Irak Kürtlerinin Bağımsızlık Söylemi ve Değişen Dengeler.

Irak Kürtlerinin Bağımsızlık Söylemi ve Değişen Dengeler

Doç. Dr. Şaban Kardaş, ORSAM Başkanı

Ortadoğu’da derinleşen çatışma ve istikrarsızlık sarmalı içerisinde Kürtler, sahip oldukları konum ve takip ettikleri politikalarla gündemde önemli bir yer işgal ediyorlar. 1916’da Sykes-Picot Anlaşması ile bölgede kurulan düzen ve oluşturulan sınırların kırılganlaştığı tezleri yüksek sesle zikredilirken, Ortadoğu’nun en büyük nüfusa sahip devletsiz halkı Kürtlerin siyasi talepleri de öne çıkıyor. Bölgesel siyasette "Kürtlerin zamanı" algısı güçlenip sınır-aşan dinamikler ivme kazanıyor. Yine de Kürt siyaseti hâlâ içinde yaşadığı ulus-devletlerin koşulları dâhilinde evriliyor.   Türkiye’deki Kürt hareketi, Çözüm Süreci ile birlikte ana akım siyasi süreçler ve ülkenin genel demokratikleşme serüveni içinde temsil edilme ve geleceğini belirlememe arayışında. Suriye Kürtleri, ülkelerindeki çatışma ortamına, kendi kantonlarını ilan ederek cevap verdiler. Fakat burada ortaya çıkacak siyasi oluşum ve bunun sürdürülebilirliği, Suriye İç Savaşı’nın seyrine bağlı. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) çatısı altında kendi-kendini yönetme tecrübesiyle öne çıkan Irak Kürtleri ise son dönemde bağımsızlık söylemleriyle dikkat çekiyorlar.   Irak Kürtlerinin bağımsızlık söylemi   Irak’ın yaşadığı siyasi kriz ve güvenlik tehdidi, Kürtlerin bağımsızlık söylemini yeni bir zemine taşımalarını beraberinde getirdi. Özellikle Mesut Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi’nin (KDP), bu yeni istikrarsız ve yönetilemez ortamı Kürtlerin bağımsızlık taleplerini meşrulaştırmak için araçsallaştırdığı görüldü. Irak’ta 30 Nisan 2014’te düzenlenen parlamento seçimlerinin çıkardığı siyasi tablonun, ülkenin bütünlüğünü sürdürmeyi zorlaştırdığı tezi kuvvetli biçimde işlendi.   Bu teze göre, Nuri Maliki’nin iki dönem süren başbakanlığı altında ABD’nin ülkede tesis ettiği federal sistem ve bunun dayandığı yetki ve kaynak paylaşımı düzenlemeleri geçerliliğini yitirmiş, ülke başarısız devlet olma eşiğine gelmişti.   Maliki’nin üçüncü döneminde bu düzenin devam etmesi halinde Kürtlerin yaşamsal çıkarlarının zedelemesini seyretmektense, bağımsızlık yönünde hareket etmek tercihe şayan görülmüştü. Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) mevcut koşullarda, diğer Kürt siyasi grupları olan Goran ve İslami Hareket ile karşılaştırıldığında küçük farkla da olsa, diğer bölge ülkelerinin tepkileri veya tartışmalı bölgelerin konumunu göz önüne alarak daha temkinli hareket etmeyi savundu.   Haziran 2014 sonrasında Irak ve Şam İslam Devleti (IŞİD) örgütünün Musul’dak, ilerleyişi karşısında Irak ordusunun çözülmesi, modern Kürt devletinin kurucu babası olma arzusuyla aceleci davranan Barzani’nin elini daha da güçlendirdi.   "İstikrarsızlık sarmalındaki başarı hikayesi" olarak lanse edilen IKBY’nin, çöküşe geçen Irak’tan koparak bağımsızlık yolunda ilerleme iradesi, diğer gruplarca da paylaşıldı. Peşmerge güçlerinin tartışmalı bölgelere girerek, geri çekilen Irak ordusu yerine Kerkük’te kontrolü eline alması, Irak Kürtlerinin bağımsızlık ateşini daha da alevlendirdi.   