Demokratiklesme hareketleri içinde “ Üniversiteler Kanunu Tasarısı ” da yer alır. Buna göre üniversiteler, her türlü görevlerinde “özerk” olacak ve ögretim elemanlarını, belli kurallara ve haklarla yetisip çalısmalarını saglayarak görevlendirecektir. 10 Haziran 1946 tarihinde Mecliste görüsülmeye baslanan Üniversiteler Yasası Mecliste kabul edilerek yürürlüge girer (Düstur7:1229-1240). Demokratik bir ülke yönetimine geçilmesi için mutlaka bilimsel çalısmaların yapıldıgı üniversitelerin de özerklige kavusması bir zorunluluk teskil eder. Zira totaliter ve antidemokratik ülkelerin yalnızca üniversiteleri özerk yapmayarak hükümeti tekelinde tutma karakterleridir. Bu çizgiden hızla uzaklasmak gerektigine göre en kısa zamanda üniversitelere özerklik verilmelidir ve nitekim de öyle olur; “ Üniversiteler; fakültelerden, enstitü okul ve bilimsel kurumlardan olusmuş özerkligi ve tüzel kisiligi olan yüksek bilim, arastırma ve ögretim birlikleridir. Her üniversitenin genel özerkligi ve tüzel kisiligi içinde o
üniversiteyi olusturan fakülteler de bu kanun hükümlerine göre ayrı ayrı bilim ve yönetim özerkligine ve tüzel kisilige sahiptirler.”
Demokrasilerle bagdasmayan sıkıyönetim uygulaması da 22 Aralık 1947 tarihinde uygulamadan kaldırılmıs, Sıkıyönetim Mahkemelerinde bulunan davalar ve dosyalar bagımsız mahkemeler devredilmistir. DP’nin seçim propagandaları ve parti çalısmalarını kısıtlayıcı kararın stanbul’da da kalkmış olması demokratik hareket içinde çok önemli bir yer tutmustur (Talas, 1992: 31,60-62; TBMM Zabıt Ceridesi,1947:240).
CHP, DP’nin kurulması ve isçilerin DP’ye ilgi göstermeleri karsısında hemen harekete geçerek isçileri kendi partisine çekmek istemistir. Esasen CHP 16 Aralık 1946’da birçok isçi sendikasını kapatmış ve yöneticilerini tutuklatmısken DP faktörü ile 1947 tarihinden itibaren kendi partisine yakın isçi sendikalarını kurdurtmaya girismistir. Bu amaçla parti örgütü içinde ve Genel Sekreterlige baglı “ sçi Bürosu” kurulmustur. Hatta CHP isçi sendikalarına maddi yardım dahi yapmıstır. Bu dönemde CHP sendikalasmada TSEKP’nin (Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi) örgütlenme semasından faydalanarak isçilere yönelik “Sendika” ve “Hürbirlik” gazetelerinin çıkarılmasını saglamıstır. Böylece sendikalar siyasete bulasmış ve bundan sonra da onların gölgesinden ayrılamamıstır (Güzel, 1998: 158-167; Toksöz,1983:372-379; Yücetürk,1972:154).
1946 tarihinden beri yapılmakta olan baska bir anti-demokratik uygulama da “Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu”nun 18. maddesinde bulunmaktaydı.
18.maddenin kaldırılması 20 Subat 1948 günlü ve 5188 sayılı Yasa ile mümkün olmustur. Bu madde hakkında görüslerini 21 Mart 1947 günü Adana Menderes “...Vatandas, Polis tarafından hiç sebep göstermeye hacet kalmaksızın günlerce nezaret altına alınabilirse...böyle bir memlekette vatandaş hak ve hürriyetleri asla saglama baglanmış sayılamadı...” olarak belirtmistir (Tökin, 1965: 638-640).
İsmet İnönü’nün Ekim 1946 tarihinde Antakya’da seçim propaganda konusmasında “…Bütün siyasi ve askeri hayatımdaki vazifelerin hiç birini
itibar almadan diyebilirim ki, öldügüm zaman Türk milletine iki eser bırakmış olacagım. Bunlardan biri köy okulları, digeri de müteaddit partilerdir. Sunu ilave edeyim ki, yakın arkadaslarım tarafından kurulan Demokratik Parti, memlekette bugün taazzuu etmiş ve tutunmustur…” seklinde yapmış oldugu konusma ile artık çok partili döneme geçilmesinin kaçınılmaz oldugu ve bunu nönü’nün kendisinin gerçeklestirdigi, bu nedenle de oyların kendilerine gelmesi gerektigini düsünmektedir (Aydemir,1969:474).
