Orta Doğu’daki Gelişmeler ve Türkiye’nin Politikaları., BÖLÜM 2

Orta Doğu’daki Gelişmeler ve Türkiye’nin Politikaları.,  BÖLÜM 2

 e. Körfez Ülkeleri:

Körfez ülkeleri ile Türkiye’nin ilişkileri daima sorunsuz bir seyir teşkil etmiştir. Bölge devletleri barındırdıkları Şii nüfus ve zaman zaman yayılmacılık 
teşebbüslerine maruz kaldıkları İran’dan her zaman endişe duymuşlardır. Bu ülkelerin genellikle Saddam’ın Kuveyt’i işgali sırasında takındığı kararlı tutum nedeniyle Türkiye’ye belirli bir güven duydukları bilinmektedir. Buna ilaveten esas itibariyle ABD’ye ve daha az ölçüde de İngiltere’ye güven beslemektedirler. 

İran’ın geçen yıl P5+1 ile yaptığı anlaşmanın Körfez Ülkelerinde fazla açığa vurulmamakla beraber belirli ölçüde endişe yarattığı bilinmektedir. 
Bu çerçevede bir yandan kendi aralarındaki işbirliği teşkilatı olan KİK’e (Körfez İşbirliği Teşkilatı) askeri bir veçhede ilavesiyle ortak bir güç kurarken ABD’nin de Orta Doğu’daki komutanlığı olan (CENTCOM)’u Katar’a taşıdığı bilinmektedir. Buna ilaveten geçen yıl Türkiye ile Katar arasında (Türkiye-Katar Taktik Tümen Karargâhı) kurulması, bu üssün Komutanlığının bir Katar’lı, Komutan Yardımcısının da Türk olması kararlaştırılmıştır. Üs’de 500-600 kadar Türk askerinin bulundurulacağı yolunda basında haberler mevcuttur. 

Körfez ülkelerinin en güçlüsü ve öbürleri üzerinde de belirli ağırlık ve etkisi olan Suudi Arabistan’dır. Bir bakıma eşitlerarası birinci durumdadır. 
Körfez ülkeleri aradaki coğrafi uzaklığa rağmen daima Esad/Baas yönetimlerine karşı çekingen ve mesafeli davranagelmişlerdir. 
Suriye’de iç savaş başladığında Katar ve Suudi Arabistan dışındaki diğer Körfez Ülkelerinin çok öne çıkmadan IŞİD ile mücadeleye katkıda bulundukları tahmin edilmektedir. Suudi Arabistan’ın IŞİD’e karşı tutumu ilginçtir. Suudi Arabistan devlet olarak IŞİD’e karşı koalisyonda yer almakla ve bazı hava operasyonlarına katılmakla birlikte Suudi halkın içinden IŞİD’e maddi destek de bulunduğu hatta IŞİD’in önde gelen finansörlerinden olduğu yolunda basın haberlerine de rastlanılmıştır.

Son olarak Suudi Arabistan Savunma Bakanı ve Veliahtın’ın İran’a vaki ağır savaş tehdidi ve İran’ın da bunu aynı şekilde cevaplaması son dönemlerde 
iki ülke arasındaki rekabetin eriştiği önemli bir aşamaya işaret etmektedir. Tarafların fiilen silahlı bir çatışmaya gireceğine fazla ihtimal verilmemekle beraber ihtilafın büyümesinin Türkiye’yi bazı güç durumlar ve tercihler yapma karşısında bırakabileceği düşünülmektedir. 

Trump’ın Suudi Arabistan ziyareti sırasında bugünkü terör olaylarının medeniyetler arası bir savaş olmayıp iyi ile kötü arasında bir savaş olduğunu, 
IŞİD’in mali kaynaklarının muhakkak surette kesilmesi gerektiğini vurguladıktan sonra bölge ülkelerinin aşırıcılığa karşı mücadelede üzerlerine düşeni yapmaları gerektiğini, kendilerinin yerine ABD gücünün düşmanları ezmesini beklememelerini dile getirmesi ilginçtir.

 f. Kıbrıs – Ege - Yunanistan:

