KÜRT HALKIN BİRLİĞİ PARTİSİNİN ESKİ LİDERİ VE ÖNDE GELEN SURİYELİ KÜRT SİYASETÇİ SALAH BEDRETTİN İLE SÖYLEŞİ

KÜRT HALKIN BİRLİĞİ PARTİSİNİN ESKİ LİDERİ VE ÖNDE GELEN SURİYELİ KÜRT SİYASETÇİ SALAH BEDRETTİN İLE SÖYLEŞİ 

Suriye Kürt hareketinin önde gelen isimlerinden biri olan Salah Bedrettin uzun yıllar aktif siyasetin içinde yer almıştır. Bedrettin son dönemde Suriye Kürt bölgelerinde yaşanan devrim hareketinin gerçek sahibinin siyasal partiler değil sokaktaki gençler olduğuna inanmaktadır. Bu nedenle de aktif siyasetin içinde yer almamakla birlikte devrimin gerçek sahipleri olarak gördüğü Kürt gençlik hareketleri ile ilişkisini ve desteğini sürdürmektedir. Salah Bedrettin ile halen yaşamakta olduğu Irak’ın Erbil şehrinde görüşme imkanı elde ettik. Bedrettin Suriye’nin geleceği, Kürtlerin beklentileri ve Türkiye ile ilişkiler konusundaki görüşlerini bizlerle paylaştı. 

SALAH BEDREDDİN: “SURİYE REJİMİ DÜŞTÜĞÜ ANDA GENÇLERİN OLUŞTURACAĞI BAŞKA BİR PARTİ ORTAYA ÇIKACAK. ESKİ PARTİLERİN HİÇBİRİ KALMAYACAK.” 

Söyleşi; 

ORSAM: Öncelikle kısaca kendinizi tanıtabilirmisiniz?  

Salah Bedrettin: 40 yıldır Suriye’de muhalefetin içindeyim. Şu an tek başıma çalışıyorum. Yazılarım var. Tüm muhalefeti yakından tanıyorum.  Onlar da beni tanırlar ancak hiçbir partiye üye değilim. 

ORSAM: Suriye Ulusal Konseyi ile bir ilişki Suriye’nin özgürleşmesi adına çalışmalarım, yaniz var mı? 

ORSAM Konuk Salah Bedrettin: Hayır. Hiçbir partiyle ilişkim yok. Gelecekte de olacağını sanmıyorum. 

ORSAM: Suriye’de mevcut çatışmayı nasıl değerlendiriyorsunuz, bu çatışma sizce nasıl sonuçlanacak? 

Salah Bedrettin: Suriye’de 16 Kürt partisi KürtUlusal Konseyi’ni kurdu. 
Bu partiler Suriye Kürtmuhalefetini temsil etmemektedir. Kuruldukları 
zaman hiçbir tarafa yakın olmadıklarını ilan ettiler; ne rejimin yanındalar ne de muhalefetin. PYD rejimin bir parçasıdır. Suriye muhalefeti Kürtlerin parti kurmasına izin vermiyor. Gençler caddelerde gösteri yapıyorlar. Kürtler parti 
programlarında ne rejime ne de muhalefete taraf olmuşlardır. Ama bugün rejim çok zayıflamıştır. Düşme ihtimali vardır. İki seneden sonra Kürt partiler “Biz de rejimin yıkılmasından yanayız” diyorlar. Suriye’de şu an bulunan muhalefet klasik muhalefet değildir. Bu savaş sadece caddede gösteri yapan gençlerin savaşıdır. Biz, rejimin düşmesini ve özgür olmayı istiyoruz. Ben caddelerde 
kendilerini gösteren gençlerin yanındayım. İnanıyorum ki zafer, gelecekte gençlerin ve eziyet çekenlerin olur. 

ORSAM: Her ne kadar gençler sahada olsa daPYD’nin silahlı kanadı olduğunu biliyoruz. Sizce devrimi PYD mi kontrol edip yönlendirecek yoksa sokaktaki gençler mi? 

Salah Bedrettin: PYD, rejimin projesiydi. PYD, gösteriler başladıktan sonraki ilk 8 ay yoktu. 8 aydan sonra PKK ve Esad arasında Süleymaniye’de bir görüşme oldu. Beşar Esad’ın kız kardeşi ile evli ve askeri istihbarat başkanı Asıf Şevket geldi ve o anlaşmayı yaptı. Esad ve PKK, Süleymaniye’de düşmanlarının Türkiye olduğu konusunda anlaştılar. Esad rejimi onlara silah ve ülkeye girme izni verdi. Birinin elinde silah varsa kendini ispat etmeye çalışır. PKK’nın Suriye’de kaç grubu var bilmiyorum ama hepsi Kürt meselesi için çalışmıyor. Bazıları rejiminin çıkarları için çalışıyor. Aslında açık bir şekilde Hafız Esad’la birlikteydiler. Onların programları Suriye’ye yönelik değil Türkiye’ye yöneliktir. 

ORSAM: Suriye Kürtleri’nin federalizm talepleri var. Bu talebin gerçekleşeceğini düşünüyor musunuz? 

Salah Bedrettin: Savaş iki aşamadır. Biz şu an birinci aşamadayız. Birinci aşama rejimin yıkılmasıdır. İkinci aşamada ise birçok adım var. Kürtler de bu adımlar dan biridir. Ben Kürtlerin federalizm isteğiyle Araplarla savaşacaklarını düşünmüyorum. Çünkü bunun için uygun zaman şu an değil. Bu istek Kürtlerin hakkıdır. İnşallah gelecekte bu haklarını elde ederler. Kürtlerin dışında sorun yaşayan başka gruplar da vardır; Hıristiyanlar, Türkmenler. Din ve mezhep sorunları da var. Ancak tüm bu sorunlar ikinci aşamanın konularıdır. Şu an Kürtlerin “federalizm istiyoruz” demeleri siyasi amaçlıdır. Gerçeklik payı şu 
an için yoktur. Biz Hafız Esad zamanında “federalizm istiyoruz” derken, şu an konuşanlar “biz istemiyoruz” diyorlardı. 

ORSAM: Suriye Kürtleri arasında en güçlü siyasal hareketlerin hangileri olduğunu düşünüyorsunuz? Yoksa az önce bahsettiğiniz hiçbir hareketi desteklemeyen gençler mi daha kuvvetli? 

Salah Bedrettin: Suriye rejimi düştüğü anda gençlerin oluşturacağı başka bir parti ortaya çıkacak. Eski partilerin hiçbiri kalmayacak. Hatta bu sadece Kürtler için değil Araplar için de geçerli. Araplar içinde de çok parti var. Bu partilerin 
de bir anlamı yok. Kimse ne olduklarını bilmiyor. Toplumun %60’ı gençtir. Demek ki geleceğin %60’ı gençlerindir. 

ORSAM: En güçlü gençlik hareketleri hangileridir? 

Salah Bedrettin: Yerel Koordinasyon Komiteleri, Özgür Suriye Ordusu gibi yapıların gençler içinde koordinatörleri vardır. Özellikle Haseke vilayetinde. Afrin’de Özgür Kürt Ordusu var. Bunlar Özgür Suriye Ordusu’nun bir parçasıdır. 
Bu grubun ismi El Meclisi Askeri Kürdi Hur’dur. 4 birlikten (ketibe) oluşur: Selahattin Eyyübi, Yusuf Azmi, Kaval Hattat, El Bab (Kürtler ve Türkmenler birlikte). Bunların hepsi bir meclistir. Başında Suriye ordusundan ayrılmış bir albaybulunmaktadır. Şu an Suriye’deki savaş budur. Genç Koordinatörler ve Özgür Ordu’nun birlikteliği. Dışarıdan insanlar onlara destek veriyor. 
Bunların içinde bazı insanlar var. Hangisi yenerse onun tarafında yer alacaklar. Bazılarına ise Şebiha diyoruz. PKK da Esad’ın Şebihası sayılmaktadır. Öcalan ve Türkiye arasındaki görüşmeler sonuç verirse Suriye’nin durum çok değişecektir. 

ORSAM: Nasıl bir değişim olur? 

Salah Bedrettin: Şu an PKK’nın Esad’la aralarında bir bağ var. Ama Türkiye ve Öcalan anlaşırsa hiçbir bağ kalmaz. Mantık böyle olacağını göstermektedir. Türkiye ve Suriye milleti dosttur. Öcalan Kandil’e bir mektup göndermiş. Buna 
göre Öcalan ilişkilerin düzeleceğini söylemiştir. Öcalan çok kuvvetli bir liderdir. 

ORSAM: Irak Kürt Bölgesi’nde peşmergelerin eğittiği Suriyeli peşmergeler var. Bu peşmergelerin Suriye’ye dönmesi olasılığını nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Salah Bedrettin: Bana göre bunun zamanı geçmiştir. 

Suriye’de iki senedir savaş vardır. Irak’a1000 kişi geldi ve eğitim gördü. Ancak Suriye’ye dönmedi. Dönmeleri de gerekmiyor. Bugün görülmekteki rejim ve muhalefet arasında diyalog gereklidir. Bu konu siyasidir. Eğer bu peşmergeler 
dönerse PKK ile çatışma yaşanır. 

