1946-1950 YILLARI ARASINDA AYDIN’DA SİYASAL YAŞAM BÖLÜM 36
4.6.3. Aydın’da İlinde 1948 Yılı Ara Seçimi
VIII. Dönem CHP Aydın Milletvekili Ahmet Emin Arkayın, 03 Ocak 1948
tarihinde Aydın’da yasamını yitirdi. 14 Ocak 1948 tarihinde TBMM’nin 30.
Birlesiminde müteveffa milletvekili’nin ölüm haberi genel kurulda okunmustur.
Böylece Meclis’te Aydın milletvekillerine ait bir sandalyenin bosaldıgı resmilesmistir.
TBMM Baskanlıgı’nın, Basbakanlıga yazmıs oldugu bosalan sandalye için seçim
yapılması lüzumuna dair yazıyla Aydın ilindeki ara seçim süreci baslamıstır.952 Aydın ilindeki ara seçim, aynı durumda bulunan on iki il ile birlikte yapılmıstır. Bu seçimlere DP katılmamıstır.
Ziraat Bankası Bas Müsaviri Yusuf Saim Atasagun,953 Aydın eski valisi Salim Gündogan (*)
(*) Milletvekilligi adaylıgı basvurusuyla ilgili olarak Aydın halkının kendisine teveccühü oldugunu gösterir belgeleri CHP Genel Sekreterligi’ne sunmustur.
Aydın Halkevi Yönetim Kurulu üyesi, Aydın Ortaokulu tarih ögretmeni
Aksudogan milletvekilli adaylıgı için CHP Genel Sekreterligi’ne müracaat etmistir.954
Parti merkezi, Aydın milletvekilligi için Dr. Sabri Akın’ı aday göstermistir. Akın,
seçime tek aday olarak girmistir.
CHP Aydın’daki seçimlere tek parti ve tek adayla girmesine ragmen seçimlere
katılımı artırmak için önemli çalısmalar yapmıstır. CHP Bölge Müfettisi ve Milletvekili Dr. Hulki Cura, Aydın milletvekilleri Dr. Mazhar Germen, Mithat Aydın, Nesşet Akkor, Nuri Göktepe, General Refet Alpman, Emin Bilgen, Aydın CHP İl Başkanı Ekrem Çiftçi Halkevi salonunda Aydınlılarla bir araya gelmişlerdir. Toplantı’ya MP ve DP’liler de katılmışlardır. Halkın sorunlarıyla ilgili sordugu soruları vekiller cevaplamışlar, Ankara’dan çözülebilecek sorun ve dilekleri not almışlardır. Aydın halkı milletvekilleri ve CHP ileri gelenlerine isteklerini su baslıklar altında dile getirmislerdir:
- Aydın’da polis ve bekçi kadrosu takviye edilmelidir.
- Zirai asayis temin edilip hayvan ve zirai madde hırsızlığının önüne geçilmelidir.
Bununla ilgili verilecek cezalar ağırlaştırılmalı dır.
- Halkın dilek ve şikâyetleri her zaman dinlenip dikkate alınmalı ve çözümlenmelidir.
- Seyyar esnaf üzerindeki kazanç vergisi oranı hafifletilmelidir.
- Çiftçi mallarını koruma kanununun tam tatbik edilmesi saglanmalıdır.
- Lüks mal sayılan fotograf makinelerinin ithali kolaylastırılmalıdır.
- Orman isletmelerindeki fazla masraf ve israf önlenmelidir.
Toplantı sonunda Mazhar Germen yeni seçim kanunu hakkında bilgi vermis ve
her yurttasın seçime istirakini istemistir. Toplantı tam bir demokrasi havası içinde gayet serbest ve samimi bir biçimde geçmistir. Bu ekip, Kösk Halkevi salonunda da bir toplantı düzenlemistir. Burada partinin milletvekili adayı Dr. Sabri Akın halka tanıtılmıstır.955
Aydın ilinde ara seçimlerde 437 sandık komisyonu is yapmıstır.956Seçimler
sakin geçmistir. Münferit birkaç olay için savcılıkça sorusturulmasına karar verilmistir. Demokrat İzmir gazetesi tarafından Asım Alper adlı vatandasın CHP’liler tarafından İmamköy kırında dövüldügü iddia edilmistir.957
DP, “Türkiye’nin 13 vilayetinde yapılan kısmi seçimlerde halkın iktidara büyük
bir ders verdigini” iddia etmistir. Demokrat zmir gazetesinin verdigi habere göre seçime katılma oranı % 5 ile 15 arasında kalmıstır. Bitlis, Mardin gibi yerlerde seçime istirak oranı % 80 ya da 90’lara bulurken, Ankara’da seçime katılma oranı çok düsük kalmıstır.(*)
Gazeteye göre seçime katılım oranları söyledir: İstanbul ortalaması % 7.1,
Tokat: % 10, Bolu: % 8, Gerede-Düzce: % 5–6, Ordu-Ünye: % 10.5’tir. Yine
seçimlerde oy kullanmak isteyen kimi vatandaslarda listelerde isimlerini bulamamıstır.