10 Mayıs 1946 tarihinde yapılan belediye seçimlerini Demokrat Parti CHP’nin erken genel seçim kararı nedeni ile boykot etmiş ve seçimlere katılmamıstır. Bu nedenle bu seçimler tek parti ile yapıldıgı için demokratiklik niteligi kazanamamıstır. nönü seçimlerden önce DP’nin boykotu karsısında yapmış
oldugu konusmada “...Son zamanlarda bazı devletlerde seçime istirak etmeme taktigi görülmüstür. Bunun manası yabancı devletlere karsı memleketin iç idaresini itham etmektir. Kendi iç idaremizi yabancı devletlere karsı kötülemek tesebbüsünü Türkiye denen devlette vatandasların hoş görmeyeceklerine eminim...” seklinde bir elestiri getirmistir (Toker, 1990b: 105; nönü,1987:184-200).
1947 yılında muhalefetin Peker hükümetine elestirilerinin artması sonucu Peker, birtakım önlemler alma yoluna gitmis, muhalefet ile hükümet bir çıkmaza sürüklenmistir. Esasen bu çatısmanın nedeni DP’nin stanbul’da yapılan ara seçimlere katılmaması olmustur. Ara seçime katılımın az olması ve seçimin demokratik olmaması CHP Hükümeti’ne dış basından elestiri getirmistir. Aradaki çatısmayı durdurmak amacıyla Celal Bayar ile İnönü’nün baş basa görüsmeleri sonunda görüsme konularını nönü 11 Temmuz 1947 tarihinde radyodan okumuş ve bu tarihe “12 Temmuz Beyannamesi” olarak geçmistir. Bu beyannamede nönü DP’yi savunarak Peker’e karsı çıkmıs, kendisini partiler üstü konumda tutarak “...Devlet reisi olarak, kendimi her iki partiye karsı müsavi derecede vazifeli görüyorum...ihtilalci bir tesekkül degil bir kanuni siyasi partinin metotları ile çalısan muhalif partinin, iktidar partisi sartları içinde çalısmasını temin etmek sarttır...Muhalefet teminat içinde yasayacak ve iktidarın kendisini ezmek niyetinde olmadıgından müsterih olacaktır. İktidar, muhalefetin kanun haklarından baska bir sey düsünmediginden müsterih bulunacaktır.” demistir. İnönü’nün bu hareketi Cumhurbaskanı olarak ilk defa demokratik çizgide gerçeklesmistir (Uran,1959: 470; Koçak, 1986b:141-153; Aydemir,1969: 459; Turan,2000: 295).
31 Temmuz 1922 tarihinde kurulan “ stiklal Mahkemeleri” 4 Kasım 1948’de 5384 Sayılı Kanunla CHP tarafından yürürlükten kaldırılmıstır. Yine aynı yıl 2 Temmuz’da yeni bir Seçim Kanunu müzakereleri baslatılmıs, 30 Haziran 1949 tarihinde kanun tasarısını olusturan komisyon “Ali Tamirat”ı kabul etmistir. Bu yeni Seçim Kanunu Tasarısı tamamlanarak 16 Subat 1950 tarihinde 5545 Sayılı Kanunla Meclisten geçirilerek yürürlüge konmustur. Buna göre seçim tek dereceli, genel, esit ve gizli oy ve açık tasnif ilkelerini, çogunluk sistemini, adli teminatı ve sandık baslarında siyasal parti gözlemcilerinin bulundurulması iznini getirmistir. 1 Subat 1949 tarihinde M.E.Bakanlıgı’nın 70/5426 Sayılı kararı ile lkokullarda ihtiyari olarak din dersi okutulması kararlastırılmıstır. CHP Hükümeti tarafından 4 Haziran 1949 tarihinde Ankara’da 5239 ve 5424 sayılı kanunlarla lahiyat Fakültesi kurulma kararı alınmıstır. Bunların yanında toplumsal kamu oyu olusturma yolları aranırken 1948 yılında sinemanın vergileri düsürülerek
büyük bir kitlesel araç haline gelmesine yardımcı olunmustur. Bu İsmet
İnönü’nün 4 Haziran 1949 tarihli TBMM konusmasından da açıkça görülmüstür; “ lk mekteplerde din dersleri okutturmaya baslayan hükümetin baskanıyım. Bu memlekette Müslümanlara namazlarını ögretmek, ölülerini yıkatmak için mam-Hatip Okulları açan hükümetin baskanıyım. Bu memlekette Müslümanlıgın yüksek esaslarını ögretmek için lahiyat Fakültesi açan bir hükümetin baskanıyım!” (Turan, 2000, 302; TBMM Zabıt Ceridesi,1949:9-24,710) CHP tarafından 1 Mart 1950 tarihinde 5566 Sayılı Kanunla 30.11.1925 tarihli “Tekke ve Türbelerin Kapatılmasına Ait Kanun” yürürlükten kaldırılmıstır. Hazinece özel tesebbüslere kefalet edilmesi ve döviz taahhüdünde bulunulmasına dair kanun çıkarılmış ve 11 Haziran 1945 tarihinde yürürlüge konan “Toprak Reformu Kanunu”nda tekrar degisiklige gidilerek eski haline getirilmistir.
