Musul İl Meclisi Seçimleri ve Sonrası
Bilgay DUMAN
Giriş
Seçim günü hava sıcaklığının yüksek seyretmesi, şiddet eylemlerinin sabah erken saatlerden itibaren gün boyu sürmesi ve 4 gündür süren araçla
sokağa çıkma yasağı nedeniyle halkın seçime katılımı düşük seviyede gerçekleşmiştir.
20 Mart 2003’te ABD’nin Irak’ı işgal etmesi ülkede yeni bir süreci de beraberinde getirmiştir. İşgal sonrası Irak’ın yeniden yapılanma sürecinde
federal bir yönetim tarzı benimsenmiş ve Irak halkının alışık olmadığı bir biçimde iktidar gücü yerelleşmiştir. Yani merkezi yönetimle birlikte,
federal bölgeler ve il yönetimleri pek çok konuda özerkliğe kavuşmuştur. Bugün gelinen noktada bu yapı Irak’taki etnik, dini ve mezhebi ayrışmaları
körüklerken, coğrafi olarak da fiili bölünmeler ortaya çıkarmıştır. Örneğin Musul, Anbar, Selahaddin gibi illerde Sünniler ana güç olurken,
Basra, Meysan, Zikar, Babil, Necef, Kerbela, Ka-dısiye, Muthanna ve Vasit’te Şiiler yönetici konumu tekil olarak el almıştır. Öte yandan Erbil, Süleymaniye
ve Duhok’u içerisine alan Irak Bölgesel Kürt Yönetimi (IKBY) de başlı başına bir güç haline gelmiştir. Irak’ta “ulusal birlik hükümeti”
olsa da yerel yönetimler üzerindeki ayrışma merkezi yönetime de sirayet etmiş durumdadır. Bu açıdan yerel politika Irak’taki merkez siyaseti
de doğrudan etkiler konumdadır. Bu şartlar altında gelişen süreçte Irak’taki yerel seçimler de en az genel seçimler kadar önem taşımaktadır.
İl yönetimlerindeki güç dağılımını belirleyen bu seçimler son olarak Irak’ın 12 vilayetinde 20 Nisan 2013’te, Musul ve Anbar’da ise 20 Haziran
2013’te yapılmıştır.
Özellikle 2009 sonrasında Musul’daki yerel siyaset Irak’taki genel siyaseti etkiler bir pozisyon almıştır. 2009’da yapılan il meclisi seçimlerinde
Musul’da Nuceyfi kardeşler olarak bilinen Etil ve Usame Nuceyfi’nin kurduğu Hadba Listesi oyların yaklaşık yüzde 49’unu alarak birinci olmuştur.
Irak’taki Sünnilerin kalelerinden biri olan Musul’un iç siyasi yapılanmasında ortaya çıkan dinamikler zaman zaman Irak’taki genel siyaseti
de şekillendirir bir konuma gelmiştir. Bu nedenle il meclisi seçimleri Irak’taki özellikle Sünnilerin siyasi geleceğinin şekillenmesi açısından büyük
önem taşımaktadır. Buradan hareketle Musul’da 20 Haziran 2013’te yapılan seçimlerin detaylı analizinin yapılması faydalı olacaktır.
Musul’da 20 Haziran 2013’te yapılan il meclisi seçimlerine 28 ittifak katılmıştır. 28 ittifaktan toplam 667 aday Musul İl Meclisi’ndeki 39 sandalye
için yarışmıştır. 39 sandalye içerisinde Musul’da Hıristiyan, Yezidi ve Şebeklere birer sandalye olmak üzere toplam 3 sandalye kota olarak ayrılmıştır.
Musul’daki 716 seçim merkezinde bulunan 4361 sandıkta oy kullanılmıştır.