ORSAM: En güçlü gençlik örgütleri hangileridir? 


Salah Bedrettin: Hepsinin başkanlığını yapacak tek bir isim yok. Bunlar 4-5 gruptur. Bazen birleşir bazen ayrılırlar. Bir ay başka bir şey olur diğer ay başka bir şey. Mesela bir grup var. Başkanını hapse attılar ve o grup dağıldı. Sonra başka bir grup oluştu. Bunlar ne partidirler ne de askeri örgüttürler. Suriye’deki savaşın bir özelliği var. Kürtler nerede gösteri yaparsa bu gençler onların 
peşinden gider. Ama bir sorun çıkarsa hepsi dağılırlar. 

ORSAM: Serikaniye olayları hakkında ne düşünüyorsunuz? 


Salah Bedrettin: Rakka’dan bazı Arap aşiretler Kamışlı’dan da PYD grupları Serikaniye gitmiştir. Bu aşiretler Serikaniye’de fitne oluşmasına sebep olmuş ve karışıklık yaratmıştır. Ben bu işin içinde rejimin elinin olduğunu düşünüyorum. 
Fitne Müslümanlar için çok kötüdür. Serikaniye’de her türlü insan var; Arap, Çeçen, Çerkes. Özgür Ordu’nun Suriye’nin her yerini kontrol etme hakkı vardır. Bunlar savaşın önemli bir parçasıdırlar. Araplar oraya geldiklerinde PYD’liler “Bunların hepsi Erdoğancı” diyordu. Ancak bildiğiniz gibi yakın zaman önce PYD ile bu gruplar anlaştı. Şimdi hepsi dostlar. Ortayaçıktı ki bunlar Erdoğancı değil Esatçıdırlar. PKK Serikaniye’ye El Kaide’nin Türkiye’den geldiğini iddia ediyor. 
Bu işin aslı yoktur. Türkiye bugüne kadar orada problem yaratmayı istememiştir. Türkiye’nin istediği tüm grupların birbirleriyle değil rejimle savaşmaları. Gelecekte belki bu isteği değişebilir ama şimdiye kadar böyle bir tavrı olmamıştır. 

ORSAM: Türkiye’nin Suriye Kürtleri’ne yaklaşımını nasıl değerlendiriyorsunuz? 

Salah Bedrettin: Şubat 2012’de Dışişleri Bakanlığı’nın davetlisi olarak Türkiye’deydim. Müsteşar Feridun Sinirlioğlu ve Yardımcısı Halit Çevik’le görüştüm. Onlara; “Biz Türkiye’yle komşuyuz. 900 km sınırımız var. Her iki ülkede Kürtler vardır. Bu durumda iki ülkenin birlikte çalışması gereklidir.” dedim. Ben üç ayaklı bir komite kurulmasını önerdim; Türkiye, Irak Kürdistan’ıve Suriye. Bu üç taraf anlaşmalıdır. Esad’ın gitmesi hepsinin çıkarınadır. 

Ortadoğu’da Kürt ve Türk birbirlerini anlamalı ve anlaşmalıdır. İnanıyorum ki Türkiye’de Kürt sorunu çözülmeden bu meselenin sonu gelmeyecektir. Ben Öcalan ve Türkiye arasında yapılan görüşmelerden çok umutluyum. İnşallah bir sonuca ulaşır. 

ORSAM: Suriye’nin geleceğini nasıl görüyorsunuz? Esad rejimi çökecek mi? 

Salah Bedrettin: Esad rejimi yıkılacaktır ve Suriye parçalanmayacak tır. Yeni bir anayasa yürürlüğe girecektir. Bu anayasada Suriye milletinin sadece Araplardan oluşmadığı, çeşitli milletlerin de var olduğu yazacaktır. Her millet Suriye’nin bütünlüğü içinde hakkını alacaktır. Esad, Suriye’nin parçalanmasını istiyor. Ayrışma Esad’ın planıdır. Suriye’nin %50’si ya Arap değildir ya da Sünni 
değildir. Radikal İslam gruplarının Suriye’de geleceği yoktur. Suriye milleti laiktir. 

Teşekkür ederiz. 

* Bu söyleşi ORSAM Uzmanları tarafından 26 Şubat 2013 tarihinde Irak’ın Erbil şehrinde gerçekleştirilmiştir. 

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 10

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 10

Türk Dış Politikasında Suriye Dönüşümü: Güvenliğe Geri Dönüş 

Doç. Dr. Murat ÇEMREK 

Başlıktan da anlaşılacağı üzere bu mütevazı çalışma, Türk Dış Politikasının 

(TDP) Suriye’ye dair dönüşümünü kısaca incelemeye matuftur. Burada 

“dönüşüm” kavramı hem kavramın en vulgar, basit ve sözlükteki etimolojik 

karşılığıyla var olan formunun ötesine geçmesi yani bir önceki formunu 

aşmasıyla ulaştığı yeni formu ve değişikliği kastetmektedir. Diğer anlamda 

ise, döngüsel tarih anlayışının bidayetten nihayete eren çizgisi bağlamında 

1998 Adana Mutabakatı ile başlayan Türkiye-Suriye ilişkilerindeki pozitif 

ilerlemenin Suriye yönetimi protestoculara “sniper” dâhil olmak üzere orantısız 

güç kullanması sonrasında artan ölüm olaylarının artık katliama varması 

sonrası geri döndürülemez bir noktaya gelmiştir. Burada da ilginç olan, 

Türkiye, Arap Baharı başladığında veya Suriye’de protestolar başladığında 

değil ölüm olayları artık katlanılmaz bir düzeye ulaştığında bu adımı atmıştır. 

TDP, on yılı aşkın bir süredir “örnek” gösterilen ilişkilerini elbette bir anda 

çöpe atması beklenemeyeceği için geliştirilen iyi ilişkilerden elde edilen 

bakiyeyi Suriye rejimi üzerinde “nush ile uslandırma” ve ikinci aşamada 

da “tekdir” noktasına getirmiştir. Bu aşamalardan sonuç alınamadığı için 

TDP yapıcıları uluslararası toplumla beraber hareket etmenin ötesinde sivil 

ölümleri önleme amacıyla öncü bir rol oynama girişimine yönelmiştir. İşte 

dönüşümden kastımız olarak form değişikliği, birinci altı ayında tedricen 

değişen üslubun artık formu değiştirmesidir. 

< TDP, on yılı aşkın bir süredir “örnek” gösterilen ilişkilerini elbette bir anda 

çöpe atması beklenemeyeceği için geliştirilen iyi ilişkilerden elde edilen bakiyeyi 

Suriye rejimi üzerinde “nush ile uslandırma” ve ikinci aşamada da “tekdir” noktasına getirmiştir. SDE Analiz >

Suriye’de yaşananlar artık hiç kimsenin yadsıyamayacağı ve gözlerini 

kapayamayacağı sadece bölgesele değil küresel bir güvenlik sorununa 

dönüşmektedir. En son Esed yönetiminin bile kınadığı Hula’da 32’si çocuk 

olmak üzere kadın-erkek demeden 108 masum insanın hunharca öldürülmesi 

on üç Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkenin ve Türkiye’nin ülkelerindeki Suriye 

büyükelçilerini personanongrata (istenmeyen adam) ilan etmesiyle zirveye 

ulaştı. Bu şartlar altında başta ABD ve büyük ölçüde hegemonik bir şekilde 

tanzim ettiği uluslararası kamuoyunun önündeki diplomatik seçenekler yerini 

hızla askerî tercihlere bırakma eğilimi göstermektedir. Kimse söylemese de 

Suriye’de adı konmamış bir “iç savaş” yaşanmaktadır. 

< Türkiye’nin AK Parti iktidarında başta askerî ve oligarşik vesayeti aşma girişimleri bağlamında Cumhurbaşkanını halkın seçmesi ve Anayasa değişikliğine dair referandumlar katılımcı demokrasiyi de pekiştiren örnekler olarak bölgenin 

demokratikleşmesiyle sağlam bir zemin kazanacaktır. SDE Analiz  >

Elbette “iç savaş” dediğimizde Ortadoğu’da en iyi bilinen haliyle din ya da 

mezhep üzerinden silahlanan grupların devletin Weberyen anlamda şiddet 

üzerindeki monopol otoritesini aşarak birbirlerini yok etmesinden ziyade, 

içinde belirgin miktarda devlet terörü barındıran ve ülke içinde Hobbesian 

anlamda bir doğal durumun oluşmasını kastediyoruz. Zaten devlet otoritesi 

çözüldükçe devlet bu çözülmeyi önlediğini gösterebilmek için daha çok 

şiddete başvurmakta ve bu da diğer tarafın karşı koyma şiddetini arttırdıkça 

şiddet sarmalı büyümektedir. Nihayetinde şiddet sarmalı devletin şiddet 

üzerindeki tekel konumunu daha fazla aşındırdığı bir kısır döngüye doğru 

evirilmektedir. Şiddet diyalog kapılarını kapattıkça sivil siyasetin varlık 

sebebi olan meseleleri konuşarak çözmek rafa kaldırılmaktadır ve artık 

silahlar konuşmaktadır. İşte Türkiye’nin Suriye konusundaki kilit konumu 

sadece 910 km’lik uzun sınırı, ortak tarih, akrabalık bağları, Türkiye’nin 

bölgesel etkinliği değil ülkesindeki iç siyasetini özellikle askerî bürokrasinin 

vesayetinden kurtararak sivilleştirdikçe bölgede siyasetini şiddetten 

arındırma girişimleridir. Bu bağlamda, Türkiye’nin bölge halklarının 

sandığa yansıması anlamında bile Arap Baharı’nı desteklemesi demokratik 

standartlarını pekiştiren bir ülke olmanın ontolojik ve yapısal gerekliliğidir. 

