SYKES-PICOT GİZLİ ANLAŞMASI, BOP VE YENİDEN ŞEKİLLENEN ORTADOĞU. BÖLÜM 11
100 YILDIR HİNÇ YARATAN ANLAŞMA
Sykes Picot anlaşması, İngiltere ve Fransa arasında sağlanan antlaşma olup; Osmanlı imparatorluğunun Anadolu ve Ortadoğu topraklarının paylaşımını ele alan gizli bir antlaşmadır. Bu antlaşma 1916’ya Fransa adına François Georges Picot, İngiltere adına da Sir Mark Skyes imza atmıştır. Bu konuda uzlaşan iki devlet adamı antlaşmaya attıkları imza ile bölge üzerinde kalıcı etkilere neden olmuş ve aynı zamana da birçok değişime de yol açmışlardır. Antlaşma birçok içeriğe sahip olmakla birlikte ‘böl ve yönet’ taktiğinin hayata geçirilmiş bir uygulamasıdır.
Sykes Picot Anlaşması Maddelerinden Çıkan Sonuçlar Bu uygulamada Misak-ı Mili sınırlarına dâhil yerlerle birlikte Ortadoğu’ya da manda yönetimi ile hükmetmeye çalışan devletler, kendi sınırlarını belirlemeye çalışmış ve Ortadoğu’yu parçalayıp daha sonra yönetimlerini ele geçirme hayalleriyle adım atmışlardır. Ancak sonuç olarak ne olabileceklerini hesaba katmamış ve bunun için önlem almamışlardır. Bu açıdan antlaşma günümüzde Suriye ve Irak sınırlarının da sınır değişikliklerine yol açabileceklerin değişimlerin temelini oluşturmaktadır.
20. yy başlarından itibaren önemli kaynaklar arasında değerlendirilen Ortadoğu birçok anlamda diğer devletler için önem taşımaktadır. Musul‘da bu paylaşım da kilit noktadaydı. Bununla birlikte Ortadoğu başta İngiltere olmak üzere sömürgeci güçlerin hedefi haline gelmiştir. Bu anlamda İngilizler bölgenin kontrolünü ele geçirmeye çalışmış ve bunun içinde planlar yapmışlardır. Bu planlardan bir tanesinde Mekke Şerifi’ni kullanmışlardır. Bu durumda Birleşik Krallık, Osmanlı devletini Arap aşiretleriyle tehdit etmekte ve iktidara gelebilmek için çabalayan Mekke Şerifi Hüseyin’i kullanmaya çalışmakta, Osmanlı hükümetine karşı kışkırtmalarda bulunmaktadırlar. Bu süreçte Osmanlı İmparatorluğu’nun 1. Dünya savaşına katılmasından sonra Hüseyin’le temasları artırmışlar ve bölge içerisinde birçok kışkırtma örneği sergilemişlerdir. Bu yüzden İngiltere, Suriye ve Irak’ın kendileri içinde bağımsız bir devlet kurmasını desteklemiş ve aynı zamanda bu devletlerin bağımsızlıklarını ilan edip Osmanlı’nın yanında olmamaları için onlara destek vermiştir.
İngiltere 1915 Kasım ayında bu planlarını Fransa’ya da bildirmiş ve bu konuda onlardan destek beklemiştir. Aynı zamanda aynı yılda Basra Körfezi’nin güney kıyıları için Necid Emiri bin Suud ile de antlaşma yapmıştır.
Sykes Picot antlaşmasına göre İngiliz ve Fransızlara verilen bölgeler. 1. Dünya savaşı devam ettiği sırada bazı bölgelerde yapılan değişiklikler Lozan Anlaşma sının da etkisini hissettiren Sykes Picot anlaşması, bölgeyi huzursuzluğa sürüklenmiş ve Osmanlının da otoritesi sarsmaya çalışmıştır. Sykes Picot antlaşması Çarlık Rusya’da gerçekleşen Bolşevik devriminden sonra çarlık diplomasisinin bazı argüman ve belgeleri açıklamasıyla öğrenilmiştir. Gizli olan bu antlaşmanın bu şekilde öğrenilmiş olması yönetimde ve halkta yankı uyandırmış ve belgelerinde açığa çıkmasına sebep olmuştur. Bununla birlikte oluşabilecek sıkıntılara karşı tedbirler alınmış ve bunun gibi bir başka antlaşmanın hukuk dışı uygulanmaması için önlemler alınmıştır. Ancak bu durum Müslümanlar arasında milliyetçilik, ırkçılık, asabiyetcilik gibi birçok olayın gerçekleşmesini sağlamış ve bununla ilgili insanların birbirlerine sınırlar çizmesine neden olmuştur. Bunun dışında Irak, Ürdün gibi manda devletler sosyal, siyasal, kültürel anlamda düşünülmeden ihdas edilmiş ve bölgede süren huzursuzluk halen devam etmektedir. Bununla birlikte birçok sorun yaşanmış, halk zor zamanlar geçirmiş ve bu olaylar halk arasında kargaşaya, huzursuzluğa neden olmuştur.
Sykes Picot İle İlgili Video/Belgesel
https://youtu.be/uHEw6Y8NGKc
Kaynak Linki : https://antlasmalar.com/sykes-picot-antlasmasi/
*********************
Sykes-Picot, Orta Doğu'ya nasıl bir miras bıraktı?
Mısırlı yazar
2 Temmuz 2014
20'inci yüzyılda yağlı kalemle çizilen harita, İngiliz ve Fransızların, günümüzün Orta Doğu'sunun yaratılmasına yardımcı olma amacı güden 100 yıllık planlarına dair hırslarını ve çılgınlıklarını gösteriyor.
Düz çizgiler, tamamlanmamış sınırları gösteriyor. İngiltere hükümetini temsil eden Mark Sykes ve Fransa hükümetini temsil eden Francois Georges-Picot'un 1916 yılında uzlaşıya vardığı çizgilerinin çoğunun düz olması da büyük olasılıkla bu sebepten kaynaklanıyor.
Sykes ve Picot, "imparatorluğu içselleştirmiş kişiler." Her ikisi de sömürge yönetiminde yetişmiş, bölge halkının Avrupa imparatorluğu altında daha iyi koşullarda olabileceğine inanan aristokratlar.