Gün boyu duyulan patlama ve silah sesleri arasında halk il yönetimlerinde kendilerini temsil etmesini istedikleri adayları seçmek için oy
kullanmıştır. Ancak hem seçimin yaz aylarına denk gelmesi nedeniyle hava sıcaklıklarının yüksek seyretmesi hem şiddet eylemlerinin sabah
erken saatlerden itibaren gün boyu sürmesi hem de 4 gündür süren araçla sokağa çıkma yasağı nedeniyle halkın katılımı düşük seviyede
gerçekleşmiştir. Öğlen saatlerine kadar yüzde 10-15’lerde kalan katılım oranı, öğleden sonra da pek değişmemiştir. Nitekim saat 13.00 itibariyle
araçla sokağa çıkma yasağının kaldırılmasına rağmen halk oy kullanmak için yoğun ilgi göstermemiştir.
Hatta seçim günü son oy kullanma zamanını 2-3 saat ileri alınması için Yüksek Seçim Komiserliği’ne başvurular yapıldıysa da kabul edilmemiştir.
Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliği de Musul’da seçime katılım oranını yüzde 37,5 olarak açıklamıştır. Öte yandan güvenlik güçlerinin uygulamalarının
da halkın oy vermesini zorlaştıracak önlemler içerdiğine yönelik halkın şikayetleri olmuştur. Yüzde 37,5 katılımın olduğu Musul İl Meclisi seçimlerinde
596 bin 603 geçerli oy kullanılmıştır. Oylama sonucunda 14 liste ve oluşum il meclisinde temsil edilmeye hak kazanmıştır.
Seçim sonrası yeni kamplaşma ve gruplaşmalar ortaya çıkmıştır. Buna göre, seçimlerden ikinci liste olarak Muttahidun Listesi 14 üyeli Nahda
Koalisyonu adı altında yeni bir oluşum kurmuş ve Musul İl meclisindeki en büyük grup haline gelmiştir. Öte yandan Dildar Zebari başkanlığındaki
Ninova’ya Vefa ve Abdullah Yaver başkanlığındaki Birleşik Ninova oluşumları da bir araya gelerek Ulusal Koalisyon adı altında bir birliktelik
oluşturmuştur. Hayır ve Verimlilik Listesi de seçimin galibi Kardeşlik ve Ortak Yaşam Listesi’ne katılmıştır. Buradan hareketle Musul İl Meclisinde
üç büyük grup ortaya çıkmıştır. Musul İl Meclisi’ne girmeye hak kazanan siyasi oluşumlar bu üç büyük grup çerçevesinde incelenmeye
çalışılacak, diğer siyasi grup ve oluşumlara da kısaca değinilecektir. Yapılacak detaylı analizin Musul’daki yerel siyasetin nasıl şekilleneceğinin
anlaşılması açısından önemli olduğu düşünülmektedir. Bu kapsamda bu ittifak ve siyasi oluşumların her bir ayrı bir başlık altında ele alınacak,
ittifak ve siyasi oluşum içerisindeki dağılım ve adayların aldıkları oylar değerlendirilecektir.
Nahda Koalisyonu (Muttahidun Listesi)
Nahda Koalisyonu, Muttahidun yani Birleşikler Listesi etrafında şekillenmiştir. Muttahidun Listesi, Irak genelinde seçimlere katılmak amacıyla
Musul Valisi Etil Nuceyfi’nin başkanlığında kurulmuştur. Ancak Musul merkezli bir oluşum olması nedeniyle Muttahidun Listesi’nin Musul’da
yapılacak olan seçimlerdeki performansı merak konusu olmuştur. 2009’daki seçimlerde Musul’da Etil Nuceyfi başkanlığında oluşturulan ve Kürt
peşmergelerin Musul’dan çıkarılacağı üzerine seçim propagandası yapan Hadba Listesi (Birleşik Ulusal Hadba Topluluğu) Musul’daki oyların yaklaşık
yüzde 48,5’ini alarak 19 sandalye elde etmiş ve Musul İl Meclisi’nde çoğunluğu tek başına oluşturabilmiştir. Ancak 2013’teki seçimlere
gelen süreç içerisinde Hadba Listesi içerisindeki gruplar arasında görüş anlaşmazlıkları ortayaçıkmış ve liste dağılmıştır. Muttahidun Listesi,
Hadba Listesi’nin bir devamı olarak görünmekle birlikte, Hadba Listesi’nden neredeyse tamamen farklı bir oluşum meydana gelmiştir. Musul’daki
önemli siyasi liderlerden Abdullah Yaver ve Ganim Basso’nun grupları Hadba Listesi’nde ayrılmış ve yeni oluşturulan Muttahidun Listesi içerisinde
yer almamıştır. Öte yandan Hadba Listesi sadece Musul’da seçimlere girerken, Muttahidun Listesi, tüm Irak’ta seçimlere girmek üzere oluşturulmuştur.
