Başkanlık Sistemi ve Türkiye Ekonomisi,
GLOBAL Editör
30 Nisan 2015
GLOBAL Politika ve Strateji Düşünce Kuruluşu tarafından yayınlanan “Karşılaştırmalı Analizlerle Başkanlık Sistemi ve Türkiye” başlıklı raporda; ülkelerin sosyal, ekonomik, eğitim, sağlık, demokrasi, basın özgürlüğü ve bireysel özgürlükler gibi konulardaki sıralamaları ile uyguladıkları yönetim sistemleri arasındaki ilişkiye bakılmıştır.
Bu rapordaki nicel veriler uluslararası güvenilir ve açık veri bankalarından elde edilmiştir. Araştırma kapsamında uluslararası kuruluşların internet sayfalarında da açık kaynak olarak yayınlanan farklı indekslerden derlenen veriler kullanılmış tır. Bu sıralamalarda her bir değişken için en başarılı olan ülke 1. ve en başarısız olan ülke ise son sırada yer almıştır.
Ülkelerin yönetim sistemleri başkanlık, parlamenter, yarı-başkanlık ve diğer olarak dört grupta sınıflandırılmıştır. Ülke sıralamalarının yönetim sistemine göre farklılık gösterip göstermediğini istatistiksel olarak analiz etmek için ANOVA (tek yönlü varyans analizi) testi uygulanmıştır.
Ekonomik Değişkenler Açısından Bulgular
Araştırma kapsamında ‘ülkelerin refah seviyeleri, ekonomik gelişmişlik ve ülke kırılganlık düzeyi’ gibi konularda analiz yapılmıştır.
Ülkelerin Yönetim Sistemlerine Göre Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması
Dünya Bankası verileri ülkelerin ekonomik seviyelerini belirleyen en güvenilir kaynaklardan biridir. LPI indeksi Dünya Bankası verilerini kullanarak kişi başına düşen milli gelir, piyasa büyüklüğü, ithalat ve ihracat, işsizlik oranı, enflasyon, iç ve dış borç gibi kriterlerle yaptığı ölçümlerle 2014 yılı raporunda ülkelerinin ekonomik seviyelerini ölçerek bir dünya sıralaması belirlemiştir.
Yönetim sistemine göre ekonomik gelişmişlik düzeyi sıralamasında gruplar arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (p=,000). Ekonomik gelişmişlik sıralamasında parlamenter sisteme sahip ülkelerin ortalama sıralamasının 142 ülke arasından 57 olduğu, başkanlık sisteminin de ortalama sırasının 86 olduğu görülmektedir (Şekil 1). Ekonomik gelişmişlik anlamında parlamenter sistem, başkanlık sistemiyle kıyaslandığında çok daha başarılıdır. Ekonomik gelişmişlik indeksinde Türkiye ise 142 ülke arasında 86. sırada yer almaktadır. Türkiye’nin diğer parlamenter ülkeler ortalamasının çok daha gerisinde ve başkanlık ile yönetilen ülkelerin sıralama ortalamasında yer aldığı görülmektedir.
Şekil 1: Yönetim Sistemine Göre Ülkelerin Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi Sıralama Ortalaması,
Diğer taraftan, ekonomik gelişmişlik düzeylerine göre dünya sıralamasında ilk 50’ye giren ülkelerin %52’si parlamenter sistemle yönetilmektedir. Buna karşılık, ülkelerin %28’i başkanlık, %8’i yarı-başkanlık, %12’si ise diğer yönetim sistemleri ile yönetilmektedir (Şekil 2). Bu sonuç, ekonomik düzey olarak dünya sıralamasında ön sıralarda olan ülkelerin büyük çoğunluğunun parlamenter sistemle yönetildiklerini göstermektedir.
Şekil 2: Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri Bağlamında En İyi İlk 50 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Dağılımı
Yine, ekonomik gelişmişlik düzeyi sıralamasına göre dünya sıralamasında ilk 10 sıralamaya giren ülkelerin 6’sı parlamenter sistemle yönetilirken ilk 10’da sadece 1 ülke başkanlık sistemi ile yönetilmektedir (Tablo 1).
Tablo 1: Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri Bağlamında En İyi İlk 10 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Sıralaması
Diğer yandan, ekonomik gelişmişlik indeksine göre 142 ülke arasında son 10 sıralamaya giren ülkelerin 9’u başkanlık sistemi ile yönetilirken, son 10 ülke içerisinde parlamenter sistemle yönetilen hiçbir ülke bulunmamaktadır (Tablo 2).
Tablo 2: Ekonomik Gelişmişlik Düzeyleri Bağlamında En Kötü Son 10 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Sıralaması
Ülkelerin Yönetim Sistemlerine Göre Refah Düzeyi Sıralaması
İngiltere merkezli Legatum Enstitüsü tarafından her yıl Refah İndeksi (The Prosperity Index) yayınlanmaktadır. Bu indeksle dünya geneli ülkelerin refah sıralamaları yapılmaktadır. Ülkelerin refah seviyeleri; o ülkede yaşayan bireylerin gelir ve mutluluk düzeylerini ifade etmektedir.
Yönetim sistemine göre ülkelerin yönetim sistemleri açısından refah sıralaması ortalamasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (p=,000). Ortalama değerlerine bakıldığında başkanlık sistemi ile yönetilen ülkelerin refah sıralamasının 142 ülke arasından ortalama 93 olduğu görülmektedir. Parlamenter sisteme sahip ülkelerin refah sıralaması ortalaması ise 142 ülke arasından 49’dur (Şekil 3).