CHP Hükümeti 10 Mayıs 1949 tarihinde Türk Ocaklarının yeniden açılmasını
saglamıstır. CHP’nin ekonomi siyaseti devletçilik çizgisinden liberal
çizgiye getirilmistir. Hatta CHP 1950 genel seçimleri bildirgesinde altı okun Anayasa’dan çıkarılmasını dahi belirtmistir.
CHP bu yeni kararları ile DP’den hemen hemen hiç bir fark teskil etmemistir (Ahmad, Turgay, 1976: 39-65; Aydemir,1969: 480; Uran,1959: 513-515;
TBMM Zabıt Ceridesi,1950:3-50).
10 Aralık 1948 tarihinde nsan Hakları Evrensel Beyannamesi yayınlanmış ve 1949’da Kuzey Atlantik ttifakı Örgütü (NATO) ve Avrupa Konseyi kurulmustur. Türkiye 8 Agustos 1949’da Konsey’e kabul olunduysa da NATO’ya girmesi Kuzey ülkelerinin itirazı nedeniyle Kore Savası sonunda 17 Ekim 1951’de gerçeklesebilmistir (Koçak, 1986b: 173; Armaoglu, 1984: 441-447, 517; Ülman, 1961: 93-94; Soysal, 1965: 366-370; Eroglu, 1957: 21-47; Shaw, Shaw,2000: 473; Lewis,1988: 312; Uran,1959: 500; Avcıoglu, 1990: 551-557; Turan,2000: 268-271).
E. CHP Hükümeti’nin Liberal Ekonomiye Geçiş Çabaları
II.Dünya Savası’nın baslamasıyla birlikte ülkede de yokluk ve zor günler baslamıstır. Hükümet bir taraftan savaş hazırlıgı yapar, bir taraftan yokluklarla mücadele ederken, diger taraftan da ülkede reform hareketlerine devam etmeye çalısmıstır. Bu atmosfer içerisinde CHP Hükümeti Meclise Köy Enstitüsü Kanun Tasarısı’nı getirmistir. Bu tasarı nedeniyle CHP içerisinde bir muhalefet olusmuş ve bazı milletvekilleri tasarının oylanmasına katılmamıstır. Neticede Meclisten 17 Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüsü Kanunu çıkmıstır. Bu kanuna milletvekillerinin tepki nedenleri arasında; köy okullarının köylülerce yapılacak olması, köylüye angaryanın yanında ek mali yük de getirmesi ve
II. Dünya Savası içerinde köylülerin zor durumda oldugunun düsünülmesi yer almıstır (Uran,1959: 551; Koçak, 1997: 124,128-129; Timur, 2001: 187-207; Avcıoglu, 1990: 498-502; Baydur, 1999: 115-127; nönü, 1998: 76-88).