IŞİD’in ilerleyişi ve Irak Kürtleri   Ağustos 2014 başında IŞİD’in IKBY’nin kontrolündeki bölgelere doğru ilerlemesi, "Kürtlerin zamanı" algısının yeni bir kırılma yaşamasına neden oldu. Peşmerge’nin de IŞİD karşısında Irak ordusuna benzer biçimde çözülmesi ve Erbil’in ateş hattına girmesi, Irak’ın kuzeyindeki oluşumun kırılganlığını trajik biçimde hatırlatan bir gelişmeydi. IŞİD’in kısa süreli kazanımlarının IKBY’nin eksikliklerini ortaya koyması, Kürtlerin bağımsızlık söyleminin gerçekçiliğini de köklü bir sorgulamaya tabi tuttu.   Ortadoğu siyasi denkleminde zayıflıktan güç üretmekte tecrübeli olan Kürt hareketi, IŞİD tehdidi üzerinden uluslararası alanda meşruiyet devşirme yoluna gitti. IŞİD ile mücadele kapsamında ABD’nin hava operasyonlarıyla verdiği desteğin devamında ABD ve Avrupa ile gerçekleştirilen siyasi temaslarda alınan askeri yardım taahhütleri, Kürt siyasetini uluslararası düzlemde yeni bir konuma taşıdı. Bu süreçte pasifist Almanya dahi, ardı ardına pek çok Batılı devlet adamını ağırlayan Erbil’e askeri malzeme sevkiyatını gündemine aldı.   Kürt hareketine uluslararası alanda gösterilen hüsnü kabulün şüphesiz birçok nedeni var. Kürtlerin geç milliyetçilik olarak Batı’da sahip oldukları geleneksel sempati, IKBY’nin uzun yıllardır Batı başkentlerinde yürüttüğü kamuoyu ve iletişim ağı kurma çalışmaları ve Kürt hareketinin aşırılığa karşı mücadele eden modern seküler bir hareket olduğu tezinin başarıyla işlenmesi gibi faktörlerin neticesinde karşımıza çıkıyor.   Irak Kürtlerine yönelik iltifat, ironik biçimde bağımsızlık söylemini törpüleyici bir etkiye yol açtı. Başta ABD olmak üzere, uluslararası aktörler, Irak’ın toprak bütünlüğünü önceleyen pozisyonlarını yinelediler ve IŞİD ile mücadele çerçevesinde Kürtlere yapılan yardımlar, IKBY’nin merkezi hükümet ve Irak ordusu ile birlikte hareketiyle ilişkilendirildi.   Washington, Erbil’i yoğun şekilde Bağdat ile IŞİD’e karşı ortak harekât planlamaya ve Maliki’nin yerine Haydar İbadi’nin üstlendiği yeni hükümet kurma çalışmalarına katılmaya teşvik ederek, Kürtleri Irak’ın bütünlüğünde davranmaya yönlendirdi. Kürt grupların aralarındaki farklılıkları kısa sürede sonlandırıp Fuad Masum’u Irak parlamentosunda Cumhurbaşkanı seçtirmeleri ve Masum’un Maliki’nin devreden çıkarılmasında oynadığı kritik rol, bu ortak anlayışı açıkça yansıtıyor.   Irak Kürtleri arasındaki rasyonel hat   Kürt bağımsızlığı konusunda daha rasyonel bir çizginin, Kürt siyasi grupları arasında ağır bastığı söylenebilir. Rasyonel çizgiye göre; devlet inşası sürecinde Kürtlerin önünde, bilhassa ekonomik bağımsızlık, savunma ve güvenlik gibi alanlarda gidecekleri daha uzun bir yol bulunuyor. Kürtlerin hedeflerini gerçekleştirme ve refaha kavuşturma olanakları, bütün bir Irak içerisinde daha iyi hayata geçirilebilir. Ancak bütün bu olasılıkların gerçekleşmesi, Irak’taki federal sistem ile yetki ve kaynak paylaşımı düzenlemelerinin sorunsuz işlemesiyle mümkün olabilir. KDP liderliğinin, bu doğrultuda iki kulvarlı yeni bir stratejiye yöneldiği görülüyor.   KDP’nin iki kulvarlı yaklaşımı; bir yandan bağımsızlık söylemini uzun vadeye ötelemeyi öngörürken, diğer yandan bu amaca matuf kurumsal altyapı ve devlet inşasını, mevcut federal sistem dahilinde Irak’tan ve uluslararası toplumdan alacağı destekle, ileri taşımayı hedefliyor. Ayrıca kısa ve orta vadede Irak’taki merkezi hükümete katılarak, ülkenin karşılaştığı kriz ve tehditlerinin bertaraf edilmesine katkıda bulunmaya çalışıyor.   