Türkiye’nin AK Parti iktidarında başta askerî ve oligarşik vesayeti aşma 

girişimleri bağlamında Cumhurbaşkanını halkın seçmesi ve Anayasa 

değişikliğine dair referandumlar katılımcı demokrasiyi de pekiştiren örnekler 

olarak bölgenin demokratikleşmesiyle sağlam bir zemin kazanacaktır. İşin 

özü, Türkiye demokratikleştikçe bu konudaki ivmesi bulunduğu coğrafyadaki 

diğer demokrasilerle mümkün olacağı için en azından bölgesel anlamda 

demokratik barış kuramını imar etmek durumundadır. 

Arap Baharı, Tunus ve Mısır’dan sonra 2011 Mart’ında Suriye’ye ulaştığında 

protestoların başlamasıyla projeksiyonlar bu ülke üzerine çevrildikçe 

Türkiye’nin de bu konuda takınacağı tutum bir odak noktası haline geldi. 

1998 Adana Mutabakatı öncesinde Suriye’nin PKK’ya ve lideri Abdullah 

Öcalan’a lojistik ve barınma desteği sağlamasından dolayı savaşmalarına 

ramak kalan iki ülke arasındaki ilişkiler, Hafız Esed’in ölümü sonrasında 

koltuğunu devralan oğlu Beşşar Esed’in ziyareti -ve özellikle AK Parti’nin 

2002 Kasım’ında iktidara gelişiyle-tarihinin hiçbir döneminde olmadığı 

kadar çeşitlenmiş ve her geçen gün derinleşmişti. 

11 Eylül saldırıları sonrasında Afganistan ve Irak işgalinin yarattığı 

kasvetli ortam ve uluslararası izolasyonu aşmak için Suriye, Türkiye’ye 

güçlü bir motivasyonla yaklaşırken Türkiye de Ortadoğu’da pekiştirmek 

istediği nüfuzunu bir ölçüde Suriye’yi küresel sisteme entegre ederek 

gerçekleştireceğini fark etti. Türkiye de bu konuda Suriye’ye hocalık 

vazifesini şevkle üstlendi. 2007’de Serbest Ticaret Antlaşması’nın yürürlüğe 

girmesine aynı yıl imzalanan “Türkiye ile Suriye Arasında İşbirliği Mutabakat 

Zaptı” eşlik etmiş ve Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Anlaşması’nın 

imzalanmasıyla da stratejik ortaklık düzeyine çıkan işbirliği, ortak Bakanlar 

Kurulu toplantısı, vizelerin kaldırılması ve Ürdün ile Lübnan’ın da parçası 

kılındığı Şamgen Antlaşması ile taçlandırıldı. Atılan bu adımların hem iki 

ülke arasında hem de bölgede taşları yerinden oynatıp kartları yeniden 

belirleyecek ve kimsenin daha önce düşünmeye bile cesaret edemediği 

devrimsel bir ivme kazandırdığı ortadaydı. 

Türkiye-Suriye ilişkileri bugün yeniden Adana Mutabakatı öncesine hatta 

daha kötü bir döneme girmiştir. İki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinde 

kat edilen onca mesafeye rağmen bu denli kötüleşmesinde elbette gelişi 

ve sonuçları öngörülemeyen Arap Baharı kadar Türkiye’nin Suriye’deki 

dönüşümü uzun zamana yayan ıslahatçı bir yaklaşımın gerçekliğini yitirmesi 

büyük rol oynamıştır. Türkiye, Suriye’yi küresel sisteme entegre etmeyi 

üstlendiğinde bunun bir gecede olmayacağı için hem Suriye’nin dönüşüm 

imkanlarını hem de sistemin Suriye’yi hazmetme kapasitesi arasındaki ince 

hassas dengeyi yakalamak zorundaydı. Bundan dolayı zaman “en iyi ilaç” 

gibi duruyordu. 

< Türkiye, Arap Baharı Kuzey Afrika’da ilerlerken Suriye’ye hızlı bir şekilde yenilenen konjonktür karşısında bir yol haritası sunmuş ve Esed yönetiminden 

de aldığı taahhüt bağlamında talep edilen değişimi itidalle kabullenmesini 

beklemiştir. SDE Analiz  >

Türkiye’deki dış politika yapımının hükümet kanadı, “eksen kayması” 

tartışmaları bir yana, Ortadoğu diktatörleri ve monarşileriyle başta ekonomik 

merkezli olmak üzere ilişkileri derinleştirmeyi benimsemişti. Aslında AK 

Parti’ye kronik muhalefetleri ve iktidarda bulunmasından duydukları 

rahatsızlıklarını Türkiye’nin Batı kampından koptuğu vehmini dillendirmekle 

kendilerini görevlendiren ülkedeki laikçi çevreler, Türkiye’nin Ortadoğu’ya 

yakınlaştıkça ekseninin ve şaftının kaydığını ifade ediyorlardı. Dünyayı ve 

zamanı hala Soğuk Savaş refleksleriyle okuyan bu güruha göre Türkiye, 

Batı’nın azat istemez bir kölesi olmalı ve Türkiye’nin belki de coğrafî 

yakınlığından dolayı en çok etkili olabileceği Ortadoğu bölgesini unutmaya 

devam etmeliydi. Türkiye, Ortadoğu ülkelerin demokratikleşmesinde 

doğrudan bir rol oynamak yerine karşılıklı vize muafiyetiyle bu ülke 

halklarının Türkiye’deki demokratik dönüşümü yerinde görerek zamanla 

içselleştireceklerini umuyordu. Fakat Arap Baharı evdeki hesabı altüst 

edercesine çok hızlı bir şekilde diktatörlükleri sel misali önüne katarken 

Ortadoğu monarşileri petrol gelirleri ve/ya toplumlarındaki hegemonik 

altyapılarıyla ömürlerini şimdilik biraz daha uzatmış gözükmektedir. 

<  Siyasetin ekonomi ayağını yadsımadan Türkiye’nin bütün yapmak istedikleri ulusal, bölgesel ve küresel piyasalardan bağımsız değildir. Türkiye elbette 

büyüyen ekonomisi için genel anlamda tüketim kalıpları modernleşmese 

de nüfusu genç Ortadoğu pazarlarını kaptırmaması gereğinin farkındadır. SDE Analiz >

Türkiye, Arap Baharı Kuzey Afrika’da ilerlerken Suriye’ye hızlı bir şekilde 

yenilenen konjonktür karşısında bir yol haritası sunmuş ve Esed yönetiminden 

de aldığı taahhüt bağlamında talep edilen değişimi itidalle kabullenmesini 

beklemiştir. Öte yandan Suriye ise yönetim, Esed ailesi, Baas Partisi, el-

Muhaberat, Nusayri kliği hatta ve hatta toplumun seküler unsurlarının 

etkinliği protestolarının kanlı bir şekilde bastırılmasının önünü açmıştır. Bu 

şartlar altında Türkiye’nin başta Suriye’de değişimin mümkün olacağına dair 

umut dolu beklentisi yerini derin bir hayal kırıklığına ve sivil protestoculara 

uygulanan orantısız güç sonucunda katliama varan ölümlerin artmasıyla 

öfkeye bırakmıştır. 

Öte yandan, Fuat Keyman’ın AK Parti’nin TDP anlayışını “realist proaktivizm” 

olarak nitelendirmesinden hareketle, 1 Mart 1848’deki Avam Kamarası 

konuşmasında “Bundan dolayı bu ülke ya da şunun İngiltere’nin ezeli 

müttefiki ya da ebedi düşmanı olarak yaftalanması dar bir siyasadır. Ezeli 

müttefiklerimiz ve ebedi düşmanlarımız yoktur. Çıkarlarımız ezeli ve ebedidir 

ve görevimiz bu çıkarları takip etmektir” (”Therefore I say that it is a narrow 

policy to suppose that this country or that is to be marked out as the eternal 

ally or the perpetual enemy of England. We have no eternal allies, and we 

have no perpetual enemies. Our interests are eternal and perpetual, and 

those interests it is our duty to follow.” Speech to the House of Commons, 

1 March 1848, Hansard’s Parliamentary Debates. 3rd series, vol. 97, col. 

122) diyen siyasî kariyerine Muhafazakâr Parti’de başlayıp Liberal Parti’de 

tamamlayan dönemin Britanya Dışişleri Bakanı Lord Palmerston’un sözlerini 

en azından hatırda tutmasını beklenirdi. Bu minvalde, AK Parti iktidarının 

daha önce “eksen kayması” tartışmalarında eleştiri konusu yapılan 

politikalarının yerini Arap Baharı eşliğinde gelen zikzaklar, tutarsızlıklar hatta 

Başbakan Erdoğan’ın “NATO’nun Libya’da ne işi var” deyip sonra NATO 

komutasında en büyük deniz muhrip gücünü göndermesindeki savrulma ön 

plana çıktı. Eğer bu dönüşümler realizmin gerekleriyse hükümetin Suriye 

konusunda insan yaşamını merkeze alan söylemi giderek ahlâkîliğini ve 

gerçekliğini yitirmektedir. Yok eğer bu yapılanlar proaktivizmin gerekleriyse 

yani herkesten önce adım atmak gerekliliğine dair bir tavır ise, Türkiye en 

son Hula’daki katliam sonrasında ancak on üç AB ülkesi gibi Suriye’nin 

büyükelçisini “personanongrata” ilan edebilmiştir. Bu anlamda proaktivizm 

değil ancak arkada kalmak söz konusudur. 