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren yapılmak istenen ve bir türlü gerçeklestirile meyen “Toprak Reformu” tekrar gündeme gelerek 14.05.1945 günü TBMM’de “Çiftçiyi Topraklandırma Yasa Tasarısı” görüsülmeye baslanmıstır. Bu tasarının 17. maddesine göre ülkede üst toprak mülkiyet sınırı beş bin dönüm olarak yer almıs, fakat topragın yetersiz ve kıt oldugu bazı yerlerde bu sınır elli dönüme kadar düsmüstür. Tasarının 21. maddesinde de “kamulastırma gerçek bedelden degil, arazi vergi matrahına göre yapılacaktır” denmistir. CHP’nin bu toprak reform tasarısı Mecliste görüsülürken, CHP içinde büyük toprak sahibi milletvekilleri yasa tasarısına karsı çıkarak büyük tartısmalara sebep olmuslardır. Örnegin Adnan Menderes 17. maddeye, Refik Koraltan ise 21. maddeye karsı çıkmıstır. CHP içindeki karsı çıkmalara ragmen bu yasa 4753 sayı ve 11.06.1945 günündeki oylamada 345 oy ile kanunlasmıstır. TBMM’de 1945 yılı Bütçe
Yasa Tasarısı görüsülmeye baslayınca CHP’deki muhalif milletvekilleri program üzerine sert elestirilerde bulunmuslardır. Özellikle Bütçe açıgı nedeniyle artan devlet borçları, ölçüsüz emisyon, hayat pahalılıgı, vurgunculuk, karaborsa, adaletsiz ve verimsiz vergi sistemi üzerine elestiriler yogunlasmıstır. Bütçe görüsmelerinden sonra yapılan oylamada 368 kabul oyuna karsı 5 red oyu ile Bütçe Yasası TBMM’den çıkmıstır. Red oylar Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuad Köprülü, Celal Bayar ve Emin Sazak’tan gelmistir. Akabinde yapılan güven oylamasında red oy sayısı Hikmet Bayur ve Recep Peker’ inde katılımıyla yediye çıkmıstır (Ahmad, Turgay,1976: 13-27; Çelik, 1969: 120-123; Armaoglu, 1984: 410-433; Koçak, 1986b:136; Shaw,2000:470-472; Lewis,1988: 467-468; Avcıoglu,1990: 495-496; TBMM Zabıt Ceridesi,1945a:15-72; TBMM Tutanak Dergisi,1945:45-106).
31 Mayıs tarihinde Ticaret Bakanı Celal Sait Siren’in yerine Raif Karadeniz, Genel Sekreter Memduh Sevket Esendal’ın yerine de Nafi Atıf Kansu getirilerek parti içerisindeki muhalefete karsı daha liberal bir çizgiye gelinmek istenmistir. 1945 ocagında Mecliste yapılan Sirketi Hayriye’nin devletçe satın alınması oylamasında 248 kabul oyuna karsın 171 üyenin katılmaması ve 7 red oyunun çıkması artık devletçilige karsı liberal ekonominin istendigi, CHP’nin devletçilik politikasının daha mutedil yapıya çekilmesi ve parti içerisinde muhalefetin sertlestiginin göstergesi olmustur.
İnönü bu konuda 19 Mayıs 1945 tarihinde “…memleketin siyaset ve fikir hayatında demokrasi prensipleri daha geniş ölçüde hüküm sürecektir…” demistir. Hatta Faik Ahmet Barutçu’nun anılarında nönü’nün Çankaya’da
bir davette açıkça demokrasiden bahsederek Terakkiperver Cumhuriyet ve Serbest Fırka partilerinin kapatılmasında kendisinin de hatalı oldugundan
bahsetmis, çok yakında bir muhalefet partisinin kurulacagını söylemistir (Vatan , 1957; Koçak, 1986b: 135; Shaw, Shaw, 2000: 473-478; TBMM
Zabıt Ceridesi,1945b:43-60). CHP’nin 1 Kasım 1945 tarihinde TBMM’nin yedinci dönem üçüncü toplantı yılını açış konusmasında İnönü “ Toprak Mahsulleri Vergisi ”nin kaldırılmasından duymuş oldugu memnuniyeti belirtmistir. Ayrıca İhracat Vergisi kaldırılması ile Orman Kanunu’nda yapılan degisikliler üzerinde
durulmustur. Bütün bunlar CHP’nin karsısında artık kuvvetli bir partinin kurulmuş olmasından kaynaklanmıstır (Ahmad, Turgay, 1976: 12-28;
Bozkurt, 1968: 70; Avcıoglu,1990: 522-533; Turan,2000: 299-300; Teziç, 1976: 259; Düstur2:432-440; Düstur5:9-11; Düstur2:433-440; TBMM Zabıt
Ceridesi,1943:33-45).