(*) Ankara Altındag’da, 780 seçmene sahip 32 nolu sandıkta sadece 12 kisi, yine Ankara Tabakhane’de 520 seçmene sahip 15 numaralı sandıkta 21 kisi oy kullanmıstır. Ankara’da seçime katılım oranı %5 ile 7 arasında degismistir.
Aydın merkezde 9.089 seçmenden sadece 1.332 kisi oy kullanmıstır.
Yeniköy’de hiçbir vatandas oy kullanmamıstır. Kadıköy ve Eymir köylerinin baglı
bulundugu 565 seçmene sahip sandıktan sadece 8 oy çıkmıstır. Aydın Kavaklı’da 260 seçmenli yerde, 54 kisi; 91 seçmenli Kabaca’da 15 kisi; 1.133 seçmenli Sultanhisar’da 325 kisi; 217 Seçmenli Damlıca’da 37 kisi oy kullanılmıstır. Gereniz, Kalfaköy, Danisment’e ait müsterek sandık, 282 seçmenlikti ve bu sandıktan yalnızca 6 oy çıkmıstı. 343 seçmenli Keskene köyünde 36, 464 seçmenli Baltaköy’de 75, 78 seçmenli Sıralar Köyü’nde 12, 409 seçmenli Isıklı Köyü’nde 19, toplam 328 seçmenli Sevketiye ve Arapköy’de 45 kisinin oy kullandıgı tespit edilmistir. Aydın Zafer Mahallesi’nde 46 rey kullanılmıs ancak bu reylerin 6’sı bos çıkmıstır.
Toplam 9617 seçmenli Nazilli Merkez’de 1.167 kisi oy kullanırken, seçime
katılma oranı % 12.1 olarak gerçelesmistir. Söke’ de 1.270 seçmenli Kemalpasa
Mahallesi’nde 60 kisi, 1.231 seçmenli Konak Mahallesi’nden 93, 1.209 seçmenli Yeni Camii Mahallesi’nde 93, 1.580 seçmenli Çeltikçi Mahallesi’nde 61, 400 seçmenli Fevzipasa Mahallesi’nde 24 kisi seçime istirak etmistir. Toplam 5.690 seçmene sahip Söke merkezde 331 kisi oy kullanmıstır. Seçime katılma oranı %5’tir. Anadolu gazetesinin haberine göre ara seçimlerde Aydın genelinde 138.929 seçmenden 37.442 kisisi oy kullanmıstır. Aydın merkez ilçede seçime katılma oranı % 23.80, Bozdogan’da % 34.06, Çine’de % 32.20, Germencik’te % 28.40, Karacasu’da % 22.60, Koçarlı’da % 32.65, Söke’de % 16.78, Nazilli’de % 27.60, Aydın il genelinde ise % 27 oranında olmustur.
DP’liler tarafından kapı kapı dolasıp halka sandık basına gitmemeleri
ögütlenmistir. Sandık baslarında kimi vatandasların oy kullanması DP’lilerce
engellenince bu kisiler düzenlenen tutanaklarla adliyeye sevk edilmistir.958
İktidar partisi seçime katılım oranının DP’lilerin olumsuz propagandasına ragmen yüksek çıktıgını söylemistir. Demokrat Parti CHP’nin bu açıklamasını “İktidar Partisi durumunu kabullenmeyerek seçimlere katılım oranını yüksek gösterme gayreti içine girmistir” seklinde degerlendirmistir.959 Objektif kriterlere göre Aydın’da yapılan ara seçimlere tek bir kisinin aday gösterilmesi ve DP’nin olumsuz propagandası nedeniyle seçime katılım oldukça düsük gerçeklesmistir.