Siyasetin ekonomi ayağını yadsımadan Türkiye’nin bütün yapmak istedikleri 

ulusal, bölgesel ve küresel piyasalardan bağımsız değildir. Türkiye elbette 

büyüyen ekonomisi için genel anlamda tüketim kalıpları modernleşmese 

de nüfusu genç Ortadoğu pazarlarını kaptırmaması gereğinin farkındadır. 

Aslında bu eleştirileri yaparken Türkiye’nin dış politika yapımına hadi 

kuruluşundan beri değilse bile Soğuk Savaş boyunca sirayet etmiş “akmaz, 

kokmaz ve bulaşmaz” bir dış politika yapımının en azından önce çeperini 

sonra da cevherini kırma gayretlerinin yaşadığı sancılı süreç olarak da 

okumak gerekir. Türkiye, Cumhuriyetin kuruluşuyla unuttuğu bir coğrafyayı 

ve politika yapma usulünü hatırlamaya çalışmaktadır ve seksen-doksan yıllık 

unutması sistemli bir şekilde becerilmiş bir hafızayı tazeleme çabaları kolay 

olmazken oluşan yoğun atalet yerini hemen proaktivizme bırakmamaktadır. 

AK Parti politikalarını destekleyen yayınlarıyla bilinen Zaman’daki 02 Kasım 

2011 tarihindeki “Sıfır Sorunsuz Komşu” başlıklı köşe yazısında -daha 

önce AB Karma Parlamento Komisyonun da Eşbaşkanlık da yapan- Joost 

Lagendjik, TDP’yi inceleyen yabancı analistlerin büyük çoğunluğunun 

özel görüşmelerinde Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve mimarı olduğu 

“komşularla sıfır sorun” politikasıyla ile ilgili şakalarında en çok “sıfır sorun” 

kavramını ti’ye aldıklarını belirtiyor. Lagendjik’e göre, Türkiye’nin bırakın 

komşularıyla sorunlarını sıfırlamasını, azaltamadığı gibi sınırları daha 

sorunlu hale gelmiştir. Lagendjik, “Davutoğlu’nun fikirlerini gerçekleştirmek 

için yorulmak bilmez çabalar, komşularla sıfır sorun değil, sorunsuz sıfır 

komşu yaratmış durumda. Buna dair kanıt listesi de cesaret kıracak raddede 

uzun” derken AB ile tıkanan üyelik müzakerelerini, Kıbrıs’la hâlâ çok kötü 

olan ilişkileri, Ermenistan’la ilişkileri iyileştirme çabalarının başarısızlığını ve 

buna rağmen Azerilerde yol açtığı rahatsızlığı, İran ile NATO füze savunma 

kalkanına ev sahipliği ve Suriye’ye dair farklı tutumların arayı açmasını, 

Türkiye-İsrail arasındaki “keskin söylemleri ve kopan diplomatik ilişkileri,” ve 

en önemlisi Şam rejimine yönelik değişikliği saymaktadır. 

Lagendjik, German Marshall Fonu (GMF) tarafından hazırlanan Arap 

Baharı’nın Türk dış politikası üzerindeki etkilerini inceleyen bir rapora 

verdiği referansla; Mısır, Libya ve Suriye’deki isyanların “[TDP’]deki bir dizi 

tutarsızlığı açığa vurdu[ğunu] ve Davutoğlu’nun stratejisine ‘içkin normatif 

ve reelpolitik boyutlar arasındaki gerilimi’ ön plana çıkardı[ğını] belirtiyor. 

Aynı yazar 15 Nisan 2012’deki adı geçen gazetedeki “Annan’ın Suriye 

Planı Ortadaki Tek Seçenek” başlıklı köşe yazısında Türkiye’nin Suriye’ye 

olası bir tek taraflı askerî müdahalede bulunmayacağına dair umudunu 

belirtirken Suriye askerlerinin sınır ihlâli içeren Türkiye topraklarına ateş 

< Suriye konusunda Türkiye’deki özellikle liberal entelektüellerden gelen eleştiriler, Davutoğlu’nun vurgu yaptığı güvenlik özgürlük dengesinde 

Türkiye’nin dış politikasını “desecuritize” ettikçe özgürlükler lehine ekonomik 

alanda işbirliğine vurguyla örtüşüyordu. SDE Analiz >

< Başbakan Erdoğan’ın “Suriye iç meselemiz” ifadesinden bu yana her geçen  gün militer çözüme doğru evirilen ve gittikçe sertleşen söylemler, 

Türkiye’nin “soft power” olmaktan vazgeçip “hard power” olmaya mı gittiğinin 

sorgulanmasına da sebebiyet vermektedir. SDE Analiz >

açmasına Başbakan Erdoğan’ın NATO anlaşmasının 5. maddesine atıfta 

bulunarak karşılık vermesini hatalı buluyor. Lagendjik Türk hükümetine 

Suriye ile savaş bahsini kapatıp ortada başka seçenek olmadığından 

hareketle Annan Planı’nın işlemesi için çaba göstermesini tavsiye ediyor. 

Elbette Nisan ortasındaki tavsiyeler, zaten ölü doğan Annan Planı’nı daha 

da işlevsizleştirirken diplomasinin önü giderek tıkanmakta ve Suriye’deki 

hem iktidar hem de muhalif unsurlar adeta tüm dünyayı kıyamete icbar 

etmek için uğraşmaktadırlar. 

Davutoğlu’nun çeşitli vesilelerle Türkiye’nin artık Soğuk Savaş’ın ‘kanat 

ülke’si değil bölgesinin ‘merkez ülke’si ve ‘akîl ülke’si olduğundan dem 

vurmasından hareketle Türkiye’nin TDP’de yaşadığı söylem ve pratik 

düzeyde yaşadığı dönüşüm, hem ontolojik olarak teori ve pratik arasındaki 

sosyal bilimlerde eşyanın tabiatı gereği ahlâk ve reelpolitik arasındaki 

uçurum hem bu bölgede politika üretmenin zorluklarını içermektedir. 

Aslında şu an TDP’de yaşanan, var olan tansiyonun su yüzüne çıkmasından 

başka bir şey değildir. Suriye konusunda Türkiye’deki özellikle liberal 

entelektüellerden gelen eleştiriler, Davutoğlu’nun vurgu yaptığı güvenlik-

özgürlük dengesinde Türkiye’nin dış politikasını “desecuritize” ettikçe 

özgürlükler lehine ekonomik alanda işbirliğine vurguyla örtüşüyordu. Fakat 

bugün gelinen noktada tam tersine TDP’nin eski “güvenlikçi” algısı daha 

ön plana geçmiş gözükmektedir. Yazının başlığında da ifade ettiğimiz 

güvenliğe geri dönüş TDP’nin güvenlikçi reflekslerinin ön plana çıkmasını 

ifade ettiği gibi bu güvenlik endişelerinin sadece ulusal sınırları içermediğini 

bölgeye dair de endişelerle şekillendiği ifade etmek gerekir. Güvenli 

boğucu etkisiyle dozajı arttıkça özgürlüklere ket vurmasından hareketle 

siyasetin sivil unsurlarını yok ederek militerleşmekte ve böylece de diplomasi 

giderek sakıt kalmakta. Hatta bu haliyle Suriye’ye askeri müdahale ihtimali 

belirginleştikçe “komşularla sıfır problem”den “sırf sorun” ve “sıfır komşu” 

anlayışına doğru irredentist bir algı toplum nezdinde beslenmektedir. 