Güney Kıbrıs’da Anastasiades ile Kuzey’de Mustafa Akıncı’nın Cumhurbaşkanı seçilmeleri Kıbrıs sorununun çözümüne yönelik umutların yeniden artmasına yol açmıştır. Çeşitli müzakereler sonucu bugün gelinen noktada belirli gelişmeler kaydedilmekle birlikte henüz nihai çözümün uzak olduğu anlaşılmaktadır. Bu konuda müzakerelere belirli aradan sonra devam edileceği sanılmaktadır. Kıbrıs sorununun Türkiye’nin AB üyeliği konusunda engel olarak kullanılmaya devam ettiği de bir gerçektir. Türkiye ile Yunanistan arasındaki ilişkiler bir süreden beri başta ekonomik alan olmak üzere gelişmektedir. İlişkilerdeki sorunların tırmandırılmaması bu konulardaki anlaşmazlıkların çözümü 
için müspet bir ortam yaratacaktır. 

2) ABD, AB, NATO, Rusya:

 a. ABD:

Trump’ın Orta-Doğu politikasının tam olarak belirlenmediği görülmektedir. Dışişleri Bakanı Tillerson Nisan ayı başında ziyaret ettiği Moskova’da ABD’nin dış politikaları olarak özetle milli güvenlik ve ekonomik refahın arttırılması ile ortak demokratik değerlerin ilerletilip yaygınlaştırılmasına öncelik vereceklerini açıklamışlardır. Trump yurt dışına yaptığı ilk ziyarette üç semavi dinin merkezlerini tercih ederek dinler arası diyalog konusunda seçim kampanyası dönemine nazaran daha esnek bir tutum sergilemiştir. Suudi Arabistan ziyareti sırasında imzalanan çok büyük hacimli silah satışı anlaşmaları ve KİK ülkeleri ile yapılan toplantı, ABD’nin İran’ın nüfuzunu yayma girişimlerine karşı Orta-Doğu’da bu ülkelerle dayanışmasını daha da güçlendireceğini göstermektedir. Suriye’de Esad’ın akıbeti konusunda bazı kuşkuları olduğu hissedilmektedir. Görüldüğü kadarıyla Trump’ın önceliği IŞİD’le savaştır. Bu açıdan ABD’nin Rusya ve diğer koalisyon ortakları ile aynı çizgide oldukları görülmektedir. 

Bu nedenle de PYD/PYG’yi Türkiye’nin bütün ikazlarına rağmen ağır silahlarla donatmakta ve IŞİD’e karşı tek stratejik ortak olarak görmektedir. 
Bu tutumun Türkiye’nin PKK ile birlikte terörist olarak gördüğü PYD/PYG’ye meşruiyet (yasallık) kazanarak ileride Suriye’nin durumu belirlenirken Kürt’leri bir statü sahibi kılacağı açıktır. 

ABD TSK’nın Suriye’de Karocak ve Irak’ta Sincar’a yaptığı hava operasyonlarını Rusya ile birlikte kafi zaman öncesinde kendilerine ön bildirimde bulunmadığı iddiası ile Türkiye’ye serzenişte bulunduğu hatırlanacaktır. Her şeye rağmen ABD’nin Türkiye’nin Batı ittifakına katkılarını ve jeostratejik konumunu iyi değerlendirdiği yetkililerin ifadelerinden açıkça görülmektedir. Diğer taraftan İsrail ve Filistin’e yapılan ziyaret, ABD’nin İsrail’i destek ve Filistin konularında geleneksel politikası çizgisinde bir değişiklik beklenmemesi gerektiğini bir kez 
daha ortaya koymaktadır. Sayın Cumhurbaşkanının Washington’a vaki ziyaretinin ABD’nin tutumunda henüz herhangi bir değişmeye yol açmadığı görülmektedir.

 b. AB:

Türkiye’nin son dönemde AB ile ilişkilerinde OHAL,KHK, tutuklu parlamenterler ve gazeteciler, Venedik komisyonlarına uyum konularının ağırlıklı yer tuttuğu açıktır. Zaman zaman basında çıkan karşılıklı tenkit ve ifadelere rağmen her iki tarafında birbirlerinin önem ve değerini gerçekçi bir yaklaşımla takdir ettikleri açıktır. Bu nedenle zaman zaman gerginleşen ilişkilerin kopma noktasında daima geri döndüğü görülmektedir. AKPM Türkiye ile ilişkileri denetime almaları kararını takiben Malta’da yapılan AB Dışişleri Bakanları toplantısında Türkiye 
hakkında oldukça olumlu ve kucaklayıcı bir karar alındığı bu çerçevede Türkiye’nin üyeliği için kriterlerin açıkça ortada bulunduğu bunlara 
uyulması halinde her şeyin yoluna gireceği mesajının verildiği basında çıkmıştır. 