Muhalefet partisi iddialarına göre bazı yerlerde seçime katılımı artırmak için
vatandasa baskı ve tazyikler yapılmıstır. 21 Temmuz seçimleri kadar olmasa da bu seçimlerde de yolsuzluk yapıldıgı iddiaları sık sık dile getirilmistir. Bu iddialara göre kimi seçmenlere zorla oy kullandırılmıs, kimi sandıklardan oy kullanan kisilerden daha fazla oy pusulası çıkmıstır. (*)
(*) Nazilli’de 570 Seçmenli Cumhuriyet Mahallesi’nde 75 kisi oy kullanmıstır ancak sandık’tan 125 oy çıkmıstır. 1.035 seçmenli Karaçay mahallesinde 81 kisi oy kullanmıs, tasnifte oy sayısı 157’ye çıkmıstır.
Aydın’da bazı vatandaslara birden daha fazla oy kullandırılmıstır. Bazı CHP’liler de ev ev dolasarak vatandasları seçim sandıklarının baslarına çagırmıslardır. CHP milletvekili emekli General Rafet Alpman jandarmaya emir vererek seçimleri seyreden vatandasları sandık mahallinden uzaklastırmaya çalısmıstır. Bazı muhtarlar da vatandasa oy kullanmaları konusunda tehditler savurmustur.960
1948 yılı ara seçimi sonucunda Dr. Sabri Akın, Aydın milletvekili olmustur.
Ancak seçimlere katılımın düsük olması ve seçimlere hile karıstırıldıgı seklinde
haberler nedeniyle stanbul gazetelerinde Dr. Sabri Akın’ın milletvekilliginden istifa edecegi söylentileri çıktıgı ifade edilmistir. Bu haberler Anadolu gazetesi tarafından tekzip edilmistir.961 Anadolu gazetesi, DP’ye yönelik taarruzlarda özellikle bu partiden istifa söylentilerini öne çıkararak DP’yi halk nazarında güçsüz bir parti izlenimi yaratmaya çalısmıstır. Nitekim gazete 1948 yılı Ekim ve Kasım aylarında DP’nin ara seçimlere katılmaması için vatandaslara baskı uygulaması sonucunda bu partiden özellikle Kösk yöresinden istifaların arttıgını iddia etmistir.962
Millet Partisi Aydın İl İdaresi ara seçimlerden sonra bir beyanname
yayımlamıstır. MP’nin beyannamesi söyle idi: “MP seçime girmemek kararını vererek her türlü teminat ve murakabeden azade olan yeni seçim kanunu ile milli iradenin hâkim kılınamayacagın, CHP’nin her türlü iddialarına ragmen tekrarlamıstır. Pazar günü yapılan seçimlere istirakin çok az olması göstermistir ki kanunun lehinde yapılan tüm propagandalar birer laftan ibaret kalmıstır. Teminatlı, murakabeli bir seçim kanununun çıkmasını bir zümre zihniyeti engel oldukça memlekette demokrasiden bahsedilmez. Milletin iradesine bir an evvel ram olmasını tarih huzurunda CHP İktidarından bekliyoruz. Yolumuz demokrasi yoludur. Dün çok partili sistemin siddetli taraftarları kesilip aynı yolda yürüdügü nü iddia eden DP kurucuları Aydın mitinginde iktidara layık olmadıkları nın en canlı misallerini vermistir. Yaptıgı hizmetler bakımından oldugu gibi, bilhassa ahlak bakımından memlekette abidesi dikilmeye layık olan büyük Türk Maresali Fevzi Çakmak’ın baskanlıgında kurulan Millet Partisi için DP kurucuları Adnan Menderes’in agzından bir siyasi santaj tesekkülü oldugunu yüzleri kızarmadan söylediler.