Başbakan Erdoğan’ın Iraklı mevkidaşı Maliki ile girdiği mezhep polemiği, 

İran ile iyiden iyiye su yüzüne çıkan Soğuk Savaş, Suriye konusunda Rusya 

ile farklı kamplarda yer alınmasının getirdiği gerilim ne demek istediğimizi 

anlatmaktadır. Başbakan Erdoğan’ın “Suriye iç meselemiz” ifadesinden 

bu yana her geçen gün militer çözüme doğru evirilen ve gittikçe sertleşen 

söylemler, Türkiye’nin “soft power” olmaktan vazgeçip “hard power” olmaya 

mı gittiğinin sorgulanmasına da sebebiyet vermektedir. Bu konuda belki 

dikkate değer bir teselli, 23-30 Aralık 2011 tarihleri arasında dördüncüsü 

yapılan Büyükelçiler Konferansı’nın temasının “Türk Dış Politikasının Temel 

Dayanakları: 

Demokratik Değerler ve Ulusal Çıkarlar” olarak belirlenmesinin 

TDP’nin hedeflerini perçinlemesi açısından önemli olduğudur. Bugün zaten 

tartışılan bu değerlerin bölgede nasıl hayata geçirileceğidir. Üsluba gölge 

düşüren ise Başbakan Erdoğan’ın kısa süre önce yaptığı Suudi Arabistan 

ve Katar ziyaretlerinde Arap Baharı’nı boğan ve manipüle eden iki ülkenin 

liderleriyle aynı görüşte olduklarını açıklamasıdır. Türkiye’nin bölgenin 

demokratikleşmesinde demokrasi düşmanı arkaik monarşilerden medet 

umması, Türkiye’nin “ileri demokrasi” çıtasına da gölge düşürmektedir. 

< AK Parti’nin yaklaşık on yıllık iktidarındaki TDP yaklaşımını özetleyen 

“komşularla sıfır sorun” politikası Suriye özelinde yakaladığı başarıyla TDP’nin “amiral gemisi” iken bugün gelinen nokta itibariyle “yumuşak karnı”/ 

“Aşil topuğu” haline gelmiştir. SDE Analiz >

Sonuç olarak, AK Parti’nin yaklaşık on yıllık iktidarındaki TDP yaklaşımını 

özetleyen “komşularla sıfır sorun” politikası Suriye özelinde yakaladığı 

başarıyla TDP’nin “amiral gemisi” iken bugün gelinen nokta itibariyle 

“yumuşak karnı”/ “Aşil topuğu” haline gelmiştir. Bu geriye ket vurma basit bir 

epistemolojik dönüşüm olmayıp ontolojik olarak en güçlü noktanın bağımsız 

değişkenlerin etkisiyle nasıl da en zayıf halka haline gelebileceğinin en 

billur örneğidir. Bir savaş çeşitli rıza üretim teknikleriyle elbette rasyonize 

edilebilir ve böylece de meşrulaştırılabilir fakat hangi yol benimsenirse 

benimsensin Türkiye yanı başındaki ABD’nin Irak’ı işgaline ve sonrasında 

bugün Suriye’den daha fazla sivilin ölmesiyle sonuçlanmasına dair tutumunu 

sorgulamadıkça yapacağı hamle ister tek başına ister bir koalisyonun parçası 

olarak olsun bu tasarrufun ahlâkîliğine gölge düşürecektir. Bu bağlamda, 

Suriye farklı bir düzlemde TDP’nin motoru olmaya devam etmektedir. 

Türkiye, Suriye konusunda nasıl bir çözüm bulursa bulsun bundan sonra 

TDP’nin hangi yönde, hangi üslup ve mekanizmalarla ilerleyeceğine ışık 

tutacaktır. 

(Bu yazının daha önceki bir versiyonu Stratejik Düşünce 2012 Mayıs 

sayısında yayınlanmıştır.) 

...

Suriye Misak-ı Millîsi 

Suriyeli muhalefet grupları 1 Nisan 2012’de İstanbul’da gerçekleşen 

Suriye’nin Dostları Toplantısı’ndan sonra Suriye Misak-ı Millîsi’ni açıkladılar. 

-Suriye medeni, demokratik, çoğulcu, bağımsız ve özgür bir devlettir. 

Bu devletin egemenliği demokratik süreçle halk tarafından belirlenir. 

-Bugünkü gayrı meşru yönetimin devrilmesinden sonra kurulacak geçici 

geçiş hükümeti özgür ve nezih bir seçim düzenlenmesini taahhüt eder. 

Seçimler sonucunda kurucu meclis oluşur ve bu meclis bu sözleşmede 

yeralan ilkeleri içeren yeni bir anayasayı oluşturur ve özgür referandum 

çerçevesinde halka sunar. 

-Yeni Suriye, demokratik bir cumhuriyet olacak ve düşünce, etnik ve din 

aidiyetine bakmaksızın vatandaşlarını hukukun egemenliği çerçevesinde 

eşit gören anayasal düzene dayalı olacaktır. 

-Doğacak yeni demokraside devlet ve toplum içerisinde insan haklarına 

saygı temel ilke olacaktır. 

-Suriye halkı içinde barındırdığı farklı kültür, İslami, Hıristiyan veya 

herhangi bir dini inanca mensup olmaktan kaynaklanan inanç 

çeşitliliğinden iftihar duymaktadır. Tüm katmanlara mensup şahıslar, 

dışlanmadan, ayrımcılığa uğramadan bu birliktelikteki yerini alır. 

-Anayasa, Suriye toplumunun katmanları arasında dine, mezhebe dayalı; 

Arap, Kürt, Asuri-Süryani, Türkmen ve diğer etnik unsurlar arasında ayrım 

yapılmayacağını vurgular. Suriye’nin toprak ve halk birliği çerçevesinde

bunların haklarını tanır. 

-Ülkede özgür, nezih ve periyodik seçimler düzenlenir. Çok partili sistem 

kurulur. Suriye’de demokratik, siyasi hayata katılma yönünde isteği 

bulunan bir vatandaşın önüne herhangi bir engel konulamaz. 

-Özgür seçimle gelen parlamento meclisi halkın iradesini ve çıkarlarını 

yansıtır. Parlamento, içinden çıkacak olan hükümetlere de meşruiyet 

kazandırır. Suriye Başkanı halk veya parlamento tarafından özgürce 

seçilir. Birey veya herhangi bir konseye yönetim verilmez. 

-Seçilecek hükümet, yargı ve kurumlarının bağımsızlığını 

şüpheye mahal vermeyecek şekilde tamamen güvence altına alır. 

-Vatandaşların uluslararası anlaşmalar çerçevesinde görüş ve ifade 

özgürlüğü, tercih ve inanç özgürlükleri dahil genel ve özel özgürlüklerini 

korur. 

-Devlet, kadın hak ve özgürlüklerine riayet eder. 

-Yeni devlet, dini katmanların haklarını en üst düzeyde korur, din, inanç 

ve fikir özgürlüğünün fiiliyata dönük veçhelerini güvence altına alır. 

-Resmi otoritenin tümü, devlet kurumları ve kurumlardaki çalışanlar, 

halkın hizmetinde olur; aksi olmaz. 

-Kimseye, cezadan kaçmaya müsaade edilemez. Ceza ilkeleri yasalara 

göre ve adil bir yargı yoluyla yine adil bir şekilde pekiştirilir. 

-Suriye silahlı kuvvetleri siyasi otoriteye tabi olur. Bugünden sonra 

siyasi hayata ve rejimin çıkarlarını muhafaza etmek için müdahalede 

bulunmasına izin verilemez. 

-Güvenlik teşkilatları, yasama otoritesinin gözetiminde olabilmeleri, 

vatandaş ve vatanın hizmetinde bulunabilmeleri amacıyla yasal ve 

anayasa temelleri üzerine yeniden yapılandırılır. 

-Yeni Suriye, ülkeler arasındaki hak ettiği yere kavuşacaktır. Bölgesel 

ve uluslararası ilişkilerin de ise karşılıklı çıkar, işbirliği ve ortak çalışma 

ilkeleri esasa alınacaktır. 

-Suriye, bölgede istikrar faktörü olmak için Arap Ligi kapsamında 

çevresindeki Araplar içerisindeki aktif rolünü geri kazanacaktır. 

-Suriye tüm meşru yöntemlerle Golan Tepelerini geri almaya çalışır. 

Haklarını geri alma konusunda yaptıkları mücadelede Filistin halkına 

destek verecek, hedeflerine ulaşabilmeleri için Filistinliler arasındaki 

birliğin muhafazasına katkıda bulunacaktır. 

-Suriye ekonomisi ve çalınan kamu malları kanlı rejim ve soyguncu 

SDE Analiz 

grupların elinden alınarak halkın hizmetine sunulacaktır. Devlet, 

dürüst rekabet ve piyasa yasaları çerçevesinde ekonomik özgürlüğün 

perçinleşmesine çalışır. Ayrıca devlet, ulusal zenginliğin adil dağılımını 

sağlamakla yükümlüdür. 

