Başkanlık Sistemi, Başkanlık Sisteminin Doğuşu:
Birçok temsili hükümet şekillerinden biri olan Başkanlık Sistemi, 1787 de Amerika Birleşik Devletleri Anayasası’ nın kabul ettiği bir hükümet sistemidir. Amerika kıtasının keşfinden sonra kıta halkını oluşturanlar; İngiltere deki zengin olmak isteyenler, yeni macera arayanlar ve toplumdan soyutlanmış insanlardı. İngiltere’nin uzun savaşları sonucunda Amerika Kıtasındaki 13 Koloniden ağır
vergiler alması üzerine, Kolonidekiler bu yeni vergi düzenlemesini reddettiler. Philadelphia da birkaç kez toplanan 13 koloni bir sonuca ulaşamamıştı. İngiltere ve sömürgeler arası giderek açılıyordu ve sonunda iç çatışmaya döndü. 1776 yılında 13 Koloni İstiklal Beyannamesini duyurarak İngiltereden kopan ve bağımsız bir devlet olduğunu açıkladı. Fakat kendi aralarında anlaşma konusunda da bir takım sorunlar mevcuttu. İlk ortak anayasalarını 1777 de bir Konfederasyon hükümeti ile kurmuşlardı. Kongre denen meclislerinin aldığı kararlar Konfedere devletleri anlaştıramıyordu. Sonunda 1787 Mayısında Philadelphia’ da toplanan kurucu meclisin görüşmeleri sonucunda Federasyon Devlet sistemine geçildi ve bu sistemde Başkanlık Sistemini öngörüyordu.
Başkanlık Sistemi’nin tanımı ve Temel İlkeleri
Başkanlık Sistemi, Kuvvetler ayrılığı ilkesini sert bir şekilde tatbik eden ve bu kuvvetleri birbirini kontrol ettirmekle beraber icra organının üstünlüğünü sağlayan temsili bir hükümet biçimidir.1 Başkanlık Sisteminin temel ilkelerine gelecek olursak bunları 3 aşamaya ayırabiliriz.
A- Yasama ve yürütme organları arasında sert bir kuvvetler ayrılığı ilkesi;
Burada kuvvetler ayrılığının sertliği aşırılığa kaçmayacak derecede Parlamenter Sistemimin yumuşaklığına göre bir sertliktir. Yasama organının yürütme organını düşüremediği gibi yürütme organında yasama oranını fesih etmeye yetkisi yoktur. Bu şekilde kırmızıçizgilerle çevrilidir.
B- Yürütme Organının Yetkinliği;
İcra organını Başkan tek başına temsil eder. Başkanın iki temel kaynağı vardır. Psikolojik ve Hukuki.
Psikolojik Kaynak: Başkan halk tarafından seçilmiştir. Kuvvetli bir partinin lideri ve halkın güvenini kazanmış bir şahsiyettir.
Hukuki Kaynak: Başkan sadece federal devletin başkanı değil aynı zamanda başbakanıdır. Başkanın yanında bakanlıklar vardır. Fakat bunlar Başkanın sekreteri durumundadır ve direk Başkanın şahsına bağlıdır. Başkan bunlardan birini hiçbir sebebe dayandırmadan istediği zaman azlettirebilir.
Anayasaya göre bakanların seçiminde senatonun görüşü alınması gerekse de uygulamada kararı tamamen Başkanın şahsına bırakmışladır. Çünkü Başkanın görüşlerine fikirlerine karşı engel teşkil etmemesini gerektiğini düşünmekte dirler. Bakanlar hiçbir şekilde kendi başlarına karar alamazlar ve kongreye karşı sorumlu değillerdir. Bakanlar sadece Başkana karşı sorumludurlar. Hiçbir şekilde kabine olarak görülmemelidir. Başkan istediği zaman bir konuda görüş almak için bakanlarını toplayabilir. Bakanların görüşleri Başkanın görüşlerinin tam tersi olsa dahi Başkan istediğini yapar.
Devletin askeri kuvvetleri Başkanın emri altındadır. Başkan aynı zamanda ordunun başkumandanıdır. Fakat tek başına savaş kararı alamaz bunun için Kongrenin onayını almak zorundadır. Savaş kararı alındıktan sonra, savaşın seyri ve planlanması Başkana aittir. Başkan istediği ülkeyle barış ve anlaşma yapma yetkisine sahiptir. Sadece bunlarla da değil, bir suçluyu affetme yetkisine de sahiptir.2 Başkan yasa önerisinde bulunamaz ayrıca devlet bütçesini ayarlama yetkisi de yoktur. Bakanlık bütçe raporunu kongreye sunsa da bir teklif değildir. Başkan her zaman kamuoyunun baskısı altındadır. Halkın belli kesimi Başkanı severken diğer kesimi de aynı oranda haz etmemektedir. Şimdiye kadar 3
Başkan görev başındayken öldürülmüştür. Başkanın kongreye karşı bazı yetkileri vardır bunlar;
Başkan kongreye rapor verir mesaj yollar, veto hakkına sahiptir. Olağanüstü halleder de meclisi toplar..3 Buna karşılık kongrenin de başkana karşı bazı yetkileri vardır bunlar; Kanun çıkarma yetkisi sadece kongreye aittir, kongre başkanı suçlayıp idama mahkum edebilir, kongre bütçeye hakimdir,
senato Amerikan dış siyasetinde son karar merciidir.4 Bu yetkilere bakıldığında asıl kuvvet ne başkanındır ne de kongrenin asıl güç anayasadadır.