Her ikisi de Orta Doğu'ya dair derin bilgilere sahip.
Birinci Dünya Savaşı'nın yarattığı karmaşanın ortasında alelacele yürüttükleri müzakerelerde varılan anlaşmanın prensipleri bugün de Orta Doğu'yu etkilemeye devam ediyor.
Sykes-Picot'un düz çizgileri, 20. yüzyılın ilk yarısında İngiltere ve Fransa'ya önemli ölçüde yardımcı olsa da, bu çizgilerin bölge halkına etkisi çok daha farklı oldu.
Gizli anlaşma
İki kişinin çizdiği bu harita, 16'ıncı yüzyılın başından beri Osmanlı idaresinde olan toprakları parçalayıp yeni ülkelere böldü ve siyasi oluşumları iki etki alanına dâhil etti:
Irak, günümüzde Ürdün'ün bulunduğu topraklar ve Filistin, İngiltere etkisine
Suriye ve Lübnan da Fransız etkisine girdi
Telif hakkıBBC WORLD SERVİCE
Sykes ve Picot'a, Kuzey Afrika'daki Arap ülkelerinin de sınırlarını yeniden çizmeleri için yetki verilmedi. Ama bölünen etki alanları orada da varlığını gösterdi. Mısır İngiltere yönetimine girdi, Fransa Mağrip'i kontrolü altına aldı.
Sykes-Picot Antlaşması'yla oluşan yeni jeopolitik düzende üç farklı sorun ortaya çıktı.
İlk olarak, Arapların bilgisi dışında gizlice varılan bir antlaşmaydı. Ve, İngiltere'nin 1910'lu yıllarda Araplara, Osmanlılara karşı ayaklanırlarsa ve Osmanlı İmparatorluğu çökerse, bağımsızlıklarına kavuşacakları yönünde verdikleri sözü de boşa çıkarmış oldu.
Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra bu bağımsızlık gerçekleşmedi. Bu sömürgeci güçler 1920'li, 30'lu ve 40'lı yıllarda Arap dünyasındaki nüfuzlarını kullanmaya devam edince, Kuzey Afrika ve Akdeniz'in doğusundaki Arap siyaseti yönünü, (Mısır, Suriye ve Irak'ın 20'inci yüzyılın son 10 yılında tanık olduğu gibi) liberal anayasal yönetim inşasından, asıl amacı sömürgecilerden ve sömürgeci sistemden kurtulmaya çalışan milliyetçiliğe çevirdi.
Birçok Arap ülkesinde 1950'lerden 2011'deki Arap isyanlarına kadar olan süreçte askeri rejimlerin yükselmesindeki kilit faktör de buydu.
Mezhepsel hatlar
İkinci sorun da, haritada düz çizgi çizme eğiliminde yatıyor.
Sykes-Picot, Levant'ı mezhepler temelinde bölme eğilimindeydi:
Lübnan, başta Maruniler olmak üzere, Hristiyanlar ve Dürziler için sığınacak bir liman olarak öngörülmüştü
Filistin'de büyük oranda Yahudiler de yaşıyordu
Her iki ülkenin sınır bölgesindeki Beka Vadisi Şii Müslümanlara bırakılmıştı
Bölgede en büyük mezhepsel demografiye sahip Suriye'de de Sünni Müslümanlar vardı
Coğrafya da bu mezhep temelindeki ayrışmaya yardımcı oldu.
Haçlı seferlerinin sonundan, 19'uncu yüzyılda Avrupalı güçlerin bölgeye gelişine kadar olan süreçte, bölgenin canlı ticaret kültürüne rağmen, farklı mezhepler birbirlerinden ayrı yaşadı.
Fakat Sykes-Picot'un ardındaki düşünceler uygulamaya dönüşmedi. Yani yeni yaratılan sınırlar, sahadaki mevcut mezhepsel, aşiretsel veya etnik ayrımlarda karşılığını bulmadı.
Bu farkların üzeri, ilk olarak Arapların Avrupalı güçleri bölgeden çıkarma mücadelelerinde, daha sonra da Arap milliyetçiliği dalgasını bölgeden süpürürken örtüldü.
1950'lerin sonundan, 1970'lerin sonuna doğru, özellikle Mısır'da Cemal Abdül Nasır'ın en parlak döneminde (1956'daki Süveyş Krizinden 1960'ların sonuna kadar) Arap milliyetçiliği, birleşik bir Arap dünyasının, halklar arasındaki sosyo-demografik farklılıkları hafifleteceği fikrine çok büyük bir ivme kazandırdı.
Arap dünyasının güçlü liderleri, Levant'ta Hafız Esad ve Saddam Hüseyin, Kuzey Afrika'da da Albay Muammer Kaddafi gibi, 1980'li ve 1990'lı yıllarda farklılıkları, sıklıkla gaddarlık ve zulümle bastırdı.
Fakat bu farklılıkların tırmandırdığı gerilimler ve hırslar ne kayboldu, ne de hafifledi.
Bu ülkelerde, ilk başta güçlü liderlerin yok olması, daha sonra da bazı Arap cumhuriyetlerinin, küçük grupların ekonomik çıkarları tarafından kontrol edilen kalıtımsal derebeyliklerine dönüşmesi ve son olarak da 2011'deki isyanlarla eski ihtilaflar, hayal kırıklıkları ve yıllar boyunca gizlenen umutlar tekrar gün yüzüne çıktı.
Kimlik sorunu
Üçüncü sorun da, Birinci Dünya Savaşı sonrasında oluşan devlet sisteminin, bir yanda milliyetçilik ve laiklik, diğer yanda da İslam anlayışıyla (bazı durumlarda da Hıristiyan odaklı anlayış) Arapların son 150 yıldır karşı karşıya oldukları kimlik sorununu kışkırtmış olmasıdır.
Liberal Arap çağının kurucuları, 19'uncu yüzyılın sonundan 1940'lı yıllara kadar, (1861'de Tunus'ta laik bir anayasa oluşturulması, Mısır'da savaşlar arası dönemde liberal demokrasiye geçiş örneklerinde olduğu gibi) devlet kurumları yarattı. Ve, liberal çağın kurucuları birçok toplumsal grubun (özellikle orta sınıfların) desteklediği bir anlayışı öne sürdü. Fakat önderlik ettikleri toplumsal modernleşmedeki toplumlara yaptıkları atıfları, dindar, muhafazakâr ve dini çerçeveyle örmekte başarısız oldular.
