KARDEŞ ÜLKE SURİYE..
YAZAN;
Yasin ATLIOĞLU
18 Eylül 2009
18 Eylül 2009
Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad’ın 16 Eylül’de Türkiye’ye yaptığı “iftar ziyareti” Suriye Türkiye ilişkilerinin geleceği açısından önemli sonuçlar doğurdu. Dostluk ve işbirliğinin ön plana çıkarıldığı ziyarette iki ülkenin dışişleri bakanları, Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi Anlaşması’nın altına imza attı. Böylece gelişen ilişkilerinin bir yansıması olarak iki ülke karşılıklı olarak sınır geçişlerinde vizenin kaldırıldığını açıkladı.
Türkiye Başbakanı Recep Tayip Erdoğan, Beşşar Esad onuruna verilen iftar yemeğinde tarih, coğrafya ve kader ortaklığından bahsetmekle birlikte iki ülke halkının paylaşımcı ruhuna ve ortak düşmana karşı fedakârlıklarına da vurgu yaptı. Erdoğan Suriye halkına “onlar bizim kardeşimiz” derken iki ayrı ülkeden çok ortak bir coğrafyayı tasavvur ediyordu. Erdoğan’ın “ortak düşmanı” ise –açıkça söylemese de- bu coğrafyada hegemonya kurmaya çalışan Batılı devletlerdi. Erdoğan’ın sözleri, Türk dış politikasındaki çevre ülkelerle “sıfır sorun ilişkisi” çerçevesinde işbirliği ve dayanışmayı arttırma ve bir barış ve refah alanı yaratma stratejisinin bir parçası olarak görülebilir. Türkiye’nin bu politika stratejisinin dinamik uluslararası konjonktürde aktif diplomasi ile önemli sonuçlar ortaya çıkardığı aşikâr. Bu bağlamda Suriye’nin Türk dış politikasında özel bir yeri söz konusudur. Suriye ile kurulan özel siyasi ve diplomatik bağlar Türkiye’nin Orta Doğu’ya yönelik hareket kabiliyetini ve etkililiği arttırmaktadır. Ayrıca iki ülke arasındaki ilişkilerden bahsederken “gelişme” kelimesi yerine “canlanma” kelimesini kullanmak daha anlamlı. İlişkiler, 1950’lerden itibaren Soğuk Savaş psikolojisine ve güvenlik algılamaları ile tarihsel olaylardan yola çıkarak insanların kafalarında oluşturulan ön yargılara kurban edilmişti. 2000’li yıllarda ise ilişkilerdeki potansiyel karşılıklı diplomatik çabalar ve uluslararası sistemin elverişli yapısı sayesinde tekrar canlandırılmıştır. Özellikle iki ülkenin bölgesel güvenlik ve çıkar algılamalarının çakışması birbirlerine yaklaşma sürecini hızlandırmıştır.
Esad’ın Türkiye ziyareti ve iki ülke ilişkilerinin ulaştığı boyut Türk medyasında farklı tepkileri ortaya çıkardı. Esad’ın ziyareti öncesi Türk gazetecilerle Şam’da yaptığı mülakat, Türk medyasının gelişmeleri öncelikle “ Demokratik Açılım ” çerçevesinde yorumlamasına yol açtı. Türk gazetecilerin Türkiye’deki “Demokratik Açılım”la ilgili sorduğu soruya Esad’ın verdiği cevap, Suriye’nin Türk hükümetine verdiği bir destek ve Suriye’nin bu açılımın bir parçası olarak değerlendirilmesini getirdi. Mülakata katılan Türk gazetecilerin çoğu Suriye’yi Türkiye iç politikasına müdahil etme çabası içinde göründü. Esad, PKK terör örgütü içerisindeki teröristlerin illegaliteye bulaşmadıkları sürece Suriye’ye dönebileceklerini söylemişti. Esad’ın sözlerini yorumlarken Suriye iç politikasındaki dengeleri ve Esad yönetiminin ülkesinde ve bölgede güvenlik eksenli bir Kürt yaklaşımı sergilediğini iyi bilmek gerekiyor. Esad yönetimi, Suriye içerisindeki bazı Kürt grupların –özellikle PKK terör örgütünün uzantısı olan PYD- varlığından rahatsızdır. PYD’nin 2004 yılında Kamışlı’da çıkan Kürt ayaklanmasındaki rolü ve şu an pek çok üyesinin Suriye cezaevlerinde olması Esad yönetiminin ülkedeki ayrılıkçı Kürt gruplara karşı sert bir tutum takındığını göstermektedir. Bu tavrın temel sebebi, Irak’taki ABD işgali ve Kuzey Irak’ta güçlenen Pan-Kürtçü söylemler ve bu söylemlerin Suriye’ye etkileridir. Diğer yandan Suriye, Türkiye ve İran’ın üniter devletlerinin bekası ve güvenliği için terör ve şiddete başvuran Kürt örgütlere ortak güvenlik algılamalarıyla yaklaşmasını doğal bir durum olarak değerlendirmek gerekiyor.
