriye’deki gelişmeler bölge ülkeleri tarafından dikkatli bir şekilde takip edilmektedir. Nitekim Suriye’nin siyasi ve toplumsal yapısı gereği bu sorun başta Türkiye olmak üzere İran, Irak, Ürdün, Lübnan ve diğer Arap ülkelerinin iç meselesi olarak görülebilir. Suriye’nin özellikle Türkiye açısından hayati bir konumda olduğunun belirtilmesi gerekir. Suriye’nin etnik-dini açıdan Türkiye’yle benzerlikleri Ankara için ciddi bir probleme dönüşebilir. Bu nedenle Suriye’deki gelişmeler karşısında Türkiye’nin bekle-gör politikası izlemesi doğru olmaz. Ancak Ankara bu noktada agresif bir aktör görüntüsü de vermemeli, mutedil ve soğukkanlı bir tavır sergilemelidir. 

Suriye’deki gelişmelerin bölgeyi ikiye bölme riski vardır. Tahran, Beşşar Esed’in iktidarda kalmasından yana olduğunu sürekli dile getirmekte, Suriye’deki halk isyanını terör eylemleri olarak nitelemektedir. Mevcut siyasi otoritesiyle Şam, Tahran’ın Şii jeopolitiği hattında nüfuz kurması için önemli bir koridordur. Diğer yandan başta Türkiye olmak üzere Körfez ülkeleri ve diğer Arap ülkeleri Esed’in bir an önce iktidarı terk etmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Suriye krizinin mezhepsel boyuta taşınması neticesinde bu bölünme daha da belirginleşebilir. Nitekim Ortadoğu’da son dönemde özellikle Suriye’deki gelişmelerden sonra Şii-Sünni ayrılığına dayalı bir kamplaşma oluşturulmaya çalışılmaktadır. Türkiye, Körfez ülkeleri, Iraklı Sünniler ve Kürtlerden oluşan Sünni bir koridor kurulmak istenmektedir. Örneğin Irak Başbakanı Nuri El-Maliki’nin Sünni politikacıları terör örgütü kurmakla suçlaması, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Tarık El-Haşimi hakkında tutuklama ve yurtdışına çıkma yasağı çıkarması, bölge için kurgulanmaya çalışılan Şii-Sünni ayrışmasının bir sonucu olarak görülebilir. Bilhassa Haşimi olayından sonra Ankara-Bağdat ilişkilerinde yaşanan gerilimin temel nedenlerinden biri Türkiye’nin Suriye konusundaki tutumudur. Sözü edilen Sünni bloğa karşı Tahran-Bağdat-Şam-Hizbullah hattında Şii bloğun varlığı hissedilmeye başlanmıştır.

Suriye’deki gelişmeler bölgesel bir ayrışma hatta ayrışma derinleşirse kutuplaşma riskini taşımaktadır. Türkiye eğer böyle bir ayrışmada Sünni blok çizgisinde taraf haline gelirse, kutuplaşma senaryosu gerçeğe dönüşebilir. Bu nedenle Ankara’nın bölgede Sünni-Şii ihtilafı senaryosuyla oluşturulmaya çalışılan ayrışmada taraf olmaması, taraf görünümü verebilecek söylem ve politikalardan imtina etmesi gereklidir. Türkiye mevcut dinamikleriyle Ortadoğu’da muhtemel bir Sünni-Şii çekişmesini engelleyebilecek bir role sahiptir ve bu rolü muhafaza edecek dengeyi sürdürmelidir.

Suriye krizi bölgedeki dengeleri etkilediği gibi, küresel aktörler arasında yeni bir güç mücadelesinin ortaya çıkmasına da sebep olmuştur. 11 Eylül hadisesinden sonra ABD’nin Afganistan ve Irak’ı işgal etmesiyle beraber Ortadoğu’daki nüfuzunu yitirdiğini fark eden Rusya, Suriye meselesinde ABD, İngiltere ve Fransa ile rekabete girmiş durumdadır.  Rusya’nın Çin ile birlikte BM Güvenlik Konseyi’nde Esed rejimi aleyhine tasarlanan kararları veto etmesi ve Esed’in iktidarda kalması doğrultusunda irade göstermesi Suriye üzerinden küresel aktörlerin güç mücadelesine girdiğini ortaya koymaktadır. Demokratik hak ve hürriyetleri amacıyla gösteriler düzenleyen halka karşı silahlı kuvvete başvuran Esed yönetimi; Çin, Rusya ve İran’dan aldığı destekle varlığını sürdürmeye çalışmaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde Esed’in uluslararası ölçekte aldığı destekler devam ettiği müddetçe Suriye’deki krizin çözüme kavuşturulamayacağı ve demokratikleşme sürecinin sürüncemede kalacağı ifade edilebilir.