Sanayileşmedeki büyük ilerlemelere rağmen, üst orta sınıf ve toplumun geri kalan geniş kesimi arasındaki eşitsizlik devam etti.
Arap milliyetçiliğinin güçlü liderleri, toplumun büyük desteğiyle beraber, farklı bir (sosyalist ve zaman zaman militarist) anlayışı savundu. Ama bu, sivil ve siyasi özgürlüklerin yitirilmesini de beraberinde getirdi.
Son kırk yılda Arap dünyası, toplumsal dokusundaki zıtlıklarla mücadelede ulusal bir proje sunamadı veya ciddi bir girişimde bulunamadı.
Devlet yapısı patlamaya hazır haldeydi ve tetiği çeken de demografik yapının değişmesi oldu.
Son kırk yılda, Arap dünyasının nüfusu ikiye katlandı ve 330 milyonu aştı. Nüfusun üçte ikisi de 35 yaşın altında.
Bu kuşak, hiçbir katkıları olmamasına rağmen keskin sosyo-ekonomik ve siyasi sorunların miras bırakıldığı bir kuşak. Eğitim kalitesinden, istihdama, ekonomik beklentilerden geleceğe yönelik algıya kadar, tüm bu sorunların doğurduğu sonuçları da yaşayan bir kuşak.
2011'de başlayan Arap isyanları da, bu kuşağın, Birinci Dünya Savaşı sonrasında başlayan devlet düzeninin sonuçlarını değiştirme teşebbüsüydü.
Orta Doğu'nun yaşadığı bu mevcut değişim, daha iyi bir gelecek arayan yeni bir kuşağa ve bölgeyi seneler boyu büyük bir kaosun içine sürükleyebilecek bir tehlikeye de işaret ediyor.
Mısırlı yazar Tarık Osman'ın bu yazısı, 14 Aralık 2013'te BBC Radio 4 için hazırladığı 'Modern Arap Dünyası'nın oluşumu' adlı belgeselden derlenmiştir.
https://www.bbc.com/turkce/haberler/2014/07/140630_sykes_picot_mirasi
***
100. YILINDA SYKES-PICOT ANTLAŞMASI VE GÜNÜMÜZE YANSIMALARI,
Sahipkıran Akademi Yazıları,
TARİH, ULUSLARARASI İLİŞKİLER
Bu Yazımızda 1.Dünya Savaşı’nın hemen ardından İtilaf Devletleri tarafından imzalanan gizli bir antlaşma olan Sykes-Picot Antlaşması’nı (Küçük Asya Antlaşması)[1] kronolojik bir şekilde anlamaya çalışacağız. Ülkemizin topraklarının da içinde yer aldığı Ortadoğu bölgesi, dünyanın en zengin ve en verimli topraklarıdır. Ancak, özellikle son 100 yıl düşünüldüğünde, en huzursuz ve en acı bölge konumundadır. Kadim emperyaller İngiltere ve Fransa’nın bilinçli bir şekilde böldüğü bu topraklar, ne yazık ki 100 yıldır kardeş katline tanık oluyor. Onların kendilerine göre yaptıkları bu planlama, bölgenin yer altı ve yer üstü zenginliklerinin kendilerine akmasını öngörüyordu ve bölge halkının kanının akması da, bu planın olmazsa olmazıydı.
“Dünyanın en zengin ve verimli toprakları… En verimli yer altı zenginliklerine sahip bölge… Hemen hemen her ticaret yollarının kesiştiği yerler…” Bu ve benzeri ifadeleri içinde barındıran onlarca cümle zikredilebilir. Bunlar ve daha fazlası; içinde ülkemizin de bulunduğu kadim toprakları ifade etmektedir. Tamamı Osmanlı Devleti toprakları olan bu bölgeler, aynı zamanda Dar’ül İslam olarak da anılmaktadır. Ancak gelin görün ki 20. yüzyılın hemen başıyla hararetlenen İngiliz oyunları, böylesi zengin ve verimli topraklarının dağılması sonucunu doğurdu. Bu, sadece toprakların bölünmesi ya da Osmanlı’nın bitmesi değildi. Yerine kurulan ülkecikler, daha ilk andan itibaren kendilerini önü alınmaz bir kan davasına içinde buluyor ve kardeş kardeşin katili oluyordu. Tıpkı Habil ile Kabil’in hikâyesinde olduğu gibi…
İngilizler tarafından “Ortadoğu” olarak adlandırılan bu bölge, İngilizler önderliğinde hazırlanan bir planın şekillendirildiği suni sınırlar arasında sıkışmış durumda. Bu sıkışmışlık öyle bir hal almış ki; Kırmızı Çizgiler(!) aileleri, akrabaları, kabileleri birbirinden ayırmıştır. Ayırmakla birlikte fitne tohumlarının da ekilmesiyle, bitmeyen kan davaları yaratmıştır. Bugün hala aynı zihniyetin kandırdığı kimi halkların zavallı mücadelelerini görmek mümkündür. Kimileri de (DAEŞ, El Kaide, Boko Haram vs.) sözde emperyallere savaş açtığını söylese de, onların kuklası olmaktan öteye geçemiyorlar. Meşhur Sykes-Picotile şekillendirilen bu topraklar, her ne kadar bu plan yok dense de hala bu antlaşmanın izlerini taşımaktadır. Hatta biraz ileri giderek, bu planın bölgedeki birçok halkın dünya görüşünü de etkilediğini söyleyebiliriz.
Kuşkusuz, geçen 100 yılın başlarında en güçlü emperyal devlet İngiltere’ydi. İngilizlerin Osmanlı’ya olan düşmanlığı ve Halifeliği devirme planları, 19. yüzyılın ilk günlerine kadar gitmektedir. İngilizlerin ticaret yollarına hâkim olma stratejisi ve sömürgelerini koruma paranoyasına din olgusu da eklenince, acımasız bir plan karşımıza çıktı.[2] Osmanlı’yı yok etme adına hemen her şeye başvuran İngiltere ve diğerleri, ne yazık ki bunu en sonunda Osmanlının kendi çocuklarına yaptıracaktı.