Suriye İçin Annan Barış Planı SDE Analiz 

1. Suriye halkının istek ve endişelerine yanıt sunacak Suriye öncülüğünde 

bir siyasi süreç 

2. Sivillerin korunması için BM gözetiminde her tür silahlı şiddete son verilmesi 

a) Hükümet meskun alanlara asker sevkini ve silah kullanımını durdurup 

buralarda bulunan askerleri çekecek 

b) Muhalefet çatışmalara son verme taahhüdünde bulunacak 

3. Tüm taraflar çatışma yaşanan bölgelere insani yardım sevkini sağlayacak 

ve insani amaçlarla her gün iki saatlik sükunet dönemleri sağlanacak 

4. Yetkililer keyfi şekilde tutuklanmış kişilerin serbest bırakılması sürecinin 

hızını ve kapsamını artıracak 

5. Yetkililer ülkede gazeteciler için hareket serbestîsi temin edecek 

6. Yetkililer toplanma ve barışçı şekilde gösteri yapma hakkına saygı 

gösterecek. Suriye Krizi’nde Bölgesel ve Küresel Aktörler AVRUPA BİRLİĞİ’NİN SURİYE POLİTİKASI 

Doç. Dr. M. Murat ERDOĞAN 

Son Notlar ;

1. Bu konuyla ilgili son derece ayrıntılı bir derleme ve analiz için 

Bkz.: Dr. Dilek Yiğit, “Avrupa Birliği’nin Suriye’deki Olaylara Karşı 

Tutumu” <http://www.sde.org.tr/tr/haberler/1611/avrupa-birligininsuriyedeki-

olaylara-karsi-tutumu.aspx> FRANSA’NIN SURİYE POLİTİKASI Zeynep SONGÜLEN İNANÇ 

2. Bkz. O. Sander, Siyasi Tarih, 1918-1994, Ankara, İmge Kitabevi, 

2005; F. Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995, İstanbul, Alkım 

Yayınevi, 2005; M. A. Okur, “Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden 

Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası”, Bilig, Sayı 48, 2009, s. 137-156. 

3. P. Larrouturou, “Trente ans de relations complexes entre les présidents 

syriens et français”, Le Monde, 29.04.2011. 

4. R. H. Harboun, “La Politique française avec la Syrie”, http://www. 

mandelmike.fr/harboun//index.php ?option=com_content&task=vie 

w&id=939&Itemid=151. 

5. Fransa’nın Suriye Büyükelçiliği, http://www.ambafrance-sy.org/ 

Presentation,22. SDE Analiz

6. “Daha Fazla Gözlemci mi, İnsani Koridor Mu?” Radikal, 19.04.2012, 

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetayV3&Arti 

cleID=1085414&CategoryID=81. 

Suriye Krizi’nde Bölgesel 

ve Küresel Aktörler 

7. “Fransa Suriye’ye Müdahale Şartını Açıkladı”, Radikal, 18.11.2011, 

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=HaberYazdir&ArticleI

70D=1069951. 

8. “La France prête à intervenir en Syrie?” Le Point, 30.11.2011, 

http://www.lepoint.fr/monde/la-france-prete-a-intervenir-ensyrie-

29-11-2011-1402017_24.php. SURİYE KRİZİ VE İSLÂM DÜNYASI 

Doç. Dr. Ahmet UYSAL 

9. http://www.thenational.ae/news/world/asia-pacific/malaysiancrackdown-

ahead-of-mass-rally-planned-by bersih 

RUSYA’NIN SURİYE POLİTİKASI Amine YAZICI 

10. ARMAOĞLU Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914- 1995, İstanbul 2004 

11. Çevreleme Politikası, Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD), Soğuk 

Savaş döneminde Sovyetler Birliği’nin (SSCB) yayılmacı politikasına 

karşı izlediği askeri, ekonomik ve diplomatik unsurlar içeren dış politika 

stratejisidir. Dışişleri Bakanlığı’nın SSCB danışmanı George F. Kennan, 

SSCB’deki rejimin yumuşayacağı ya da çökeceği beklentisiyle «Rusların 

yayılmacı eğilimlerinin, uzun dönemli, ama sarsılmaz ve uyanık 

bir politikayla çevrelenerek denetim altına alınmasını» gerektiğini 

söylemiştir.1947’deki Truman Doktrini çevreleme politikasının ilk 

yansımasıydı. Amacı komünizmin yayılmasını engellemek, ABD’nin 

güvenliği ile yurtdışındaki etkisini geliştirmek ve bir domino 

etkisini engellemek olan çevreleme politikası Sovyetler Birliği’nin Doğu 

Avrupa, Çin, Kore ve Vietnam’da giriştiği genişleme politikasına karşı 

oluşturulmuştu. 

12. KARABULUT Bilal, “Karadeniz’den Ortadoğu’ya Uzanan Bir Dış Politika 

Geçmişten Günümüze Suriye-Rusya İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları, 

Sayı: 15, Güz 2007, s.67-88 

13. A.g.e. s.73 SDE Analiz 

14. A.g.e. s.75 

15. Yakın çevre doktrini ile Rusya Federasyonu eski Sovyet topraklarını 

nüfuz alanı olarak kabul etmiştir. 

16. Renkli Devrimler, Soğuk Savaş sonrası dönemde Orta ve Doğu Avrupa 

ile Kafkaslar ve Ortadoğu’da bir dizi yönetim değişikliği meydana 

gelmiştir. Sırasıyla Sırbistan (Eylül 2000), Gürcistan (Kasım 2003), 

Kıbrıs (Aralık 2003), Ukrayna (Kasım 2004), Romanya (Kasım ve Aralık 

2004), Lübnan (Şubat 2005) ve Kırgızistan (Mart 2005)’da meydana 

gelen yönetim değişiklerine verilen isimdir. 

17. Sami Mobayad, “Syria’s One True Friend-Iran,” Asia Times, 12 Temmuz 

2006. 

18. Konuyla ilgili detaylı bilgi için bkz.: Çavuşî, Meryem, Ber-resi-yé 

Revâbét-é Îrân ve Sûriye Be’d ez Énghelab-é Éslâmî-yé Îrân (19792001), 

yüksek lisans tezi, Allame Tabatabai Üniversitesi, Hukuk ve 

Siyasal Bilimler Fakültesi, Uluslararası 

İlişkiler Bölümü, Tahran-İran. 

19. Altı dönemi kapsayan bu tasnif,United States Institute of PeaceThe Iran 

Primer’ın resmi sitesinde yer alan http://iranprimer.usip.org/resource/ 

iran-and-syria adresindeki Goodarzi, Jubing’in Iran and Syriaadlı 

makalesinde yapılmıştır. 

20. Sinkaya, Bayram, Ortadoğu Analiz, Cilt: 3, Sayı: 33, s. 40, Eylül 2011, 

Ankara. 

21. Tüm alıntılar İran İslam Cumhuriyeti lideri Ayetullah Seyyid Ali 

Hamanei’nin resmi internet sitesinden yapılmıştır; http://www. 

khamenei.ir 

22. İran İslam Cumhuriyeti Resmi Devlet Sitesi www.dolat.ir 

23. www.dolat.ir İRAN’IN SURİYE POLİTİKASI Uğur KÖROĞLU SDE Analiz 

24. 8 Eylül 2011 tarihli Aftab News haber ajansının haberi. 

25. Suriye özel temsilcisi Faysal Mikdad ile Ahmedinejad’ın görüşmelerinden, 

Asr-ı İmruz Haber Ajansı, 28 Mart 2012 

26. www.dolat.ir, 

27. www.dolat.ir, 

28. İran ve Suriye, kurdukları ittifaka son zamanlarda Mukavemet/Direniş 

Hattı adını vermektedirler. 

29. www.dolat.ir 72 

30. “U.S. secretly backed Syrian opposition groups,” The Washington Post, 

18 April 2011. 

31 “Iran calls Syrian protests a Western plot,” Reuters, 12 Nisan 2011. 

32 Fatih Altaylı, Habertürk Gazetesi, 22 Şubat 2012. 

33. Bu yazı hakkında incelemeler yaparken konuyla ilgili medyamızda 

da çıkan ve İranlı yetkililere dayandırılan “Mehdi geliyor” şeklindeki 

haberlerin kaynakları araştırılmasına rağmen bu tarz bir ifadelere 

rastlanılmadı. 

34. Talhamy,Yvette, The Syrian Muslim Brothers and the Syrian-Iranian 

Relationship, The Middle East Journal, Volume 63, Number 4, p. 563 

Autumn 2009, Washington-USA. 

***

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler BÖLÜM 9

Suriye Krizinde Bölgesel ve Küresel Aktörler  BÖLÜM 9

Suriye’de Kriz ve Uluslararası Hukuk 

Doç. Dr. Cenap ÇAKMAK 

Suriye’de merkezi yönetime karşı başlayan isyanın üzerinden bir yıldan fazla 

bir zaman geçmesine rağmen ülkede çatışma durumunu sona erdirecek bir 

çözüm henüz ufukta görünmüyor. Esed rejimi katliam yapmak ve isyancılara 

karşı aşırı güç kullanmakla suçlanırken gerek uluslararası toplum ve gerekse 

de konu ile yakından ilgilenmesi beklenen İslam dünyası veya bölge 

ülkeleri sorunu ve ihtilafı sonlandıracak bir yol haritası çizemiyor. İçinde 

askeri seçeneklerin de dahil olduğu uç öneriler veya zorlayıcı önlemler ise 

şimdiye değin siyasi öncelik ve hesaplar nedeniyle de masa dışında tutuldu. 

Bu süreçte ise uluslararası hukukun kriz konusunda ne gibi önerilerinin veya 

çözümlerinin olabileceği tartışıldı. 