Aziz Aydınlılar,
Hepimiz Adnan Menderes’i de tanırız. Bu zat Serbest Cumhuriyet Partisi’nin
Aydın Baskanlıgı’nı yapmıstır. Sekeri 5 kurusa vatandasa yedirecegiz diyen o zamanın da muhalifi olan Adnan Menderes, merhum Fethi Okyar’ın bir magaza kapatır gibi fırkasını kapattıktan sonra bir harabeye dönen muhalefetin enkazı üzerinde aglayacagı yerde, beraber çalıstıgı muhalif arkadaslarını sokak ortasında bırakarak CHP’nin uzattıgı milletvekilligi sandalyesine oturmustur. Toprak Kanunu ile menfaatlerinin haleldar olacagını anlayınca DP kurucuları arasına katılmıstır. Adnan Menderes, hocası Köprülü ile takip ettikleri iftiracı ve magrur bir politika sebebiyle DP’yi inhilale sürüklemektedir. DP dört diktatörü basından atmadıkça, programına köylü ve çiftçinin menfaatlerini koruyacak umdeler koymadıkça, CHP’nin bir kopyası gibi kaldıkça inhilalde devam edecektir. Daha simdiden Büyük Türk Milleti bu sahısların partiyi nereye götürdügünü anlayarak: Usak’ta, Boyabat’ta, Ayvancık’ta, Gerze’de Edirne’de
muhalefet kalelerinin anahtarlarını DP kurucularının ellerinden alarak hakiki bir
muhalefet partisi olan Millet Partisine teslim etmistir. İste Adnan Menderes’in MP’nin kurulusuna sevinemiyoruz diye feryadının sebebi budur. Evet, Adnan Menderes sevinemeyeceksin zira 12 Temmuz Beyannamesi’yle iktidarın kucagına attıgın muhalefet artık sizin arkanızda degildir. Bugün seçim emniyeti diye yanıp tutusan Mazinin Ethem Menderes’ini (Kadri) de tanırsınız. Bu zat sabık belediye ve CHP baskanıdır. Bu zat o zaman ki partisine dayanarak Ramazan Pasa Camisi karsısında, Aydın halkına karsı reyinizi verseniz de vermeseniz de ben yine belediye baskanı olacagım demedi mi? Kendisine rey vermeyenlere ekmek ve gazyagı karnesi verilmeyecek tehdidinde bulunmadı mı? CHP baskanı iken antidemokratik tutum takınan kendisi degil midir? O zamanlar tek parti diktatörlügünün Aydın mümessili olan Etem Menderes bugün hürriyet bayraktarlıgı kisvesi altında gene yalnız milletvekili olmak atesiyle yanmaktadır. Mazi istikbalin aynasıdır ve tarih tekerrürden ibarettir.
Birçok milletvekilinin DP’den ayrılmasına sebep olanlar, peslerine taktıkları demokrasi hasretiyle yanıp tutusan masum mensupları demokrasiden ayırmaktadır. Bilirsiniz ki: Millet Partisi onların bu hareketlerinin bir reaksiyonu olarak ortaya çıkmıstır. Onun için partimiz için söylenen “siyasi santaj” sözünü aynen onlara iade ederiz. MP her bakımdan vatandasların hasretini çektigi hakiki, ivazsız, iyiye iyi, kötüye kötü diyebilen bir muhalefet partisidir. O hiçbir zaman bir baska parti mensubuna çürük yumurta atan, yuha çeken ve bununla iftihar eden bir parti degildir ve olmayacaktır. Evet, Bay Adnan Menderes siz yine bunun için sevinemiyorsunuz. İktidara ümit verenler ancak ve ancak muhalefeti parçalayacaktır. Mazide oldugu gibi belki bir gün CHP saflarına
döneceksiniz. Fakat Demokrat Türkiye’de hürriyet bayragını tasıyacak eller
bulunacaktır.
Muhterem Vatandaslar, bir partinin programıyla ve bu programı tatbik edecek
ellerle yasayacak oldugunu çok iyi bilirsiniz. Her partinin programını okuyun ve bu programları tatbik edecek elleri düsünün, tarihi karar sizindir. Millet Partisi Aydın İl İdare Kurulu”963
BU BÖLÜM DİPNOTLARI;
952 TBMM, Milletvekillerine Mahsus Sicil Defterleri, zarf No:6, Defter no: 98.
953 BCA, 490.01/291.1170.02. CHP Genel Merkezince Aydın bos (münhal) milletvekilligine aday adayı gösterilmistir. Ancak bu kisinin Aydın ilinde adaylık ön yoklamasında seçilmesi sartı konmustur.
954 Anadolu, 17 Ekim 1948.
955 Anadolu, 13 Ekim 1948. Dr. Akın, Milli Mücadele döneminde Kösk Cephesi doktorlugu yapmıstır. Onun için muhitte tanınmıstır.
956 Anadolu, 21 Ekim 1948.
957 Demokrat İzmir, 18 Ekim1948.
958 Anadolu, 18 Ekim 1948.
959 Demokrat İzmir, 19 Ekim 1948.
960 Demokrat İzmir, 18 Ekim 1948.
961Anadolu, 20 Ekim 1948.
962 Anadolu, 24 Ekim 1948. Anadolu, 3 Kasım 1948.
963 Anadolu, 22 Ekim 1948.
37 Cİ BÖLÜM İLE DEVAM EDECEKTİR.,
***