Dünya Savaşı öncesinde kimi Osmanlı şahsiyetlerinin girişimlerini elinin tersiyle iten İngilizler, yaklaşan savaş öncesi tüm planlarını Osmanlı’yı parçalama üzerine kurmuştu. Yani Osmanlı’nın Dünya Savaşı’na resmen dahil olmasından önce Arap liderleriyle iletişime geçilmişti. Bilindiği üzere amaç, Osmanlı’ya karşı geniş kapsamlı bir isyan başlatmaktı. Fakat buna rağmen İngilizlerin Araplardan çok fazla ümitleri yoktu. Musul Konsolosu Henry C. Honey’nin İstanbul’daki Malahatgüzar’a yazdığı raporda çok ilginç ifadeler kullanılmıştır: “Bu insanları Türk’ten kurtarmak için cemiyetler kuruluyor, ajitasyon yapılıyor. Fakat daha büyük ihtiyaç, birisinin bu insanları önce kendilerinden kurtarmasıdır. Hiç şüphesiz hükümet kötü idareden sorumludur. Ama yerel idarede rüşvet ve irtikaba en çok bulaşmış olanların yerli Araplar olduğunu söylemek gerekir…”
Genel itibariyle İngiliz stratejileri, bu yazılanları dikkate almadı. Planları, Arapları Türklerden daha üstün olduklarına inandırmaya çalışmaktı. Tabi böylesine üstün bir ırk, Arap bağımsızlığı idealine ulaşmalıydı.[3]Her ne kadar bugün bizlere basit bir masal gibi gelse de, o günlerde bu plan göz kamaştırıyordu. Bunu körükleme adına İngilizlerin meşhur Savaş Bakanı LordKitchener, art arda yazdığı mektuplarla Mekke Şerifi Hüseyin’i ve ailesini etkilemeye çalıştı. Bu arada Mısır’daki İngiliz Konsülü Henry McMahon, İngiltere’nin Arap bağımsızlık hareketlerini desteklemeye söz verdiği gizli antlaşmanın altına 24 Ekim 1914’te imzasını koymuştu. Hatta McMahon, Kitchener’in talimatıyla Mekke Emiri Hüseyin’den Osmanlı ordusuna deve verilmemesini istedi. İngilizlerin Şerif Hüseyin’e vaadi şöyleydi: “Mersin, Adana, Birecik, Urfa ve Mardin hattı üzerinden İran sınırına tüm Suriye, Mezopotamya ve Suudi Arabistan’ı içine alacak bir bölge oluşturulacaktı.” Bu sınırları gösteren Şam Protokolü’nde sadece Aden, tercihli bir statüye sahip olarak İngiltere’ye bırakıldı. İngiltere, protokolü Mekke Emiri’nin onaylamasının ardından tüm desteğini vereceğini, isyan başarıya ulaştığında da kendisini Arapların kralı olarak tanımaya hazır olduğunu bildirmişti. Bundan güven aldığı belli olan Şerif Hüseyin, yazdıkları mektuplarda “Bütün Araplar Adına” ifadesini kullanıyorlardı.[4]
Fakat savaşın hareketlenmeye başlamasıyla, evdeki hesap çarşıya uymadı. Çünkü İngilizler, bir defada İstanbul’u geçeriz düşüncesiyle Çanakkale’ye saldırmışlar ve bir adım ileriye gidememişlerdi. Deniz Savaşı hezimetinin ardından başlatılan Gelibolu Çıkarma Harekatı da, İngilizler ve müttefikleri adına hüsran oldu. Ama bu durum, İngiltere’de “Zafer yakın” ve“Bir adım kaldı” şeklinde lanse edildi. Bu nedenle olsa gerek, önce Arap isyanı planı rafa kalkar gibi oldu. Ancak Çanakkale’de yaşadıkları tarihi hezimet, yeniden Şerif Hüseyin kartına sarılmalarına neden oldu… Bu arada korkunç İngiliz siyaseti tüm sinsiliğiyle yürütüldü. İngilizler, Şerif Hüseyin ile paylaştıkları istihbaratta; Rusların Doğu Anadolu’da Osmanlı’nın karşısında zafer kazandığından bahsederken, Kut’ül Amare’de İngiliz ordusunun yaşadığı yenilgiyi es geçtiler. Aynı İngilizler; Başbakan Asquith tarafından savaşın hemen başıyla birlikte (Nisan 1915) Sir Maurice de Bunsen’in kurduğu komiteye, İngiltere’nin Ortadoğu’ya yönelik hedeflerinin tespiti ve bunlara nasıl ulaşılacağına dair bir planın işini verdi… Büyük savaşta sadece Osmanlı, varoluş mücadelesi verirken Müttefikler de dâhil geriye kalan tüm ülkeler, ganimet (Özellikle Osmanlı ganimeti) peşinde oldular. Tahmin edileceği gibi bu komite, savaştan sonra bölgede güçlü bir nüfuz alanının İngiltere’nin menfaatine olacağını; böylece Osmanlı topraklarında Ermenistan, Mezopotamya, Filistin, Suriye ve Anadolu şeklinde beş bölge oluşturarak böl-yönet taktiğinin kullanılabileceğini ifade ediyorlardı.
Nitekim çok geçmeden savaş öncesi bölgeyi karış karış gezen Avam Kamarası üyesi Sir Mark Sykes devreye alındı. Sykes, İngiliz Deniz Kuvvetleri Bakanı Churcill’e yazdığı mektupta şöyle yazmıştı: “Bölgede birbiri ile ihtilaflı unsurları şahsen tanıyorum. Böylece olayların gidişatını etkileyebilir, yerel unsurlardan menfaat karşılığı bizim için çalışabilecek gruplar teşkil edebilir, önde gelen kişileri de tarafımıza kazandırabilirim.”