< Esed rejimi katliam yapmak ve isyancılara karşı aşırı güç kullanmakla 

suçlanırken gerek uluslararası toplum ve gerekse de konu ile yakından 

ilgilenmesi beklenen İslam dünyası veya bölge ülkeleri sorunu ve ihtilafı 

sonlandıracak bir yol haritası çizemiyor. SDE Analiz  >

Kimilerine göre uluslararası hukukun ilgili mekanizma ve kuralları 

Suriye’deki insanlık dramına müdahale etmek ve Esed rejimine karşı etkili 

önlemler almak için elverişli iken kimilerine göre ise uluslararası hukuk 

kuvvet kullanmayı öngören çözümleri dışlayıcı bir işlev görüyor. Bu görüşe 

göre, zorlayıcı önlemlerde ısrar etmek uluslararası hukuku kötüye kullanmak 

anlamına geleceği gibi meşru bir dayanak ve zeminden de mahrumiyete 

de işaret ediyor. Büyük ölçüde hangi siyasi tutumun benimsendiğine bağlı 

olarak farklı bir rol atfedilen uluslararası hukuk bu yönüyle bakıldığında 

ilginç bir ikilem sunuyor. Bir yönüyle siyasi kaygılardan bağımsız normatif 

bir çerçeve sunması beklenen uluslararası hukuk kurum ve mekanizmaları, 

bir taraftan da aslında sahici ve kalıcı çözümler için siyasi realiteleri de 

dikkate almak zorunda kalıyor. 

Bu açıdan bakıldığında aslında Suriye ilginç bir örnek teşkil ediyor. Bir 

taraftan Suriye’ye yönelik etkin tedbirler alınmasını isteyenler uluslararası 

hukuka atıfta bulunurken, bir taraftan da Suriye’deki rejime karşı eylemsizliği 

savunanlar da bunun uluslararası hukukun bir gereği olduğunu ifade ediyor. 

< İnsancıl hukukun en önemli kaynağı olan Cenevre Sözleşmeleri’nin 

ortak üçüncü maddesi “uluslar arası nitelikli olmayan silahlı çatışma” (armed 

conflict not of an international character) durumunda da devletin sorumlu 

olduğu bazı noktaların altını çiziyor. SDE Analiz  >

Buna ilave olarak, durum ne olursa olsun, uluslararası hukuk şu 

veya bu şekilde siyasi gidişatı ve konjonktürü dikkate almak zorunda. Diğer 

bir ifadeyle, bir yönüyle uluslararası hukuk mekanizmalarının devreye 

girmesini ve dikkate alınmasını siyasi tercihler ve gelişmeler belirleyebiliyor. 

Uluslararası hukukun uluslararası politika ile bu yakından ilişkisini 

netleştirdikten sonra Suriye örneğinde uluslararası hukukun imkânlarının 

anlaşılması biraz daha kolaylaşabilir. 

Bu noktada ama Suriye’deki kriz ile ilgili olarak uygulanabilecek hukukun 

tespit edilmesi önem kazanıyor. Krizde işlenen bireysel suçlar ile ilgili 

sorumluluk ve buna bağlı olarak yapılacak kovuşturmalar mesela uluslararası 

ceza hukukunun konusu iken Suriye devletinin veya merkezi hükümetinin 

sorumlu tutulabilmesi veya işlenen kitlesel suçlara yönelik etkin tedbirler 

alınabilmesi genel uluslararası hukukun ilgi alanına giriyor. Ve yine mesela 

insancıl hukukun tatbik edilebilmesi ise bir çatışmanın varlığını gerektiriyor. 

Dolayısıyla uluslararası hukukun Suriye krizinde hangi imkanlara sahip 

olduğu, spesifik olarak hangi soruna odaklanıldığına göre değişiklik arz 

edebilmekte. Bu nedenle de özellikle devlet sorumluluğu ile bireysel cezai 

sorumluluğu birbirinden ayırt etmek gerekiyor. 

Bireysel sorumluluk bağlamında bakıldığında Suriye’deki olaylara veya 

ihlallere tatbik edilebilecek iki tür hukukun olduğu söylenebilir. Bunlar 

uluslararası insancıl hukuk ile uluslararası ceza hukukudur. Gerek insancıl 

hukuk ve gerekse de uluslararası ceza hukuku sadece devletlerarasındaki 

değil devlet dışı aktörlerin de müdahil olduğu silahlı çatışmalara bu hukuk 

kurallarının tatbik edilebileceğini öngörüyor. İnsancıl hukukun en önemli 

kaynağı olan Cenevre Sözleşmeleri’nin ortak üçüncü maddesi “uluslararası 

nitelikli olmayan silahlı çatışma” (armed conflict not of an international 

character) durumunda da devletin sorumlu olduğu bazı noktaların altını 

çiziyor. Benzer şekilde uluslararası suçlar bağlamında bireysel sorumluluğu 

düzenleyen Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Roma Statüsü de 

“uluslararası nitelikli olmayan silahlı çatışmalar”a tatbik edilebilen bu 

3. maddenin ihlalini de savaş suçu olarak tanımlıyor. 

İnsancıl Hukuk ve Silahlı Çatışma Hukuku 

Ancak burada tabi konu açısından önemli olan nokta neyin “uluslararası 

nitelikli olmayan silahlı çatışma” olarak tanımlanabileceği. Zira bu şekilde 

tanımlanmayan çatışmaların veya diğer durumların insancıl hukuk 

bağlamında devlet adına yükümlülük doğurması mümkün olmadığı gibi 

uluslararası ceza hukuku bağlamında da bireysel sorumluluk kaynağı olması 

söz konusu değil. Nitekim Roma Statüsü’nün savaş suçlarını düzenleyen 8. 

maddesi yukarıda bahsi geçen 3. maddenin ihlali ile ilgili düzenlemenin 

ayaklanma, kargaşa, izole şiddet olayları ve buna benzer durumları 

kapsamadığını ifade ediyor. 

Belirtmek gerekir ki Suriye’de devam eden çatışmaların taraflarından biri 

olan isyancıların “silahlı çatışmalar hukuku”nun tanıdığı taraf olup olmadığı 

tartışılabilir. Tam da bu hassasiyet nedeniyle Suriye merkezi yönetimi 

isyancıları ısrarla terörist olarak tanımlıyor. Bu bir devletin yargı yetkisi 

iddia edebilmesi bakımından önem arz ediyor. Zira koruma prensibine 

göre herhangi bir ülke kendi egemenliğine yönelik eylemler konusunda 

yargı yetkisi iddia edebiliyor. Bu prensibe göre mesela egemenliğe yönelik 

eylemin söz konusu devletin ülkesinde meydana gelmesi veya söz konusu 

devletin vatandaşı tarafından gerçekleştirilmiş olması gerekmiyor. Diğer 

bir ifade ile böyle bir durumda kişisellik ve ülkesellik prensiplerini aşan bir 

yargı yetkisi iddia edilebilmesi söz konusu. Ama bundan daha önemlisi de 

aşağıda biraz daha detaylı açıklanacak olan “muharip ayrıcalığı”nın sadece 

insancıl hukukun tatbik edilebildiği silahlı çatışmalarda geçerli olması. 

< Suriyeli muhaliflerin isyancı ve bu kategoriye uygun bir grup teşkil ettiği 

iddia edilebilir. Ve “uluslararası nitelikli olmayan silahlı çatışma”nın tarafı olduğu 

için de yürüttüğü çatışmaya insancıl hukukun tatbik edilebileceği iddia edilebilir. 

SDE Analiz >

Elbette Suriyeli muhaliflerin isyancı ve bu kategoriye uygun bir grup teşkil 

ettiği iddia edilebilir. Ve “uluslar arası nitelikli olmayan silahlı çatışma”nın tarafı 

olduğu için de yürüttüğü çatışmaya insancıl hukukun tatbik edilebileceği 

iddia edilebilir. Ancak bir çatışmanın bu kategoride değerlendirilebilmesi 

için çok temel birkaç şartı sağlaması gerekiyor. 

Birincisi, 

Hukuki hükümete karşı isyan eden tarafın organize bir silahlı gücü ve eylemlerinden sorumlu bir otoritesinin olması şart. Söz konusu tarafın ayrıca kontrol ettiği belirli bir bölgede hareket etmesi ve Cenevre Sözleşmeleri hükümlerine uyma araçlarına da sahip olması bekleniyor. 

İkincisi, 

Yasal hükümetin bu örgüt veya gruba karşı askeri yöntemlere başvurmak zorunda kalması. Ancak bu grubun askeri bir biçimde örgütlenmiş olması ve yasal hükümetin yetkili olduğu ülke içinde belirgin bir bölgeyi kontrol ediyor olması da aranan şartlardan bir diğeri. 

Üçüncüsü, 

(a) yasal hükümet isyancıları düşman olarak tanımış olmalı, ya da 

(b) Kendisinde düşman olmakla ilişkili hakların varlığını iddia etmeli, ya da 

(c) ilgili ihtilaf BM Genel Kurulu veya BM Güvenlik Konseyi gündeminde uluslararası barışa bir tehdit veya saldırı eylemi olarak tartışılıyor olmalı. 