1946 seçimleri sonunda Hükümet, Recep Peker tarafından kurulmuş ve hükümetin ekonomik programı içinde özel tesebbüsün ve özel sermayenin
emniyetle çalısmalarını sürdürecegi, hiç bir ayrıcalık tanınmayacagı, devlet tesebbüsleri ile hususi tesebbüslerin isbirligi yapacagı, özel tesebbüslerin
yapabilecegi alanlara devlet tesebbüsü mümkün oldugu ölçüde girmeyecegi gibi kararları yer almıstır. Bu bize tam olarak liberal ekonominin devamının
mümkün olamayacagı, daha çok devlet tesekkülleri ile özel tesebbüsün kontrol altında tutulabilecegini göstermistir (Shaw,2000: 473; Koçak,1986b:
141-153; nönü,1987:298-310).
1947 Subat ve Mart aylarında Türkiye Recep Peker Hükümeti zamanında liberal kapitalist düsünce sistemi içine kayarak “Uluslararası Para Fonu (IMF)” ve
“ Dünya Bankası (IBRD)” na giriş yapmıstır. 12 Mart 1947 tarihinde ABD Baskanı Truman’ın SSCB’nin önüne set çekebilmek amacıyla bu ülkenin yayılabilecegi
ülkelere kendi adını tasıyan bir doktrin “ Truman Doktrini ” yayınlamıstır. Türkiye ABD ile bu doktrin geregince 12 Temmuz 1947’de yardım antlasması imzalamıstır (Koçak, 1986b: 173; Armaoglu,1984: 441-447, 517; Ülman, 1961:93-94; Soysal, 1965: 366-370; Eroglu, 1957: 21-47; Shaw, 2000: 473; Lewis,1988: 312; Uran,1959: 500; Avcıoglu,1990: 551-557; Turan,2000: 268-271).
CHP ekonomi alanında 1946 yılında 5 Yıllık Sanayi Planı ve 1947’de Türkiye Kalkınma Planı’nı uygulamaya almış ve 1948’de Türkiye ktisat Kongresi’ni düzenlemistir. Fakat bu uygulamalar esnasında Peker Hükümeti zamanında ilk devülasyon yapılmış ve TL’ sı Dolar karsısında deger kaybetmistir; örnegin 1946’da 1 Dolar 1.28 TL iken birdenbire 2.80’e çıkmıstır. Truman Doktrini ve Marschal yardımları çerçevesinde ABD’den borç para alınmaya baslanmış ve böylece devletçi modelde artık gevseme 1947’de baslamış ve 1950’de artık iyice ilerlemistir. Bu konuda görüslerini Sedat Agralı “…dönemle ilgili sunu belirtmeden geçmemeliyiz; savaş sona erip normal çalısma kosullarına geçildiginde yeni yönetmelikler yürürlüge konulacaktı. Fakat çoguisveren çalısma saatlerini uzatan, ücretsiz fazla mesai öngören ve icabında gece vardiyasını sekiz saatin üzerine çıkarıveren savaş dönemi yönetmeliklerini iyice benimsemiş oldugundan, simdi savaş sonrasının yeni yönetmeliklerini uygulamaya yanasmıyordu, savasın sagladıgı avantajları kolay kolay bırakacaga benzemiyordu.” seklinde belirtmistir (Güzel, 1998:209).
Türkiye ABD’nin himayesinin diyetini çok erken ödemeye baslamıstır. Türkiye’de sehirlerde sermaye birikimi olusmaya baslaması ile artık devletçi yapının sona ermesi için bu grup var gücüyle çalısmaya ve kendi sermayelerini büyütmeye çalısmıstır. Türkiye’de Gayri Safi Milli Hasıla, tarım ve sanayide 1939’daki düzeyine ilk olarak 1948’de ve sonra 1950’de ulasabilmistir. Yine ülkenin 1946 yılında ihracatı % 30, ithalatı % 20 artmasına ragmen 100 milyon dolar ticaret fazlasına sahip iken 1947’de ülkenin ithalatı % 100’ü asmış ve ihracatı ise sabit kalınca artık kronik dış açıga dayalı ekonomik yapı baslar ve bu açık 1946-50 arasında 500 milyon doları bulunca ancak ABD’den alınan dış borç ile kapatılabilir hale gelmistir. Böylece bu tarihten sonra hem ithalat ihracat dengesi bir daha kurulamamıs, hem de dış borç batagından ülke bir daha kurtulamamıstır (Aydemir, 1969: 397).