Sayın Cumhurbaşkanın bu konuda Avrupa günü vesilesiyle verdiği beyanat son derece ilginçtir. Sayın Cumhurbaşkanı yüzyıllardır. Avrupa’nın parçası olan Türkiye’nin hedefinin karşılıklı saygı, eşitlik ve karşılıklı yarar ilkeleri çerçevesinde AB üyeliği olduğunu vurgulaması ve bu anlayışla görüşmelerin devam edileceğini açıklaması ilginç ve olumludur. AB Bakanı Çelik’in de Avrupalı yetkililerle Brüksel’de yaptığı görüşmelerde aynı yönde ifadelerde bulunduğu basında bildirilmektedir. Sayın Cumhurbaşkanının son olarak AB yetkilileri ile yaptığı temaslardan ilişkilerin geliştirilmesi için tarafların 12 aylık bir program hazırlanmasının kararlaştırıldığı anlaşılmaktadır. Bu çerçevede özellikle ekonomik, askeri, turizm alanlarında çok önemli ilişkilerimiz olan ve üç milyon Türk’ün yaşadığı Almanya ile ilişkilerdeki pürüzlerin ortadan kaldırılmasının uygun olacağı düşünülmektedir.

 c. NATO:

Türkiye Uluslararası barışın korunması için temel olarak NATO’yu görmekte ve bu örgütün gerek askeri gerek siyasi etkinliğinin muhafazası için elinden gelen her türlü çabayı sarf etmekte bu çerçevede NATO’nun tüm barış harekâtlarına katılmış ve imkânlar nispetinde katılmaktadır. NATO’nun da Suriye’den gelebilecek füze saldırılarına karşı Güney hudutlarımızda Patriot füzelerinin konuşlandırılmasına ilaveten bölgede AWACS uçakları ile devriye uçuşları yaptığı bilinmektedir. Geçen yıl NATO Genel Sekreter yardımcılığına bir Türk Büyükelçi de atanmış bulunmaktadır. 

NATO’nun Karadeniz’de karada, havada ve denizde daha fazla mevcudiyet sergilemesine yönelik talepler, bilhassa Romanya ve Bulgaristan tarafından ittifak bünyesinde gündeme getirilmektedir. Ülkemizin, Karadeniz’de istikrar ve güvenliğin kıyıdaş ülkeler tarafından bölgesel sahiplenme temelinde ve tırmanmaya mahal verilmeden sürdürülmesine yönelik uzun vadeli vizyonu geçerliliğini korumaktadır. 

Bu arada, NATO Daimi Deniz Gücünü Montrö rejiminin lafzına ve ruhuna uygun olmak kaydıyla Karadeniz’e çıkmalarına ülkemizce olumsuz bakılmamaktadır. Son NATO Zirvesinde Teşkilatın IŞİD’e karşı koalisyonla işbirliği yapmasının kararlaştırıldığı, işbirliğinin esas itibariyle eğitim ve istihbarat konularında olacağı basın haberlerinde vurgulamaktadır.

 d. Rusya:

 2015 Kasım ayında düşürülen Rus askeri uçağının halen ilişkilerde çeşitli derecelerde etkili olduğu ve maalesef bir süre daha etkili olmaya devam edeceği hissedilmektedir. Gururlarına çok düşkün olan Rusların olayı hazmetmelerinin zaman alacağı vize konularında, charter uçuşlarında, ticari ilişkilerde gözlenen güçlüklerden anlaşılmaktadır. Suriye konusunda Rusya artık söz sahibi olarak oyun yapıcı duruma gelmiştir. 
Rusya hem PYD/YPG hem de Esad’a aynı anda destek vermektedir. Son olarak Suriye’de barışın tesisi ve ateşkes bölgeleri tesisinde Türkiye ve İran ile birlikte gayet aktiftir. ABD’nin bu konuda İran’a ve muhalif gruplardan bazılarına itirazı olmakla birlikte genelde IŞİD’e karşı mücadelede Rusya’ya tam destek vermektedir. 