11 Siyasi grubun bir araya gelmesiyle oluşan Muttahidun Listesi toplam geçerli oyların yaklaşık yüzde 22’sini alarak 129.556 oyla 8 sandalye
ile Musul İl Meclisi’nde temsil edilmeye hak kazanmıştır. Muttahidun Listesi’nin kazandığı 8 sandalyeden 5’ini Türkmenlerin temsil etmesi
ve bu 5 sandalyeden de 4’ünü Irak Türkmen Cephesi adaylarının kazanması dikkat çekmiştir. Türkmenlerin dışında 2 sandalye Irak İslam
Partisi’nin adayları tarafından kazanılmıştır. 2009 seçimlerinde Musul’da ayrı bir liste ile seçimlere katılan Irak İslam Partisi’nin kendi oy
potansiyeline ulaştığını söylemek mümkündür. 2009’da yapılan yerel seçim sonuçlarına göre 3 sandalye ile il meclisinde temsil edilen Irak İslam
Partisi, 2013 seçimlerinde de aynı oranı yakalamıştır. Öte yandan Muttahidun Listesi içerisinde Musul İl Meclisi’ne girmeye hak kazanan Türkmen
aday Abdülrahman Hasan İbrahim’in adaylığının iptal edilmesi nedeniyle yerine oy sıralamasına göre Irak İslam Partisi adaylarından Radif
Hammed geçmiş ve böylece Irak İslam Partisi Musul İl Meclisi’nde 3 üye ile temsil edilme şansına sahip olmuştur. 2009 il meclisi seçimlerine
ayrı parti ile giren Irak İslam Partisi tek başına 60 bin’e yakın oy almış ve Musul İl Meclisi’nde 3 üye ile temsil edilmiştir. 2009 yılında Irak İslam
Partisi’nin başkanı olan ancak bu görevi 2011’de bırakan Tarık El-Haşimi’ye yönelik suçlamalar ve hakkında gıyabında verilen idam cezalarına rağmen
Irak İslam Partisi’nin prestij kaybetmediği de söylenebilir.
Muttahidun Listesi’ne başkanlık yapan Birleşik Ulusal Hadba Topluluğu ise sadece 1 sandalye kazanmıştır. 2009’da yapılan seçimlerde
Musul Valisi olarak seçilen Etil Nuceyfi’nin tek başına 40 bine yakın oy almasına rağmen, Etil Nuceyfi liderliğindeki Birleşik Ulusal Hadba
Topluluğu’ndan başka herhangi bir adayın kazanamaması dikkat çekicidir. Etil Nuceyfi’nin de yeniden Vali olması nedeniyle yerine aldığı oya
göre Irak Türkmen Cephesi adaylarından Ganim Hamit’in geçmiş olması sonrasında Ulusal Hadba Topluluğu’nun Musul İl Meclisi’nde üyesi olmayacaktır.