Bu kapsamda hükümet kurma pazarlıkları sayesinde, hem yetki ve kaynak paylaşımının mümkün kılınması hem de Irak’ta yönetim sisteminin yeniden yapılandırılıp tartışmalı bölgelerle ilgili yeni düzenlemelere gidilmesi de dahil olmak üzere konfederal bir sisteme veya bağımsızlığa giden yolda yeni kazanımlar elde edilmesi öngörülüyor.   Bütün bu gelişmeler, IKBY içerisindeki siyasi dengeleri de etkileme potansiyeline sahip. Hatırlanacak olursa, ortak bir bölgesel Kürt konferansı düzenlenmesine dönük çalışmalar KDP ile PKK arasındaki rekabet yüzünden daha önce birkaç kez ertelenmişti. IŞİD tehdidine karşı savaş, Kürtlerin milliyetçi duygularını büyük ölçüde kabartarak ulus inşası için kullanılacak önemli bir malzeme olarak tebarüz etti. Ve IŞİD ile savaşın farklı Kürt gruplarını bir araya getireceği şeklinde bazı erken yorumlar yapılmaya başlandı.   Lakin mevcut gelişmeler, bu ayrışmaların öyle kolayca giderilemeyeceğini ortaya koyuyor. Öncelikle PKK’nın, IKBY sınırları içindeki Mahmur’da IŞİD’e karşı mücadelede oynadığı rol üzerine Barzani’nin IŞİD’in Ağustos 2014 başındaki ani ilerleyişiyle kaybettiği prestiji kullanarak devşirmeye çalıştığı meşruiyet, KDP’yi rahatsız ediyor. Keza Batılı ülkelerin Barzani’ye sağladığı destek, KDP’yi güçlendirdiği ölçüde PKK’nin tepkisine de davetiye çıkarıyor.   Aynı süreçte, Perşmerge’nin IŞİD ile savaşa katılması, İran ile yakın ilişkileri olan Süleymaniye merkezli KYB’nin pozisyonunu güçlendiriyor. Tahran'ın askeri destek sağlayarak IKBY’de kendisine zemin kazanmasının, KDP-KYB ilişkilerinde doğuracağı gerilimin yanı sıra yine İran’ın Batı kaynaklı yardımlara karşı atacağı dengeleyici adımlar da diğer bir istikrarsızlık unsuru olarak beliriyor.   Öte yandan, Peşmerge güçlerinin sahadaki başarısızlığı, Goran’ın IKBY’de savunduğu değişim ve reform çağrılarını güçlendiriyor. Peşmerge’nin KDP ve KYB ile parti aidiyetinden arındırılıp 'ulusal' bir askeri güce dönüştürülmesi ve profesyonelleştirilmesi için gerekli yasal düzenlemelerin gündeme alınması, Gorran’ın önemli bir kazanımıdır. Bunların ötesinde Kürt grupların, Irak’ta hükümet kurma görüşmelerinde birlikte hareket etmeleri de farklılıkları azaltıcı bir gelişmedir.   Irak Kürtlerinin stratejilerinin Türkiye’ye yansıması   Türkiye açısından, bu gelişmelerin şüphesiz farklı yansımaları olacaktır. Ankara’nın uzun süredir Erbil ile yakın ilişki geliştirmesi ve Irak politikasının eleştirildiği hatırlanırsa, uluslararası toplumun IKBY’ye dönük ilginin artması ve Irak’ta Sünnileri dışlamayan kapsayıcı bir hükümet formülünün desteklenmesi olumludur. Bu ortamda Türkiye'nin, Irak’ın toprak bütünlüğü içerisinde Kürtlerin, doğal kaynakların kontrolü de dahil olmak üzere, daha geniş yetkilere sahip olmasını -petrol ihracı meselesinde olduğu gibi- desteklemeye devam etmesi beklenebilir.   Fakat bölgede istikrarsızlık sürdüğü müddetçe Kürt siyaseti ve milliyetçiliğinin silahlı mücadele üzerinden inşa edilmesi kaçınılmaz. KDP ve PKK arasındaki artan gerilim, bunun somut göstergesi olarak gündeme gelebilir. Bölgesel düzlemde Kürt siyasetinin askeri gündemle yoğrulmasının, nihayetinde Türkiye’nin demokratik ortamda barışçıl yöntemlerle yürütmeye çalıştığı Çözüm Süreci açısından büyük bir açmaz oluşturacağı söylenebilir.   * Bu yazı 4 Eylül 2014 tarihinde Al-Jazeera Turk'de yayınlanmıştır. http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=5152 ..