Refah indeksinde Türkiye 142 ülke arasında 86. ülke olarak yerini almıştır. Parlamenter sisteme sahip ülkelerin başkanlık sistemlerine sahip ülkelere göre refah sıralamasında çok daha iyi konumda oldukları görülmektedir. Parlamenter sisteme sahip ülkelerin ortalama sıralaması 49 iken, Türkiye’nin bu ortalamanın çok daha gerisinde ve başkanlık ile yönetilen ülkelerin sıralama ortalamasına (93) yakın bir noktada yer aldığı görülmektedir.
Şekil 3: Yönetim Sistemine Göre Ülkelerin Refah Düzeyi Sıralama Ortalaması
Diğer yandan, refah düzeyi sıralamasında dünyada ilk 50’ye giren ülkelerin %64’ünün parlamenter, %18’inin başkanlık, %8’inin yarı-başkanlık ve %10’unun diğer yönetim sistemleriyle yönetildikleri görülmektedir (Şekil 4). Bu veriler, dünyada refah seviyesi yüksek olan ülkelerin yönetim sistemlerinin başkanlık sistemi değil; ağırlıklı olarak parlamenter sistem olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.
Şekil 4: Refah İndeksine Göre Dünya Sıralamasında En İyi İlk 50’ye Giren Ülkelerin Dağılımı
Refah indeksine göre en iyi ilk 10’a giren ülkelerin 7’si parlamenter sistemle yönetilirken sadece bir ülke başkanlık sistemiyle yönetilmektedir (Tablo 3).
Tablo 3: Refah İndeksinde En İyi İlk 10 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Dağılımı
Ülkelerin refah indeksine göre son 10 sıralamaya giren ülkelerin tamamı başkanlık sistemi ile yönetilmektedir (Tablo 4).
Tablo 4: Refah İndeksinde En Kötü Son 10 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Dağılımı
Ülkelerin Yönetim Sistemlerine Göre Kırılganlık Sıralaması
Ülke Kırılganlık İndeksi (Fragile States Index-FSI) ABD’de faaliyet gösteren Barış Fonu (Fund for Peace) adlı düşünce kuruluşu tarafından her yıl düzenli olarak yayınlanmaktadır. Ülkelerin kırılganlık durumlarını belirleyen sosyal, politik ve ekonomik göstergeler bulunmaktadır. Ekonomik göstergeler; gruplar arası istikrarsız ekonomik gelişim ve ani iniş çıkışlar olarak sıralanmaktadır.
Ülke kırılganlık indeksinde ülkelerin yönetim sistemlerine göre ortalama değerler analiz edildiğinde gruplar arasında anlamlı bir farklılık bulunduğu görülmektedir (p=.000). Bu sıralamaya göre parlamenter sistemle yönetilen ülkeler ekonomik, sosyal ve politik kırılganlık açısından çok daha istikrarlıdır.
Ülke kırılganlık indeksinde Türkiye’nin parlamenter sistemle yönetilen diğer ülkeler gibi başkanlık ve yarı başkanlık ile yönetilen ülkelerin ortalama sırasından daha iyi bir noktada olduğu görülmektedir.
Ülke kırılganlık indeksinde, en çok kırılgan yani en istikrarsız 50 ülkenin %56’lık kısmı başkanlık sistemi ile yönetilirken, %18’i parlamenter sistemle yönetilmektedir.
Kırılganlık indeksinde 140 ülke arasında en istikralı yani en az kırılgan olan 10 ülkenin 8’i ise parlamenter sistemle yönetilmektedir. En istikrarlı 10 ülke arasında başkanlık sistemiyle yönetilen hiçbir ülke yer almamaktadır (Tablo 5). Aynı şekilde, ülke kırılganlık indeksinde en istikrarlı 50 ülkenin 35’i parlamenter sistemle yönetilirken, sadece 8’i başkanlık sistemiyle yönetilmektedir.
Tablo 5: Kırılganlık İndeksinde En İstikrarlı 10 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Dağılımı
Ülke kırılganlık indeksinde, en istikrarsız yani en çok kırılgan olan 10 ülkenin 9’u başkanlık sistemiyle yönetilmektedir (Tablo 6).
Tablo 6: Kırılganlık İndeksinde En Kötü (En Çok Kırılgan) 10 Ülkenin Yönetim Sistemlerine Göre Dağılımı
Sonuç
Uluslararası güvenilirliğe sahip açık veri kaynaklarının analiz sonuçlarına göre, ekonomik göstergeler açısından parlamenter sistem ile yönetilen ülkelerin başkanlık sistemi ile yönetilen ülkelere göre daha başarılı olduğu görülmektedir.
Muhtemel bir sistem değişikliğinin Türkiye ekonomisine etkisinin nasıl olacağı değerlendirilirken dünyadaki mevcut durumun da göz önünde bulundurulması son derece önemlidir.
Analiz sonuçlarına göre; ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerde yaygın olan sistemin başkanlık sistemi değil, parlamenter sistem olduğu görülmektedir. Bu açıdan bakıldığında, dünyadaki mevcut durumu yansıtan bilimsel veriler Türkiye’nin başkanlık sistemine geçmesiyle ekonomik açıdan atılım yapacağı yönündeki iddiaları desteklememektedir.
Kaynak: Karşılaştırmalı Analizlerle Başkanlık Sistemi ve Türkiye (2015). GLOBAL Rapor. Global Politika ve Strateji Yayınları, Ankara.
Kamu Politikaları ve Analizi Merkezi,
http://globalpse.org/baskanlik-sistemi-ve-turkiye-ekonomisi/
****