Bu arada seçimlerden sonra Musul İl Meclisi’ne girmeyi başaran diğer parti ve oluşumlarla ittifak görüşmeleri yapan Muttahidun Listesi, yaptığı
görüşmeler sonucunda 2 sandalyeye sahip Birleşik Ulusal Irakiye İttifakı ve birer sandalyeye sahip Ulusal Ninova İttifakı, Ulusal Um El-Rabiain
Aşiretler Topluluğu, Irak Hayır ve Verimlilik Listesi, Reform ve İlerleme Yezidi Hareketi ile birlikte Musul İl Meclisi’nde birlikte hareket etmek
amacıyla “Nahda Koalisyonu” adı altında birleşerek 14 sandalyeli bir koalisyona dönüşmüştür. Böylece Mutahidun Listesi, Musul İl Meclisi’nde
çoğunluk konumuna kavuşurken, koalisyon içerisine giren gruplar da etkin konuma gelmiştir. Ayrıca Irak Türkmen Cephesi, seçim sonrası
oluşturulan Nahda Koalisyonu içerisinde de en büyük grup olma özelliğini korumaktadır.
Ortak Yaşam ve Kardeşlik İttifakı
Ortak Yaşam ve Kardeşlik İttifakı, Kürt Listesi olarak da bilinmektedir. Musul’da 20 Haziran 2013’te yapılan seçimlerde aldığı 173 bin 687
oyla toplam geçerli oyların yaklaşık yüzde 29’unu alarak Musul İl Meclisi’nde 11 sandalye ile temsil edilmeye hak kazanmıştır. Ancak seçimi kazanan
11 adaydan sadece 4’ünün Kürt, diğerlerinin Asuri ve Yezidi azınlıklardan olması dikkat çekmektedir. Kürt iç siyasetindeki çekişmeye rağmen
Kürdistan İslami Hareketi dışındaki etkin Kürt partileri, Musul’da Ortak Yaşam ve Kardeşlik İttifakı içerisinde seçimlere girmiştir.
KYB’nin Musul bölgesinde bir etkinliğinin olmadığı bilinmektedir. Ancak Kerkük Valisi Necmettin Kerim (tam adı Necmettin Ömer Kerim Fettah)
liste başkanıdır. Ortak Yaşam ve Kardeşlik İttifakı’nın, Kerkük Valisi Necmettin Kerim’i liste başkanı yaparak Kerkük’ün merkez alındığı mesajını
ilettiği düşünülmektedir.
Ortak Yaşam ve Kardeşlik İttifakı içerisinde dikkati çeken başka bir unsur da Kürdistan İslami Hareketi’nin ittifaka dahil olmaması ve seçimlere
girmemesidir. Kürdistan İslami Hareketi, IKBYParlamentosu’ndaki 2 milletvekiliyle Goran Hareketi, Kürdistan İslami Birliği ve Kürdistan İslami
Cemaati ile birlikte muhalefet içerisinde yer almaktadır.
Bu noktada Kürdistan İslami Hareketi’nin KDP ve KYB iktidarına muhalefetini yerel seçimlerde de sürdürdüğünü ve Ortak
Yaşam ve Kardeşlik İttifakı’nın liderliğini KDP ve KYB’nin yapması nedeniyle ittifaka girmediğini söylemek mümkündür. Kürdistan İslami
Hareketi’nin seçimlere girmemesinin diğer bir nedeni ise IKBY dışında bir etkisinin olmaması olarak da gösterilebilir.
Ortak Yaşam ve Kardeşlik İttifakı’nın seçim performansı değerlendirildiğinde, Musul’daki geçerli oyların yaklaşık yüzde 29’unu alarak birinci
liste olarak seçimden galip çıktığı görülmektedir.
Ulusal Grup
Ulusal Grup, seçim sonrası 4 sandalye kazanan Ganim Basso liderliğindeki Ninova’ya Vefa, 3 sandalye kazanan Dildar Zebari liderliğindekiIrak Adalet ve Yapılandırma Topluluğu ile 1 sandalyeye sahip birleşmesiyle meydana gelmiştir.
