TÜRKİYE-AB GERİ KABUL ANLAŞMASI VE VİZE DİYALOĞU BÖLÜM 1
RAPOR;
COPYRIGHT © 2016
Bu yayının tüm hakları SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı’na aittir.
SETA’nın izni olmaksızın yayının tümünün veya bir kısmının elektronik veya mekanik (fotokopi, kayıt ve bilgi depolama, vd.) yollarla basımı, yayını, çoğaltılması veya dağıtımı yapılamaz. Kaynak göstermek suretiyle alıntı yapılabilir.
SETA Yayınları 64
• ANKARA
• İSTANBUL
• WASHINGTON D.C.
• KAHİRE
I. Baskı: 2016
ISBN:
Uygulama: Hasan Suat Olgun
Baskı: Turkuvaz Haberleşme ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul
SETA | SİYASET, EKONOMİ VE TOPLUM ARAŞTIRMALARI VAKFI
Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya 06700 Ankara TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90
www.setav.org | info@setav.org | @setavakfi
SETA | İstanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı No: 41-43
Eyüp İstanbul TÜRKİYE
Tel: +90 212 395 11 00 | Faks: +90 212 395 11 11
SETA | Washington D.C.
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington D.C., 20036 USA
Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | info@setadc.org | @setadc
SETA | Kahire
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No: 19 Cairo EGYPT
Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985 | @setakahire
TÜRKİYE-AB GERİ KABUL ANLAŞMASIVE VİZE DİYALOĞU
Mehmet Uğur EKİNCİ
İÇİNDEKİLER
ÖZET | 7
GİRİŞ | 9
SÜREÇLERİN ANA HATLARI | 11
AB’NIN GKA VE VIZE DIYALOĞU MEKANIZMALARI | 11
TÜRKIYE-AB GKA VE VIZE DIYALOĞUNUN TARIHÇESI | 16
GERİ KABUL ANLAŞMASI (GKA) | 21
ANLAŞMANIN İÇERIĞI | 21
UYGULAMALAR VE BEKLENTILER | 23
VİZE DİYALOĞU | 37
VIZE SERBESTISI YOL HARITASI | 37
TÜRKIYE’NIN ANLAŞMAYA KOYDUĞU MEŞRUHATLAR | 38
AB’NIN DEĞERLENDIRMELERI | 40
VIZE SERBESTISI TANINMAZSA NE OLACAK? | 49
SONUÇ VE DEĞERLENDİRMELER | 53
EK: TÜRKİYE-AB GERİ KABUL ANLAŞMASININ TAM METNİ | 61
ÖZET
16 Aralık 2013 tarihinde Türkiye ve Avrupa Birliği arasında Geri Kabul Anlaşması imzalanmış ve 1 Ekim 2014 tarihinde kısmen yürürlüğe girmiştir. 2015
yılında başlayan mülteci krizi üzerine AB, Türkiye’den anlaşmayı tamamen yürürlüğe koyması talebinde bulunmuştur. Müzakereler sonucunda 29 Kasım
2015 tarihinde kabul edilen Ortak Eylem Planı uyarınca anlaşmanın 1 Haziran 2016’da tam olarak uygulamaya konmasına karar verilmiştir. İki taraf arasında
bu anlaşmaya ve bir yol haritasına bağlı olarak yürütülen vize diyaloğu da böylelikle hızlandırılmış, Türkiye’nin yol haritasındaki kriterleri büyük ölçüde yerine getirmesi üzerine Avrupa Komisyonu, Türk vatandaşlarının Schengen bölgesine vizesiz seyahat edebilmeleri için tavsiye kararını 4 Mayıs 2016’da yayımlamıştır.
AB Konseyi ve Avrupa Parlamentosu’nda yapılacak oylamaların neticesinde bu kararın Haziran 2016’da yürürlüğe girmesi öngörülmüştür. Ne var ki AB kurumlarının Türkiye’nin vize yol haritasındaki gereklilikleri tam olarak yerine getirmediğine dair görüşünü devam ettirmesinden dolayı her iki süreç de beklenen şekilde neticelenmiş değildir.
Türkiye-AB Geri Kabul Anlaşması ve vize diyaloğunu konu alan bu çalışma, iki sürecin geçirdiği aşamaları, anlaşma ve yol haritasının kapsamını, AB’nin
Türkiye’den beklentilerini ve Türkiye’nin atmış olduğu adımları değerlendirmekte, uygulamaların geleceğine dair tartışma ve öngörülerde bulunmaktadır.
GİRİŞ
Son on yıldır İnişli-çıkışlı bir grafik çizen Türkiye-AB ilişkileri, 2013 yılının sonlarında imzalanan Geri Kabul Anlaşması (GKA) ve başlatılan vize diyalog süreciyle farklı bir boyut kazanmıştır. Böylece iki taraf arasında üyelik müzakerelerinin dışında bir ilişki düzlemi oluşmuş, karşılıklı taahhütlerin yerine getirilmesine yönelik birçok adım atılmıştır. 2015 yılında Avrupa’nın büyük bir mülteci kriziyle karşı karşıya kalması, geri kabul ve vize serbestisi süreçlerini siyasi gündemin önemli bir maddesi haline getirmiş, 29 Kasım 2015 tarihinde yapılan Türkiye-AB zirvesinde bu iki sürecin hızlandırılmasına karar verilmiştir. Mart 2016’da gerçekleşen zirvelerde yapılan güncellemelerin sonucunda, GKA’nın tam olarak uygulanmasına 1 Haziran 2016’da başlanması ve aynı tarihte Türk vatandaşlarına vizesiz seyahat hakkının tanınması üzerinde anlaşılmıştır. Bununla birlikte konuyla ilgili tartışmalar devam etmektedir.