Ancak Churcill bu kozu biraz daha bekletme kararı alırken, Savaş Bakanı Kitchener ise çok temkinli değildi. Sykes, Sir Maurice de Bunsen’in başkanlığındaki komiteye Kitchener’i temsilen atanmıştı ve bölgeyi bilmesinin avantajıyla, komitede ipleri eline almaya başladı. Sykes, Osmanlı topraklarının farklı farklı bölgelerinde bulunmuş tek kişiydi. İnşa edilebilecek demir yollarının nerelerden geçmesi gerektiğini, Kürt aşiretlerinin örf ve adetlerini bilecek kadar teknik konularda oldukça bilgi sahibi biriydi.
İngilizler Çanakkale’deki hezimetlerini kendi kamuoylarından saklarken, durumun değişebileceğini umut etmeye devam etmişlerdi. Aynı anda Irak’ta başlayan harekatın da başarıya ulaşacağından emindiler. Bu nedenle olsa gerek, 18 Mart 1915 günü Ruslara İstanbul’u ve boğazları bırakma taahhüdünde bulunurken, Irak’taki nüfuz alanlarına sahip olmayı tercih etmişlerdi. Yine bu noktada Mark Sykes, ortaya çıktı. Sykes, yerinde yaptığı gözlemler ışığında De Bunsen Komitesi’nde “Hilafet ve Halifelik” hakkında kapsamlı bir açıklama yaptı[5] Ona göre Hilafet makamı; İstanbul’dan Şam’a veya başka bir yere nakledilirse, Osmanlı’nın diğer Müslümanlar üzerindeki etkisi azalacaktı. Ayrıca Osmanlı’nın hakim olduğu Ortadoğu topraklarında Türklerin, Fransızların ve Rusların etki alanlarının önü kesildiğinde bundan İngiltere kazançlı çıkacaktı. Maurice De Bunsen Komitesi, büyük ölçüde Sykes tarafından şekillendirilmiş raporu kabul etti. İngiltere, Çanakkale harekâtına bel bağlamışsa da Türk halkının müthiş direnişiyle hezimeti yakın olduğunun farkına geç de olsa varmışlardı. Bu nedenle, Ortadoğu’daki isyan furyasının vaktinin geldiğine hükmettiler.
Fransa da tam bu sıralarda paylaşım müzakerelerinin başlaması için baskı yapmaya başlamıştı. Fransız hükümeti, tıpkı Sykes gibi bölgede uzun süre dolaşmış bir diplomat ve Beyrut eski Başkonsolosu Albay François Georges Picot’ugörevlendirdi. Picot, 1915 sonlarında İngiliz Dışişleri Müsteşarı Arthur Nicholson ile yaptığı görüşmede, mukaddes yerler dışında Suriye ve Filistin’i istediklerini bundan azını kabul etmeyeceklerini söyledi. Fakat İngilizler bu duruma oldukça soğuk yaklaşmışlardı. Paylaşım sadece bu iki ülke arasında konuşulmuyordu. Emperyaller kulübünün üçüncü üyesi, o günler için Rus Çarlığı idi. Rus Çarlığı adına bu paylaşım toplantılarına dışişleri bakanı Sergey Dmitriyeviç Sazanov katılıyordu. Yukarıda da belirttiğim gibi, 1915 Mart ayında yapılan toplantıda Boğazlar Bölgesi ve serbest limana dönüştürülmesi koşuluyla İstanbul, Ruslara bırakılacaktı. Ancak Rus Çarlığı, savaşta daha fazla kalamadı.
Yeni yapılan araştırmalar gösteriyor ki, Birinci Dünya Savaşı döneminde Rus Çarlığı’nın Ortadoğu’da genişleme konusunda bir isteği yoktu. Sykes-Picot-Sergey Sazanov pazarlıkları başladığı günlerde Ruslardaki hakim görüş, Boğazlar bölgesinin kendilerine verilmesi yönündeydi.
Doğu Cephesi muharebelerinde ne yazık ki Osmanlı orduları yanlış sevk ve idare sonucu ağır kayıplar verdi. Bunun doğal sonucu olarak da geri çekilmeler yaşandı. Yani, Rus ordularının önünde ilerleyebilecekleri geniş alanlar oluşmuştu. Fakat bu noktada Rus generallerinin isteksizlikleri görünüyordu. Bunun nedenini tarihçiler; Çarlık içinde hareketlenen ihtilalci ve sosyalist yapıların Ermenileri kontrol edebileceği ihtimali olarak açıklamaktadırlar. Görüşmeler sırasında Ruslarda ağır basan görüş; savaşın sonunda bu bölgelerin, 1914 Şubat ayında kabul edilen reform programı kapsamında Avrupa denetimi altında sınırlı Osmanlı kontrolüne bırakılmasıydı. Anlaşılacağı gibi, Osmanlı’ya bırakılması düşünülen topraklar bile Avrupa kontrolünde olacaktı. Rus dışişleri ve komuta kademesi, kontrolünde oldukça zorlandıkları Ermeni nüfusuyla, Türkler ve Kürtler arasında yaşanabilecek çatışmaları büyük bir risk olarak görüyorlardı.
Rus Çarlığı’nı tedirgin eden bir diğer nokta ise, Fransa’nın Güneydoğu Anadolu’da geniş bir alana yerleşerek Rusya ile komşu oluşuydu. Ancak Sykes yeni bir fikirle Rusları ikna etmeye çalıştı. Sykes, Ermeni nüfusunu Fransa ile Rus Çarlığı arasında bölüştürmeyi ve Doğu ile Güneydoğu’ya yerleştirmeyi öneri olarak sundu. Tekrar hatırlatmak gerekirse, savaş daha bitmemiş ve Osmanlı daha yenilmemişti. Uzun pazarlıklar neticesinde Ruslar; Trabzon’dan başlayarak Erzurum, Bitlis ve Van illerini kapsayan bir alana gönülsüzce razı oldular. Yani bu bölgede Fransa ile yakın olmak Rusları çok rahatsız etti. Aynı anda Ermenilerin umutlarının artmasının altında, İngilizlerin kurnaz siyasetlerinin olduğunu söylemek gerekir. Aynı durum, bölgede yüzyıllardır bir arada yaşayan Kürtler ve diğerleri için de geçerlidir.