Sonuç
CHP’nin Cemiyet Kanunu’nda yaptıgı degisiklik sonunda birçok siyasi parti kurulmustur. Birden bire o kadar çok partinin kurulmuş olmasının nedeni, daha önce illegal olarak örgütlenenlerin yasal hale gelmesi olmustur. Ama bu partilerin hiçbiri ciddi olarak DP dısında CHP’ye rakip olabilecek güçte olamamıs tır, zira toprak sahipleri, nüfuzlu kisiler ve aydın kesim DP içinde yer almıstır. lk çok partili 1946 genel seçimleri sonunda Mecliste birden çok siyasi parti ile bagımsız milletvekili yer almıstır.
1946 seçimleri sonrasında CHP ilk defa TBMM’de kendisine ciddi muhalif olabilecek bir partiyle karsılasmıstır. DP’nin demokrasi ve özgürlük söylemleri sonrasında birçok kisi partiye kayıt olmakta ve partiyi desteklemistir. Bunun için CHP Hükümeti 1946-1950 arasında sosyal alanda anti-demokratik yasaları kaldırma yoluna gitmis,isçilere sendikalasma hakkı tanımış ve hatta kendisi yardımcı olmustur. CHP Hükümeti bu dönemde cemiyet ve dernek kurulmasına müsaade etmis, basın yayın kanununda degisiklige giderek sansürü kaldırılmıs, sıkıyönetim uygulamasına son vermis, sıkıyönetim mahkemelerindeki dosyaları bagımsız mahkemelere aktarmıstır. Bunlara ilaveten CHP Hükümeti Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda degisiklige giderek halkın sebepsiz yere karakola götürülmesine son vermis, siyasal partilere propaganda izni vermis, stiklal Mahkemelerini kaldırmıstır. Ama bunların yanında özellikle 1947’dan sonra sol söylemli gazete, dergi ve sendikalar kapatılmıstır. Bunun sonucunda da bu dönemde kurulan siyasi partilerin bir çogu varlıklarını uzun süre sürdürememistir.
CHP Hükümeti ekonomi alanında ise Toprak Mahsulleri Vergisi, Varlık Vergisi, İhracat Vergisi’ni kaldırmıs, “Toprak Reformu Yasası”nda degisiklige gitmistir. Ayrıca bu dönemde özel tesebbüse önem verilmeye baslanmıs, köylü ve isçiler siyasetle ilgilenmeye baslamıstır. Egitim alanında ise bu dönemde İmam - Hatip Liseleri açılmıs, İlkokullarda “ Din Kültürü Ders ”i okutulmaya baslanmıs, “Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Kanunu” degistirilmis, Üniversite Kanunu çıkararak üniversitelerin özerklesmesi saglanmıstır.
CHP Hükümeti siyasi alanda “ Milli Şef ” ibaresini, parti-devlet anlayısını, Cumhurbaskanının parti baskanı olmasını, valilerin illerde parti baskanı olmasını ve partide “Degismez Genel Baskanlık” sıfatlarını kaldırılarak süre ve seçime baglamıstır. CHP seçimlerde aday belirlerken merkeziyetçilikten tasraya dogru kaymıs, yeni seçim kanunu ile gizli oy, açık tasnif usulü getirerek sandıklarda parti gözlemcilerinin yer almasını ve seçimlerin yargı denetiminde yapılmasını saglamıstır.
Sonuç olarak ülkede çok partili döneme geçilmesi ile beraber CHP kendini yeniden gözden geçirerek parti tüzügünde ve CHP’nin yönetim anlayısında degisikliklere gitmistir. Bu durum ülkede demokrasinin yerlesmesi ve muhalefet partilerinin hükümetleri daha dogru kararlara yönlendirmesi bakımından büyük bir deneyim olmustur.