Sonuç

Arap ülkelerinde demokratikleşme istikametinde meydana gelen değişimler Suriye’deki gelişmelerle gölgelenmiş durumdadır. Suriye muhalefetindeki fikir ayrılıkları ve Şam’a sağlanan dış destek bu ülkedeki krizi tırmandırmış, Esed iktidarının otoritesini muhafaza etmesine imkân tanımıştır. Türkiye, Körfez ülkeleri ve Arap Birliği ise Esed’in iktidarı terk etmesi için uluslararası destek arayışına girmiş ancak Suriye Ulusal Konseyi çatısı altında tüm muhalefeti toplama ve organize etmekte geç kalmıştır.

Bu perspektiften bakıldığında, Suriye’deki olaylar karşısında dış aktörlerin (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin) Esed’in iktidarı bırakması için somut bir eylemde bulunmaması, Esed sonrası Suriye’nin daha da kötüye gideceği ve hatta bölünerek bir iç çatışmaya sahne olacağı kaygısıyla ilişkilendirilebilir. Benzer bir örnek Irak’ta da yaşanmıştır. 2003 yılında Irak’ın kuzeyinde 1991’den beri “güvenli” bir bölgenin ve birleşik bir Irak muhalefetinin varlığına rağmen, ABD ve İngiltere Irak’a müdahale etmiş ve başarısız olmuştur. Suriye’deki durum Irak’taki durumdan daha vahimdir. Bölünmüş bir muhalefet ve Esed sonrası Suriye’deki siyasi yapının her geçen gün belirisiz bir hale gelmesi, ABD’nin ve Batılı ülkelerin Suriye’ye olası bir müdahalesini engellemektedir. Çünkü ABD, Afganistan ve Irak işgalinden sonra uğradığı maddi ve manevi kayıplardan kendisine ciddi bir ders çıkarmış olabilir. ABD’de Kasım 2012’deki başkanlık seçimleri sona erse ve Suriye muhalefetinin şimdiki konumu devam etse dahi yine de Suriye’ye askeri bir operasyon düzenlenmesi uzak bir ihtimaldir.

Bütün bu gelişmeler değerlendirildiğinde, Türkiye açısından da Suriye sorunu büyük önem arz etmektedir. Türkiye Suriye olaylarından sonra ülkesine aldığı Suriyeli mülteci sayısı 25 bin civarındadır. Suriye krizi, Ankara açısından politik, ekonomik ve en önemlisi güvenlik anlamında ciddi bir tehdittir. Bu nedenle Türkiye’nin Suriye konusundaki kaygıları doğal karşılanmalıdır. Suriye’deki şiddet olaylarından dolayı düşünülen “tampon bölge” oluşturulması ise Suriye’den gelen göçü önleyebilir. Fakat bu durum Suriye’nin bölünmesine de yol açabilir. Başka bir ifadeyle Suriye için düşünülen tampon bölge oluşturma formülü 1991 yılındaki Irak’ın kuzeyindeki yapıyla benzer şekildedir. Bu açıdan Türkiye’nin güneydoğu sınırında Suriye adında ikinci bir Irak’ın ortaya çıkmasına müsaade edilmemelidir.
Özetlemek gerekirse Suriye meselesi artık tek bir ülkenin iç meselesi olmaktan öte bölgesel ve küresel bir sorun halinde tartışılmaktadır. Esed’e karşı barış planları dışında siyasi, askeri ve ekonomik anlamda uluslararası bir baskı kurulmadıkça Esed iktidarının devrilmesinin zor olacağı belirtilmelidir.

Ali SEMİN
BİLGESAM Ortadoğu Uzmanı

SonNotlar:
(1) Ali SEMİN, “Suriye’deki Olaylar ve Esad’ın Reform Planı”, http://www.bilgesam.org/tr/index.php?option=com_content&view=article&id=1021:suriyedeki-olaylar-ve-esadn-reform-plan&catid=77:ortadogu-analizler&Itemid=150, Erişim, 15.04.2012.
(2) http://www.bbc.co.uk/arabic/middleeast/2012/04/120421_syria_clashes_fire.shtml
(3) http://www.aawsat.com/details.asp?section=4&article=640629&issueno=11980
(4) http://arabic.upi.com/News/2012/04/21/UPI-52471335010422/
(5) http://www.ntvmsnbc.com/id/25324963/
(6) http://www.algareda.com/2012/%D8%B3
(7)  http://www.sabah.com.tr/Dunya/2012/03/27/suriyeden-flas-karar
http://www.tuicakademi.org/suriyede-bolgesel-ve-kuresel-guc-mucadelesi/

***