Projenin son şeklini almasıyla üçüncü ayağın, yani Rus Çarlığının çöküşü arasındaki sürecin kısalığı, planın son şeklinin göz ardı edilmesine neden oldu. Rusya’da yaşanan Bolşevik Devrimi sonrası Büyük Savaş’tan çekilme,yavaş yavaş başlamıştı. Yeni yönetim,emperyal devletler ile yapılan gizli antlaşmalara sadık kalmayacaklarını açıkladı. Bu açıklama sonunda Sykes-Picot, kapsamlı bir değişikliğin de ötesine geçti.
Rus Çarlığı, 1917’de hem savaştan hem de tarihten çekilirken, Sykes ve Picot kendi başlarına kaldı. Fakat öncesinde bu ikili, Ocak 1916’da zorlu bir müzakere süreci yaşadılar. Sykes daha önce Savaş Bakanlığı’na hazırlattırdığı ve De Bunsen Komitesi’nde kullandığı açıklamalarındaki haritaları ortaya çıkardı. Bunlar aslında Fransa ve Rusya’ya dayatacakları sınırlardı. Üç gün süren ve tutanakları mevcut olmayan görüşmeler sonucunda beş başlıkta mutabık kalındı.
Bunlar şöyle açıklanabilir;
-Arapların milliyetlerinin tanınmasını istemeleri anlaşılabilir bir şeydir. Buna mukabil, Arap Birliği fikri bir ideal olarak öne sürülemez. Zira bu fikir, Arapların siyasi yapısıyla uyuşmadığı gibi, büyük idari ve mali sorunlar da doğuracaktır. Bu sebeple Araplar, bir prensin önderliği altında oluşacak bir Arap Konfederasyonu ile yetinmelidir.
-Bu konfederasyon, kuzeyde Fransa koruması altında olacak ‘A’ Bölgesi, güneyde ise İngiltere’nin koruması altında olacak ‘B’ Bölgesi şeklinde ikiye ayrılmalıdır.
-Suriye kıyılarından aşağı inecek şekilde maviyle gösterilen alan Fransa’ya, Basra’dan itibaren çizilen kırmızı alan ise İngiltere’ye bırakılacaktır. Fransa ve İngiltere, kendilerine bırakılan alanlarda doğrudan ya da dolaylı, istedikleri tarzda idare veya dolaylı kontrol tesis edebileceklerdir.
-Bu durumda İskenderun, Fransa’nın mavi sahasına düştüğü cihetle, İngiltere Filistin’deki Hayfa ve Akka limanlarını alacak, böylece kendi bölgesi Mezopotamya ile Akdeniz arasında bağlantı kurabilecektir. Filistin’de verdikleri bu tavize karşılık, Musul da Fransa’nın Arap konfederasyonundaki mavi alanına dahil edilecektir.
-Kudüs’teki mukaddes mekanlar, kahverengiyle gösterilen alan uluslar arası idareye devredilecektir.
sykes-picot-anlasmasi-1916
Anlaşılacağı gibi İngilizler, çoktan planı kurmuş ve paylaşımı yapmışlardı. Aslında diğerleri, sadece figürandı. Bölgede özgürlük ve toprak bekleyenler ise, ölmeye devam ettiler!!!Sykes,Picot ile anlaştığı planı üstlerine sunduğunda, Fransızların ilk istediklerinden daha azına razı oldukları için, iyi iş çıkardı gözüyle bakıldı. Fakat Londra hükümeti, geleneksel kurnazlığıyla temkinliydi. Bu arada canla başla var olma mücadelesi veren Osmanlı’yı kastederek, “Ayıyı öldürmeden postunu paylaşıyoruz” demeden de geri durmadılar. Londra’daki hâkim kanaat, Çanakkale’de yaşanan büyük hezimetin ardından Fransa’nın savaştan sonra ne alacağıyla uğraşmayı bir kenara bırakarak, bir an önce Arapların İngiltere’nin yanına çekilmesini sağlamak yönündeydi.
Bununla birlikte Hindistan’daki sömürge idaresi, Musul’un Fransa’ya verilmesiyle Bağdat demiryolu üzerinde kontrol sağlayacak olmasından endişe duydular.
İngiliz deniz kuvvetleri de, İngiltere’nin İskenderun’da bir deniz üssü elde edemeyecek olmasını kabullenemedi.Anlaşılacağı üzere Fransa’ya bu derece taviz verilmesini, İngiliz aristokratları anlayamadı. Fakat muhaliflerin desteğiyle Sykes, 15 Şubat 1916’da parlamento açılışında yaptığı konuşmada; İngiltere’nin Doğu’da şaşkınca hareket ettiğini, karar alma süreçlerinin etkin çalışmadığını, böyle giderse Osmanlı’ya karşı mağlubiyetin kesin olacağını anlattı. Bu konuşma sonucu liberal Başbakan Henry Asquith’in koltuğu sallanmaya başladı. Bu da haliyle David Lloyd George’ın yıldızını yükseltmeye başladı. Genel itibariyle Avrupa cephelerinde sıkışmaya başlayan İngilizler, gözünü Ortadoğu’ya ve Araplara dikti. Aslını söylemek gerekirse İngilizler planlarını, Almanları yenmekten çok Osmanlı topraklarını parçalama yönünde yapmıştı. Tabi ki bu noktada bölgede bulunan İngiliz ajanları, oldukça aktif bir rol üstlendiler. Özellikle Lawrence, Arap kabilelerinden bazılarına Osmanlı’ya karşı ayaklandırmak adına hemen hemen her şeyi vaat etti. Gökyüzünden yeryüzüne aklımıza gelen hemen her şeyi vaat etmişti ve Osmanlı isyanlarla adım adım parçalanmıştı…[6]
Osmanlı’nın Sykes-Picot planıyla parçalanması, 100 yıldır bölgede büyük bir trajediye ve kopmalara neden oldu. Özellikle Araplar, Kürtler ve diğer milletler, hala bununızdırabını iliklerine kadar hissetmektedirler. 1 asırdır Sykes-Picot düzeninin bizi bıraktığı siyasal girdaptan hala çıkamadık. Sykes-Picot düzeni; 2.Dünya Savaşı ve İsrail’in kurulmasıyla önce güncellendi, ardından da Camp David düzeni ile yeni hal aldı.[7] Sykes-Picot planı, her ne kadar ortadan kalkmış gibi dursa da, ne yazık ki Anadolu’dan Yemen’e kadar bütün bir Ortadoğu’nun ana hatlarını oluşturmuştur. Bunun yanında bölge halklarının belleklerine dahi etki etmiştir. Hala bu hayalin (Büyük Ortadoğu Projesi – BOP gibi)modernize edilmiş haliyle bölgede kandırılmış halkların oluşu, oldukça ilginçtir.