Ganim Basso’nun Ninova’ya Vefa listesi beklenen seçim performansının altında kalmıştır. 20032005 yılları arasında Musul Valiliği de yapan Ganim Basso, özellikle il merkezindeki ağırlığını oy potansiyeline dönüştürememiştir. Kağıt üstünde bakıldığında güçlü bir grup kuran Basso’nun Ninova’ya Vefa isimli listesi içerisinde Sünnilerin önde gelen isimlerinden Salih El-Mutlak liderliğindeki Ulusal Diyalog Cephesi, Cemal Kerbuli başkanlığındaki Çözüm Hareketi ve Cuburi aşiretinin önde gelen isimleri yer almıştır.
Valiliği döneminde Musul halkı tarafında takdirle karşılanan Basso, son Musul Valisi Etil Nuceyfi’ye 2009’da yapılan il meclisi seçimlerinde Musul’da Nuceyfi kardeşler olarak bilinen Etil ve Usame Nuceyfi’nin kurduğu Hadba Listesi oyların yaklaşık yüzde 49’unu alarak birinci olmuştur. muhalefet etmektedir. Özellikle Kürt Listesi’nin 2011’de Nuceyfilerle yaptığı anlaşma sonucu Kürt Listesi üyelerinin Musul İl Meclisi’ne dönmesinden sonra Basso, il meclisinde olmamasına rağmen muhalefet kampanyasının dozunu yükseltmiştir. Aynı zamanda Nuri El-Maliki’ye yakın bir kişi olarak da bilinen Basso’nun, seçim kampanyası döneminde Nuri El-Maliki’den yardım aldığı söylenmektedir.
Dildar Zebari’nin Irak Adalet ve Yapılandırma Topluluğu ise aldığı 39.126 oyla 3 il meclisi üyesi çıkartmıştır. 2009’dan sonra oluşan Musul İl Meclisi’nde Meclis Başkan Yardımcılığı görevini üstlenen Dildar Zebari’nin seçim performansı sürpriz olarak nitelendirilebilir. Barzani aşireti ile problemli ilişkileri olan Zebari aşiretinin bir üyesi olan Dildar Zebari, özellikle Mesut Barzani’nin Zebarilerin yaşadığı coğrafyada (Musul’un kuzey doğusu ve Duhok) etkisini kırmak istemekte ve bu yüzden IKBY’nin Musul’a yönelik politikalarına karşı çıkmaktadır. Bu nedenle Nuceyfilerin Kürt Listesi ile yaptığı anlaşmaya da karşı çıkmış ve Musul İl Meclisi’nde muhalif kanadın yanında yer almıştır. Ganim Basso ile oluşturduğu ittifak yani Ulusal Grup Musul İl Meclisi’ndeki 7 sandalyesiyle bir çekim noktası haline gelebilir. Özellikle Muttahidun ve Kürt Listesi’ne muhalif
olan grupların da Ulusal Grup içerisine katılma ihtimali yüksektir.