Rusya Türkiye ile görünüşte gayet dostane ilişkiler sürdürmektedir. OHAL ve diğer uygulamaları Türkiye’nin iç politikası olarak görmektedir. 

Türkiye için Rusya hemen her bakımdan çok önemli bir ülke olup ilişkilerin büyük bir dikkat ve hassasiyetle yürütülmesine özen gösterilmesi özellikle bu ilişkilerin her hangi başka ilişkiler için kullanılıyor intibaı verilmesinden kaçınılmalıdır. Türkiye’nin müstakar bir politika izlediği dönemlerde komünist COMECON ülkelerini bünyesinde toplayan örgüt dışında Hindistan ile birlikte Sovyetler Birliği ile en fazla ekonomik işbirliği yapan ülke olduğunu hatırlatmak uygun olacaktır. Bu itibarla Rusya ile ilişkilerde şeffaflık ve istikrar prensibine itina gösterilmesinin, ekonomik, siyasi ve askeri ilişkilerde karşılıklı olarak itimat sarsıcı davranışlardan kaçınılmasının gerekli olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. 

Sonuç: 

Türkiye’nin 2009’dan itibaren Müslüman Kardeşler, Hamas, El Nusra gibi devlet dışı aktörlerle çeşitli şekillerde temas kurması, İran’ın nükleer programı konusunda BM ve Atom Enerjisi Kurumunda izlediği tutumu, zaman zaman dış politika uygulamalarında yeni-osmanlıcılık (neo-ottomanisme) ve Sünniliğin hamisi imajı vermesi Batı aleminde evrensel değerlerden ayrıldığı yorumlarına yol açmıştır. Buna ilaveten Türkiye’nin Şangay İşbirliği Örgütü ile ilişki kuracağı yolunda eylem ve söylemler ile Çin’le orta ve uzun menzilli füze sistemleri üretim anlaşması Batı camiasında çeşitli endişe ve kuşkulara yol açarak Türkiye’nin “eksen” değiştirme sürecinde olup olmadığı konusunu gündeme getirmiştir.

Türkiye’nin bölgede saygınlığı ve ağırlığının demokratik rejimi ve Batı ile sürdürdüğü ittifak ortaklığı ilişkilerinden kaynaklandığının hiçbir zaman akıldan çıkarılmaması gerekir. Buna ilaveten bölgemizde yer alan İslamcı militan örgütlerin DEAŞ’dan sonra da değişik isim ve sıfatlarda bölgemizde faaliyet gösterecekleri kuvvetli ihtimali karşısında Batı ittifakı ile ilişkilerin Türkiye’nin güvenliğinin en ağırlıklı ve sağlam güvencesi olarak devam edeceği aşikârdır. 

Bu itibarla bu ilişkilerin imkânlar nispetinde daha da geliştirilmesi ve müttefiklerimizin zihinlerinde herhangi bir şüpheye mahal verilmemesine itina gösterilmesi büyük önem taşımaktadır. 

Türkiye’nin bağımsızlığı ve güvenliğinin Batı ittifakı dışında bir alternatifi olmadığı açıktır. Son olarak Sayın Cumhurbaşkanının Avrupa günü dolayısıyla verdiği demeçte bunu en açık ve kuvvetle vurgulamış olması cihatçı/militan örgütlerin bölgede faal oldukları ve temizlenmelerinin de çok zor olduğu bu dönemde büyük bir önemi haiz olduğu ortadadır.

Türkiye’nin dış ilişkilerinde istikrarlı politikalar üretirken uluslararası alanda “güvenilir ülke” imajını yaratma ve muhafazaya özen göstermesinin 
yararlı olacağı düşünülmektedir.


***

Orta Doğu’daki Gelişmeler ve Türkiye’nin Politikaları., BÖLÜM 1

Orta Doğu’daki Gelişmeler ve Türkiye’nin Politikaları.,  BÖLÜM 1

Dış politika ve Savunma Araştırmaları Grubu*
* Başkan: İlter Türkmen, Büyükelçi (E) - Dışişleri Eski Bakanı,
Bşk.Yrd. Salim Dervişoğlu Oramiral (E),
Üyeler;
Halil Akıncı Büyükelçi (E),
Oktar Ataman Orgeneral (E),
Cemil Şükrü Bozoğlu Tuğamiral (E),
Ahmet Oğuz Çelikkol Büyükelçi (E),
Ünal Çeviköz Büyükelçi (E),
M. Doğan Hacipoğlu Tümamiral (E),
Oktay İşcen Büyükelçi (E),
Güner Öztek Büyükelçi (E),
Seyfettin Seymen Hv. Tümgeneral (E),
Necdet Timur Orgeneral (E).