C- Kuvvetlerin Birbirini Kontrol Etmesi;
Bu ilke ise Meclisin hükümeti düşürme yetkisi olmadığı gibi, hükümetinde meclisi fesih etme hakkı yoktur.
Başkanlığın Seçimi
Başkanlık hükümeti 2 dereceli bir seçim ile yapılır. Önce her parti kendi başkan ve başkan adayını seçer. Birinci seçimde her federe devlet Başkanı seçecek delegeleri belirler. İkinci seçim ise seçilen delegelerin Başkanı seçecek olmasıdır. Fakat seçilen delegeler, kendilerini seçen partinin Başkan adayına oy vermek zorunda olduğu için, aslında ikinci seçmenler seçildiğinde Başkan seçilmiş olur.
Yani bir nevi formalite icabıdır ikinci seçim. Delegelerin oyunun yarısından bir fazlasını alan Başkan adayı Başkan olur. 1947 yılından önce bir kimsenin kaç kere Başkan seçilmesinde bir mahsur yoktu.
Fakat anayasa 1947 de değiştirilince bir Başkan ard arda 2 dönem seçildikten sonra bir dönem ara verip daha sonra tekrar seçimlere girebilir hükmü verilmiştir. 1951 yılında da yürürlüğe girmiştir. Başkan ve yardımcısının görev süresi 4 yıldır. Bir Başkan adayının belirlenmesi için Başkan adayının en az 35 yaşında olması, 14 yıldan beridir Amerika da yaşaması ve Amerikan vatandaşı olması zorunluluğu vardır. 5
Başkan yardımcısının seçilmesi
Başkan yardımcısı seçimle göreve gelir ve aynı zamanda Senato’nun da Başkanıdır. Başkanın çeşitli sebeplerden dolayı görevden ayrılması durumunda yardımcısı Başkanın yerine geçer. Başkan yardımcısı belirli sebeplerden dolayı görevden ayrılırsa Başkan, kongrenin onayını alarak yeni Başkan Yardımcısını seçebilir.
Başkanlık Sisteminde Kongre Seçimi
Yasama organını Temsilciler Meclisi ve Senato olmak üzere ikiye ayrılır.
a- Temsilciler Meclisi: Federe devletin nüfusu baz alınarak yapılır. Toplamda 435 üyeye sahiptir. Temsilciler meclisinin seçiminde her devlet çıkaracağı temsilci sayısına göre seçim bölgesine ayrılır ve her seçim bölgesinde basit çoğunluğu sağlayan kişi meclise üye olur. Her 10 yılda bir yapılan nüfus sayımlarına göre Federe Devletlerin temsilciler meclisine göndereceği üye sayısı değişmektedir. Temsilciler Meclisindeki üyelerin görevleri 2 yıldır.6
6 http://seal.atilim.edu.tr/baskanlik-sistemi
b- Senato: Federe devletlerin büyüklükleri ve nüfusları baz alınmaksızın, her Federe Devlete eşit sayıda üye hakkı verilir. Her Federe devletin 2 temsilcisi katılır. Senato üyelerinin oyları kişisel olduğu için verdikleri kararlar Federe Devletlerin kararı olarak algılanmaz. Senato, Başkanın atamış olduğu yüksek rütbeli memurları, bakanları ve Başkanın yapmış olduğu anlaşmaları onaylar. Görev süreleri 6 yıldır. Fakat her iki yılda bir 1/3 ü yenilenmektedir. Senatodaki toplam üye sayısı 100 dür.
Sonuç
Parlamenter sistemin aksine Başkanlık Hükümeti önce düşünülmüş, sistem için kurullar toplanmış, çalışmalar yapılmış, prensipler ve zorunluluklar tespit edilmiş daha sonra uygulamaya geçmiştir.
Başkanlık Sisteminin sadece Amerika da bu denli işe yaramasının sebebi, Birleşik Devletler kurulurken bu sistemle kurulması ve zaman içinde bu sistemin toplumla endeksli bir şekilde geliştirilmesidir. 238 yıldır sürekliliği bozulmayan, eksik yerlerinin geliştirildiği, zorluklarının zaman içinde çözüme kavuşturulduğu bir sistemden söz ediyoruz. Nasıl bir teknoloji ürünü her sene daha da
geliştirilip eksiklikleri gideriliyorsa buda böyle. 200 küsür yıldır Parlamenter sistemle yönetilen bir ülke, birden Başkanlık Sistemine yahut farklı bir yönetim rejimine geçmesi hem halk tarafından hem de yönetimdeki tecrübesizlik sebebiyle yürütülmesi faydadan çok zarara ulaşır.
KAYNAKÇA;
1 Her Yönü İle Başkanlık Sistemi-Burhan Kuzu,2011,s. 20
2 Her Yönü ile Başkanlık Sistemi- Burhan Kuzu, 2011, s.23
3 Her Yönü ile Başkanlık Sistemi- Burhan Kuzu, 2011,s.24 4 Her Yönü ile Başkanlık Sistemi- Burhan Kuzu, 2011,s.25
5 http://seal.atilim.edu.tr/baskanlik-sistemi
***