Türkiye’nin AB ile imzaladığı GKA ve bunun karşılığında Türk vatandaşlarına önerilen vize serbestisi, iki tarafa önemli getiriler sağlamakla beraber bazı belirsizlik ve riskleri de içinde barındırmaktadır. GKA’nın Avrupa’ya yönelik yoğun göç dalgaları karşısında uygulanabilirliği, mültecileri kapsayıp
kapsamadığı gibi konularda farklı görüşler ortaya atılmakta, anlaşmayı üçüncü ülke vatandaşları için uygulamaya koymanın uzun vadede Türkiye için doğurabileceği riskler konusunda tartışmalar devam etmektedir. Mülteci krizinin ortaya çıkmasının ardından AB ile Türkiye arasında yaşanan siyasi yakınlaşma vize serbestisinin kısa vadede uygulamaya konacağı yönündeki beklentileri artırmış olmakla beraber, vize diyalog sürecinin nasıl sonuçlanacağı
konusundaki belirsizlik tamamen ortadan kalkmış değildir. Türkiye vize serbestisini GKA’nın uygulanması için olmazsa olmaz bir şart olarak gördüğünden, bu belirsizlik GKA’nın geleceğini de etkilemektedir.
Türkiye-AB arasında imzalanan GKA’yı ve halen devam etmekte olan vize serbestisi sürecini konu alan bu çalışma, iki sürecin geçirdiği aşamaları, anlaşma ve yol haritasının kapsamını, AB’nin Türkiye’den beklentilerini ve Türkiye’nin atmış olduğu adımları değerlendirmekte, uygulamaların geleceğine dair tartışma ve önerilerde bulunmaktadır.
SÜREÇLERİN ANA HATLARI AB’NIN GKA VE VIZE DIYALOĞU MEKANIZMALARI
AB, 1990’lardan bu yana dışarıdan göçü kontrol altında tutmak amacıyla çeşitli mekanizmalar geliştirmektedir. Bazı üye ülkeler arasında 14 Haziran 1985 tarihinde Schengen Anlaşması imzalanarak ortak vize rejimi için ilk büyük adım atılmış, anlaşmanın uygulanmasına dair 1990’da imzalanan Schengen Sözleşmesi’nde ise ortak vize ve sınır güvenliği politikalarının çerçevesi çizilmiştir. Bu sözleşmede, anlaşmaya taraf ülkelerin ortak bir vize politikası belirlemeleri ve üçüncü ülke vatandaşlarının Schengen bölgesine tek tip vizeyle girmeleri karara bağlanmıştır (madde 9 ve 10). Schengen bölgesi sınır kontrollerinin de ortak bir politika halinde yürütülmesi ve hiçbir taraf ülkenin diğerlerinin onayı olmadan bunda bir değişikliğe gitmemesi üzerinde anlaşılmıştır (madde 136). Bir üçüncü ülke vatandaşının geçerli vize olmadan Schengen bölgesine gelmesi durumunda bundan taşıyıcı havayolu ve denizcilik firmalarının sorumlu tutulacağı belirtilerek taşıyıcı firmalardan bu konuda gerekli tedbirleri almaları istenmiştir (madde 26).1
Schengen bölgesinin zamanla genişlemesi ve sınırlarının doğuya kaymasıyla beraber AB, çevre ülkelere yasa dışı göç ve sınır yönetimi alanlarında teknik ve
maddi desteğe hız vermiştir. Buradaki temel amaç, göç hareketleri üzerinde kurulacak denetim ve kontrolün AB’den mümkün olduğunca uzakta gerçekleştirilmesi ve hatta bu konudaki sorumluluğun başka devletlere yüklenmesidir.2
TÜRKİYE-AB GERİ KABUL ANLAŞMASI VE VİZE DİYALOĞU
AB’nin düzensiz göçle mücadele stratejilerinden bir diğerini ise geri kabul anlaşmaları (GKA) oluşturur. GKA kısaca bir ülkenin başka bir ülkede kanunsuz
olarak bulunan kişileri kendi topraklarına yeniden kabul etmesini öngören bir anlaşmadır. Bu kişiler, geri kabul eden ülkenin vatandaşı veya vatansız olabilecekleri gibi bu ülkenin topraklarından kanunsuz olarak bulundukları ülkeye geçiş yapmış üçüncü ülke vatandaşları da olabilirler. 1990’ların ortalarından
itibaren ortak bir geri gönderme prosedürü belirleyen AB, çeşitli ülkelere geri kabul düzenlemeleri önermiş, 2000’lerin başlarından bu yana 17 ülkeyle ikili
GKA’lar imzalamıştır (bkz. Tablo 1). Halen beş ülkeyle (Fas, Çin, Cezayir, Belarus, Tunus) geri kabul müzakerelerine devam etmektedir.
2 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR
***