Büyük Zaferi takiben Atatürk harap bir ülke, okuma yazma düzeyi çok düşük, asırlar boyu kendisini Padişahın kulu olarak gören bir toplumu devralmıştır.
Atatürk ülkeyi kalkındırma görevinin yanısıra kul statüsündeki halka eşit vatandaşlık şuurunu kazandırma, halkın devlet idaresine katılımını sağlayan
Cumhuriyet rejimini kurma gibi birbirinden daha zor hatta imkânsız görevlerle karşı karşıya kalmıştır. Atatürk’ün bu hedefleri gerçekleştirmek için ülkede
ve çevresinde barışa ihtiyaç duyduğu açıktır. “Yurtta Sulh Cihanda Sulh” bu gereksinmeden doğmuş olup Türkiye dış politikasının değişmez bir prensibini
oluşturmuştur. Atatürk bölgeye yaklaşımında da mazideki bütün olumsuzlukların üzerine bir sünger çekerek bölgedeki bütün ülkelere dostluk ve işbirliği elini uzatmıştır. Bu konuda bu bölgeye özel olarak, Araplar arası ihtilaflara hiçbir surette taraf olmama bu ihtilaflara hiçbir surette karışmama bütün ülkelerle eşit mesafede politika yürütülmesi ilkesini koymuştur. Türkiye bu politika ve laik, demokratik rejimi ve Batı ile yakın ittifak ilişkileri nedeniyle bölgede büyük saygınlık ve ağırlık kazanmış, sözü dinlenen bir ülke olmuştur. Bu çerçevede 1980 Irak-İran savaşında Türkiye’nin savaşan tarafların talepleri üzerine Irak’ta İran çıkarlarını, İran’da Irak çıkarlarını koruyan ülke olduğu, 2008’de
iç harbin eşiğine gelen Lübnan’da taraflar arasında gerekli uzlaşmayı sağlayan ve aynı yıl Ankara’da TBMM’de Şimon Perez ile Mahmut Abbas’ı görüştüren ülke olduğu hatırlanacaktır.

Türkiye’nin tarafsızlığa ve tüm aktörlere eşit mesafede durmaya dayalı dengeli dış politika uygulaması 2009 yılından itibaren köklü bir değişikliğe uğramıştır. Uluslararası kamuoyunda ve siyasi gözlemcilerde hâkim kanaat yeni uygulamanın Sünni hamiliği, Müslüman Kardeşleri destek ve yeni Osmanlıcılık gibi bir takım düşüncelere dayandırıldığı yolundadır.

Bölgedeki diğer gelişmeler, Arap Baharı ve özellikle Irak ve Suriye’deki iç savaşlar ve bölgedeki etnik/din kökenli sorunlar, dış müdahaleler
Türkiye’yi dış politika alanında nazik ve güç seçeneklerle karşı karşıya bırakmıştır.

1) Bölgesel Gelişmeler:

 a. Suriye:

Türkiye’nin tamamen insani mülahazalar ve ülkeye demokrasi getirmek amacıyla taraf olduğu iç savaşın kısa sürede Beşar Esad’ın devrilmesi ile sonuçlanacağı sanılmakta idi. Yedinci yılına giren çatışmaların bilançosu 600.000 ölü ve üçmilyonu Türkiye’de olmak üzere Suriye içinde ve komşu ülkelerde mülteci durumuna geçen Suriyeli sayısının 12 milyonu aştığı belirtilmektedir.
Türkiye’ye sığınan 3 milyonun hepsinin güvenlik yönünden kontrol altında tutulup tutulmadığı ve nizami pasaportla ülkemize giriş yapan Suriyelilerin nerelerde olduğu hakkında zaman zaman şüphe izhar edildiği anlaşılmaktadır.
Türkiye’nin savaş başında hedeflediği Beşar Esad’ın devrilmesi hususunda eskisi kadar ısrarlı olmadığı, Rusya’nın teşviki ve İran’ın katılımıyla müzakere sürecine yöneldiği ve bu çerçevede Astana konferansında herhangi bir şart öne sürmeksizin barışçı çözümde rol oynamayı, Suriye’nin bağımsızlık ve toprak bütünlüğünü Rusya ve İran’la birlikte garanti ettiği görülmektedir.