Sykes-Picot’tan günümüze geçen yüz yıllık zaman diliminde bölge bir türlü huzura kavuşamadı. Yaşanan bu dramatik durumda, bu planın etkisi ne yazık ki çok büyüktür. Bölgenin dini ve mezhepsel yönü de eklenince, anlaşmanın getirdiği düzen, emperyallerin bölgede kalıcı olmasına neden oldu. Özellikle ABD’nin bölgeye girmesi ve bölgenin yer altı kaynaklarının dünyaca farkındalığının artması, iştahı da arttırmıştı. Bölgenin kaderi, ne ilginçtir ki enerji hatları ve projeleriyle bir ilerliyor. Yüz yıldır bölgeyi sömüren İngiltere, Amerika ve diğerleri, bölgenin yerli milletlerinden birinin ya da bir kaçının silkelenmesine asla izin vermek istemiyorlar. Dünyanın en zengin topraklarında yeniden huzur, sakin ve güven ortamına oluşmasına asla izin vermemecesine direniyorlar. Bu nedenle olsa gerek, bazı vaatlerle yanlarına çekmeye çalıştıkları karakterler, kripto cemaatler ve kendini emperyal dünyaya adamış kişileri kullanmaktan da çekinmiyorlar. Sykes örneğinde görüldüğü gibi, bölgeyi, bölgedeki mikro yapıları, kabileleri, mezhepleri, ayrılıkları, kan davalarını ve kavgaları çok iyi bilmekteler.
Olaylara ve planlara ülkemizin bulunduğu pencereden baktığımızda ise; güney sınırlarımızın geçtiği yerler, bu yerlerin demografik durumu, aşiretler, halkların yayılımı ve coğrafi yapı, oldukça bilinçli bir şekilde planlanmıştır. Türkiye’nin son yıllarda enerji projelerinden, bölgedeki Kürtlerle kurduğu olumlu ilişkilere, kendi sınırları içindeki Kürtlerin sorunlarını çözmedeki kararlı duruşuna, kendi ayaklarının üzerinde durma hamlelerine ve yaklaşık 35 yıllık terörü çözme çabalarına birden bire vurulan ketler, bu planın hala işlemeye devam ettiğinin sinyalleridir. Türkiye’nin liderliğe yaptığı hamleler, sorunları çözme azmi ve gelişim arzusu,bir asır öncesi gibi bazı devletleri rahatsız etmektedir. Sykes-Picot Antlaşması ile tarumar edilen bu bölgenin kurtuluşu, yine bu bölgenin halklarıyla olmalıdır. Tabi bunun için de, bizleri birbirimize bağlayan bağları (dini, kültürel, tarih geçmişimiz… vs.) tekrar keşfetmemiz gerekir.
Ülkemizin ve insanlarımızın güzel günleri görmesi dileğiyle…
SAHİPKİRAN MERKEZİ HAKKINDA;
Sahipkıran; 1 Aralık 2012 tarihinde kurulmuş, Ankara merkezli bir Stratejik Araştırmalar Merkezidir. Merkezimiz;
a) Türkiye Cumhuriyeti’nin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü savunan; ülkemizin her alanda daha ileri gitmesi ve milletimizin daha müreffeh bir hayata kavuşması için elinden geldiği ölçüde katkı sağlamak isteyen her görüş ve inanıştan insanı bir araya getirmek,
b) Ülke sorunları, yerel sorunlar ve yurtdışında yaşayan vatandaşlarımızın sorunlarına yönelik araştırma ve incelemeler yaparak, bu sorunlara çözüm önerileri üretmek, bu önerileri yayınlamak,
c) Tespit edilen sorunların çözümüne yönelik ulusal veya uluslararası projeler yürütmek veya yürütülen projelere katılmak,
ç) Tespit edilen sorunlar ve çözüm önerilerimize ilişkin seminer ve konferanslar düzenleyerek, vatandaşlarımızı bilinçlendirmek, amacıyla kurulmuştur.
http://sahipkiran.org/
DİPNOTLAR
[1] Sykes-Picot Antlaşmasının bir diğer adı ‘‘Küçük Asya Antlaşması’’dır.
[2] Fahir Armaoğlu, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Türkiye İş Bankası Yay.
[3] Bessam TİBİ, Arap Milliyetçiliği. (Çev. Taşkın Temiz), Yöneliş Yayınları
[4] Şükrü Mahmud Nedim, Filistin Savaşı (1914-1918), s.28
[5] Aaron S. Klieman, “Britain War Aims in the Middle East in 1915”, Journal of Contemporary History, Vol. 3, No. 3, The Middle East (July, 1968), pp. 237-251, s. 237.
[6] T.E. Lawrence, Bilgeliğin Yedi Direği. (Çev. Yusuf Kaplan), Rey Yayıncılık
[7] Mensur Akgün, ‘’Camp David Düzeni Sarsılırken Türkiye’’, TESEV, Ekim 2011
http://sahipkiran.org/2016/10/06/sykes-picot/
***
Belge Sızdırmanın Üstadı Komünist Ruslar'dı,
06.12.2010
1917'de ihtilalden sonra komünist Ruslar çarlık Rusyası'nın Batılı devletlerle yaptığı bütün gizli antlaşma ve yazışmaları dünyaya ifşa etmişlerdi
WikiLeaks'in yayınladığı belgeler günlerdir tartışılıyor. Ancak tarih açısından önemli bir belge görmedik. Günlük politikaya yönelik ve bir kısmı gri propaganda belgesi olması muhtemel belgeler yayınlandı. Belge yayınladın mı bundan 93 yıl önce Bolşevikler'in yayınladığı gibi yayınlayacaksın. İhtilalden sonra Bolşevikler
Çarlık Rusyası'nın gizli diplomatik belgelerini yayınlayarak Türkiye'yi ve Arap topraklarını derinden sarsmışlardı.