Suriye ve Türkiye gibi ciddi güvenlik sorunlarına sahip olan iki ülkenin, ilişkilerini karşılıklı vizeleri kaldırma boyutuna getirmesi pek çok kişi tarafından olağanüstü bir gelişme olarak nitelendirdi. Özellikle hükümete yakın Türk medyası ve köşe yazarları, -belki de Başbakan Erdoğan’ın “son 7 yılda ilişkilerde çok mesafe aldık” sözünden cesaret alarak- Suriye ile ilişkilerde gelinen noktayı sadece AKP hükümetinin 2002 sonrası uyguladığı aktif dış politika stratejilerinin bir sonucu olarak görmeyi tercih etti. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayip Erdoğan’ın Suriye’ye yaptıkları çok sayıdaki diplomatik ziyaret muhakkak ki önemli etki uyandırmıştır. Fakat ilişkilerin düzelmesi 1998’lere kadar götürülecek daha uzun bir sürecin sonucudur. Son 7 yıl içerisinde AKP hükümetinin Suriye ile ilişkilerde uyguladığı aktif diplomasiye odaklanırken aslında iki ülke ilişkilerindeki düzelme sürecinin başlangıcının 1998’deki Adana Protokolü olduğunu ve Türkiye eski Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in Suriye’ye yaptığı iki stratejik ziyaretin önemini unutmamak gerekiyor. Suriye ile ilişkilerdeki gerginlik ve güvenlik sorunları, 1998’den sonra alt düzey diplomatik temaslarla (Cumhurbaşkanı Sezer’in Haziran 2000’deki Şam ziyareti ile birlikte) yumuşatılmış ve 2003’den itibaren üst düzey ziyaretlerle yükselişe geçmiş ve çok taraflı hale gelmiştir. Suriye’nin zor günler yaşadığı bir dönemde (Hariri Suikastı sonrası) küresel güç ABD’nin baskılarına rağmen Cumhurbaşkanı Sezer’in Şam’ı ziyaret etmesi Suriye yönetimi ve halkı tarafından Türkiye’nin desteği olarak algılanmış ve büyük bir minnettarlık uyandırmıştı. Bundan dolayı Suriye Türkiye ilişkilerinin yeniden inşasında dört siyasi lidere özel vurgu yapmak gerekiyor: Beşşar Esad, Ahmet Necdet Sezer, Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan.
Gelelim vizenin kaldırılması olayına. Sınır geçişlerinde vizenin kaldırılmasının iki halkın kültürel ve ticari etkileşimini yakın gelecekte daha fazla arttıracağı aşikâr. Her şeyden önce iki ülke arasında Osmanlı Devleti’nin dağılmasından sonra çizilen sınır, bölgenin coğrafi, kültürel ve ticari gerçekleriyle bağdaşmıyordu. Vizenin kaldırılmasıyla normal duruma geri dönüldü. Fakat bu gelişme özellikle Türkiye’deki radikal İslamcı çevrelerce dine dayalı bir Suriye-Türkiye birliğinin bir aşaması olarak algılanmaktadır. Bu duygusal yaklaşım bölgenin realitesinin çok uzağındadır. İlişkilerde kullanılan coğrafi, kültürel ve dini ortaklıklar bir amaç olarak değil bölgenin barış ve refahına katkı yapacak araçlar olarak görülmelidir. Ayrıca Suriye ile iyi ilişkiler belli kişi veya partiye indirgenmeden bir devlet politikası olarak sürdürülmelidir. Vizenin kaldırılması sonrası artarak devam edecek karşılıklı turistik, kültürel, eğitimsel ve ticari gidiş gelişler, kafalardaki tarihsel önyargıların ve ötekileştirmelerin ortadan tamamen kaldırılmasına hizmet edecektir. Bu da iktidarda kim olursa olsun iki ülkenin birbirlerini daha kolay anlayabilmelerini ve ilişkilerde ulaşılan ileri seviyenin geliştirilmesini sağlayacaktır.
Son olarak Aralık 2004’te Başbakan Erdoğan’ın ilk Suriye ziyaretinden beri iki ülkenin, birbirlerini tanıma konusunda oldukça fazla yol kat ettikleri bir gerçektir. Tabi ki iki ülkenin karar alıcılar ve halk düzeyinde yapması gereken daha çok şey var. Erdoğan’ın ilk ziyaretini hatırlıyorum da daha karşılama töreninde birçok diplomatik becerisizliğe şahit olmuştuk. Türk heyeti Şam havaalanına geldiğinde Suriye bandosu Türk Milli Marşı’nı kötü çalmış, törende kullanılan Türk bayrağı resmi ölçülerde değildi ve basın toplantısındaki Türk tercüman Erdoğan’ı Türkiye Cumhurbaşkanı olarak sunmuştu. Zamanla böyle becerisizliklerin ortadan kalktığını düşünüyordum ki Türkiye’nin en köklü haber ajansı Anadolu Ajansı Esad’ın son ziyaretiyle ilgili geçtiği haber dikkatimi çekti. “Başbakan Erdoğan, Lapseki ile Gazimagosa arasında feribot seferleri başladığında KKTC ile Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının duyduğu heyecanın tarif edilemez…” diyordu Anadolu Ajansı. Haberi hazırlayanlar Suriye’nin önemli liman kenti Lazkiye’yi Çanakkale’nin Lapseki kazasıyla karıştırıyordu. İşin kötüsü ajanstan haber alan birkaç Türk gazetesi de haberi bu şekilde okuyucuya verdi. Bunun basit bir dikkatsizlik olduğu söylenebilir. Diğer yandan Türk basın mensuplarının Esad’ın ziyareti ile ilgili (bilgi eksikliğinden kaynaklanan) yetersiz yorumlarıyla birlikte düşünüldüğünde Türk medyasının en uzun sınır komşusu Suriye’yi iyi tanımadığının bir işareti olarak da değerlendirebiliriz. Sanırım vize de kaldırılmışken Türk medya mensuplarının Suriye’yi daha sık ziyaret etmesi gerekiyor.