Savaşın bugüne kadar ortaya çıkardığı olgular olarak din referansı siyasi/askeri örgütlerin ortaya çıkması, Rusya’nın Suriye’ye daha da yerleşerek mevcudiyetini arttırıp bölge dengelerinde ağırlıklı söz sahibi olması, o tarihe kadar demir yumruk altında tutulan Suriye Kürtlerinin hem ABD hem de Rusya’nın himayesini kazanmak suretiyle Suriye’de hem meşruiyet hem de bir statü kazanma yoluna girdiklerini belirtmek mümkündür. Türkiye’nin Suriye’deki iç savaş nedeniyle Güney hudutları boyunca maruz kaldığı güvenlik sorununu çözmek amacıyla Ağustos 2016’da başlattığı Fırat Kalkanı operasyonunun El Bab ele geçirildikten ve iki bin küsur kilometre kareyi kapsadıktan sonra şimdilik
durdurulduğu belirtilmiştir.

Son olarak ABD’nin SDG (Suriye Demokratik Gücü)’de hakim durumda olan PYD/PYG ile Rakka operasyonunu yapacağını ve PYD/PYG’yi ağır silahlarla donatacağını ilan etmesinin hemen sonrasında Trump’un gerekli kararnamelerinin imzalandığı da açıklanmıştır. Bu kararın Sayın Cumhurbaşkanının ziyareti öncesi Türk heyetinin Wasington’daki temasları sırasında ve Trump tarafından kabullerinin ardından açıklaması ilginç görülmektedir. ABD’li yetkililerin Türkiye’nin güvenliği konusunda her türlü teminatı da verdikleri görülmektedir. PYD/YPG konusunda ilginç diğer bir açıklamada hemen hemen aynı sıralarda Suriye Dışişleri Bakanı Muallim tarafından yapılmıştır. Suriyeli Bakanın PYD/PYG’nin DEAŞ’la mücadele ettiğini ve yasal olduğunu vurgulaması da düşündürücüdür.

PYD/YPG’in Rakka’yı alsa dahi şehrin demografik yapısı nedeniyle burayı yönetemeyecekleri ve kenti Rusya’nın da etkisiyle Esad rejimine devredecekleri yolunda basında yorumlara rastlanmaktadır.

IŞİD yenilse dahi Suriye’de ve belki de kısmen Irak’ta kendi amaçları için İslam dinini çarpıtarak araç olarak kullanan militan terör örgütlerinin çeşitli isim ve sıfatlarla faaliyetlerini uzun süre daha devam ettireceklerine muhakkak gözü ile bakılmaktadır.

 b. Irak:

Irak politikamızın esasının ülkenin toprak bütünlüğü ve siyasi birliğinin korunması teşkil etmektedir. Son zamanlarda iki ülke arasında vuku bulan gerginliğin önemli nedenleri olarak Ankara’nın Irak seçimlerinde Sünnileri nerdeyse alenen desteklemesi, Kuzey Irak Kürt Yönetimiyle zaman zaman Bağdat’taki merkezi hükümeti göz ardı ederek kurduğu yakın ve yoğun ilişkiler ve nihayet Irak’ta bulunan Başika askeri eğitim üssümüzün Bağdat Hükümetinin kapatılıp personelin geri çekilmesi talebini ısrarlı şekilde geri çevirmiş olmamız hususları sayılabilir. Başbakan Binali Yıldırım’ın Bağdat’a vaki ziyaretinin Irak’ı tatmin edemediği, Iraklıların Başika üssünün boşaltılarak askeri personel ve
teçhizatın geri alınmasında ısrarlarını sürdürdükleri bilinmektedir. Bunlara zaman zaman PKK hedeflerine TSK tarafından yapılan operasyonların da Bağdat Hükümetince protestolarıyla karşılandığını ilave etmek uygun olacaktır. Bağdat Hükümetinin, IŞİD’e karşı koalisyonca başlatılacak operasyona Türkiye’nin katılmasına en kuvvetli şekilde karşı çıkması ve ABD’nin de buna katılmasıyla Türkiye IŞİD’e karşı Irak’taki operasyonların dışında kalmıştır.