KAYNAKÇA
Agaoglu, Samet,(1972), Demokrat Parti’nin Doguş ve Yükseliş Sebepleri, Bir Soru, Baha Matbaası, İst.
-------------, (1967),Arakadasım Menderes, Baha Matbaası, İst.
Ahmad, Feroz, Turgay, Bedia,(1976), Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolijisi 1945-1971, Bilgi Yayınevi, İst.
Ahmed, Feroz,(1994), Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Hill Yayınları, İ st.
Akandere, Osman,(1988), Milli Sef Dönemi; Çok Partili Hayata Geçiste Rol Oynayan İç ve Dış Tesirler, 1938-1945, İz Yayınları, İstanbul.
Anday, Melih Cevdet,(1962), Beş Parti-Tek Parti, Cumhuriyet, 13 Ekim.
Armaoglu, Fahir,(1984), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları, Ankara.
Avcıoglu, Dogan,(1990), Türkiye’nin Düzeni, Tekin Yayınevi, İst.
Aydemir, Sevket Süreyya,(1968), II.Adam, Cilt II, Remzi Matbaası,İst.
-----------------, (1969), Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İst.
Ayın Tarihi, (1939), Mart, No:64.
Ayın Tarihi, (1939b), Mart, No:65.
Bayar, Celal, Basvekilim Adnan Menderes, Derleyen İsmet Bozdag, Baha Matbaası, İst.
Baydur, Mithat, (1999), Siyasi Tarihimizden Kesitler, İrfan Yayınevi, İst.
Bekata, Hıfzı Oguz, (1960), Birinci Cumhuriyet Biterken, Yeni Matbaa, Ankara.
Binark, İsmet, (2004), Türk Parlamento Tarihi, TBMM, VI. Dönem, C.I, TBMM Vakfı Yay.I.
Bozkurt, Celal,(1968), Siyaset Tarihimizde CHP, Ankara 1968.
Burçak, Rıfkı Salim, (1979), Türkiye’de Demokrasiye Geçiş 1945-1950, Olgaç Yay., Ank.
CHP V.Büyük Kurultay Zabıtları, (1939), Ulus Basımevi, Ankara.
CHP Program ve Nizamnamesi, (1943), Ulus Basımevi, Ankara.
CHP Müstakil Grup Rapor ve Ekleri,(1946), TBMM Basımı, Ankara.
CHP Genel Sekreterliginin Parti Örgütüne Genelgesi,(1937),C.10, Ulus Basımevi, Ank.
CHP Yedinci Kurultay Tutanagı, (1948), Ulus Basımevi, Ankara.
Cumhuriyet, (1939), 26 Mart.
Çelik, Edip,(1969), Türkiye’nin Dış
Politika Tarihi, 100 Soruda, Gerçek Yayınevi, İst.
Düstur1, 3.Tertip, XXVII.
……...2, 3.Tertip, XXI.
……..,3 3.Tertip, XXVI
……...4, 3.Tertip, XXXI.
……...5, 3.Tertip, XXIV.
……...6, 3.Tertip, XVII.
……...7, 3.Tertip, XIV.
……...8, 3.Tertip, XIX.
Eroglu, Hamza, (1957), “Kuzey Atlantik Paktı” (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecbuası), C.XXI, S.1-4, st.
Giritlioglu, Fahir,(1965),Türk Siyasi Tarihinde Cumhuriyet Halk Partisinin Mevkii,C.I, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
Gologlu, Mahmut,(1982), Demokrasiye Geçiş 1946-1950, Kaynak Yayınları,İst.
Güzel, Mehmet Sehmus, (1998),”İkinci Dünya Savası Boyunca Sermaye ve Emek”,D.Quataert ve E.J.Zürcher, Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine
İsçiler 1839-1950, İletisim Yayınları, İst.
İnönü, İsmet, (1987),Hatıralar, C.2, Bilgi Yayınevi, Ankara.
İnönü, İsmet, (2000),Defterler (1919-1973), C.I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
İnönü, Erdal,(1998), Anılar ve Düsünceler, Yorum Kitapları, İst.
Karpat, Kemal, (1996), Türk Demokrasi Tarihi, 2.Baskı, Afa Yayınları,İstanbul.
Koçak, Cemil, (1997),“Siyasal Tarih 1923-1950”,Türkiye Tarihi IV, Çagdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, st.