Birleşik Ninova ve Diğer Siyasi Gruplar
Birleşik Ninova, Musul’un en büyük aşiretlerinden biri olan Yaver aşiretinin lideri Abdullah Acil El-Yaver tarafından kurulmuştur. Yaver grubu olarak da bilinen Birleşik Ninova, 2009 yılında yapılan seçimlere aşiret olarak Kürt peşmergelerin Musul’dan çıkarılacağı yönünde seçim propagandası yapan Hadba Listesi’ne destek vermiştir. Ancak daha önce de ifade edildiği gibi Hadba Listesi içerisinde Nuceyfilerin Kürt Listesi ile anlaşma yapması sonucu Yaver grubu hem Hadba Listesi içerisinden çekilmiş hem de meclisi boykot etmiştir. Özellikle Musul’un kırsal kesiminde yaşayan Yaver aşireti, Kürtlerin Musul’a yayılma politikasına en ciddi karşı duruşu sergileyen taraf olarak bilinmektedir. Bunun nedeni özellikle Musul’un kuzeyinde Yaver aşiretine ait birçok arazinin peşmergeler tarafından ele geçirilmesi ve IKBY tarafından kontrol edilmeye başlaması olarak değerlendirilebilir. Kürt peşmergelerin Musul’dan çıkarılacağı üzerine seçim propagandası yapan Hadba Listesi’nin daha sonra Kürt Listesi ile anlaşarak Kürt üyelerin Musul İl Meclisi’ne dönmesi sonrasında Yaver grubu Hadba Listesi’ne muhalefete başlamış ve Nuceyfilere muhalif grupları etrafında toplamıştır. Bunun üzerine 2013 seçimleri için muhalif blok oluşturmak isteyen Yaver grubu, Musul’da Nuceyfilerin etkisini azaltmak isteyen Nuri El-Maliki’den de
destek görmüştür. Ancak seçimlere gelinen süreç içerisinde Yaver grubu özellikle Ganim Basso ve Dildar Zebari’nin liderliğindeki listeleri bir araya
getirmeye başaramamıştır. Bunun sonucunda Nuceyfilere muhalif blok seçimlere ayrı ayrı girmiştir. Birleşik Ninova aldığı 45.971 oyla Musul
İl Meclisi’nde 3 sandalyeye sahip olmuştur. Süreç içerisinde Musul İl Meclisi’nde yalnız kalmamak adına Birleşik Ninova’nın, Dildar Zebari ve Ganim
Basso’nun oluşturduğu Ulusal Grup’la ittifak yapması ihtimal dahilindedir.
Öte yandan Ninova Araplık Gururu İttifakı, Irak Halkı İttifakı, Reform ve İlerleme Yezidi Hareketi, Özgür Şebek Meclisi ve Asuri, Süryani, Keldani Topluluğu İttifakı da birer sandalye ile Musul İl Meclisi’nde temsil edilecektir. Reform ve İlerleme Yezidi Hareketi, Özgür Şebek Meclisi ve Asuri, Süryani, Keldani Topluluğu Musul’da Yezidi, Şebek ve Hıristiyanlara ayrılan birer sandalyelik kota çerçevesinde Musul İl Meclisi’ne girmiştir. Bu grupların Musul İl Meclisi’nde etkili olmasını beklemek mümkün değildir.
Sonuç Yerine
Musul’da 20 Haziran 2013’te yapılan ve son derece tartışmalı geçen seçimin ardından şekillenen siyasi süreç içerisinde seçimden ikinci olarak
çıkan Muttahidun Listesi, Birleşik Ulusal Irakiye İttifakı, Ulusal Ninova İttifakı, Ulusal Um El-Rabiain Aşiretler Topluluğu, Irak Hayır ve Verimlilik Listesi, Reform ve İlerleme Yezidi Hareketi ile birlikte Nahda Koalisyonu’nu oluşturmuş ve Musul İl Meclisi’nde 14 sandalye ile en büyük oluşum haline gelmiştir. Nuceyfilerin liderliğindeki Nahda Koalisyonu, bir önceki dönemin politikası olarak Kürt Listesi ile diyaloğu devam ettirmiş ve bunun sonucunda Musul İl Yönetimi’nin belirlenmesinde en etkili siyasi güç olmuştur. Musul İl Meclisi’nde Hayır ve Verimlilik Listesi’nin de katılımıyla 12 sandalyeli Kürt Listesi ile birlikte Musul İl Yönetimi’nin oluşturulması için yeterli sayıya ulaşan Nahda Koalisyonu,
Musul İl Yönetimi’ni istediği doğrultuda şekillendirmiştir. Musul İl Meclisi’nin 7 Ağustos 2013’te yaptığı son toplantıda vali yardımcılarının da belirlenmesiyle Musul İl Yönetimi tamamlanmıştır.
Buna göre aşağıdaki tabloda Musul il yönetiminde yer alan isimler yer almaktadır.
***