Irak her yönden Türkiye için önemli ve tarihsel ilişkileri bulunan bir ülkedir. Bu itibarla gerek Kuzey Irak Kürt Yönetimi gerek başta Türkmenler olmak üzere ülkedeki diğer farklı mezhep ve gruplarla temaslarda bulunulurken Bağdat Hükümetinin hassasiyetini göz önünde tutmak yararlı olacaktır. Kürt yönetiminin bağımsızlık ilanına karşı başta Merkezi Bağdat Hükümeti ve İran’ın gösterecekleri tepki ile bağımsızlık ilanının bölge dengelerinin ve diğer Kürt hareketleri üzerindeki olası etkilerinin çok dikkatle takip ve değerlendirilmesinin hayati önemi haiz olduğu açıktır. Diğer taraftan Türkiye’nin en önemli sorunu PKK’nın Kandil’e ilaveten Sincar’daki varlığının sonlandırılması açısından Irak’taki Kürt Yönetimi ve Bağdat Hükümeti ile ilişkiler önem kazanmaktadır.

 c. İran:

Türkiye ile İran arasındaki ilişkiler her zaman ikircikli bir seyir takip etmiştir. İki ülkenin tarih boyunca her zaman gizli veya açık rekabet içinde bulundukları bir gerçektir. Halen iki ülke arasındaki önemli sorunlu hususlar olarak Türkiye’ye yerleştirilen NATO radarı, Türkiye Suriye hududuna konan Patriot füzeleri, Suriye’deki rejim konusunda karşıt görüşlerde olmaları, aynı şekilde Irak’da hem merkezi hükümet ve hem de Kuzey Irak’daki çeşitli Kürt partileri konusunda zıt cephelerde bulunmaları İran’ın zaman zaman PKK’ya verdiği destek, İran’ın Suriye’den sonra Yemen’de de Şii Huşi’lere destek vermesini saymak mümkündür. Suriye’de İran’ın Kudüs Muhafızları adı altında askeri birlik bulundurduğu, Esad rejimine her türlü yardım ve destek verdiği gerçektir.

Bütün bunlara rağmen Rusya’nın aracılığıyla toplanan Astana konferansında Türkiye ve İran garantör ülke olmayı kabul etmişler ve son olarak Suriye’de kurulacak uçuşa yasak ateşkes bölgeleri konusunda ortak tutum almışlardır. İran’ın geçen yıl P5+1 üyeleriyle nükleer program konusunda imzaladığı anlaşma çok önemlidir. ABD ambargosu ve yaptırımların tam olarak kaldırılmamış olmasına rağmen İran’ın bölgede ağırlık ve etkinliğini arttırdığı görülmektedir. Ambargonun tam kaldırılması halinde bloke edilmiş milyarlarca dolara da kavuşacak zengin ve nükleer teknolojiye sahip İran’ın Türkiye’ye ciddi bir rakip olacağı kesindir.

Hatırlanacağı üzere ABD’nin Irak’ı işgali, Saddam’ın devrilmesi ve Bağdat’da iktidarın Şii grupların eline geçmesinden sonra Orta-Doğu’da dengeler değişmeye başlamış; Irak’ın bölgede geleneksel olarak oynadığı İran’ı dengeleme rolünü artık yerine getirememesi büyük bir boşluk olarak ortaya çıkmıştır. Bölgede bu boşluğun doldurulması için Körfez Ülkeleri bölgesel olarak Türkiye’ye bakmakta bu durum Türkiye’nin Orta-Doğu politikasında hassasiyet ler doğurmaktadır. Son olarak karşıt güçleri destekleyen İran ve Suudi Arabistan arasında vuku bulan açık savaş tehditleri iki ülke ilişkilerini temelinde mevcut itimatsızlık, mezhepsel ve siyasi rekabet ile düşmanlık hislerinin açığa
vurulmasıyla izah etmek mümkündür. Türkiye’nin yakın ilişkiler sürdürdüğü iki ülke arasında gerginliğin de ülkemizi güç tercihlerle karşı karşıya
bırakacağı anlaşılmaktadır

 d. İsrail- Filistin –Mısır:

2009’da “one minute” krizini takiben 2010’da İsrail’in İHH’in gönderdiği Mavi Marmara’ya vaki operasyonu sonucu iki ülke arasında baş gösteren gerginliğin zaman içinde (İsrail’in özür dilemesi, ailelerine tazminat ödemesi, Gazze’ye yardım konusunda bir şekilde mutabakata varılmasıyla) çözüldüğü anlaşılmaktadır. İsrail gerek teknolojisi ve askeri gücü gerek demokratik düzeni ve uluslararasında özellikle de ABD ‘de sahip olduğu etkinlik ve siyasi ağırlık nedenleriyle Türkiye için çok önemli bir ülkedir. Türkiye’de çeşitli yönlerden İsrail için aynı derecede önemli ve kıymetli bir ülkedir. Bu itibarla iki ülkenin ilişkilerinin yakınlaşması her yönden önemlidir.