Dördüncüsü, 

(a) isyancıların, bir devletin niteliklerine sahip olmayı hedefleyen bir örgütünün olması, 

(b) isyancıların sivil otoritesinin ülke sınırları içinde belli bir bölgede halk üzerinde fiili yetki kullanabilmesi (KCK meselesi işte bunun için son derece önemli), 

(c) isyancı örgütün silahlı güçlerinin organize bir otoritenin yönetiminde 

olması ve savaş hukuku kurallarına uymaya hazır olması ve 

(d) isyancı sivil otoritenin Sözleşme hükümleri ile bağlı olmaya rıza göstermesi gerekiyor. 

< Uluslararası ceza hukuku bağlamında sorumluluğa atıfta bulunabilmek için 

ortada insancıl hukukun tatbik edilebileceği bir çatışmanın varlığı gerekmez. 

Diğer bir ifade ile uluslararası ceza hukuku çerçevesinde çatışmasız bir ortamda işlenen suçlar açısından da kovuşturma mümkün olabilmekte. SDE Analiz >

Buradan hareketle sadece sokak gösterilerinden müteşekkil bir isyan veya 

ayaklanmanın silahlı çatışmalar hukukunun konusu olacağını söylemek pek 

mümkün değil. Ancak Özgür Suriye Ordusu gibi ayırıcı işaretleri ve silahlı 

bir gücü olan bir grup ve bununla ilişkilendirilebilecek siyasi bir otorite 

merkezi bu şartı pekala sağlayabilir. Dolayısıyla en azından Özgür Suriye 

Ordusu’nun belli bir güce erişmesi ve kumanda sınırları ve çerçevesinin 

belirmesinin ardından insancıl hukuk bağlamında sorumluluktan söz 

edilebilir duruma gelinebilecektir. 

Uluslararası ceza hukuku bağlamında sorumluluğa atıfta bulunabilmek 

için ise ortada insancıl hukukun tatbik edilebileceği bir çatışmanın varlığı 

gerekmez. Diğer bir ifade ile uluslararası ceza hukuku çerçevesinde 

çatışmasız bir ortamda işlenen suçlar açısından da kovuşturma mümkün 

olabilmekte. Evrensel yargı kapsamında değerlendirilen uluslararası suçların 

işlenmesi halinde bireysel sorumluluk doğabilmekte ve bu sorumluluk 

neticesinde uluslararası yargılama gerçekleştirilebilmekte. Nitekim BM 

İnsan Hakları Konseyi’nin Suriye ile ilgili hazırladığı raporda insanlığa karşı 

suçlardan bahsederken savaş suçlarından söz etmemesi çatışmasız ortamda 

işlenen suçların varlığını göstermekte. 

Burada önemli olan nokta insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları gibi ihlallerin 

bireyler eliyle gerçekleşmiş olması. Diğer bir deyişle bu suçlardan dolayı 

doğrudan bir devleti veya hükümeti teknik anlamda suçlamak söz konusu 

değildir. Yani mesela Esed’i insanlığa karşı suçlardan yargılamak mümkün 

olsa bile bu, Suriye’deki hadiselere müdahale için yeterli bir gerekçe 

olmayabilir. Bu noktada önemli olan mesela bu suçların işlenmesinde devlet 

sorumluluğunun olup olmadığının tespit edilmesidir. 

Modern uluslararası sistemin üzerinde oturduğu iki temel ilkeden söz 

etmek mümkündür. Bu iki ilke aslında uluslararası hukuk açısından da ihlal 

edilemeyecek sınırları çizmesi bakımından önem taşır. Bunlardan birincisi 

devletlerin eşit ve egemen olduğu, diğeri ise bu devletlerin iç işlerine 

müdahale edilmemesi ilkesidir. Bu iki temel ilkenin birçok pratik yansıması 

ve sonucu olmuştur. Bunlardan bir tanesi mesela sınırların dokunulmazlığı, 

diğeri ise devlet başkanlarının bağışıklığıdır. 

Ancak zaman içerisinde özellikle iç işlerine karışmama ilkesinin istisnalarının 

gelişmeye başladığını görüyoruz. Bunun ilk önemli örnekleri insan hakları 

hukukunda kendini gösterirken daha yakın dönemlerde uluslararası ceza 

hukuku da bu konuda önemli açılımlar sağladı. Bunun bir sonucu olarak 

bugün mesela devlet başkanları, uluslararası suçlar nedeniyle sorumlu 

tutulabilmekte ve yargılanabilmekte. 

Ancak daha da önemlisi, egemenlik, iç işlerine karışmama ve sınırların 

dokunulmazlığı hala genel ilke ve kurallar olmakla birlikte bazı özel 

durumlarda bunlara istisnalar getirilebilmekte. İkinci Dünya Savaşı sonrası 

yeniden kurulan siyasi düzende bu istisnaların temel gerekçesi olarak 

uluslararası güvenlik ve istikrar gösterilmiştir. Diğer bir ifadeyle, devletlerin 

savaş açma hakkı ellerinden alınmış ve kuvvet kullanma dahil zorlayıcı 

tedbirlere başvurma yetkisi BM Güvenlik Konseyi’ne verilmiştir. Ve bu 

çerçevede küresel siyasi sistemin güvenlik ve istikrarına tehdit olabilecek 

durumlarda Konsey’in tedbir alabileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla Konsey 

kararı ile devletlerin iç işlerine müdahalenin yolu bu şekilde açılabilmiştir. 

< Suriye örneği için konuşacak olursak, bu kadar kaba bir şekilde tarif edilen kavram çerçevesinde Suriye’ye kolayca müdahale edilebileceği sonucu na 

varılmamalı. Her şeyden evvel tartışmalı ve aydınlanmaya muhtaç çok sayıda 

sorun bulunmakta. SDE Analiz >

Ancak daha yakın tarihlere bakıldığında ise devletlerin iç işlerine müdahale 

etme gerekçesinin farklı bir forma büründüğü söylenebilir. Artık bir 

devletin iç işlerine müdahale edilmesinin temel gerekçesi olarak devletin 

uluslararası hukuktan kaynaklanan sorumluluklarının yerine getirmemesi 

veya getirememesine atıfta bulunuluyor. Koruma sorumluluğu denilen 

bu sorumluluk temelde, bir devletin ana unsurlarından biri olan halkın 

korunmasına işaret ediyor. Dolayısıyla, bir devlet, koruma sorumluluğunu 

yerine getiremediği takdirde iç işlerine müdahale edilmeme ilkesinin ardına 

sığınamamakta. 

Peki bir devletin bu sorumluluğunu yerine getirmediğinin tespiti nasıl 

yapılabilir? İşte insancıl hukuk veya uluslararası ceza hukuku burada önemli 

bir rol oynuyor. Yeni yeni ortaya çıkan koruma sorumluluğu kavramına göre 

bir devletin sorumluluğunu ihlal ettiği, işlenen uluslararası suçlardaki payı 

veya katkısı ile belirlenebiliyor. Diğer bir ifade ile bir çatışma veya karmaşada 

işlenen ve normalde bireysel sorumluluk gerektiren soykırım, insanlığa karşı 

suçlar veya savaş suçlarının işlenmesinde merkezi otoritenin katkısı veya 

teşviki sorumluluğun yerine getirilmediği şeklinde değerlendirilebilir. Ve bu 

da uluslararası ilişkilerin temel ilkelerinden biri olan iç işlerine karışmama 

ilkesinin bir istisnası haline gelebilir. 

< Amaç her durumda, devletin korumadığı halkı korumak olmak durumunda. 

Bununla ilgili dengeyi sağlamanın zorluğu ise ortadadır. Bu nedenle de 

müdahale olsa bile bunun sonuçları uzunca bir süre tartışılmaya devam  edecektir SDE Analiz >

Ancak Suriye örneği için konuşacak olursak, bu kadar kaba bir şekilde tarif 

edilen kavram çerçevesinde Suriye’ye kolayca müdahale edilebileceği 

sonucuca varılmamalı. Her şeyden evvel tartışmalı ve aydınlanmaya muhtaç 

çok sayıda sorun bulunmakta. Bunlardan en önemlisi BM Güvenlik Konseyi 

onayı olmaksızın, sorumluluğun yerine getirilmemesi durumunda yine de 

müdahale imkanı var mı? Diğer bir ifade ile acaba Konsey kararı olmadan 

Suriye’ye koruma sorumluluğuna atıfla müdahale etmek mümkün mü? 

İkinci önemli sorun da böylesi bir müdahale yapılsa ve meşruiyet sağlansa 

bile bu müdahalenin amacı ne olmalı? Normalde yapılacak müdahalenin 

yine de iç işlerinden bağımsız olması beklenmelidir. Yani mesela Suriye 

muhaliflerini iktidara getirmek ve Esed rejimini devirmek böylesi bir 

müdahalenin amacı olamaz. Amaç her durumda, devletin korumadığı halkı 

korumak olmak durumunda. Bununla ilgili dengeyi sağlamanın zorluğu ise 

ortadadır. Bu nedenle de müdahale olsa bile bunun sonuçları uzunca bir 

süre tartışılmaya devam edecektir. 

10. CU  BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR..

***