OSMANLI'YI PAYLAŞTILAR
Birinci Dünya Savaşı'nın başında İngiltere-Rusya ve Fransa arasında 1915 yılında yapılan görüşmeler sonucunda imzalanan Londra Antlaşması'yla Boğazlar ve İstanbul bölgesinin Ruslar'a bırakılmasına karşılık, İngiltere ve Fransa da Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer bölgelerinden istedikleri yerleri alacaklardı. Ancak bu iki devletin çıkarlarının çakıştığı toprakları paylaşmaları kolay değildi.
Bu arada İngiltere Arap krallığı kurup başına geçireceği vaadi ile Şerif Hüseyin'i Osmanlı'ya karşı isyan ettirmek için görüşmelere başlamıştı. Fransa,
Araplar'la İngiltere'nin görüşmesinden ancak 1915 Kasım'ında haberdar oldu. Ortadoğu'nun aralarında paylaşılması için diplomasi yürütmeye başladı.
İngiltere Fransa görüşmeleri 25 Kasım 1915'te başladı. İngiltere bu arada 1916 başlarında kabul ettiği Şerif Hüseyin-Mc Mahon Antlaşması ile Şerif Hüseyin'in
isteklerinin çoğunu kabul etmişti. İngiltere ile Fransa arasındaki görüşmeler bir süre daha devam etti ve 1916 Mayıs'ında iki devlet arasında Osmanlı topraklarını paylaşan bir antlaşma yapıldı. Görüşmeleri Fransa adına François Georges Picot, İngiltere adına ise Mark Sykes yürüttüğü için bu anlaşmaya Sykes-Picot Antlaşması denildi.
GİZLİ BELGELER ORTAYA ÇIKTI
Şerif Hüseyin İngiltere'ye güvenip, 1916'da isyan etti. Büyük bir Arap Krallığı'nın başına geçeceğinin hayali ile çöllerde Türk askerinin kanını döktü. Ancak 1917'de Bolşevik İhtilali ile Rusya'da Çarlığın yıkılması birçok şeyi değiştirdi.
İhtilalden sonra kurulan Sovyet hükümeti Rusya'nın Çarlık devrinde İngiltere ve Fransa ile yaptığı gizli diplomatik anlaşmaları yayınlayacağını ilan etti. Bu durum bütün Avrupa'da büyük bir heyecan yarattı. Komünistler gizli antlaşmaları Sarı Kitap adıyla neşretmeye başladılar. Lev Troçki nezaretinde Izvestia Gazetesi'nde yayınlanan belgelerin 11-24 Kasım 1917 tarihleri arasındakileri Türkiye'yle ilgiliydi. Bu belgeler Stockholm'de Fransızca'ya çevrilerek Türkiye'ye gönderildi.
Osmanlı Dışişleri böylece düşmanlarının hakkındaki niyetlerini öğrenmişti.
Bolşevikler'in, Çarlık diplomasisinin gizli vesikalarını yayınlamasıyla bağımsız Arap Krallığı hayal eden Araplar'ın başlarından kaynar su dökülmüştü. Araplar'a birçok ümit veren İngiltere'nin kirli çamaşırları ortaya çıkmıştı.
Sovyetler Birliği Cumhuriyeti Dışişleri Halk Komiserliği bu vesikaları daha sonra E. Adamof'un girişi ile kitap olarak neşretti. Belgeler 1924'te Fransızca bir kitap
olarak da yayınlandı. Erkân-ı Harbiye Kaymakamı (Kurmay yarbay) Babaeskili Hüseyin Rahmi Bey bu kitabı 1927'de "Türkiye'nin Taksimi" adı altında yayınladı. Kitabın alt başlığında "Eski Rusya Dışişleri Bakanlığı'nın gizli dosyalarından çıkarılan malumatla yazılmıştır" ifadesi vardı.
SYKES-PİCOT ANTLAŞMASI
Türkiye'de gizli antlaşmalarla ilgili fazla araştırma yoktur. Bu durumun istisnalarından biri Bilecik Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Azmi Özcan'ın "Osmanlı Mülkünü Paylaşım Planları Üzerine Düşünceler (Gizli Antlaşmalar 1914-1921)" isimli makalesidir.
İngiltere Fransa arasında Türkiye'nin paylaşılmasına yönelik görüşmeler 25 Kasım 1915'te başlamıştı. Görüşmeleri Fransa adına François Georges Picot, İngiltere adına ise Mark Sykes yürütüyordu. Fransa Suriye'nin tamamını, Lübnan'ı, Adana ve Mersin bölgesini istiyordu. Bağdat, Basra arasında kalan Irak toprakları ile Akdeniz'e açılan Hayfa Limanı da İngiltere'nin olacaktı. Bunun dışında her iki ülke ayrıca kendilerine birer nüfuz alanı seçiyor ve Kerkük-Akkâ hattının kuzeyi Fransızlar'a, güneyi İngilizler'e ayrılıyordu. Filistin'in uluslararası bir statüde olurken, diğer Arap toprakları bağımsız olacaktı.
İngiltere ve Fransa kendi aralarında anlaştıktan sonra durumu Ruslar'a haber verdiler. 1916 Mart'ında Ruslarla görüşmeler başladı. Ancak Rusya, kendisine bırakılan İstanbul ve Boğazlar'a mukabil İngiltere ve Fransa'nın alacağı toprakların fazla olduğunu ileri sürerek Kuzey-Doğu Anadolu'dan da toprak istedi. Rusya'nın istediği topraklar, Erzurum, Trabzon, Van, Bitlis, Muş ve Siirt gibi illerimizdi. Rusya buna karşılık Fransa'nın Kayseri'den Elazığ'a kadar olan bölgeyi almasını kabul etti. İngiltere'de bu duruma Rusya'ya bırakılan yerlerde kendisine ait çıkarlarının korunması şartıyla itiraz etmedi. Böylece Sykes-Picot Anlaşması ortaya çıktı.
https://www.timeturk.com/tr/makale/erhan-afyoncu/belge-sizdirmanin-ustadi-komunist-ruslar-di.html
***