Son günlerde Hamas’daki lider değişikliğinin öncelikle İsrail ve bölge barışı bakımlarından son derece olumlu bir gelişme olduğu açıktır.
Nitekim yeni Hamas liderliğinin İsrail Devletinin var olma hakkını tanırken kendini Müslüman Kardeşlerden ayıran net bir tutum takındığı görülmektedir. Bu suretle Müslüman Kardeşler Örgütünün Tunus ve Mısır’dan sonra Filistin’de de etkisini kaybettiği anlaşılmaktadır. Bu gelişmeler siyasi İslam’ın son devirlerde belki de en köklü, popüler zaman zaman silahlı eylem ve ayaklanmalara sahip çıkan Müslüman Kardeşler Örgütü için büyük bir darbe teşkil ettiği gibi bölgede de belirli bir gerilemenin işareti olarak görmek yanlış olmayacaktır.

Diğer ilginç bir gelişmeyi de Suriye’de çatışmaların başından itibaren Esat kuvvetlerinin yanı sıra Şii Hizbullah Örgütünün de hafta sonunda Suriye, Lübnan sınırının temizlenmiş olduğu gerekçesiyle birliklerini geri çekeceğini açıklaması teşkil etmektedir. Sürpriz ile karşılanan bu karar bazı yorumculara göre Trump’ın bir süredir İran’ın ve Hizbullah’ın Suriye’den çekilmesi yolundaki talebinin sonucu olmaktadır.

Türkiye’nin son zamanlarda bölgenin ve Arap aleminin en ağırlıklı ülkesi Mısır’la ilişkilerini ihya ve yeniden işbirliğine yöneleceğine dair işaretler mevcuttur. Sisi’nin darbe ile Müslüman Kardeşler üyesi Mursi’yi devirmesinin gerek Arap aleminde gerek Batı’da uzun süreli fazla bir tepki yaratmamış olduğu hatırlanacaktır. Nitekim darbeyi takip eden birkaç ay sonra ABD Mısır’la askeri işbirliğini tekrar canlandırarak yardımlara başlamış, Fransa Rusya için imal ettiği iki adet helikopter/çıkartma gemisini Mısır’a devretmiştir. Arap aleminden ilk yardıma koşan Suudi Arabistan olmuştur. İki devlet başkanının muntazam aralıklarla bir araya geldikleri ve Suudi Arabistan’ın Sisi’ye ilk aylardan itibaren
önemli mali yardımlarda bulunduğu bilinmektedir. Türk özel sektörünün Mısır’da önemli sayılabilecek yatırımlarını ilaveten civar ülkelerden ihracat yönünden Mısır’dan faydalandığı, Türk deniz ulaştırması açısından Süveyş kanalının önemi de bilinmektedir. Bu itibarla Mısır’la ilişkilerin bir an önce normalleştirilmesinin her yönden faydalar sağlayacağı açıktır.

Mısır ve İsrail ile ilişkilerimizin normalleştirilip iyileştirilmesinin diğer bir önemde Doğu Akdeniz Bölgesinin zengin hidrokarbür yataklarına sahip olması ve bölgenin alakalı ülkeler arasında sınırlandırılması, bulunan tabii gaz rezervlerinin Avrupa pazarlarına ulaştırılması teşkil etmektedir. GKRY ve Yunanistan’ın bu konuda gayet faal politikalar takip ettikleri bilinmektedir. Her ne kadar tabii gazın Türkiye üzerinden boru hattı ile Avrupa pazarlarına sevki ekonomik yönden yararlı görünüyorsa da Türkiye’nin vakit kaybetmeksizin hem sınırlandırma hem de boru hatları konularında aktif bir tutuma girmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir.

2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,


***