----------,(1986a), Türkiye’de Milli Sef Dönemi, C.I,İletisim Yayınları, İst.
----------, (1986b), Türkiye’de Milli Sef Dönemi, C.II,İletisim Yayınları, İst.
Lewis, Bernard, (1988),Modern Türkiye’nin Dogusu, TTK Basımevi, Ankara.
Ortaylı, İlber,(1983), “1946 Demokrasisi”, Yazı Dizisi, Milliyet,15 Mayıs.
Sencer, Muzaffer,(1971), Türkiye’de Siyasi Partilerin Sosyal Temelleri, Geçiş Yay., İst.
Shaw, Stanford J., Shaw,Ezel K.(2000), Osmanlı İmparatorlugu ve Modern Türkiye, I.Cilt, e Yay., İst.
Soysal, İsmail, (1965),Türkiye’nin Dış Münasebetleri ile ilgili Baslıca Siyasi Andlasmaları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
Talas, Cahit, (1992), Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi, Bilgi Yayınevi, İst.
TBMM, (1943) Zabıt Ceridesi, Devre 7, çtima Fevkalade,,C.3.
………, Zabıt Cerideleri, 7.Dönem, Cilt 20.
……...., Zabıt Cerideleri, 6.Dönem, Cilt 1.
………, Zabıt Cerideleri, 6.Dönem, Cilt 6.
………, (1945a) Tutanak Defteri, Devre 7, Toplantı 2, C.15.
………, (1945b) Tutanak Defteri, Devre 7, Toplantı 2, C.15.
………, (1945) Tutanak Defteri, Devre 7, Toplantı 2, C.18.
………., (1946) Tutanak Defteri, Devre 7, Toplantı 3, C.24.
………., (1946) Tutanak Defteri, Devre 8, Toplantı Olaganüstü, C.1.
………, (1946) Tutanak Defteri, Devre 8, Toplantı Olaganüstü, C.1.
………, (1947) Tutanak Defteri, Devre 8, Toplantı 1, C.5.
………, (1949) Tutanak Defteri, Devre 8, Toplantı 4, C.24.
………, (1950) Tutanak Defteri, Devre 9, Toplantı 2, C.2.
Teziç, Erdogan,(1976), 100 Soruda Siyasi Partiler, Gerçek Yayınevi, st.
Timur, Taner,(1991), Çok Partili Hayata Geçis, letisim Yayınları, st.
-----------,(2001), Türk Devrimi ve Sonrası, mge Yayınları, st
Toker, Metin,(1990a), Tek Partiden Çok Partiye, Bilgi Yayınevi, st.
-----------,(1990b), Demokrasiden Darbeye 1954-1960, Bilgi Yayınevi, st.
-----------,(1966), smet Pasayla 10 Yıl, 1954-1957, C.I, Akis Yayınları, Ankara.
Toksöz, Fikret,(1983),”Dernekler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi,
C.II, İletisimYay., İstanbul.
Tökin, Firizun Husrev ,(1965), Türk Tarihinde Siyasal Partiler ve Siyasal Düsüncelerin Gelismesi, Elif yayınları, İstanbul.
Tunaya, Tarık Zafer,(1952), Türkiye’de Kurulan Siyasi Partiler, Dogan Kardaş Yay., İstanbul.
Turan, Serafettin,(2000), İsmet İnönü, Kültür Bakanlıgı Yayınları, stanbul.
Ulus, (1950), 17 Mayıs.
Uran, Hilmi,(1959), Hatıralarım, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
Ülman, A.Haluk,(1961), Türk-Amerikan Diplomatik Münasebetleri, 1939-1947,
SBF Dış Münasebetler Enstitüsü Yayını, No:14, Ankara.
Uyar, Hakkı,(1999),Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, 2.Baskı,Boyut Yayıncılık, İstanbul.
Vatan,(1957), Fuat Köprülü, “Demokrat Partinin Kurulusu”, 6 Aralık.
Yesil, Ahmet,(1988), Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçis, Kültür Ve Turizm
Bakanlıgı Yayınları, Ankara. Yücetürk, Ahmet N.,(1972), Türkiye’de Dernek Gelisimleri, AÜSBF Yayını, Ankara.
Sosyal Bilimler Dergisi
Yüksel KASTAN
..
